Różnice płciowe w występowaniu autyzmu

Zgodnie z powszechną wiedzą, zaburzenia ze spektrum autyzmu (znane również pod nazwą stany ze spektrum autyzmu, lub potocznie określane mianem autyzmu) rozpoznawane są znacznie częściej u przedstawicieli płci męskiej. W świetle współczesnych badań epidemiologicznych na 1 kobietę mieszczącą się w spektrum zaburzeń autystycznych przypada od 1,33 mężczyzny do 16 mężczyzn. Niemniej jednak najczęściej przyjmuje się, że autyzm występuje u mężczyzn 5-krotnie, 4-krotnie lub 3-krotnie razy częściej niż u przedstawicielek płci żeńskiej.

Co warte podkreślenia, podana wyżej częstość występowania autyzmu w zależności od płci jest współcześnie kwestionowana przez licznych badaczy. Są oni bowiem zdania, że różnica w rozpowszechnieniu niniejszego zaburzenia u kobiet i u mężczyzn nie jest aż tak duża i wynosi od 2,0 do 2,6 męskich przypadków autyzmu na 1 kobietę z rozpoznaniem ASD (zaburzeń ze spektrum autyzmu). Choć ilość badań oraz opracowań naukowych na ten temat jest niewystarczająca, większość praktyków zgadza się, że płeć odgrywa istotną rolę nie tylko w kwestii podatności na rozwój zaburzenia, ale także w kwestii jego symptomologii. Okazuje się bowiem, że wiele kobiet z autyzmem może funkcjonować na wysokim poziomie dzięki efektywnemu (uświadomionemu lub nie) kamuflowaniu cech niniejszego zaburzenia.

Na temat autyzmu piszemy więcej w artykule CO TO JEST AUTYZM – OBJAWY, ROZPOZNANIE I PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE.

Diagnoza zaburzeń autystycznych u kobiet

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu stanowi spore wyzwanie dla klinicystów. Spektrum objawów jest bowiem na tyle szerokie, a zarazem niejednorodne, że z łatwością może ono zostać przypisane do innej jednostki chorobowej. Rozpoznanie autyzmu jest procesem długotrwałym i wieloetapowym. Przed postawieniem trafnej diagnozy „pacjent” poddawany jest badaniom kwestionariuszowym, a także dokładnej obserwacji, której celem jest między innymi ocena jednostki pod względem zachowań społecznych oraz komunikacyjnych. Ważne jest także przeprowadzenie wnikliwego wywiadu rozwojowego. Na wynik prowadzonego postępowania diagnostycznego wpływ wywiera wiele czynników (np. współwystępowanie innych zaburzeń zdrowia psychicznego), w tym również płeć badanego/badanej.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że kryteria zawarte w popularnych systemach diagnostycznych zostały ustalone przez gremium międzynarodowe, na podstawie przeprowadzonych do tej pory badań oraz obserwacji naukowych. Niemniej jednak, badania te w większości przypadków przeprowadzane były na przedstawicielach płci męskiej. W związku z tym na arenie międzynarodowej coraz częściej zdaje się usłyszeć dyskusję na temat konieczności zmian w rozumieniu symptomologii autyzmu, a co najważniejsze na temat ujęcia w systemach klasyfikacyjnych różnic międzypłciowych.

Dzisiaj wiemy już, że na diagnozę autyzmu u kobiet wpływać może wiele czynników, w tym tych o znaczeniu psychologicznym i społecznym, jak również kulturowym. Specjaliści dostrzegają, że wiele kobiet z autyzmem zmaga się także z zaburzeniami lękowymi, depresją oraz zaburzeniami odżywiania. Wszystko to może wpływać na błędne diagnozowanie ich przez wiele lat, a co gorsze na prowadzenie nieadekwatnych oddziaływań terapeutycznych.

Wśród najczęstszych błędów i trudności w diagnozie autyzmu u kobiet wyróżnia się:

• Nieuwzględnianie możliwości kamuflowania przez pacjentki wielu objawów charakterystycznych dla spektrum autyzmu;
• Maskowanie objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu poprzez objawy zaburzeń współistniejących;
• Wykluczanie rozpoznania autyzmu ze względu na płeć;
• Znacznie późniejsze rozpoznawanie autyzmu wśród dziewcząt.

Żeński czynnik ochronny – dlaczego autyzm występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet?

Widoczna różnica w kontekście występowania zaburzeń ze spektrum autyzmu w zależności od płci, skłoniła specjalistów do wysnucia dwóch hipotez.

