Anoreksja ciążowa (pregoreksja) – charakterystyka zaburzenia

W ciągu ostatnich dziesięcioleci możemy zaobserwować wyraźnie zwiększone zainteresowanie wyglądem kobiecego ciała. Szczególnie dostrzegalne jest to w sferze medialnej. Na przestrzeni wieków ideał kobiecej sylwetki podlegał licznym przemianom, które odzwierciedlały ówcześnie panujące trendy. Kult ciała, szczególnie dzisiaj, jest jednym z najważniejszych atrybutów kobiecości, a ponadto stanowi jedną z najważniejszych wartości dla dorastających dziewcząt i młodych kobiet. Obserwując współczesne media, możemy dostrzec wielość przekazów na temat sposobów, dzięki którym możliwe staje się osiągnięcie idealnego wyglądu sylwetki, który nie tylko odpowiada wygórowanym standardom atrakcyjności, ale także spełnia oczekiwania społeczeństwa. Dzisiaj bez trudu dostrzec możemy promowanie szczupłego wyglądu sylwetki, która stanowi zarówno synonim piękna, jak i szeroko pojętego zdrowia. Taki przekaz w istotnym stopniu wpływa na samoocenę współczesnych kobiet, które – w obliczu niepowodzenia w dążeniu do osiągnięciu wymarzonej sylwetki – zmagają się z licznymi kompleksami i doświadczają dotkliwego dysonansu między ciałem idealnym a ciałem realnym. To z kolei przekłada się na szereg konsekwencji psychologicznych, które skupiają się przede wszystkim na niepokoju wokół obrazu i masy własnego ciała. W tym miejscu możemy powiedzieć wprost, iż jedną z konsekwencji dążenia do idealnego wizerunku sylwetki jest rozwój zaburzeń odżywiania. Choć może nam się wydawać, iż w głównej mierze dotykają one młodych dziewcząt, okazuje się, iż z jadłowstrętem psychicznym (anoreksją) coraz częściej zmagają się także kobiety w ciąży.

W świetle współczesnych analiz, problem zaburzeń odżywiania może dotyczyć około 1% pacjentek w ciąży. Większość z tych kobiet zmaga się dzisiaj z objawami jadłowstrętu psychicznego, który niesie ze sobą wiele negatywnych konsekwencji, zarówno dla zdrowia matki, jak i jej dziecka.

Anoreksja (zaliczana do grupy zaburzeń odżywiania) rozumiana jest jako celowa, a zarazem nadmierna utrata masy ciała, której osiągnięcie staje się możliwe poprzez:

• Istotne ograniczenie ilości przyjmowanych pokarmów oraz/lub nieprzyjmowanie żadnej ilości pokarmu przez pewien czas;
• Wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych;
• Stosowanie preparatów o działaniu moczopędnym oraz/lub przeczyszczającym.

Kobiety zmagające się z problemem jadłowstrętu psychicznego odczuwają uporczywą potrzebę chudnięcia, albowiem postrzegają one swoje ciało jako zbyt grube i nadmierne otłuszczone, podczas gdy ich waga jest prawidłowa, a nawet wtedy, gdy ich BMI (wskaźnik masy ciała) świadczy o niedowadze. Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego, a także badania naukowe wskazują, iż z problemem jadłowstrętu psychicznego zmagają się przede wszystkim jednostki ambitne, które uparcie dążą do osiągania celów. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż niniejsze zaburzenie odżywiania niesie ze sobą nie tylko szereg konsekwencji psychologicznych (takich jak depresja, wzmożona drażliwość oraz/lub problemy komunikacyjne), ale także (a nawet przede wszystkim) fizjologicznych, wśród których wymienia się: obniżenie ciśnienia tętniczego, osłabienie tętna, obniżenie poziomu cukru we krwi, spadek temperatury ciała, zaburzenia w obrębie układu moczowego, zaburzenia w obrębie układu hormonalnego (związane między innymi z zatrzymaniem cyklu miesiączkowego).

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat anoreksji, zapoznaj się z artykułem ANOREKSJA – CHARAKTERYSTYKA, OBJAWY, SPOSOBY LECZENIA.

