Czym jest terapia par/małżeńska?

Przyjmuje się, że terapia par w istocie wywodzi się z poradnictwa małżeńskiego oraz przedmałżeńskiego. Często traktowana jest ona jako jeden z nurtów terapii rodzinnej. Niemniej jednak, z roku na rok jej tożsamość umacnia się, co sprawia, iż staje się odrębną dziedziną psychoterapii. Terapia małżeńska/par stanowi wyjątkową formę oddziaływania psychoterapeutycznego, które dotyczy zwykle dwójki bliskich sobie osób oraz ich codziennych problemów. Ogólnym celem prowadzonych oddziaływań jest pokonanie pojawiających się konfliktów, które doprowadzają do rozwoju istotnych kryzysów, a także pomoc w uzyskaniu poczucia harmonii w relacji, która wpływa na podniesienie doświadczanej jakości życia. Z uwagi na różnorodność współczesnych koncepcji psychologicznych jesteśmy w stanie wymienić wiele rodzajów terapii małżeńskiej/par, które różnią się między sobą przede wszystkim pod względem założeń teoretycznych, a także wprowadzanych metod terapeutycznych.

Współcześnie największym uznaniem w środowisku specjalistów, odznaczają się formy psychoterapii małżeńskiej/par prowadzone w poniższych paradygmatach:

• Psychodynamiczna psychoterapia par;
• Poznawczo-behawioralna psychoterapia par;
• Systemowa psychoterapia par – uwzględniająca zarówno sferę komunikacyjną, strategiczną, jak i strukturalną (więcej na ten temat dowiesz się z dalszej części artykułu).

Na czym polega systemowa terapia par/małżeńska?

Psychoterapia małżeńska prowadzona w nurcie systemowym zakłada, że za rozwój problemów w relacji odpowiadają przekazy międzypokoleniowe, związki obserwowane w rodzinie pochodzenia, doświadczenia wyniesione z poprzednich związków, a także codzienne wyzwania oraz sytuacja psychologiczna partnerów (w tym m.in. udział stresu w życiu rodzinnym i zawodowym). Terapia systemowa może prowadzona być zgodnie z założeniami szkoły strategicznej, komunikacyjnej oraz/lub strukturalnej. W zależności od obszaru pracy, w jakim porusza się psychoterapeuta, z różną intensywnością będzie on prowokował parę do osiągnięcia zmiany funkcjonowania w obrębie relacji intymnej oraz zmianę w obrębie innych sfer życia – w tym dalszych relacji rodzinnych.

Psychoterapia par/małżeńska prowadzona w paradygmacie systemowym nie ma ściśle określonego czasu trwania. Niemniej jednak, zazwyczaj spotkania odbywają się systematycznie, co 2 tygodnie. Wówczas, w czasie pomiędzy kolejnymi sesjami, uczestnicy mają szansę podjąć samodzielną współpracę ukierunkowaną na osiągnięcie pozytywnej zmiany. Sama długość terapii uzależniona jest natomiast od wielu czynników, w tym między innymi:

• Skali problemów, z jakimi partnerzy zgłaszają się do gabinetu psychoterapeuty;
• Motywacji partnerów/małżonków do wypracowania zmiany oraz podniesienia satysfakcji odczuwanej ze związku;
• Celów terapeutycznych wyznaczonych podczas pierwszych spotkań.

Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na fakt, iż każda z par wyróżnia się swoim tempem pracy. Dlatego też, określenie ram czasowych postępowania terapeutycznego jest bardzo trudnym zadaniem. Przeciętna długość pojedynczego spotkania terapeutycznego wynosi od 60 do 90 minut.

Jakie są cele systemowej terapii par/małżeńskiej?

Systemowa terapia par/małżeńska stanowi jeden ze sposobów pomocy/wsparcia relacji, która mierzy się z kryzysem – niezależnie od formy tego kryzysu. Zdarza się bowiem, że za pojawienie się komplikacji w dotychczasowym pożyciu odpowiadają:

• problemy w relacjach z pozostałymi członkami rodziny (rodzicami/rodzeństwem);
• negatywne wzorce relacji zaczerpnięte z rodziny generacyjnej;
• negatywne doświadczenia związane z poprzednimi relacjami;
• przeciążenie jednego lub obojga partnerów stresem zawodowym;
• pojawienie się dziecka lub jego odejście z domu rodzinnego;
• problemy ze zdrowiem jednego z członków układu partnerskiego;
• poczucie nadmiaru obowiązków związanych z życiem codziennym.