Pierwsza z nich zakłada, że płeć żeńska niejako „chroni” jednostkę przed rozwojem autyzmu. Naukowcy są zdania, że aby autyzm mógł występować u dziewcząt/kobiet muszą pojawić się u nich większe nieprawidłowości genetyczne. W literaturze specjalistycznej możemy się nawet spotkać z pojęciem „żeńskiego czynnika ochronnego”.

Druga z hipotez zakłada natomiast, że rozpowszechnienie autyzmu wśród kobiet jest niedoszacowane. Specjaliści są zdania, że dysproporcja międzypłciowa nie jest aż tak duża, niemniej jednak istnieje wyraźna różnica między symptomami zaburzeń ze spektrum autyzmu w przypadku kobiet i mężczyzny, której współczesne systemy diagnostyczne nie uwzględniają.

Codzienne funkcjonowanie psychospołeczne dziewcząt oraz kobiet z problemem autyzmu

Na podstawie współczesnych obserwacji oraz badań jesteśmy w stanie stwierdzić, że w większości przypadków funkcjonowanie kobiet i mężczyzn z rozpoznaniem autyzmu może się istotnie różnić. W dalszej części tekstu opisane zostały najważniejsze odmienności w obrębie funkcjonowania psychospołecznego.

Wielu specjalistów dostrzega, że wysokofunkcjonujące dziewczęta oraz kobiety z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu, w porównaniu do chłopców i mężczyzn wykazują lepiej rozwiniętą wyobraźnię, a co za tym idzie bogatszy świat fantazji. Dodatkowo, w okresie dzieciństwa obserwowane są u nich mniejsze deficyty w kontekście zabawy z rówieśnikami. Kobiety ze spektrum autyzmu w wielu przypadkach wykazują potrzebę obserwowania otoczenia oraz naśladowania zachowań innych ludzi. Podczas opisywania różnic zwraca się także uwagę na mniejszą ilość zachowań stereotypowych u kobiet, a także szersze spektrum zainteresowań. Podczas gdy chłopcy oraz mężczyźni ze spektrum autyzmu pochłonięci są zazwyczaj naukami ścisłymi, u kobiet ze spektrum dostrzegalne jest wykazywanie większego zainteresowania w obrębie takich dziedzin jak sztuka, socjologia, czy psychologia.

W kontekście funkcjonowania emocjonalnego, kobiety z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) mogą przejawiać następujące cechy:

• Nadwrażliwość emocjonalną oraz związaną z nią osłabioną kontrolę własnych emocji (łatwe wpadanie w złość – nawet w miejscach publicznych);
• Doświadczanie wysokiego poziomu stresu nawet podczas wykonywania pozornie łatwych czynności;
• Częste doświadczanie lęku o różnym charakterze;
• Tendencja do doświadczania obniżonego nastroju, a nawet większe ryzyko zachorowania na depresję.

To, co zdaje się być charakterystyczne dla funkcjonowania dorosłych kobiet z autyzmem, to umiejętność kamuflowania doświadczanych przez siebie problemów. Kobiety te w pracy z terapeutą niejednokrotnie zdradzają, że przez większość swojego życia zmuszone były do „udawania bycia normalną”. Takie kamuflowanie doświadczanych trudności może być niezwykle wyczerpujące, a nawet doprowadzać do pogorszenia kondycji psychicznej.

Dorosłe kobiety z autyzmem – seksualność i związki

Ze względu na fakt, iż znaczna część kobiet z rozpoznaniem autyzmu odznacza się wysokim stopniem funkcjonowania w społeczeństwie, wiele z nich wchodzi w długie relacje romantyczne i zakłada rodziny. Chociaż mogą one doświadczać większej ilości stresu wynikającej z nagromadzenia się różnorodnych obowiązków (związanych m.in. z pracą zawodową oraz opieką nad dzieckiem) zazwyczaj są one bardziej skłonne do poszukiwania wsparcia, co stanowi pewną formę ochrony ich zdrowia psychicznego. Kobiety z autyzmem często zdają sobie sprawę z odmienności własnego funkcjonowania, dlatego też na przestrzeni lat wykształcają efektywne mechanizmy adaptacyjne, dzięki którym są w stanie w dobrym stopniu radzić sobie z wyzwaniami dnia codziennego.