Zainteresowanie zagadnieniem jadłowstrętu psychicznego w czasie ciąży miało swój początek w pierwszej połowie lat 90-tych XX wieku. To właśnie wtedy (w 1994 roku) po raz pierwszy zastosowany został termin pregoreksji, który pochodzi od zestawienia dwóch słów: pregnancy (ciąża) i anorexia (jadłowstręt psychiczny). Termin pregoreksja, choć doskonale opisuje zjawisko zaburzeń odżywiania w ciąży, do dnia dzisiejszego stosowany jest jedynie w psychologii popularnej. Oznacza to, iż nie został on jeszcze wyodrębniony przez nomenklaturę medyczną.

Problem pregoreksji może dotyczyć nawet jednej na sto kobiet w ciąży. Wynika to między innymi z faktu, iż niejednokrotnie odczuwają one presję dotyczącą szybkiego powrotu do sylwetki sprzed ciąży, a nawet do utrzymywania smukłej sylwetki w czasie trwania ciąży. O pregoreksji możemy mówić wtedy, gdy masa ciała kobiety ciężarnej jest nie większa niż 85% zalecanej masy ciała dla jej wieku i wzrostu (przy jednoczesnym uwzględnieniu oczekiwanego przyrostu masy ciała w ciąży).

Możliwe przyczyny jadłowstrętu psychicznego w ciąży

Anoreksja ciążowa rozwija się na skutek oddziaływania wielu czynników, które są charakterystyczne także dla rozwoju innych zaburzeń odżywiania. Niemniej jednak, w przypadku pregoreksji, konsekwencje choroby wpływają nie tylko na organizm przyszłej matki, ale także na rozwijające się w niej dziecko. Analizując możliwe przyczyny rozwoju jadłowstrętu psychicznego w ciąży, weźmiemy pod uwagę zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne, jak i społeczno-kulturowe.

Czynniki biologiczne

Współczesne badania wskazują, iż prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń odżywiania w ciąży zwiększa się w przypadku, gdy przynajmniej jeden z krewnych pierwszego stopnia zmagał się z zaburzeniami odżywiania w przeszłości. Ponadto, tendencja do występowania jadłowstrętu psychicznego dostrzegana jest u bliźniąt.

Zdaniem naukowców, z rozwojem anoreksji ciążowej mają związek następujące czynniki:

• BMI (wskaźnik masy ciała);
• Wczesny wiek pojawienia się pierwszej miesiączki;
• Przejawianie skłonności do perfekcjonizmu oraz obsesyjności;
• Przejawianie obsesji związanych z jedzeniem;
• Przejawianie podatności na stany lękowe.

Obserwacje naukowców zwracają także uwagę na znaczenie genu 5HT2a w dziedziczeniu skłonności do rozwoju jadłowstrętu psychicznego. Gen ten odpowiedzialny jest za funkcjonowanie receptora serotoniny. Kolejną z możliwych przyczyn rozwoju pregoreksji są komplikacje okołoporodowe, które mogą odpowiadać za zaburzenia prawidłowego identyfikowania uczucia sytości oraz głodu. Niemniej jednak, specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego podkreślają, iż za najbardziej prawdopodobną możemy uznać sytuację, w której za rozwój jadłowstrętu psychicznego w ciąży odpowiada wiele czynników, zarówno tych o podłożu biologicznym, jak i psychologicznym.

Czynniki psychologiczne oraz społeczno-kulturowe

Okres ciąży i zbliżające się wyzwania macierzyństwa bez wątpienia stanowią obciążenia psychiczne oraz emocjonalne, które oddziałują na kondycję psycho-fizyczną kobiety, bez względu na to, czy w przeszłości doświadczała ona zaburzeń psychicznych. Współczesne obserwacje zwracają uwagę, iż dla kobiet doświadczających jadłowstrętu psychicznego największym wyzwaniem okazuje się akceptacja ciążowego przyrostu masy ciała. Dla wielu kobiet zmagających się z pregoreksją, konieczność przyjmowania odpowiedniej ilości pokarmów wiąże się z wyborem pomiędzy poczuciem zadowolenia z wyglądu własnego ciała, a dobrostanem rozwijającego się w łonie dziecka. Jednocześnie, w tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku niektórych kobiet zmagających się z jadłowstrętem psychicznym przed zapłodnieniem, okres ciąży staje się jedynym czasem, w którym bezwarunkowo akceptują one prawidłowy przyrost masy ciała.