Celem prowadzonych oddziaływań w nurcie systemowym jest przede wszystkim odnalezienie źródeł konfliktów, osiągnięcie umiejętności umiejętnego ich rozwiązywania, a przez to podwyższenie satysfakcji odczuwanej w relacji, a także zwiększenie zaangażowania w tę relację. Ponadto, niezwykle istotne jest wypracowanie efektywnych sposobów komunikacji, dzięki którym możliwe staje się zminimalizowanie ryzyka pojawienia się kolejnych kryzysów.

Systemowa terapia par/małżeńska – kiedy warto z niej skorzystać?

Powodami zgłoszenia się przez partnerów na psychoterapię prowadzoną w nurcie systemowym są m.in.:

• Chęć poprawy jakości relacji partnerskiej/małżeńskiej;
• Nauka efektywnych sposobów zapobiegania sytuacjom konfliktowym w przyszłości;
• Podjęcie działań, które mają na celu zahamowanie rozwoju odczuwanego kryzysu małżeńskiego;
• Posiadanie trudnych doświadczeń dotyczących poprzednich relacji partnerskich/małżeńskich;
• Posiadanie negatywnych wzorców relacji romantycznych, które pochodzą z rodzin generacyjnych;
• Problemy wychowawcze związane z dzieckiem.

Analizując powody zgłoszenia się na terapię par warto zwrócić uwagę na teorię Murray’a Bowena (amerykańskiego psychiatrę, pioniera terapii rodzinnej, twórcę terapii systemowej). Jego zdaniem partnerzy zwykle decydują się na podjęcie terapii z uwagi na narastające między nimi napięcie, które z czasem może przybrać formę kryzysu. Zdaniem Murray’a Bowena partnerzy, próbują sobie z nim poradzić poprzez włączenie w sytuację konfliktową trzeciej osoby, czy też innego czynnika, który ułatwi rozładowanie doświadczanego napięcia. Jeśli jednak tego napięcia nie udaje się rozładować, może stać się ono chroniczne, co w konsekwencji utrwala wzorce radzenia sobie, które z kolei mogą doprowadzić do rozwoju trzech niżej opisanych symptomów.

Pierwszy z symptomów – rolę obniżającą napięcie oraz chroniącą parę przed bezpośrednią konfrontacją z sytuacją konfliktową odgrywa dysfunkcja jednego z partnerów (zazwyczaj związana z pogorszeniem się zdrowia w wymiarze psychicznym lub fizycznym).

Drugi z symptomów – związany jest w przejściem w jawny konflikt, który wydaje się nie do rozwiązania i powoduje naprzemienne cykle zbliżania się, a następnie oddalania.

Trzeci z symptomów – związany jest z włączeniem w sytuację konfliktową dziecka, które nie jest w stanie poradzić sobie z negatywną atmosferą między rodzicami i daje temu wyraz w trudnych zachowaniach lub zaczyna przejawiać symptomy charakterystyczne dla zaburzeń zdrowia fizycznego oraz/lub psychicznego.

Systemowa terapia par/małżeńska – przeciwwskazania

Wśród najważniejszych przeciwwskazań do podjęcia terapii par/małżeńskiej prowadzonej w nurcie systemowym wyróżnia się:

• rozpoznanie przemocy w relacji. Wówczas bardzo ważne jest zapewnienie właściwego wsparcia informacyjnego osobie doświadczającej nadużycia. W żadnym przypadku terapeuta nie powinien podejmować próby naprawy takiej relacji, nawet wtedy, gdy oboje partnerzy wyrażają ku temu chęć;
• rozpoznanie u jednego (lub obojga) partnerów objawów zaburzeń psychicznych oraz/lub uzależnienia. Wówczas bardzo ważne jest, w pierwszej kolejności, skierowanie partnerów na właściwe, indywidualne leczenie psychoterapeutyczne, farmakologiczne. W takim przypadku, terapia par/małżeńska może stanowić jedynie uzupełnienie leczenia podstawowego;
• rozpoznanie sytuacji, w której jeden z partnerów (lub oboje) pozostają w innych relacjach partnerskich/seksualnych i nie mają zamiaru z nich zrezygnować. Podjęcie oddziaływania terapeutycznego w obrębie pary, w sytuacji, w której w związek bezpośrednio zaangażowane są także inne osoby jest niemożliwe. Jedyną metodą rozwiązania takiej sytuacji, jest zaproszenie wszystkich członków relacji na spotkania terapeutyczne;
• rozpoznanie sytuacji, w której jeden z partnerów stanowczo pozostaje przy swojej decyzji o rozwodzie/rozstaniu, a druga osoba próbuje go od tej decyzji usilnie odwieść.

