Otyłość – charakterystyka zaburzenia i częstość występowania

Otyłość definiowana jest jako stan patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka. Stan ten wyraźnie przekracza normy przyjęte zarówno dla danej płci, wieku oraz rasy pacjenta.

W celu rozpoznania otyłości najczęściej obliczany jest wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index). Jego wynik uzyskuje się poprzez podzielenie masy ciała pacjenta (podanej w kilogramach) przez jego wzrost (wyrażony w metrach) podniesiony do kwadratu (KALKULATOR BMI). O występowaniu otyłości możemy mówić wtedy, gdy wynik powyższego działania przekracza wartość 30 kg/m², natomiast kiedy wynik mieści się w przedziale 25-30 kg/m² mówimy o nadwadze.

Ponadto otyłość możemy rozpoznać na podstawie analizy składu ciała wtedy, gdy wartość tkanki tłuszczowej u kobiet przekracza 30%, a u mężczyzn 25% masy ciała. Występowanie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej w ciele człowieka zawsze wiąże się z występowaniem skutków patofizjologicznych, co oznacza, iż wpływa to niekorzystnie zarówno na stan zdrowia, jak i samopoczucie.

Istnieje wiele różnych podziałów otyłości. Niemniej jednak, najpopularniejszym i najczęściej stosowanym podziałem jest ten, który rozróżnia przyczyny powstania niniejszego zaburzenia.

Dlatego też, otyłość możemy podzielić na:

• Otyłość prostą – powstającą na skutek dodatniego bilansu energetycznego (przyjmowania nadmiernej ilości pokarmu), prowadzącego do zwiększenia masy ciała. Ponadto, przyczyną otyłości prostej są nieprawidłowe nawyki żywieniowe (dieta obfitująca w tłuszcze nasycone oraz cukry proste), jak również niska aktywność fizyczna;
• Otyłość wtórną (objawową) – uwarunkowaną czynnikami genetycznymi. Najczęściej stanowiącą konsekwencję zaburzeń w obrębie gospodarki hormonalnej, chorób organicznych lub przyjmowania leków, których skutkiem ubocznym jest zwiększenie masy ciała.

Dane na temat otyłości są zatrważające. Liczba przypadków zwiększa się każdego roku, a tempo ich wzrostu istotnie przyspieszyło w czasach pandemii. Szacuje się, że w Polsce z problemem otyłości zmaga się blisko 25% społeczeństwa. Niemniej jednak, nieprawidłową masę ciała (czyli nadwagę lub otyłość) rozpoznaje się u 53% kobiet i 63% dorosłych mężczyzn w Polsce. Niestety, problem otyłości coraz częściej dotyka także dzieci w wieku szkolnym.

Możliwe przyczyny otyłości

Przyczyny otyłości są niezwykle zróżnicowane. Najczęściej wśród czynników odpowiedzialnych za jej wywołanie wyróżnia się: czynniki biologiczne, społeczne oraz psychologiczne. Niemniej jednak, czynniki te rzadko występują niezależnie. Częściej nakładają się i wspólnie oddziałują na powstanie problemu nadwagi lub otyłości.

Czynniki biologiczne otyłości

Jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za powstawanie otyłości prostej jest nieprawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Nadmierna masa ciała może stanowić konsekwencję licznych zaburzeń klinicznych, między innymi:

• Organicznych chorób w obrębie podwzgórza;
• Infekcji w obrębie układu nerwowego;
• Zaburzeń funkcjonowania gospodarki hormonalnej;
• Wad rozwojowych;
• Nowotworów oraz tętniaków.

Do gromadzenia się nadmiernych ilości tkanki tłuszczowej w ciele człowieka przyczynić się mogą także rzadkie choroby o podłożu genetycznym. Na przykład: zespół Turnera oraz zespół Williego. Ponadto, otyłość może związana być z przyjmowaniem niektórych środków farmakologicznych, w tym: leków przeciwdepresyjnych, leków przeciwpadaczkowych oraz pochodnych fenotiazyny.

Ważną rolę w rozwoju otyłości odgrywa także genetyka. Od lat prowadzone są badania nad bliźniętami, na podstawie których naukowcy próbują określić wpływ czynników biologicznych i środowiskowych na rozwój niniejszego zaburzenia. Okazuje się, że otyłość może uwarunkowana być jednogenowo lub (częściej) wielogenowo. Do tej pory udało się opisać zaledwie kilkaset (około 200) przypadków otyłości dziedziczonej jednogenowo. Częściej rozpoznawana jest otyłość dziedziczona wielogenowo, zachodząca na co najmniej 11 genach i dziedziczona zgodnie z prawami Mendla. Rzadko występująca otyłość jednogenowa zdaniem naukowców związana jest z mechanizmami wpływającymi na kontrolę apetytu.

W tym miejscu należy jednak podkreślić, że dziedziczone są jedynie predyspozycje do występowania otyłości. Niniejsze zaburzenie może się pojawić lub nie w zależności od środowiska, w jakim rozwija się jednostka, a przede wszystkim od tego, jaki styl odżywiania przejawia i czy podejmuje się wykonywania systematycznej aktywności fizycznej.

Czynniki społeczne otyłości

Ważnym czynnikiem, który może wpływać na wystąpienie otyłości jest status społeczno-ekonomiczny. Ponadto, wpływ na rozwój niniejszego zaburzenia mogą wywierać zarówno wykształcenie, jak i aktywność zawodowa. W świetle statystyk, problem nadwagi i otyłości częściej rozpoznawany jest u osób niezatrudnionych oraz takich, które posiadają wykształcenie podstawowe. Co ciekawe, niniejsze zjawisko występuje częściej także u osób pozostających w związkach małżeńskich. Badania naukowe wykazały, iż istotny wpływ na rozwój otyłości wywiera miejsce zamieszkania, najbliższe otoczenie i środowisko rodzinne. Zaskakuje fakt, iż tempo wzrostu masy ciała jest szybsze wśród mieszkańców wsi. Wpływ na niniejsze zjawisko ma przede wszystkim spożywanie przez nich dużych ilości mięsa. Niemniej jednak, problem otyłości w miastach także przybiera na swojej sile. Przede wszystkim ze względu na łatwy dostęp do żywności typu fast-food oraz liczne udogodnienia, które ograniczają aktywność fizyczną jednostki.