Zdaniem psychologów, anoreksja ciążowa najczęściej dotyka kobiety, które skłonne są do stawiania sobie zbyt wysokich wymagań zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.

Ponadto, czynnikami mogącymi przyczynić się do rozwoju jadłowstrętu psychicznego w ciąży są:

• Obniżona samoocena;
• Negatywny obraz własnego ciała;
• Postrzeganie utrzymywania szczupłej sylwetki jako wyznacznika dobrego samopoczucia i synonimu sukcesu;
• Chęć utrzymywania kontroli nad własnym życiem poprzez utrzymywanie pożądanej masy ciała;
• Stosowanie głodówek oraz środków przeczyszczających w kategoriach sposobów na wymierzenie sobie zasłużonej kary.

Dotychczasowe obserwacje kobiet zmagających się z jadłowstrętem psychicznym w czasie ciąży dowodzą, iż pregoreksja dotyczy przede wszystkim kobiet nadmiernie ambitnych, które jednocześnie przejawiają problem z ustaleniem własnej hierarchii wartości.

W tym miejscu należy także nadmienić, że jedną z przyczyn odmowy odpowiedniej ilości pokarmu w czasie ciąży jest chęć utrzymania atrakcyjności fizycznej w oczach partnera. Dostrzec to możemy szczególnie w sytuacji, w której partner (jeszcze przed zapłodnieniem partnerki) wypowiadał się na temat kobiet w ciąży w nieprzychylny sposób oraz/lub krytykował figurę kobiet, które przejawiały trudności z powrotem do masy ciała sprzed ciąży.

Ponadto, na przestrzeni ostatnich dekad dostrzeżono, że kobiety w ciąży doświadczające objawów jadłowstrętu psychicznego wyróżniają się pewnymi, specyficznymi cechami osobowości. Niniejsze obserwacje potwierdzają badania naukowe, albowiem okazuje się, że dynamika zaburzeń odżywiania oraz zaburzeń osobowości jest do siebie podobna.

W polskiej literaturze psychologicznej wyróżniono trzy typy pacjentek predysponujących do rozwoju zaburzeń odżywiania (w tym przede wszystkim jadłowstrętu psychicznego oraz bulimii). Są to dziewczęta/kobiety:

• Przejawiające typ osobowości borderline (osobowości z pogranicza);
• Przejawiające typ osobowości neurotycznej;
• Przejawiające typ osobowości psychotycznej.

Te wszystkie typy osobowości mogą odznaczać się różnym stopniem dezorganizacji, wpływającym na funkcjonowanie jednostki w życiu codziennym. Warto jednak wiedzieć, że wśród pacjentek przejawiających objawy restrykcyjnej postaci jadłowstrętu psychicznego, najczęściej rozpoznawano osobowość z cechami obsesyjno-kompulsywnymi, lękowymi, unikającymi, a także zależnymi.

Przyglądając się innym czynnikom psychologicznym, które mogą odpowiadać za rozwój jadłowstrętu psychicznego w ciąży, warto przyjrzeć się relacjom, jakie łączyły kobietę z jej rodzicami oraz bliskimi osobami. Okazuje się bowiem, iż ryzyko rozwoju anoreksji ciążowej jest większe w przypadku pacjentek, które doświadczały odrzucenia ze strony rodzica. Taki brak zapewnienia miłości rodzicielskiej przekłada się na obniżenie poczucia własnej wartości, co z kolei wpływa na nasilenie lęków i poczucia bezradności w kontekście zbliżającego się macierzyństwa.

Wpływ na zwiększenie ryzyka rozwoju zaburzeń odżywiania w ciąży wywierają także inne czynniki psychologiczne związane z życiem rodzinnym, w tym:

• Doświadczenie molestowania seksualnego;
• Doświadczenie choroby alkoholowej jednego lub obojga rodziców;
• Doświadczenie śmierci rodzica, bliskiej osoby w okresie dzieciństwa;
• Doświadczenie rozwodu rodziców;
• Doświadczenie choroby psychicznej jednego z rodziców;
• Doświadczenie przemocy ze strony rodziców, opiekunów oraz/lub dorosłych z bliskiego otoczenia rodziny.