Problemy mogą zaistnieć na etapie rozpoczynania związków romantycznych, albowiem kobiety z autyzmem niejednokrotnie wykazują niższą zdolność do rozpoznawania intencji drugiej osoby. Część specjalistów zwraca również uwagę na poważny problem, który związany jest z faktem, że kobiety z rozpoznaniem autyzmu są bardziej podatne na nadużycia oraz wykorzystywanie o charakterze seksualnym. Dlatego też tak ważne jest, aby już na etapie dojrzewania, wraz z oddziaływaniami terapeutycznymi charakterystycznymi dla przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu, wprowadzone zostały działania o charakterze psychoedukacyjnym.

Dorosłe kobiety z autyzmem – praca zawodowa

Znaczna część autystycznych kobiet odznaczających się wysokim stopniem funkcjonowania angażuje się w rozwój swoich pasji. Co ciekawe, pasje te nie muszą ściśle powiązane być z tymi, które postrzegane są jako charakterystyczne dla osób ze spektrum. U dorosłych kobiet z autyzmem niejednokrotnie dostrzec można zainteresowanie takimi dziedzinami jak literatura, lingwistyka, psychologia, zoologia, logopedia, moda, czy medycyna. Zainteresowanie wymienionymi dziedzinami znacznie rzadziej obserwuje się u mężczyzn z autyzmem, którzy wykazują raczej zainteresowanie ścisłymi dziedzinami wiedzy, ze szczególnym uwzględnieniem informatyki.

W literaturze specjalistycznej możemy spotkać się z obserwacjami psychologów, którzy są zdania, że kobiety ze spektrum autyzmu są często postrzegane za specjalistki w swojej dziedzinie wiedzy. Dlatego też niejednokrotnie odnoszą sukces zawodowy. Z drugiej jednak strony, wiele kobiet ze spektrum wykazuje trudności z długoterminowym pozostawaniem na jednym stanowisku pracy. Specjaliści są zdania, że może to stanowić efekt doświadczania przez nich intensywnego stresu (którego źródłem mogą być zawiłe relacje społeczne w miejscu pracy, jak również przeciążenia sensoryczne). Dlatego też tak ważne jest, aby dorosłe kobiety z autyzmem miały dostęp do fachowego wsparcia na każdym z etapów swojego życia.

Zaburzenia towarzyszące przebiegowi autyzmu u dorosłych kobiet

Dojrzewające dziewczęta oraz kobiety z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu na co dzień mogą doświadczać licznych problemów emocjonalnych. Nieumiejętność skutecznego radzenia sobie z nimi w wielu przypadkach może doprowadzić do rozwoju innych zaburzeń zdrowia psychicznego.

Zgodnie z obserwacjami współczesnych specjalistów, wśród pacjentek z autyzmem najczęściej rozpoznawane są nawracające zaburzenia depresyjne, a także objawy choroby afektywnej dwubiegunowej – szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet do 50% pacjentek mieszczących się w spektrum zaburzeń autyzmu. Inny poważny problem (występujący z podobną częstotliwością, jak zaburzenia nastroju) stanowią zaburzenia o charakterze lękowym przyjmujące formę lęku społecznego, panicznego oraz agorafobii. Dodatkowo część pacjentek z autyzmem może przejawiać cechy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Zaburzenia odżywiania u dziewcząt i kobiet z autyzmem

Klinicyści pracujący z kobietami ze spektrum autyzmu dostrzegają możliwość istnienia związku pomiędzy ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) a specyficznymi zaburzeniami odżywiania się (ze szczególnym uwzględnieniem anoreksji). Chociaż niniejszy związek szerzej omawiany jest od niedawna, warto wspomnieć, iż po raz pierwszy opisany został już w latach osiemdziesiątych XX-wieku, przez szwedzkiego psychiatrę – Christophera Gillberga. W dalszej części artykułu pragniemy zwrócić uwagę na najważniejsze zależności występujące między tymi dwoma powszechnymi zaburzeniami.

Zarówno w przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu, jak i w przebiegu anoreksji (jadłowstrętu psychicznego) u pacjentek możemy dostrzec obecność powtarzalnych, a wręcz obsesyjnych wzorców zachowań oraz skłonność do przejawiania sztywnych rutyn. Dodatkowo, zarówno u pacjentek z rozpoznaniem autyzmu, jak i anoreksji, dostrzegalne są problemy w kontekście interakcji społecznych (włączając w to izolację społeczną oraz trudności w komunikacji społecznej).

Co jednak niezwykle ciekawe, wskaźnik występowania autyzmu oraz anoreksji jest wyraźnie odmienny u kobiet i u mężczyzn. Analizując dane statystyczne, z łatwością jesteśmy w stanie dostrzec, iż zaburzenia ze spektrum autyzmu znacznie częściej rozpoznawane są u mężczyzn, natomiast jadłowstręt psychiczny u kobiet. Istotną różnicę stanowi także fakt, iż objawy ASD (zaburzeń ze spektrum autyzmu) uwidaczniają się już w okresie wczesnego dzieciństwa, natomiast objawy anoreksji zazwyczaj mają swój początek w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości.