Czynniki psychologiczne otyłości

Czynniki psychologiczne stanowią jedną z najważniejszych grup czynników ryzyka rozwoju otyłości. Okazuje się bowiem, że spożywanie nadmiernej ilości jedzenia może stanowić wynik skomplikowanych mechanizmów psychologicznych. Najważniejsze z nich opisane zostały w dalszej części tekstu.

Błędne schematy oraz przekonania na temat jedzenia

Powszechnie przyjmuje się, że jedzenie jest niezbędne dla zaspokojenia potrzeb energetycznych organizmu człowieka. Okazuje się jednak, że spełnia ono także wiele innych funkcji. Istnieją bowiem przekonania oraz schematy dotyczące jedzenia, które mogą doprowadzić do zjawiska przybierania na wadze. Pierwszy z błędnych schematów to przeświadczenie, że jedzenie jest wyrazem miłości. Wówczas, jednostka traktuje pokarm jako sposób na wyrażanie uczuć, np. chce spożyć posiłek przygotowany przez ukochaną osobę, aby sprawić jej przyjemność. Innym błędnym przekonaniem jest to, zgodnie z którym jedzenie to odpowiedzialność. Na podstawie tego przekonania, jednostka zmusza się do zjedzenia całej porcji znajdującej się na talerzu, albowiem nie chce w ten sposób doprowadzić do zmarnowania się pożywienia. Ostatnie z błędnych przekonań wyraża się w słowach: jedzenie to nagroda. Już od najmłodszych lat za drobne osiągnięcia jesteśmy nagradzani słodyczami. Wykształcenie takiego nawyku może stanowić przyczynę rozwoju otyłości w dorosłości.

Zaburzenie mechanizmu samoregulacji

Zaburzenia samoregulacji najczęściej związane są z niemożnością sprawowania kontroli nad ilością spożywanego jedzenia, co skutkuje rozwojem nadwagi lub otyłości. Zjawisko to najczęściej zachodzi w specyficznych sytuacjach, takich jak spotkania towarzyskie, uroczystości rodzinne, święta lub w sytuacjach związanych z zaangażowaniem uwagi (np. oglądanie filmu lub czytanie książki podczas jedzenia). Utrata możliwości kontroli nad spożywanym pokarmem ma także miejsce pod wpływem alkoholu oraz w sytuacjach silnego zmęczenia, które wpływa na obniżenie świadomości jednostki.

Teoria hamowanego łakomstwa

Zgodnie z niniejszą teorią, chęć kontrolowania własnej masy ciała, która wyraża się poprzez zwracanie uwagi na ilość oraz rodzaj spożywanej żywności, może doprowadzić do rozregulowania systemu samoregulacji, a w dalszym etapie nawet do rozwoju zaburzeń odżywiania. Osoby otyłe często stawiają sobie nierealne cele i wymagania. Postępują zgodnie z zasadą „wszystko, albo nic”. Dlatego też, w sytuacjach niekontrolowanych napadów głodu mają poczucie, że zaprzepaściły wszystko, co do tej pory osiągnęły i rezygnują z dalszych działań na rzecz zdrowej sylwetki lub podejmują się wykonywania nieracjonalnych działań kompensacyjnych.

Poczucie zewnątrzsterowności

Ilość spożywanych przez nas w ciągu dnia pokarmów zależy nie tylko od potrzeb fizjologicznych, ale także od bodźców zewnętrznych, takich jak zapach, smak, wygląd, a nawet konsystencja potrawy. To właśnie te czynniki mogą wyzwalać chęć spożycia większej ilości żywności, niż nasz organizm potrzebuje w rzeczywistości.

Co ciekawe, decyzja o spożyciu posiłku może zostać podjęta na dwóch poziomach:

• Na poziomie bodźców wewnętrznych (odczuwanie głodu);
• Na poziomie bodźców zewnętrznych (właściwości organoleptyczne posiłku).

Badania naukowe wskazują, iż osoby u których rozpoznano otyłość wykazują większą wrażliwość na działanie bodźców zewnętrznych. Ponadto, przejawiają one tendencję do spożywania większej ilości pokarmu wtedy, gdy jest łatwiej dostępny, a nawet lepiej oświetlony niż w przeciętnych warunkach.

Neurotyzm i ekstrawersja

Badania naukowe dowodzą, że skłonność do nadmiernego przeżywania emocji, jak również obniżenie nastroju, w połączeniu z tendencją do podejmowania impulsywnych zachowań, mogą stanowić istotny czynnik wpływający na zwiększenie ryzyka rozwoju otyłości i zaburzeń odżywiania. Osoby, u których rozpoznaje się wysokie wyniki w wymiarze impulsywności, częściej niż osoby o spokojnym usposobieniu chorują na zaburzenia odżywiania o charakterze bulimicznym.

Nieumiejętne radzenie sobie z negatywnymi emocjami

Przeżywane emocje wywierają ogromny wpływ na nasze zachowania żywieniowe. Mogą zarówno wzmagać chęć spożycia jedzenia, jak i powodować brak apetytu. Zdaniem naukowców to właśnie negatywne emocje w głównej mierze przyczyniają się do spożywania nadmiernych ilości jedzenia. Zgodnie z hipotezą maskującą, jedzenie stanowi środek do ukrycia złego samopoczucia. Ponadto stanowi prosty sposób na podniesienie nastroju. Na rynku spożywczym istnieje wiele produktów określanych mianem „comfort food” (jedzenia na pocieszenie). Są to głównie słodycze oraz produkty o wysokiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, których spożywanie w nadmiarze w łatwy sposób może doprowadzić do niekontrolowanego przyrostu masy ciała. Warto także wiedzieć, że zwiększony apetyt może pojawić się w sytuacji nasilonego lęku, np. przed egzaminem, wystąpieniem publicznym.

Wgląd we własne emocje

Wiele osób doznaje trudności w dokonywaniu wglądu we własne stany emocjonalne. Podejrzewa się, że znaczna część z nich może zmagać się z otyłością prostą. Okazuje się bowiem, że dorosłe kobiety, u których rozpoznano otyłość, mają problem z identyfikacją własnych stanów emocjonalnych, jak również z odczuwaniem głodu i sytości. W takiej sytuacji pojawiające się napięcie emocjonalne może mylone być z napięciem fizycznym (głodem) i w efekcie prowadzić do spożywania nadmiernych ilości pokarmu.