Psychologowie zwracają także uwagę na aspekt niskiego poziomu wsparcia społecznego w kontekście rozwoju objawów jadłowstrętu psychicznego i to nie tylko w okresie ciąży.

Rozpoznanie anoreksji wśród kobiet w ciąży

Spostrzeżenie, iż kobieta w ciąży może zmagać się z objawami jadłowstrętu psychicznego wymaga wnikliwej obserwacji personelu medycznego sprawującego nad nią opiekę. I chociaż fakt, iż pacjenta nie przybiera na wadze zdaje się być najbardziej klarowną wskazówka, warto również przyjrzeć się innym możliwym symptomom zaburzenia. Przed postawieniem wstępnego rozpoznania, a następnie skierowaniem kobiety na konsultację psychiatryczną/psychologiczną, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu, dotyczącego historii żywieniowej pacjentki oraz jej stosunku do obrazu własnego ciała. Taki wywiad powinien przeprowadzany być nie tylko z najwyższą wnikliwością, ale przede wszystkim wrażliwością, ponieważ kobieta (z uwagi na towarzyszące jej wyrzuty sumienia związane z przyjmowaniem niedostatecznej ilości pokarmów, które mogą przyczynić się do zagrożenia zdrowia jej dziecka) może negować występowanie jadłowstrętu psychicznego lub jakichkolwiek innych zaburzeń psychicznych. Dodatkowo, specjalista powinien uzyskać informacje na temat możliwości zażywania przez pacjentkę leków o działaniu przeczyszczającym oraz moczopędnym, jak również na temat możliwości przyjmowania insuliny, leków stosowanych w chorobach tarczycy, a także suplementów diety, które mogą przyczyniać się do przyspieszenia procesu odchudzania.

Kolejnym z zadań położnej oraz/lub ginekologa, który podejrzewa u swojej pacjentki występowanie zaburzeń odżywiania, jest przedstawienie kobiecie możliwości leczenia, a także zapewnienie jej wsparcia psychicznego oraz zrozumienia. Następnie, konieczne jest skierowanie pacjentki do specjalisty, którego zadaniem będzie nie tylko potwierdzenie diagnozy, ale także zaproponowanie (w porozumieniu z lekarzem prowadzącym) odpowiednich metod leczenia.

Chociaż szacuje się, iż pregoreksja dotyka około 1% pacjentek w ciąży, warto uwzględnić możliwość wprowadzenia badań przesiewowych w kierunku oszacowania ryzyka rozwoju zaburzeń odżywiania w ciąży. Ponadto, wskazane jest wprowadzanie działań profilaktycznych dotyczących edukacji z zakresu znaczenia zdrowego żywienia w ciąży. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż badaniami przesiewowymi powinny zostać objęte szczególnie te kobiety, które na co dzień uprawiają sport, nadużywają kofeiny, jak również wykonują zawód, który związany jest z presją utrzymywania szczupłej sylwetki.

Wpływ jadłowstrętu psychicznego na zdrowie matki i dziecka

Żywienie w okresie ciąży wymaga modyfikacji związanych przede wszystkim ze zwiększeniem zapotrzebowania organizmu na energię, a także składniki mineralne i witaminy. Nie podlega zatem wątpliwości fakt, iż wystąpienie u kobiet zaburzeń odżywiania, w znacznym stopniu wpływa na płodność oraz przebieg ciąży.

Jednym z kryteriów rozpoznania jadłowstrętu psychicznego jest zatrzymanie krwawienia miesiączkowego. Niemniej jednak, zdarza się, iż w przypadku pacjentek u których występuje amenorrhea (zatrzymanie miesiączkowania) może występować owulacja, która umożliwia zajście w ciążę. Niemniej jednak, w większości przypadków zaburzenia odżywiania istotnie upośledzają płodność, a także wywołują niekorzystny wpływ na rozwój dziecka w okresie prenatalnym. Współczesne badania naukowe dowodzą, iż przejawianie przez kobietę nawet umiarkowanych restrykcji dietetycznych w okresie koncepcyjnym, może przyczynić się do wywołania porodu przedwczesnego. Obserwacje oraz dane kliniczne zwracają także uwagę, iż w przypadku pacjentek z rozpoznaniem zaburzeń odżywiania w ciąży (w tym przede wszystkim jadłowstrętu psychicznego) częściej wykonywane jest cięcie cesarskie.