Przeprowadzone współcześnie badania potwierdzają, że pacjentki z rozpoznaniem anoreksji uzyskują wyższe wyniki na skali objawów spektrum autyzmu. Badacze dodatkowo zwracają uwagę na fakt, że u osób z rozpoznaniem autyzmu ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania (o zróżnicowanym charakterze) jest wyraźnie wyższe niż u osób, u których nie stwierdzono zaburzeń funkcjonowania oraz zdrowia psychicznego.

Więcej na temat anoreksji przeczytasz w artykule ANOREKSJA – CHARAKTERYSTYKA, OBJAWY, SPOSOBY LECZENIA.

Dlaczego poznanie sytuacji kobiet ze spektrum autyzmu jest ważne?

Chociaż zagadnienie autyzmu wśród dorosłych kobiet nie jest nam jeszcze dobrze znane, warto wiedzieć, że wiele kobiet zmagających się z niniejszym zaburzeniem, postanowiło podzielić się własnymi doświadczeniami, poprzez tworzenie autobiografii, dzięki którym jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć ich świat. Pozycje te niejednokrotnie potwierdzają, że życie z niniejszym zaburzeniem w przypadku kobiet jest niezwykle trudne. Kobiety zwracają uwagę na fakt, iż przez wiele lat były błędnie diagnozowane, przez co nie były w stanie uzyskać dostępu do fachowego wsparcia, co jednocześnie sprzyjało pogłębieniu zaburzenia i rozwojowi nowych nieprawidłowości w obrębie funkcjonowania psychicznego.

To bardzo ważne, abyśmy zwracali większą uwagę na problem kobiet ze spektrum autyzmu, albowiem nie zdajemy sobie nawet sprawy z tego, jak wiele z nich na co dzień boryka się z trudnościami, których źródła nie są w stanie jednoznacznie określić. Co również bardzo istotne, ważne jest rozszerzenie świadomości diagnostów i terapeutów oraz wprowadzenie elementów edukacji seksualnej do podstaw oddziaływań terapeutycznych. Jak wspomnieliśmy we wcześniejszej części artykułu, ze względu na trudności w rozpoznawaniu intencji drugiej osoby, a także zwiększoną podatność na manipulacje, kobiety z autyzmem bardziej narażone są na nadużycia o charakterze seksualnym.

Zadaniem specjalistów jest także rozpoznanie i zrozumienie różnic, które występują w przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu u kobiet. Dzięki temu możliwe stanie się lepsze dostosowanie form pomocy.

Na dzień dzisiejszy zdajemy sobie jednak sprawę z tego, iż formy wsparcia w przebiegu autyzmu u kobiet powinny obejmować:

• Rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem zarówno na gruncie zawodowym, jak i rodzinnym;
• Rozwój umiejętności związanej z planowaniem i organizacją codziennych aktywności;
• Opracowanie efektywnych metod radzenia sobie z lękiem, napięciem oraz złością;
• Pomoc w rozwoju kompetencji społecznych, w tym kompetencji komunikacyjnych.

Psychologowie zwracają uwagę, że kobiety z autyzmem niezwykle cenią sobie nie tylko wsparcie ze strony specjalistów, ale także wsparcie koleżeńskie, dzięki któremu są one w stanie wymieniać się swoimi doświadczeniami oraz umiejętnościami radzenia sobie.

Podsumowanie

Problem autyzmu przybiera na swojej sile we współczesnym świecie. Dlatego też specjaliści dostrzegają coraz szerszą grupę osób radzących sobie (w lepszy lub gorszy sposób) z niniejszym zaburzeniem. Co ciekawe, w ciągu ostatnich lat zaczęto dostrzegać, a zarazem poddawać analizie, różnice w przebiegu autyzmu w zależności od płci. Niestety mimo to, świadomość społeczna dotycząca występowania autyzmu wśród dorosłych (a zwłaszcza kobiet) jest nadal niewystarczająca. Co więcej, zarówno dziewczęta, jak i kobiety są często błędnie diagnozowane, a przez to pozbawione dostępu do odpowiednich form terapii, co znacząco wpływa na ich dalsze funkcjonowanie. Warto bowiem pamiętać, że odpowiednio wcześnie rozpoznane zaburzenia ze spektrum autyzmu, pozwalają na szybsze wprowadzenie metod zaradczych, a tym samym zmniejszenie trudności, jakich mogą doświadczać dziewczęta oraz kobiety na dalszym etapie życia.