Przedziałowy i punktowy styl jedzenia

Możemy rozróżnić dwa style jedzenia:

• Przedziałowy;
• Punktowy.

Osoby przejawiające punktowy styl jedzenia posiadają jedynie wąską grupę ulubionych produktów, które niechętnie zastępują innymi potrawami. W swoim codziennym żywieniu stosują powtarzalne schematy, związane ze spożywaniem produktów o odpowiednich porach oraz przyrządzonych z odpowiednich produktów.

Osoby prezentujące przedziałowy styl jedzenia nie planują spożywanych posiłków, a raczej sięgają po to, na co mają ochotę. Taki styl jedzenia odznacza się chaotycznością. Osoby przejawiające przedziałowy styl jedzenia wykazują skłonność do podjadania między posiłkami. Ponadto, bardziej narażone są na rozwój nadwagi i otyłości w przyszłości.

Otyłość – konsekwencje zdrowotne

Otyłość stanowi poważny problem przede wszystkim ze względu na swoje konsekwencje zdrowotne. Nadmierna masa ciała jest w stanie oddziaływać na życie jednostki zarówno w wymiarze społecznym, psychologicznym, jak i medycznym. Otyłość prowadzi bowiem do zaburzeń funkcjonowania wielu układów. Poniżej opisane zostały najczęstsze powikłania zdrowotne związane z nadmiarem tkanki tłuszczowej.

Zmiany w obrębie układu krążenia oraz zmiany metaboliczne

Wartość BMI jest ściśle związana z wartością ciśnienia tętniczego krwi. Wzrost masy ciała powyżej normy istotnie zwiększa ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, które może odpowiedzialne być za zaburzenia krążenia, a w konsekwencji powodować zawał serca, udar mózgu oraz zaburzenia czynności nerek. W przypadku osób z otyłością, niejednokrotnie rozpoznawany jest także zespół metaboliczny, charakteryzujący się podwyższonym poziomem trójglicerydów we krwi, obniżonym poziomem cholesterolu (HDL), podwyższonym ciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami metabolizmu węglowodanów. Rozpoznanie zespołu metabolicznego stanowi wysoki czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości.

Zaburzenia w obrębie układu trawiennego

Spożywanie nadmiernych ilości jedzenia może doprowadzić do rozwoju chorób w obrębie przełyku oraz choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Ponadto, pacjentom z otyłością często towarzyszą bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, nudności, biegunki, a nawet wymioty.

Zmiany hormonalne oraz problemy ginekologiczne

W przypadku kobiet, u których rozpoznano nadmierną masę ciała, może dochodzić do zmian w gospodarce hormonalnej. Dostrzegalny jest między innymi wzrost poziomu testosteronu oraz obniżenie poziomu estradiolu i DHEA.

Współczesne badania naukowe zwracają również uwagę na związek otyłości z płodnością kobiet. Okazuje się bowiem, że u kobiet z BMI powyżej wartości 30 kg/m² może dochodzić do:

• nieregularnych cykli,
• zaniku miesiączki lub jej przedwczesnego wystąpienia w przypadku dziewcząt.

Ponadto otyłość może przyczyniać się do powstawania komplikacji w okresie ciąży. Obserwacje specjalistów wskazują, iż w przypadku otyłych kobiet częściej dochodzi do poronień, przedwczesnych porodów lub powstawania wad płodu o charakterze kardiologicznym, lub neurologicznym.

Zwiększone ryzyko rozwoju chorób nowotworowych

Przewlekła otyłość może istotnie zwiększać ryzyko rozwoju niektórych chorób nowotworowych, ze szczególnym uwzględnieniem: nowotworów piersi u kobiet, raka jelita grubego, nowotworów trzustki.

Zmiany w obrębie układu kostnego oraz skóry

Osobom z nadmierną masą ciała często towarzyszą bóle stawów. Ponadto, niejednokrotnie rozpoznawane są u nich zmiany zapalne w postaci artretyzmu (dny moczanowej). Otyłość to choroba, która związana jest także z występowaniem zmian skórnych. Pacjenci zmagają się najczęściej z: grzybiczymi infekcjami skóry, owrzodzeniami nóg, wzmożonym rogowaceniem skóry podeszwy.

Zmiany w obrębie układu immunologicznego

Nadmierna masa ciała wpływa na odporność naszego organizmu. Badania dowodzą, iż osoby z otyłością częściej zmagają się z infekcjami, a ponadto występują u nich trudności związane z gojeniem się ran. Niniejszy stan rzeczy wynika z podwyższonego poziomu cytokin we krwi, odpowiadających za rozwój stanów zapalnych.

Zespół bezdechu sennego

Niniejsze zaburzenie często rozpoznawane jest u osób z otyłością. Polega ono na braku oddechu w okresie przekraczającym 10 sekund w czasie snu. Wiąże się to z mniejszą pojemnością płuc osób otyłych. Wśród charakterystycznych objawów bezdechu sennego wyróżnia się: niespokojny, często przerywany sen, głośne chrapanie, nadmierną potliwość w czasie snu, częste oddawanie moczu w nocy.

Psychologiczne konsekwencje otyłości

Otyłość wiąże się z licznymi konsekwencjami, które w istotny sposób oddziałują na obniżenie odczuwanej jakości życia. Niniejsza choroba jest niezwykle trudna z psychologicznego punktu widzenia i niejednokrotnie doprowadza do wielu trudności psychicznych, a nawet do rozwoju zaburzeń zdrowia psychicznego.

Otyłość a depresja i zaburzenia nastroju

W ciągu ostatnich lat obserwowany jest istotny wzrost przypadków depresji oraz otyłości. To skłoniło badaczy do poszukiwania związku między niniejszymi zaburzeniami. Zdarza się, iż depresja może stanowić jedną z przyczyn otyłości, na przykład otyłości wtórnej w wyniku przyjmowania środków antydepresyjnych.