Specjaliści z zakresu ginekologii oraz zdrowego żywienia dostrzegają, iż w przypadku pacjentek zmagających się z objawami anoreksji uwidacznia się znacznie mniejszy przyrost masy ciała w ciąży.

Anoreksja ciążowa stanowi ogromne zagrożenie dla zdrowia matki i dziecka. Badania wskazują, iż w przypadku ciąż matek zmagających się z jadłowstrętem psychicznym częściej dochodzi nie tylko do porodów przedwczesnych, ale także do poronień. Anoreksja wpływa także na zwiększenie ryzyka przedwczesnego zgonu noworodka. Co ważne, ryzyko poronienia jest podwyższone nawet w przypadku kobiet z jadłowstrętem psychicznym w okresie remisji.

Zmuszające do refleksji okazują się także wyniki badań nad niepłodnością, które wskazują na to, iż blisko 17% kobiet doświadczających problemów koncepcyjnych deklaruje, że w przeszłości doświadczało objawów zaburzeń odżywiania. Oznacza to, że zarówno jadłowstręt psychiczny, jak i inne zaburzenia odżywiania wywierają długofalowy wpływ na płodność jednostki.

Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego alarmują, że obciążenie psychiczne związane z ciążą może być odpowiedzialne za wywołanie objawów jadłowstrętu psychicznego, szczególnie w przypadku pacjentek, które w przeszłości zmagały się z niniejszym zaburzeniem. Ponadto, do wyzwolenia objawów choroby może dojść w okresie poporodowym. Wówczas, zarówno anoreksja, jak i bulimia charakteryzują się cięższym przebiegiem.

Współczesne obserwacje oraz badania z dziedziny psychologii wskazują, iż pacjentki z rozpoznaniem pregoreksji są bardziej narażone na wystąpienie depresji poporodowej. Ponadto, mogą doświadczać one problemów w karmieniu piersią.

Jadłowstręt psychiczny w ciąży może przyczyniać się także do:

• Zwiększenia częstości występowania zaburzeń oddychania u noworodków;
• Zaburzeń odruchu ssania u noworodków.

Co ciekawe, badanie przeprowadzone w 2008 roku zwracają uwagę na fakt, iż zaburzenia odżywiania mogą wpływać także na potencjalną płeć dziecka. Kobiety z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego częściej rodzą dziewczynki, podczas gdy kobiety z otyłością częściej rodzą chłopców.

Inne zaburzenia odżywiania w ciąży

Jadłowstręt psychiczny bez wątpienia stanowi jedno z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, które mogą występować w czasie ciąży. Niemniej jednak, to nie jedyne zaburzenie odżywiania, z którym może zmagać się kobieta oczekująca na narodziny dziecka. W dalszej części artykułu pokrótce omówione zostaną inne zaburzenia odżywiania w ciąży.

Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa, bulimia)

Zaburzenie odżywiania charakteryzujące się nawracającymi epizodami objadania się/żarłoczności, które związane są z przyjmowaniem nadmiernej ilości pokarmu w trakcie jednego posiłku. Co ważne, takim epizodom objadania się towarzyszy całkowita utrata kontroli. Dla przebiegu żarłoczności psychicznej w ciąży charakterystyczne jest także podejmowanie czynność o charakterze przeczyszczającym, na które składają się: prowokowanie wymiotów, wykonywanie nadmiernie intensywnych ćwiczeń fizycznych, zażywanie środków o działaniu przeczyszczającym. Ponadto, kobiety zmagające się z bulimią w czasie ciąży, niejednokrotnie na skutek odczuwanych wyrzutów sumienia (spowodowanych spożywaniem nadmiernej ilości pokarmów) sięgają po niebezpieczne suplementy diety lub restrykcyjne głodówki, które w bezpośredni sposób są w stanie zagrozić rozwijającemu się w łonie dziecku. Wśród najpoważniejszych konsekwencji bulimii (nie tylko w okresie ciąży) wyróżnia się: niskie stężenie potasu oraz magnezu we krwi, problemy sercowo-naczyniowe związane między innymi z zaburzeniami rytmu serca oraz z obniżeniem wartości ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia czynności układu pokarmowego, związane między innymi z występowaniem nadżerek, dotkliwe wahania nastroju, które doprowadzić mogą do rozwoju innych zaburzeń psychicznych, w tym depresji lub choroby afektywnej dwubiegunowej.