Ocena skuteczności podejścia systemowego w terapii par

Chociaż do tej pory nie przeprowadzono wystarczającej ilości badań, na których podstawie moglibyśmy jednoznacznie ocenić skuteczność podejścia systemowego w terapii par, obserwacje specjalistów zwracają uwagę, że to właśnie niniejszy paradygmat zdaje się być najbardziej przydatny w kontekście rozumienia oraz opisywania relacji małżeńskich/partnerskich oraz relacji w rodzinie. W tym miejscu warto także zaznaczyć, że istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność podejmowanego postępowania terapeutycznego jest zaangażowanie obojga partnerów w niniejszy proces. Ponadto, istotna jest także relacja, jaką udało się nawiązać z psychoterapeutą. Dzięki współpracy opartej na zaufaniu oraz zaangażowaniu jesteśmy bowiem w stanie nie tylko rozpoznać realne przyczyny problemów występujących w parze, ale przede wszystkim opracować plan terapeutyczny, który będzie w stanie odpowiedzieć na potrzeby obojga i sprawić, że jakość czerpana z relacji będzie wyższa, co będzie przekładało się także na podniesienie ogólnej satysfakcji z życia.

Systemowy terapeuta par – kim jest?

Psychoterapeuta pracujący w nurcie systemowym powinien zawsze starać się zachowywać neutralność. Jego obowiązkiem jest bowiem pozostawanie bezstronnym wobec problemów, które sygnalizowane są przez parę. Oznacza to, że psychoterapeuta nie może opowiadać się po żadnej ze stron, ani wywierać nacisku na jednego z małżonków/partnerów. Psychoterapia systemowa par stawia przed osobą specjalisty wiele wyzwań. Jego zadaniem jest bowiem nie tylko trafne rozpoznanie czynników wywołujących trudności komunikacyjne oraz obniżających jakość czerpaną ze związku, ale także zachowanie czujności, dzięki której nie zostanie wciągnięty w układ koalicyjny z jedną ze stron. Warto bowiem wiedzieć, że terapeuci par niejednokrotnie poddawani są bezpośrednim lub manipulacyjnym naciskom. Dlatego też, tak ważne jest przygotowanie merytoryczne psychoterapeutów, którzy nabywają je podczas licznych szkoleń, kursów, a także superwizji.

Czynnikiem, który może świadczyć o dojrzałości psychoterapeuty podejmującego się terapii par, jest jego jasno określony system wartości oraz światopogląd. Niemniej jednak, najważniejsze zdaje się nabycie przez niego umiejętności odnoszenia się do swoich klientów w sposób wolny od uprzedzeń, a także wstępnych założeń, które mogą wpływać na cele terapeutyczne. Ważne jest bowiem, aby psychoterapeuta podążał za potrzebami swoich klientów, a nie własnymi. Psychoterapeuta (niezależnie od paradygmatu, w którym podejmuje się swojej pracy) musi być świadomy swojej wartości, a także potencjalnego wpływu, jaki wywiera na uczestników spotkań terapeutycznych.

W tym miejscu warto podkreślić, że małżeństwo/para stanowi relację intymną i w momencie zgłoszenia się na psychoterapię, niejako wpuszcza ono/ona osobę terapeuty do swojej intymności. To sprawia, że specjalista z czasem może zacząć doświadczać uczuć opiekuńczych wobec swoich klientów, a ci mogą zacząć go odbierać, jako swojego opiekuna/rodzica.

W przypływie tych silnych emocji niezwykle istotne jest zachowanie profesjonalizmu oraz elastyczności, która pozwala na wycofanie się osoby terapeuty z relacji małżeńskiej w odpowiednim czasie – czyli wtedy, kiedy małżonkowie/partnerzy poczują się na tyle pewnie i bezpiecznie, aby funkcjonować samodzielnie.

Najważniejsze etapy procesu terapii par – ujęcie zintegrowane

Terapia małżeńska składa się zwykle z 4-5 następujących etapów. W dalszej części tekstu zostaną opisane najważniejsze z nich.