Ponadto, osoby chorujące na depresję mogą próbować radzić sobie z obniżonym nastrojem poprzez spożywanie produktów o wysokiej wartości odżywczej (np. spożywanie potraw typu fast-food, słodyczy, słonych przekąsek). Takie zachowania mogą z kolei doprowadzić do rozwoju otyłości prostej. Spożywanie jedzenia w celu złagodzenia negatywnych stanów emocjonalnych nie przynosi zwykle pozytywnych skutków. Wręcz przeciwnie, zapewnia poczucie ulgi wyłącznie na krótką chwilę, aby po chwili powodować jeszcze gorsze samopoczucie, które może wywoływać w chorym chęć do sięgania po kolejne porcje jedzenia. Takie zachowania doprowadzają do powstania mechanizmu błędnego koła. Warto również wiedzieć, że konsekwencje związane z otyłością m.in. pogorszenie stanu zdrowia w wymiarze fizycznym, jak również odrzucenie ze strony społeczeństwa, mogą powodować długotrwałe obniżenie nastroju, a tym samym zwiększać ryzyko rozwoju depresji.

Otyłość a obniżone poczucie własnej skuteczności

Poczucie własnej skuteczności opisuje przekonania jednostki na temat swoich zdolności do mobilizowania niezbędnych zasobów (w tym poznawczych i energetycznych) w sytuacji wymagań stawianych przez otoczenie. Jednostki o wysokim poczuciu własnej skuteczności nie boją się stawiać czoła wyzwaniom, ponieważ zdają sobie sprawę z tego, że posiadają niezbędne zasoby do tego, aby te wyzwania pokonać.

W przypadku osób otyłych często rozpoznawane jest poczucie bezsilności oraz niskie poczucie własnej skuteczności. Wiążę się to między innymi z licznymi, nieudanymi próbami zrzucenia nadmiernych kilogramów. Niestety, obniżone poczucie skuteczności może przenosić się nie tylko na zachowania związane z jedzeniem, ale także na inne sfery życia osoby zmagającej się z problemem otyłości. Na przykład, na sferę zawodową oraz relacje społeczne.

Otyłość a odczuwanie negatywnych emocji

Liczne, nieudane próby zrzucenia zbędnych kilogramów często wyzwalają w jednostce negatywne emocje, takie jak poczucie krzywdy, rozżalenia, winy oraz niezadowolenia z własnego wyglądu. Chociaż w przypadku otyłości niska samoocena na początku dotyczy wyłącznie wyglądu, z czasem zaczyna przenosić się na inne sfery życia i prowadzi do zgeneralizowanego poczucia beznadziejności. Ta negatywna samoocena niejednokrotnie wzmagana jest także przez reakcje otoczenia, brak wsparcia społecznego oraz stereotypowe myślenie na temat osób otyłych.

Otyłość a fiksacja na temat jedzenia

Osoby otyłe (zwłaszcza te przebywające na diecie) często przejawiają obsesyjne myśli na temat jedzenia oraz spożywanych kalorii. Warto jednak wiedzieć, że powstrzymywanie się od jedzenia paradoksalnie skutkuje większą fiksacją na jego punkcie, a tym samym większą chęcią spożycia posiłku. W efekcie, takie osoby w sytuacji utraty kontroli zaczynają spożywać ogromne porcje żywności.

Leczenie otyłości

Otyłość oddziałuje na wiele sfer funkcjonowania człowieka. Dlatego też, terapia niniejszego zaburzenia powinna posiadać interdyscyplinarny charakter, a w jej proces powinni zaangażowani być specjaliści z różnych dziedzin, w tym: dietetyk, psycholog, psychiatra oraz lekarz pierwszego kontaktu. W leczeniu otyłości stosowana jest między innymi farmakoterapia, leczenie żywieniowe, jak i dostosowana do możliwości jednostki aktywność fizyczna. Ponadto, w niektórych przypadkach konieczne staje się zastosowanie chirurgicznych metod leczenia otyłości. Warto jednak wiedzieć, że długotrwały proces leczenia nie jest łatwy dla pacjenta i często wyzwala uczucie frustracji oraz zniecierpliwienia. Związane jest to między innymi z faktem, iż proces odchudzania nie przynosi z dnia na dzień oczekiwanych rezultatów, a ponadto, wymaga od pacjenta zaangażowania i systematycznej pracy. W związku z tym, w leczeniu otyłości niezwykle ważną rolę odgrywa psycholog.

W postępowaniu terapeutycznym wyróżnia się dwie podstawowe formy pracy z pacjentem:

• pomoc psychologiczną; 
• psychoterapię. 

Pomoc psychologiczna jest zazwyczaj doraźna i nie trwa długo. Natomiast psychoterapia związana jest z systematycznymi spotkaniami terapeuty z pacjentem, które trwają wiele miesięcy. Psychoterapia wymaga od pacjenta zaangażowania i aktywnego udziału. Koncentruje się ona na odkrywaniu głębokich przyczyn otyłości, zarówno tych bezpośrednio z nią związanych, jak i tych, które mogły oddziaływać na powstawanie problemu w sposób podświadomy. Współcześnie najczęściej wykorzystywany jest poznawczo-behawioralny model leczenia otyłości.

Pierwszym etapem terapii jest przeprowadzenie wnikliwego wywiadu, który ma za zadanie ocenić stan psychofizyczny pacjenta oraz jego predyspozycje do podjęcia dalszej pracy. Kolejnym etapem jest przedstawienie pacjentowi planu terapii, jak również zaznajomienie pacjenta z podstawowymi informacjami na temat zdrowego odżywiania oraz czynnikami, które mogą wpływać na rozwój nadmiernej masy ciała. W czasie terapii zadaniem pacjenta jest prowadzenie dziennika, w którym zapisuje nie tylko spożyte potrawy, ale także emocje towarzyszące codziennym staraniom o zdrowie. Następnie, zadaniem terapeuty jest rozpoznanie wraz z pacjentem czynników, które mogą wyzwalać w nim chęć spożywania nadmiernych ilości jedzenia oraz wykształcenie w pacjencie umiejętności rozpoznawania tych czynników i przeciwdziałania nim. Na koniec terapii, pacjent zostaje wyposażony w zestaw umiejętności pozwalających mu na efektywne radzenie sobie z trudnymi emocjami. Ponadto, po zakończeniu leczenia zalecane jest odbycie kilku sesji utrwalających z terapeutą.