Otyłość

Zaburzenie odżywiania definiowane jako nadmierne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej, któremu towarzyszą przewlekłe choroby o charakterze metabolicznym. Współcześnie otyłość jest coraz częściej rozpoznawana wśród kobiet, które spodziewają się dziecka. Niniejsze zaburzenie odżywiania (podobnie jak jadłowstręt i żarłoczność psychiczna) niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji dla zdrowia matki i dziecka.

Wśród nich należy wyróżnić:

• Zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej oraz cukrzycy typu 2;
• Zwiększone ryzyko rozwoju chorób w obrębie układu sercowo-naczyniowego, które mogą utrudniać przebieg porodu naturalnego;
• Zaburzenia w obrębie układu oddechowego;
• Zaburzenia w obrębie układu trawiennego;
• Osłabienie kondycji kości i stawów.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że oprócz wymienionych wyżej konsekwencji somatycznych, kobiety w ciąży, które zmagają się z problemem otyłości mogą także doświadczać uporczywego uczucia przygnębienia, a także osamotnienia. Co ważne, otyłość u kobiet w ciąży może również zwiększyć ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.

Ortoreksja (orthorexia nervosa)

To jedno ze współczesnych zaburzeń odżywiania, które szczególnie dostrzegane jest u kobiet, które na co dzień przejawiają nadmierne zainteresowanie kwestiami zdrowego odżywiania. W literaturze psychologicznej, ortoreksja opisywana jest jako lęk przed spożywaniem niezdrowych pokarmów. Kobiety w ciąży zmagające się z problemem ortoreksji będą przywiązywały nadmierną uwagę do składu produktów, które spożywają, aby w ten sposób zapobiec ewentualnemu zatruciu. W przebiegu nasilonej ortoreksji, pacjentki mogą popaść w obsesję zdrowego jedzenia do tego stopnia, iż zaczynają wykluczać ze swojego jadłospisu większość dostępnych produktów. Rezygnują również z zażywania suplementów diety ważnych dla prawidłowego rozwoju dziecka (w tym kwasu foliowego), w obawie przed możliwością zanieczyszczeń obecnych w tabletkach. Jedną z najpoważniejszych konsekwencji ortoreksji jest niedożywienie, które w bezpośredni sposób zagraża zarówno zdrowiu matki, jak i życiu jej dziecka.

Opieka nad pacjentką w ciąży z rozpoznaniem anoreksji

Leczenie jadłowstrętu psychicznego w ciąży wymaga zaangażowania wielodyscyplinarnego zespołu, w którego skład powinni wchodzić: lekarz położnik, położna, psycholog, psychiatra oraz dietetyk. Bardzo ważne jest, aby specjaliści nie tylko otaczali swoją opieką pacjentkę, ale przede wszystkim, aby komunikowali się ze sobą, w celu omówienia najważniejszych kwestii terapeutycznych, a także spostrzeżeń, które mogą okazać się niezbędne do postawienia trafnego rozpoznania, a tym samym wprowadzenia adekwatnych metod leczenia. W przebiegu anoreksji ciążowej, postępowanie terapeutyczne skoncentrowane jest przede wszystkim na zmianie nawyków żywieniowych pacjentki, jak również na zmianie postrzegania przez nią własnego ciała. W trakcie prowadzonej terapii, niektóre z pacjentek mogą celowo wyróżniać jednego członka zespołu, a tym samym dyskredytować pozostałych specjalistów. Ma to na celu przede wszystkim próbę osłabienia efektów leczenia, a tym samym zapobieżenie nadmiernemu przyrostowi masy ciała. W związku z tym, jeszcze raz należy podkreślić, iż współpraca między poszczególnymi członkami zespołu terapeutycznego jest niezbędna, zarówno dla określenia realnych celów leczenia, jak i przede wszystkim skuteczności samej terapii.

