Odpowiedź na to pytanie z pewnością wymaga szerszej analizy uwzględniającej czynniki indywidualne. W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na to, że w większości badań demograficznych oraz psychologicznych odnoszących się do analizy wieku urodzenia pierwszego dziecka, skupiamy się na perspektywie kobiet. I chociaż ojcowie niezbędni są nie tylko podczas poczęcia dziecka, ale także jego wychowania – niejednokrotnie zostają omijani przez badaczy. W związku z tym, w poniższym artykule postanowiliśmy nieco bliżej przyjrzeć się niniejszemu zjawisku i jednocześnie spróbować odpowiedzieć na pytanie, jakie są radości i troski późnego ojcostwa?

Mężczyzna jako ojciec

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej) w drugiej dekadzie XXI wieku, mieszkańcy naszego kraju szczególnie cenią sobie posiadanie potomstwa. Co ciekawe, chęć posiadania dzieci deklaruje nawet 98 na 100 badanych Polaków. Pragnienie posiadania potomka deklarują zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Niemniej jednak większość współczesnych opracowań skupia się na aspektach rodzicielstwa w perspektywie kobiet.

Warto jednakże pamiętać, że ojciec, podobnie jak matka, stanowi jedną z najważniejszych osób w życiu dziecka. W związku z tym psychologowie coraz częściej zwracają uwagę na potrzebę akcentowania roli mężczyzny w rozwoju dziecka.

Przyjmując perspektywę archetypiczną, mężczyźni odznaczają się pewnym zestawem cech, na które składają się między innymi: tendencja do dominacji, zapewniania poczucia bezpieczeństwa oraz dążenie do celu. Warto jednak wiedzieć, że wykształcenie się wymienionych cech uzależnione jest od wielu czynników (wewnętrznych oraz zewnętrznych).

Większości mężczyzn przypisywana jest także rola męża i ojca, których wypełnianie zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, zdaje się niejednokrotnie przysparzać wielu trudności.

Zastanawiając się nad istotą ojcostwa, w pierwszej kolejności warto przyjrzeć się samej definicji niniejszego zjawiska. Poszukując odpowiedzi w Nowym Słowniku Pedagogicznym Wincentego Okonia (polskiego pedagoga) jesteśmy w stanie dostrzec próbę zintegrowania dwóch pojęć: ojca oraz ojcostwa. Zdaniem słynnego polskiego pedagoga, w warunkach społeczeństwa cywilizowanego, nie powinniśmy dokonywać rozdziału między biologicznym a społecznym rozumieniem niniejszej roli. Dlatego też powinniśmy przyjąć, że ojcem staje się ten mężczyzna, który podejmuje się opieki i otacza miłością dziecko zrodzone w związku małżeńskim, pozamałżeńskim, a także przysposobione w wyniku adopcji.

Rola ojca zmieniała się na przestrzeni wieków. Szybki rozwój technologiczny oraz gospodarczy przełomu XIX oraz XX wieku doprowadził do sytuacji, w której mężczyźni powierzali pieczę nad dziećmi swoim partnerkom. Dzisiaj jednak obserwujemy odwrotną sytuację, w której mężczyźni pragną być coraz bardziej zaangażowani w pełnienie ról ojcowskich.

Kiedy zaczyna się późne ojcostwo?

Przyglądając się publikacjom dotyczącym późnego rodzicielstwa, znacznie łatwiej jest nam spotkać się z pojęciem późnego macierzyństwa opisującego kobiety decydujące się na posiadanie potomstwa po ukończeniu 35 roku życia. Za determinanty takiej postawy kobiet uznaje się szeroko pojętą rewolucję feministyczną zakładającą możliwość kształcenia się, budowania własnej kariery poza środowiskiem domowym oraz uniezależnienia się od mężczyzny. W związku z tym, psychologowie oraz socjologowie dostrzegają, że w istocie decyzja o późnym rodzicielstwie w większości przypadków determinowana jest decyzją kobiety.

Niemniej jednak, na przestrzeni ostatnich lat dostrzeżono, że jeżeli w literaturze obecne są pojęcia „późnego macierzyństwa” i „późnego rodzicielstwa” nie powinno zabraknąć wśród nich także „późnego ojcostwa”. Okazuje się bowiem, że współcześni przedstawiciele płci męskiej stają się coraz bardziej świadomi wyzwań związanych z rodzicielstwem. Coraz częściej są świadomi tego, że rola ojca wiąże się z poświęceniem, pełnym zaangażowaniem, pracą nad sobą, a także relacją z partnerką. Nie każdy z młodych, świadomych mężczyzn, jest w stanie podjąć się takiego zadania. Dlatego też, odkłada decyzję o rodzicielstwie.