Otyłość a obraz własnego ciała

Obraz ciała jest złożonym pojęciem. Stanowi on składową obrazu siebie i posiada ogromne znaczenie dla poczucia dobrostanu psychicznego jednostki. Obraz ciała to mentalne wyobrażenie własnego wyglądu fizycznego, które obejmuje również stosunek do własnego ciała. Od lat prowadzone są liczne badania na temat obrazu własnego ciała wśród osób zmagających się z problemem otyłości. Niemniej jednak, ich wyniki nie są jednoznaczne. Niektóre osoby przejawiają tendencję do postrzegania swojego ciała jako zbyt dużego, zwłaszcza w stosunku do rzeczywistości. Inni badani, u których rozpoznano istotną nadwagę lub otyłość, wyobrażali sobie swoje ciało jako szczuplejsze, niż jest w rzeczywistości. Naukowcy są jednak zgodni co do jednego. U osób z otyłością często obraz ciała zostaje zaburzony.

Wśród obszarów zaburzeń wyróżnia się między innymi:

• Postrzeganie własnego ciała jako nieatrakcyjnego, a nawet odrażającego;
• Przekonanie o tym, że otoczenie postrzega jednostkę wyłącznie przez pryzmat wyglądu i masy ciała;
• Trudności w nawiązywaniu relacji z płcią przeciwną.

Niektórzy specjaliści są zdania, że nieprawidłowości w postrzeganiu obrazu własnego ciała wynikają z doświadczenia własnej nieefektywności oraz bezradności. Osoby otyłe często myślą o sobie jako o jednostkach niezdolnych do kontroli własnego ciała. Chociaż może się wydawać, że brak satysfakcji z wyglądu powinien motywować jednostkę do zmiany, często zdarza się, iż pacjenci z otyłością nie szukają racjonalnych sposobów walki z problemem, a poddają się zachowaniom, które mogą doprowadzić do zaburzeń psychicznych oraz poważnych komplikacji zdrowotnych. Na przykład, zażywają środki przeczyszczające oraz/lub substancje o rzekomym o działaniu odchudzającym. Ponadto, stosują głodówki, które skutkują atakami niepohamowanego głodu, a w efekcie powrotem do wagi wyjściowej.

Naukowcy odkryli, że najbardziej znaczące zaburzenia obrazu własnego ciała występują u osób, które doświadczały otyłości już w okresie dzieciństwa, a także wśród kobiet, u których rozpoznano zespół jedzenia napadowego. Badania wykazały również, że kobiety o nadmiernej masie ciała częściej doświadczają negatywnych emocji związanych ze swoim wyglądem fizycznym. Ponadto, charakteryzuje je negatywne nastawienie do własnej osoby, a zwłaszcza wyglądu. Kobiety w większości przypadków postrzegają siebie jako nieatrakcyjne zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Ich samoocena jest niska i często prowadzi do poczucia osamotnienia, a nawet rozwoju depresji.

Na negatywny obraz własnego ciała wpływa nie tylko wartość BMI, ale także presja płynąca ze strony otoczenia.

Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości

Zaburzenia odżywiania dotyczą destrukcyjnych zmian w obszarze nawyków żywieniowych oraz patologicznych zachowań kontroli wagi. Bez względu na to, czy związane są z ograniczeniem ilości spożywanego pokarmu, czy też ze spożywaniem nadmiernych jego ilości, znacząco oddziałują na upośledzenie zdrowia, a w niektórych sytuacjach mogą doprowadzić nawet do śmierci. Ponadto, zaburzają one funkcjonowanie człowieka w wymiarze psychospołecznym, co objawia się między innymi: lękiem, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, autoagresją, zaburzeniem obrazu własnego ciała i w końcu depresją oraz wycofywaniem się z życia społecznego. Szacuje się, że aż w 90%-95% przypadków, zaburzenia odżywiania dotyczą kobiet. Przyczyn niniejszego stanu rzeczy możemy dopatrywać się w wielu czynnikach, w tym między innymi:

• Czynnikach biologicznych – w okresie dojrzewania dochodzi u dziewcząt do znacznego przyrostu tkanki tłuszczowej, co często nie jest przez nie akceptowane;
• Czynnikach psychologicznych – silna potrzeba bycia akceptowaną oraz orientacja na relacje interpersonalne;
• Czynnikach kulturowych – promowanie w mediach szczupłego wyglądu sylwetki, który pozostaje w konflikcie z konsumpcyjnym stylem życia i łatwym dostępem do żywności przetworzonej.

Zaburzenia odżywiania, które związane są ze spożywaniem nadmiernej ilości jedzenia rozwijają się niezależnie od początkowej wagi. Niemniej jednak, często współwystępują z otyłością jako odrębnym problemem lub jako bezpośrednią przyczyną ich powstania.

W dalszej części artykułu omówione zostaną zaburzenia odżywiania, które najczęściej rozpoznawane są w przebiegu otyłości.

Syndrom jedzenia nocnego

Syndrom jedzenia nocnego charakteryzuje się niekontrolowanymi atakami objadania się w nocy. W obrazie klinicznym niniejszej choroby obserwuje się napady kompulsywnego spożywania posiłków w godzinach wieczornych lub nocnych. Spożywane posiłki są zazwyczaj niewielkie (około 200-300 kalorii każdy). Niemniej jednak, w głównej mierze zawierają w sobie dużą ilość węglowodanów oraz tłuszczów nasyconych. W przebiegu niniejszego zaburzenia, jedzenie nie jest traktowane w kategoriach przyjemności, a raczej przymusu.

Wśród objawów syndromu jedzenia nocnego wyróżnia się:

• Niejedzenie śniadań – spożywanie pierwszego posiłku zazwyczaj kilka godzin po przebudzeniu. Takie zachowania występują częściej niż 4 razy w ciągu tygodnia;
• Wzrost apetytu w godzinach wieczornych – osoby zmagające się z syndromem jedzenia nocnego spożywają więcej niż 50% swojego zapotrzebowania energetycznego w godzinach wieczornych oraz/lub w nocy;
• Spożywanie w godzinach nocnych posiłków o wysokiej zawartości tłuszczów oraz węglowodanów (np. słodkich i słonych przekąsek);
• Odczuwanie uporczywych problemów z zasypianiem;
• Odczuwanie poczucia winy po zjedzonym posiłku oraz ukrywanie spożywania posiłków nocnych przed bliskimi;
• Brak kontroli nad masą własnego ciała.

W celu rozpoznania zespołu jedzenia nocnego, można zadać pacjentowi dwa pytania diagnostyczne:

• Czy wstajesz w nocy, aby spożyć posiłek?
• Czy uważasz, że objadanie się w godzinach wieczornych oraz/lub w nocy stanowi dla Ciebie problem?