W skład zespołu opiekującego się pacjentką w ciąży z jadłowstrętem psychicznym powinien wchodzić dobry psycholog, który posiada wiedzę i doświadczenie z zakresu leczenia zaburzeń odżywiania – nie tylko wśród kobiet w ciąży. Dzięki temu, łatwiej będzie wyodrębnić charakterystyczne dla przebiegu choroby zachowania pacjentki, które mogą nosić znamiona manipulacji. Należy bowiem pamiętać, że kobiety zmagające się objawami jadłowstrętu psychicznego doświadczają ogromnych obaw związanych z przyrostem masy ciała (nawet wtedy, gdy jest to niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka), dlatego też, aby w pewien sposób oszukać specjalistów, zakładają one na siebie obszerne ubrania, wkładają niewielkie ciężarki do ubrań lub spożywają nadmierne ilości wody bezpośrednio przed badaniem (w ten sposób chcą one zwiększyć swoją masę ciała bezpośrednio przed badaniem). W związku z tym, bardzo ważne jest, aby pomiar odbywał się bez ubrań (wyłącznie w bieliźnie).

W przypadku pacjentek z rozpoznaniem zaburzeń odżywiania w ciąży (ze szczególnym uwzględnieniem jadłowstrętu psychicznego), ważne jest także, aby każdorazowo podczas kontroli w gabinecie lekarza oraz dietetyka, dokonywany był pomiar masy ciała oraz obliczenie wskaźnika BMI.

Ponadto, wskazane jest, aby u pacjentek dokonywać regularnych badań krwi, na które składają się:

• Określenie stężenia elektrolitów w surowicy;
• Określenie stężenia azotu mocznikowego we krwi;
• Określenie stężenia kreatyniny w surowicy;
• Określenie stężenia hormonów tarczycy, w tym TSH, T4 i T3.

Dodatkowo zalecane jest wykonywanie regularnych badań EKG.

Jeżeli utrata masy ciała pacjentki wynosi więcej niż 25% oraz gdy rozpoznane jest obniżenie stężenia potasu, a także zmiany w EKG, konieczne jest skierowanie pacjentki do leczenia szpitalnego.

Pomoc psychologa dla pacjentek oraz ich rodzin

Jadłowstręt psychiczny dotykający kobiety w ciąży niesie za sobą szereg konsekwencji, zarówno w wymiarze psychicznym, jak i fizjologicznym. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby zapewnić pacjentkom, a także członkom jej najbliższej rodziny, odpowiednie wsparcie psychologiczne. Dobry psycholog jest w stanie wyjaśnić rodzinie mechanizmy związane z przebiegiem choroby, a także podpowiedzieć im, jak postępować z pacjentką. Anoreksja jest poważnym zaburzeniem zdrowia psychicznego, które w czasie ciąży zagraża nie tylko życiu matki, ale także rozwijającemu się w jej łonie dziecku. Dzięki współpracy z psychologiem (który powinien wchodzić w skład zespołu psychoterapeutycznego), możliwe staje się zmniejszenie intensywności odczuwanych symptomów choroby, a także uświadomienie pacjentce konieczności spożywania odpowiedniej ilości składników odżywczych w czasie ciąży.

Konsultacje psychologiczne (obejmujące elementy psychoedukacji) nie są jednak wystarczające do wyleczenia jadłowstrętu psychicznego. Wskazane jest także, aby pacjentka podjęła się psychoterapii indywidualnej w wybranym przez siebie nurcie. Takie działanie ma na celu nie tylko leczenie samego zaburzenia odżywiania, ale także zapobieganie jego nawrotom w przyszłości.

Podsumowanie

Zaburzenia odżywiania w ciąży, ze szczególnym uwzględnieniem anoreksji, stanowią poważne zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dziecka, a także zdrowia matki. W związku z tym, tak ważne jest, aby w gabinetach położnych oraz ginekologów na szeroką skalę prowadzone były działania profilaktyczne, które mają na celu promocję zdrowego odżywiania kobiet w okresie koncepcyjnym, a także w czasie ciąży. To niezwykle istotne, aby uświadomić pacjentkom, jak ważne jest przestrzeganie zasad zrównoważonej diety dla prawidłowego rozwoju płodu, a także profilaktyki licznych chorób. Ponadto, w sytuacji rozpoznania jadłowstrętu psychicznego w ciąży, konieczne jest zapewnienie opieki zespołu wielospecjalistycznego, w którego skład wchodzić będzie nie tylko dobry psycholog oraz/lub psychoterapeuta, ale także lekarz psychiatra oraz dietetyk.