ETAP 1

Podczas pierwszego etapu dochodzi do spotkania inaugurującego z terapeutą. W tym czasie specjalista najczęściej decyduje się na przeprowadzenie dokładnego wywiadu. Dzięki temu możliwe staje się zidentyfikowanie problemu/problemów, z którym mierzy się para.

Oprócz przeprowadzenia wywiadu, najważniejszymi celami pierwszego spotkania z terapeutą są:

• Nawiązanie kontaktu z parą;
• Rozpoznanie stylu funkcjonowania oraz komunikowania się;
• Stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i poczucia bezpieczeństwa;
• Wypracowanie wstępnych założeń kontraktu.

To bardzo istotne, aby od pierwszego spotkania terapeuta zachowywał czujność i dzięki temu przez cały czas panował nad strukturą spotkania oraz stylem przekazywania informacji. Jeszcze podczas pierwszego spotkania istotne zdaje się wprowadzenie zasad komunikowania się, które wyraźnie zakazują możliwości wzajemnego obrażania się, blokowania swoich wypowiedzi oraz robienia sobie wyrzutów.

Podczas podsumowania pierwszego spotkania terapeuta wraz z partnerami może podjąć rozmowę na temat najważniejszych celów terapeutycznych, co pozwoli mu na ukierunkowanie dalszych działań. W tym miejscu warto podkreślić, że cele te powinny być:

• Jasno sprecyzowane;
• Uzgodnione i zaakceptowane przez wszystkie strony biorące udział w terapii;
• Realistyczne i możliwe do osiągnięcia w określonym czasie.

Określenie takich celów może wpływać na podniesienie motywacji klientów oraz zwiększenie ich zaangażowania w proces terapeutyczny.

ETAP 2

Rozpoczęcie drugiego etapu terapii związane jest z podjęciem pracy nad wskazanymi wcześniej problemami. To czas, w którym za sprawą oddziaływań terapeutycznych partnerzy są w stanie podnieść swoją świadomość na temat funkcjonowania relacji i wspólnie rozpocząć proces poszukiwania rozwiązania ich najważniejszych problemów. Na tym etapie może dojść do rozwoju zjawiska uzależnienia od terapeuty. Zdarza się bowiem, że za sprawą wypracowanego zaufania, klienci coraz bardziej zaczynają polegać na opinii terapeuty, co sprawia, iż zaczynają traktować go jako doradcę. Niestety, takie podejście może stanowić zagrożenie zarówno dla dynamiki relacji, jak i procesu terapeutycznego.

ETAP 3

Niniejszy etap to przejście z poziomu rozumienia i analizowania do działania. W tym czasie, psychoterapeuta zaleca parze wprowadzanie ustalonych zmian do swojej codzienności. Zmiany te najczęściej dotyczą sposobów komunikowania się oraz rozwiązywania problemów.

ETAP 4 – końcowy

Ostatni etap terapii to czas na podsumowanie osiągniętych zmian, a także opracowanie profilaktycznego planu na przyszłość. Powodem decyzji o zakończeniu współpracy terapeutycznej może być osiągnięcie ustalonych celów lub poczucie satysfakcjonującej zmiany w obrębie funkcjonowania związku.

Problemy w związku a gotowość do skorzystania z systemowej terapii pary

Wzrastająca liczba rozwodów i rozstań sprawia, iż terapia małżeńska/par odznacza się rosnącym zainteresowaniem. Współcześnie przykładamy bowiem coraz większą wagę do oczekiwania szczęścia oraz satysfakcji płynącej z relacji. Dlatego też, w sytuacji, w której poczucie zadowolenia w związku obniża się, część partnerów staje przed decyzją, co dalej?

Nie wszystkie osoby w obliczu kryzysu małżeńskiego/partnerskiego decydują się na podjęcie terapii. Nie jest to zaskakujące. Części z nas trudno jest rozmawiać z nieznaną (na początku) osobą na temat intymnej relacji. Powodem wpływającym na odroczenie decyzji o takiej formie pomocy może być także lęk przed bezpośrednią konfrontacją z problemem, co w oczach jednej ze stron może być związane ze zwiększonym ryzykiem rozpadu relacji. Dlatego też, w tym miejscu warto podkreślić, że decyzja o udziale w terapii powinna być zawsze decyzją obojga partnerów. Proces terapeutyczny będzie odznaczał się obniżoną skutecznością, jeśli jeden z jego uczestników będzie brał w nim udział pod naciskiem drugiej strony.