Ponadto, do oceny syndromu jedzenia nocnego służy skala NEQ (Night Eating Questionnaire), która składa się z 14 pytań dotyczących objawów zespołu o charakterze behawioralnym oraz psychologicznym. Podczas stawiania rozpoznania, zadaniem diagnosty jest także różnicowanie objawów zespołu jedzenia nocnego z zaburzeniami jedzenia związanymi ze snem.

Przyczyny syndromu jedzenia nocnego są zróżnicowane. Wśród najważniejszych z nich wyróżnia się czynniki genetyczne, neuroendokrynne, emocjonalne oraz te związane ze stresem.

Niniejsze zaburzenie występuje u 1-2% populacji ogólnej oraz u 8-15% osób zmagających się z problemem otyłości, a nawet w 24% u pacjentów, którzy zakwalifikowani zostali do chirurgicznego leczenia otyłości. Syndrom jedzenia nocnego z taką samą częstotliwością rozpoznawany jest zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Ponadto, ryzyko jego występowania zwiększa się w przypadku osób cierpiących na bulimię, zaburzenia snu, zaburzenia lękowe oraz cukrzycę typu 2.

Leczenie w głównej mierze opiera się o psychoterapię oraz leczenie farmakologiczne, podczas którego stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny oraz leki przeciwpadaczkowe. Ponadto, w gabinecie terapeuty pacjent zostaje wyposażony w zestaw umiejętności, które mają na celu redukcję negatywnych emocji mogących doprowadzić do napadów głodu. Dodatkowo, ważne miejsce w terapii pacjenta zajmuje edukacja żywieniowa oraz opieka dietetyczna.

Zaburzenia odżywiania związane ze snem

Parasomnie to grupa zaburzeń związanych ze snem, które polegają na występowaniu podczas snu (lub w czasie wybudzania) zachowań o charakterze nieprawidłowym lub niepożądanym. To właśnie do tej grupy zalicza się zaburzenia odżywiania związane ze snem, którym towarzyszy zazwyczaj zespół niespokojnych nóg oraz zespół bezdechu sennego. Objawy zaburzeń jedzenia związanych ze snem, w pierwszej chwili mogą przywodzić nam na myśl syndrom jedzenia nocnego. Podobnie jak w przypadku wyżej opisanego zaburzenia, występuje tu poranny brak apetytu, związany przede wszystkim ze spożywaniem wysokokalorycznych posiłków w nocy. Niemniej jednak, to co wyróżnia zaburzenia odżywiania związane ze snem to fakt, że podczas spożywania posiłków świadomość pacjenta jest zmącona. Często nie pamięta on o tym, że jadł coś w ciągu nocy lub spożywa niespotykane kombinacje żywieniowe.

Podczas stawiania rozpoznania pomocne może okazać się następujące pytanie: Czy po przebudzeniu znajdujesz często oznaki spożywania posiłków (na przykład pobrudzone naczynia, resztki, opakowania po jedzeniu), których nie jesteś sobie w stanie przypomnieć?

Leczenie zaburzeń odżywiania związanych ze snem opiera się głównie o farmakoterapię.

Zespół kompulsywnego jedzenia

Zespół kompulsywnego jedzenia polega na występowaniu napadów objadania się, związanych z utratą kontroli zarówno nad ilością, jakością, jak i tempem spożywanego jedzenia. Napady te mogą występować od kilku razy w ciągu miesiąca, do kilku razy w ciągu dnia. Charakterystyczne dla niniejszego zaburzenia jest uporczywe myślenie o jedzeniu, które odczuwane jest w kategoriach przymusu, a nie przyjemności.

Wśród objawów, a zarazem kryteriów diagnostycznych syndromu kompulsywnego jedzenia wyróżnia się:

• Nawracające epizody objadania się – podczas których osoba zjada takie ilości jedzenia, których większość osób nie byłaby w stanie zjeść w podobnym czasie;
• Obecność zachowań (podczas epizodów objadania się) świadczących o utracie kontroli – podczas napadu pacjent spożywa posiłki w znacznie szybszym tempie niż zazwyczaj, robi to pomimo braku odczuwania apetytu, je takie ilości, aż doprowadza do nieprzyjemnego poczucia przejedzenia, a nawet nudności. Ponadto, osoby zmagające się z zespołem kompulsywnego jedzenia często spożywają posiłki w samotności i mierzą się z silnym poczuciem winy po zjedzeniu znacznej ilości pokarmów;
• Sięganie po jedzenie w sytuacjach niepokoju, zdenerwowania, znudzenia, przygnębienia oraz niepokoju;
• Odczuwanie dyskomfortu, który związany jest z występowaniem epizodów objadania się;
• Występowanie epizodów żarłoczności częściej niż 2 razy w tygodniu przez co najmniej pół roku.

Rozpoznanie zespołu kompulsywnego jedzenia możemy postawić wtedy, gdy u pacjenta nie zdiagnozowano bulimii oraz wtedy, gdy nie występują u niego zachowania kompensacyjne związane z atakami objadania się (np. przyjmowanie środków przeczyszczających).

W celach diagnostycznych pomocne może okazać się zadanie pacjentowi następujących pytań:

• Czy odczuwasz niepohamowany przymus jedzenia, którego w żaden sposób nie jesteś w stanie kontrolować?
• Czy zdarza Ci się utracić kontrolę nad ilością oraz jakością spożywanego jedzenia?

Ponadto, diagnosta podczas stawiania rozpoznania może skorzystać z dwóch narzędzi:

• Skali BES (Binge Eating Scale) – składającej się z 16 twierdzeń dotyczących behawioralnych oraz poznawczych aspektów zaburzenia;
• Kwestionariusza TFEQ (Three-Factor Eating Questionnaire) – przy pomocy którego diagnozuje się pacjenta w trzech obszarach: głodu, kontroli poznawczej oraz rozhamowania.

Zadaniem diagnosty jest także różnicowanie zespołu kompulsywnego jedzenia z napadami objadania się wywołanymi stresem.

Przyczyny niniejszego zaburzenia są złożone. Wśród nich wyróżnia się:

• Czynniki biologiczne – związane między innymi z uszkodzeniami w obrębie ośrodka sytości;
• Czynniki behawioralne – związane przede wszystkim z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, jedzeniem o nieregularnych porach;
• Czynniki psychologiczne – związane między innymi z obniżeniem nastroju, niezadowoleniem z wyglądu własnego ciała, problemami w relacjach z rodzicami;
• Czynniki społeczne – związane z promowaniem w mediach szczupłej sylwetki oraz prozdrowotnych nawyków żywieniowych.