Bibliografia

1. Bałanda A, Makra-Studziñska M, Iwanowicz-Palus G. Psychologia w położnictwie i ginekologii, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009;
2. Bansil P, Kuklina EV, Whiteman MK et al. Eating disorders among delivery hospitalizations: prevalence and outcomes. Journal of Women’s Health 2008;17(9):1523-1528;
3. Bojar I, Humeniuk E, Wdowiak L, Miotła P, Warchoł-Sławińska E, Włoch K. Zachowania żywieniowe kobiet ciężarnych. Probl Hig Epidemiol. 2007; 88(1): 74–77;
4. Bulik CM. Pregnancy may increase the risk of developing binge eating disorder. UNC Gillings School of Public Health Workshops, 6th Sep 2007, The University of North Carolina, 2007:2-3;
5. Fraś M, Gniadek A, Poznańska-Skrzypiec J, Kadłubowska M. Styl życia kobiet w ciąży. Hygeia Public Health. 2012; 47(4): 412–417;
6. Józefik B. Anoreksja i bulimia psychiczna: rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Wyd. 2 zmień. I uzup. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków 1999;
7. Józefik B., Modele rodzinne a anoreksja psychiczna. Część II. Wzory i przekazy międzypokoleniowe. Psy- chiatr Pol., 2000, 33, 877-886;
8. Koszowska A, Dittfeld A, Zubelewicz-Szkodzińska B. Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe. Hygeia Public Health. 2013; 48(3): 279–284;
9. Krus M. Choroby cywilizacyjne i ich wpływ na ciążę i przebieg porodu. [W:] Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny. Tom 3. Red.: Wojtal M, Żurawicka D. Opole: Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego 2015: 57–60;
10. Mazer-Poline C, Fornari V. Anorexia nervosa and pregnancy: having a baby when you are dying to this-case report and proposed treatment guidelines. International Journal of Eating Disorders 2009;42(4):382-384;
11. Mikołajczyk E, Samochowiec J. Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Psychiatria 2004;1(2):91-5;
12. Mitchell-bieleghem A, Mittelstaedt M, Bulik CM. Eating Disorders and Childbearing: Concealment and Consequences Birth 2002;29(3):182-191;
13. Mrzygłód S. Wpływ odżywiania matki na rozwój płodu. Probl Hig Epidemiol. 2007; 88(4): 402–407;
14. Pilecki M. Historia zaburzeń odżywiania się. Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Józefik B. (red.), Kraków 1999, 40-42;
15. Ropacka M, Bręborowicz GH, Słomko Z. Odżywianie kobiet ciężarnych. W: Profilaktyka w położnictwie, ginekologii i neonatologii. Słomko Z, Drews K, Niemiec T (red.), Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Poznań, 2005;
16. Szostak-Węgierek D. Znaczenie prawidłowego żywienia kobiety przed oraz w czasie ciąży. Med Wieku Rozwoj. 2000; 4:77-88;
17. Tomaszewicz-Libudzic C., Jagielska G., Komen- der J. i wsp., Zagrażające życiu zaburzenia metaboliczne i patofizjologiczne u chorych na jadłowstręt psychiczny [w:]Psychiatr Pol., 1997, 31, 713-721;
18. Torgersen L, Von Holle A, Richborn-Kjennerud T et al. Nausea snd vomiting of pregnancy in women with bulimia mervosa and eating disorders not otherwise specified. International Journal of Eating Disorders 2008;41 (8):722-727;
19. Wójciak RW, Mojs E, Michalska MM, Samulak D. Podejmowanie odchudzania w okresie ciąży a poporodowe surowicze stężenia żelaza u kobiet – badanie wstępne. Probl Hig Epidemiol. 2013; 94(4): 893–896;
20. Ziółkowska B., Ekspresja Syndromu gotowości anorektycznej u dziewcząt w okresie adolescencji, Poznań 2001, 30-31.