Bibliografia

1. Attwood, T., Garnett, M., Ford, L., Bulhak-Paterson, D. (2011). Hearts and Minds Conference: Girls and Women with Asperger’s Syndrome. Victoria, Australia. Girls and women with As-perger’s syndrome;
2. Baron-Cohen S. ASD vs. ASC: Is one small letter important? IMFAR 2015. 14th Annual International Meeting For Autism Research. International Society for Autism Research (INSAR). Proceedings. Salt Lake City, UT, USA; 2015;
3. Baldwin, S., Costley, D. (2016). The Experiences and Needs of Female Adults with High- -Functioning Autism Spectrum Disorder. Autism: The International Journal of Research and Practice, 20(4), 483–495;
4. Borue X, Mazefsky C, Rooks BT, Strober M, Keller MB i wsp. Longitudinal course of bipolar disorder in youth with high-functioning Autism Spectrum Disorder. J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry. 2016; 55(12): 1064–1072.e6;
5. Happé, F.G., Mansour, H., Barrett, P., Brown, T., Abbott, P., Charlton, R.A. (2016). Demographic and Cognitive Profile of Individuals Seeking a Diagnosis of Autism Spectrum Disorder in Adulthood. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(11), 3469–3480;
6. Jacquemont S, Coe BP, Hersch M, Duyzend MH, Krumm N i wsp. A higher mutational burden in females supports a “female protective model” in neurodevelopmental disorders. Am. J. Hum. Genet. 2014; 94(3): 415–425;
7. Kirkovski M, Enticott PG, Fitzgerald PB. A review of the role of female gender in autism spectrum disorders. J. Autism Dev. Disord. 2013; 43(11): 2584–2603;
8. Loomes, R., Hull, L., Mandy, W.P.L. (2017). What is the male-to-female ratio in autism spectrum disorder? A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 56(6), 466–474;
9. Lord C, Risi S, Lambrecht L, Cook EH, Leventhal BL i wsp. The autism diagnostic observation schedule-generic: A standard measure of social and communication deficits associated with the spectrum of autism. J. Autism Dev. Disord. 2000; 30(3): 205–223;
10. Lord C, Rutter M, DiLavore PC, Risi S, Gotham K, Bishop SI. Autism diagnostic observation schedule, second edition (ADOS-2) manual (part 1) modules 1–4. Torrace: Western Psychological Services; 2012;
11. May T, Brignell A, Hawi Z, Brereton A, Tonge B i wsp. Trends in the Overlap of Autism Spectrum Disorder and Attention Deficit Hyperactivity Disorder: Prevalence, clinical management, language and genetics. Curr. Dev. Disord. Rep. 2018; 5(1): 49–57;
12. Nichols S, Pulver Tetenbaum S, Moravcik GM. Girls growing up on the autism spectrum: What parents and professionals should know about the pre-teen and teenage years. London: Jessica Kingsley Publishers; 2009;
13. Ormond S, Brownlow C, Garnett MS, Rynkiewicz A, Attwood T. Profiling autism symptomatology: An exploration of the Q-ASC parental report scale in capturing sex differences in autism. J. Autism Dev. Disord. 2018; 48(2): 389–403;
14. Pisula, E., Kawa, R., Szostakiewicz, Ł., Łucka, I., Kawa, M., Rynkiewicz, A. (2013). Autistic Traits in Male and Female Students and Individuals with High Functioning Autism Spectrum Disorders Measured by the Polish Version of the Autism-Spectrum Quotient. Plos One, 8(9), e75236;
15. Stadnick N, Chlebowski C, Baker-Ericzén M, Dyson M, Garland A, Brookman-Frazee L. Psychiatric comorbidity in autism spectrum disorder: Correspondence between mental Health clinician report and structured parent interview. Autism. 2017; 21(7): 841–851;
16. Rynkiewicz A, Schuller B, Marchi E, Piana S, Camurri A i wsp. An investigation of the ‘female camouflage effect’ in autism using a computerized ADOS-2, and a test of sex/gender differences. Mol. Autism. 2016; 7: 10;
17. Wu YT, Maenner MJ, Wiggins LD, Rice CE, Bradley CC i wsp. Retention of autism spectrum disorder diagnosis: The role of co-occurring conditions in males and females. Res. Autism Spectr. Disord. 2016; 25: 76–86.