Zespół kompulsywnego jedzenia rozpoznawany jest u 6.6% społeczeństwa. W przypadku osób otyłych, niniejsze zaburzenie rozpoznawane jest aż w 25% przypadków. Zespół kompulsywnego jedzenia niejednokrotnie współwystępuje z zaburzeniami nastroju, lękowymi, osobowości oraz z cierpieniem z powodu otyłości.

Leczenie zespołu powinno być wielokierunkowe i obejmować zarówno edukację żywieniową, leczenie dietetyczne, terapię poznawczo-behawioralną, jak i farmakoterapię.

Jedzenie pod wpływem stresu

Stres to stan obciążenia organizmu człowieka, który powstaje w konsekwencji działania szkodliwych bodźców lub w wyniku reakcji na wymagania (o charakterze psychicznym lub fizycznym), jakie stawiamy organizmowi. Stres może być skutkiem wydarzeń obiektywnych, jak również stanowić wynik indywidualnej interpretacji zdarzeń zachodzących w świecie zewnętrznym oraz tych zachodzących w obszarze własnej psychiki. Niezależnie od swojego pochodzenia, stres odpowiedzialny jest za powodowanie dyskomfortu, który objawia się poprzez negatywne emocje oraz napięcie. Każdy człowiek posiada zróżnicowane sposoby radzenia sobie ze stresem. W przypadku osób otyłych, odczuwanie negatywnych emocji często powiązane jest z uczuciem głodu, co doprowadza ich do spożywania większych niż zazwyczaj porcji pokarmów. Warto jednak wiedzieć, że sięganie po jedzenie w chwilach napięcia emocjonalnego jest dość częstym zjawiskiem, nie zawsze związanym z nadmierną masą ciała.

Jedzenie w celu redukcji stresu stosowane jest z różnych powodów:

• przywodzi na myśl pozytywne skojarzenia – w okresie dzieciństwa często byliśmy nagradzani przez rodziców słodyczami za drobne osiągnięcia. Dlatego też, jedzenie kojarzy się z radością, bliskością emocjonalną, a nawet poczuciem bezpieczeństwa;
• jedzenie jest łatwo dostępne, a jego zdobycie nie wymaga zaangażowania innych osób;
• jedzenie jest produktem powszechnie akceptowanym.

Produkty, które spożywamy w celu zredukowania napięcia są wysokokaloryczne oraz przetworzone. Bez wątpienia sprzyja to wzrostowi masy ciała.

W celu rozpoznania jedzenia pod wpływem stresu, można zadać pacjentowi poniższe pytania:

• Czy w chwilach napięcia emocjonalnego/zdenerwowania sięgasz po jedzenie?
• Czy jedzenie pomaga CI się odprężyć/uspokoić?

Podczas diagnozy należy rozróżnić jedzenie pod wpływem stresu od kompulsywnego jedzenia, w czasie którego osoba całkowicie traci kontrolę nad spożywaniem ilości jedzenia. W przebiegu jedzenia pod wpływem stresu, pacjent sięga po jedzenie w celu rozładowania napięcia i niepokoju. Co najważniejsze, jeśli taki pacjent chce, to jest w stanie zaprzestać spożywania posiłku.

Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)

Bulimia to zaburzenie odżywiania związane z występowanie napadów niekontrolowanego objadania się oraz z podejmowaniem czynności kompensacyjnych, których celem jest pozbycie się spożytego jedzenia i w ten sposób zapobieżenie przyrostowi masy ciała. Charakterystyczne dla przebiegu choroby jest nieustanne myślenie o wysokokalorycznych potrawach oraz uporczywe powstrzymywanie się od jedzenia, skutkujące narastającym napięciem, w efekcie którego dochodzi do ataków żarłoczności. W czasie takiego ataku, pacjent może spożyć od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy kalorii. Niemniej jednak, w przebiegu niniejszego zaburzenia jedzenie nie przynosi ulgi. Wręcz przeciwnie, powoduje narastanie napięcia, niepokoju oraz negatywnych myśli. Dopiero podjęcie czynności kompensacyjnej jest w stanie przynieść poczucie ulgi.

Wśród objawów bulimii wyróżnia się:

• Nawracające epizody objadania się;
• Poczucie braku kontroli podczas epizodów objadania się;
• Stosowanie środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów, stosowanie głodówek, wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych w celach kompensacyjnych;
• Występowanie co najmniej 2 epizodów żarłoczności oraz zachowań kompensacyjnych na tydzień przez okres nie krótszy niż 3 miesiące;
• Wykazywanie trwałej oraz przesadnej troski o wygląd i masę swojego ciała.

W celach diagnostycznych pomocne może okazać się zadanie pacjentowi poniższych pytań:

• Czy doświadczasz epizodów niepohamowanego objadania się, które wywołują w Tobie poczucie niepokoju oraz silne poczucie winy?
• Czy po doświadczeniu epizodu objadania się podejmujesz działania kompensacyjne, zażywasz środki przeczyszczające, stosujesz głodówki, uprawiasz intensywne ćwiczenia fizyczne?

Ponadto, podczas procesu diagnostycznego warto wykorzystać inwentarz EDI (The Eating Disorder Inventory), na którego podstawie możliwe staje się zbadanie następujących wymiarów choroby:

• Dążenie do szczupłej sylwetki;
• Niezadowolenie z ciała;
• Perfekcjonizm;
• Nieufność przejawiana w relacjach społecznych;
• Lęk przed dojrzałością;
• Odczuwanie braku skuteczności własnych działań;
• Zmniejszona świadomość sygnałów płynących z własnego ciała.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania, tak i w przypadku bulimii, czynniki odpowiedzialne za rozwój choroby są niezwykle złożone. Wśród najważniejszych z nich wyróżnia się:

• Czynniki biologiczne – związane z predyspozycjami genetycznymi, zaburzeniami neurochemicznymi oraz zaburzeniami w obrębie ośrodka sytości;
• Czynniki behawioralne – związane z nieregularnym jedzeniem oraz samoograniczaniem;
• Czynniki psychologiczne – związane między innymi z niestabilnością emocjonalną, obniżonym poczuciem własnej wartości, przy jednocześnie wysokich wymaganiach względem własnej osoby, z zaburzeniami nastroju; 
• Czynniki systemowe – związane z chaotycznym funkcjonowaniem systemu rodzinnego oraz doświadczeniem nadużyć seksualnych w okresie dzieciństwa;
• Czynniki społeczne – związane z promowaniem wzorca szczupłej sylwetki oraz sprzecznymi wymaganiami wobec ról, jakie powinna spełniać kobieta.