Podsumowanie

Każdy wieloletni związek narażony jest na doświadczenie kryzysu. Na obniżenie satysfakcji ze związku może wpływać wiele czynników, związanych między innymi ze sferą życia seksualnego, rodzinnego, czy też zawodowego. W obliczu tych kryzysów możemy obserwować różne sposoby radzenia sobie. Jednym z nich jest podjęcie się terapii małżeńskiej/par. Psychoterapia prowadzona w nurcie systemowym pozwala zarówno na trafne zidentyfikowanie źródła kryzysu, jak i ustalenie działań mających na celu podniesienie odczuwanej satysfakcji ze związku. Ważne jest jednak, aby w proces terapeutyczny partnerzy zaangażowani byli w równym stopniu, a terapeuta podchodził do realizacji każdej sesji z zaangażowaniem i profesjonalizmem, który pozwoli mu na zachowanie obiektywizmu. Chociaż nie ma jednoznacznych badań potwierdzających skuteczność terapii par prowadzonej w nurcie systemowym, warto pamiętać, że rozumienie kontekstu rodzinnego jest niezwykle ważnym narzędziem w procesie diagnozy problemów, z jakimi mierzy się małżeństwo/para zgłaszająca się do gabinetu specjalisty.

Bibliografia

1. Bakiera, L. Rodzina z perspektywy socjologicznej i psychologicznej. Ciągłość i zmiana. Roczniki Socjologii Rodziny, 2006; 17(2006), 101-115;
2. Brammer, L.M. Kontakty służące pomaganiu. Procesy i umiejętności. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne; 1984; 
3. Deissler, K. Terapia systemowa jako dialog. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998;
4. Drożdżewicz, L. Ogólna teoria systemów. W: B. de Barbaro (red.), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (s. 9-17). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999;
5. Elliot R. Interpersonal Process Recall (IPR) as a psychotherapy process research method. W: Greenberg LS, Pinsof WM, red. Guilford clinical psychology and psychotherapy series. The psychotherapeutic process: A research handbook. Nowy York: Guilford Press; 1986, s. 503−527;
6. Fortuna D. Jurg Willi i jego koncepcja małżeńskiej koluzji. W: Orwid M., Czabała J. Cz. (red.): Terapia rodzin i małżeństw w uzależnieniach i innych zaburzeniach psychicznych. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne. Warszawa, 1986;
7. Freeman D. Kryzys małżeński i psychoterapia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 1991;
8. Gurman A.: W ochronie małżeństwa, czyli co może zrobić terapeuta, gdy małżeństwo chce się rozwieść. Mity i rzeczywistość terapii rodzin. Tom I. Koło TPD nr 134 przy OOZP „Synapsis”. Warszawa, 1988;
9. Józefik, B. Rozwój myślenia systemowego a terapia rodzin. W: L. Górniak, B. Józefik (red.), Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin. Od metafory cybernetycznej do dialogu i narracji (s. 19-31). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003;
10. Janusz B, Józefik B, Barbaro B. Zastosowania koncepcji dialogowego Ja w psychoterapii, zwłaszcza w terapii rodzin. Psychiatria Polska. 2012; 44(5), 867−875;
11. Kosińska-Dec K.: Wybrane poglądy na terapię małżeńską. W.: Orwid M., Czabała J. Cz. (red.), Terapia rodzin i małżeństw w uzależnieniach i innych zaburzeniach psychicznych. Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Warszawa, 1986;
12. Kwak, A. Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2005;
13. Ludewig, K. Terapia systemowa. Podstawy teoretyczne i praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1995;
14. Skrzypińska, K. Relacje rodzinne a dobrostan psychiczny w perspektywie rozwojowej. W: T. Rostowska, A. Jarmołowska (red.), Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego. Warszawa: Difin, 2010;
15. Sokołowska, E. Psychospołeczne uwarunkowania trudności związanych z realizacją zadań rozwojowych. W: J. C. Czabała (red.), Poradnictwo psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015;
16. Świętochowski, W. Rodzina w ujęciu systemowym. W: I. Janicka, H. Liberska (red.) Psychologia rodziny (s. 21-45). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017; 
17. Wolska M. Wskazania i przeciwwskazania do terapii małżeńskiej/terapii par. Psychoterapia, 2010; 4 (155): 73–81.