Szacuje się, iż bulimia nervosa występuje u około 1% populacji. Ponadto, rozpoznaje się ją u 2% osób zmagających się z problemem otyłości oraz aż u 16-52% pacjentów zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. Bulimia może współwystępować z zaburzeniami nastroju, negatywnym obrazem własnego ciała, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, skłonnością do samobójstw. Niniejsze zaburzenie odżywiania może pojawić się w konsekwencji długotrwałego stosowania diety redukcyjnej.

Leczenie bulimii powinno opierać się na psychoterapii (ze szczególnym uwzględnieniem terapii poznawczo-behawioralnej), edukacji żywieniowej oraz dostosowanej do wymagań pacjenta farmakoterapii.

Podsumowanie

Otyłość jest zaburzeniem, którego konsekwencje oddziałują na niemal wszystkie sfery funkcjonowania człowieka. Może doprowadzić do licznych chorób w obrębie układu krążenia, jak również sprzyjać rozwojowi nowotworów. Niemniej jednak, otyłość jest także zjawiskiem ściśle związanym ze sferą psychologiczną. Często wiąże się z występowaniem zaburzeń nastroju i niejednokrotnie towarzyszą jej zaburzenia odżywiania, które utrudniają proces leczenia. Dlatego też, tak ważne jest, aby zapewnić pacjentom nie tylko odpowiednie wsparcie dietetyczne, ale także psychologiczne. Dzięki spotkaniom z psychologiem oraz/lub psychoterapeutą, pacjent jest w stanie rozpoznać bodźce, które prowokują go do spożywania nadmiernych ilości jedzenia, a ponadto, wykształcić efektywne sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami i zwiększyć motywację do leczenia.

Bibliografia

1. Arbaizar B., Gómez-Acebo I., Llorca J. (2008). Efficacy of topiramate in bulimia nervosa and binge-eating disorder: a systematic review. Gen. Hosp. Psychiatr; 30: 471–475;
2. Babicz-Zielińska E., Komorowska-Szczepańska W., Łęgowska A., Pasalska- Niewęgłowska K. (2012). Zaburzenia w odżywianiu wynikające z troski o zdrowie. Family Medicine & Primary Care Review, 14(2): 123-125;
3. Bąk-Sosnowska Monika. (2017). Kryteria różnicowe zaburzenia z napadami objadania się i uzależnienia od pożywienia w kontekście przyczyn otyłości oraz jej leczenia. Psychiatria Polska, 51(2): 247-259;
4. Bergman R.N., Stefanovski D., Buchanan T.A. Sumner A.E., Reynolds J.C., Sebring N.G., Xiang A.H., Watanabe R.M. (2011). A Better Index of Body Adiposity. Obesity (Silver Spring), 19(5): 1083-1089;
5. Bogdanowska-Charkiewicz D. (2012). Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu zaburzeń odżywiania i otyłości. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 5-6: 331-337;
6. Brytek-Matera A., Charzyńska E. (2009). Poznawcze i behawioralne determinanty zaburzeń odżywiania u kobiet z otyłością. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii; 5 (2): 45–50;
7. Kłósek P. (2016). Zależności między stresem psychologicznym a powstawaniem otyłości. Forum Medycyny Rodzinnej, 10(3): 145-152;
8. Koszowska A., Dittfeld A., Zubelewicz-Szkodzińska B. (2013). Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe. Hygeia Public Health, 48(3): 279-284;
9. Kozłowski P., Kożuch K., Kozłowska M., Cuch B., Kozłowska K. (2016). Ocena częstości występowania stresu, objawów mu towarzyszących, przyczyn oraz sposobów radzenia sobie w sytuacjach stresowych wśród osób uczących się. Health and Sport, 6(5): 393-402;
10. Kupczyńska K., Wierzbowska-Drabik K. (2010). Otyłość a ryzyko sercowonaczyniowe – przegląd aktualnych doniesień. Polski Przegląd Kardiologiczny, 12(2): 149-153;
11. Lundgren J.D., McCune A., Spresser C., Harkins P., Zolton N., Mandal K. (2011). Night eating patterns of individuals with eating disorders: Implications for conceptualizing the night eating syndrome. Psychiatry Research, 186(1): 103-108;
12. Męczekalski B., Czyżyk A. Warenik-Szymankiewicz A. (2008). Rola genów w powstawaniu otyłości. Współczesne poglądy, patogeneza, aspekty kliniczne. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii; 5 (1): 27–37;
13. Michalska A., Szejko N., Jakubczyk A., Wojnar M. (2016). Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd. Psychiatra Polska, 50(3): 497-507;
14. Pawłowska M., Kalka D. (2015). Poznawczo-motywacyjny model otyłości. Mechanizmy motywacyjne i inklinacje poznawcze w przetwarzaniu obrazów pożywienia przez osoby z nadmierną wagą. Psychiatria Polska, 49(5): 983-991;
15. Sykut A., Ślusarska B. (2016). Otyłość a zaburzenia snu, zaburzenia wzorca żywienia oraz kontrola czynników związanych ze zdrowiem. Health and Sport, 6(5): 266-275;
16. Śmidowicz A., Reguła J. (2016). Analiza zachowań żywieniowych predysponujących do rozwoju chorób żywieniowozależnych u osób po 40. roku życia. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 7: 44-50;
17. Wieczorkowska G., Bednarczyk I. (2004). Zaburzenia kontroli procesu jedzenia: rola przedziałowości. Nowiny Psychologiczne; 3: 5–19;
18. Wyleżoł H., Omelańczuk I., Radziszewski M., Kaczmarska-Turek D., Bednarczuk T. (2017). Ocena wiedzy Polaków na temat otyłości – badanie wstępne. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 8(1): 36-45;
19. Zgliczyński W., Zgliczyński S. (2017). Nadwaga i otyłość w Polsce. Infos. Zagadnienia Społeczno-Gospodarcze, 4(4): 1-4.