W odróżnieniu od kobiet, w przypadku mężczyzn trudno jest ustalić jednoznaczną granicę określającą późne ojcostwo. Próbując mimo wszystko wskazać wiek „dojrzałego taty” zwraca się uwagę na to, że zarówno w aspekcie biologicznym, jak i społecznym czas nieco łagodniej obchodzi się z mężczyznami.

W tym miejscu warto bowiem zwrócić uwagę, że najwyższy (potwierdzony badaniami DNA) wiek ojca wynosi aż 94 lata, podczas gdy najstarsze matki na ziemi nie przekraczają siódmej dekady życia.

Przyjmując zatem powyższą perspektywę, specjaliści zakładają, iż za wiek późnego ojcostwa możemy ustalić przynajmniej 40 rok życia mężczyzny.

Za sprawą badań statystycznych jesteśmy w stanie dostrzec, że dynamika późnego ojcostwa zmienia się na przestrzeni kolejnych dekad, zarówno pod względem liczebności, jak i ważności. W tym miejscu warto zaznaczyć, że mężczyźni po 40 roku życia, jeszcze w pierwszej połowie 1930 roku odpowiadali blisko za 20% urodzeń. Taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z wysokiej liczby urodzeń o tak zwanej wysokiej randze (piąte, szóste, siódme dziecko tego samego ojca). Spłodzenie takiej ilości potomstwa w istocie wymagało upływu lat. Dlatego też, nie trudno było spotkać 50 letniego mężczyznę spodziewającego się kolejnego potomka.

Wraz z ograniczeniem udziału rodzin wielodzietnych, w okresie powojennym dostrzeżono obniżenie się wieku zbiorowości ojców. W związku z tym w latach 60 tych ubiegłego stulecia, aż 60% mężczyzn, którzy stawali się ojcami miało mniej niż 30 lat. Zmiany te dotyczyły także obniżenia się wieku matek.

Dalsze zmiany kulturowe, szczególnie te, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich 25 lat, doprowadziły do przemian w odwrotnym kierunku. Dzisiaj wiek sprowadzenia na świat pierwszego dziecka podnosi się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Jakie są tego przyczyny?

Możliwe przyczyny późnego ojcostwa

Analizując współczesne dane statystyczne, bez trudu jesteśmy w stanie dostrzec zwiększającą się liczbę mężczyzn, którzy zostają ojcami w późnym wieku. Na niniejszy stan rzeczy może wpływać wiele czynników. W dalszej części artykułu omówione zostały najważniejsze z nich.

Edukacja

Coraz więcej młodych osób decyduje się na podejmowanie kolejnych etapów edukacji, która ma zapewnić im nie tylko lepszy start na ścieżce zawodowej, ale także możliwość samorozwoju. Nie podlega wątpliwości, iż jednoczesne zaangażowanie się w karierę naukową, jak i czynne tacierzyństwo wymaga od mężczyzny ogromnego nakładu wysiłku, dlatego też w wielu przypadkach decyduje się on na odsunięcie decyzji o rodzicielstwie.

Kariera zawodowa

Podobnie jak w przypadku kobiet, wielu mężczyzn w okresie wczesnej dorosłości koncentruje się na budowaniu kariery zawodowej. Intensywna praca oraz stosunkowo niskie zarobki na początku drogi zawodowej w licznych przypadkach utrudniają mężczyźnie podjęcie decyzji o założeniu rodziny. W wielu przypadkach, za sprawą myślenia stereotypowego, przedstawiciele płci męskiej utożsamiają prawidłowe wywiązywanie się z roli męża oraz ojca z zapewnieniem rodzinie bytu materialnego.

Chęć przedłużenia życia kawalerskiego

Psychologowie oraz przedstawiciele środowisk socjologicznych obserwują wzrost liczby mężczyzn około 30 roku życia, którzy decydują się na pozostawanie w stanie kawalerskim. Wielu z nich nadal zamieszkuje ze swoimi rodzicami. Życie kawalerskie wielu mężczyznom kojarzy się z poczuciem beztroski oraz braku zobowiązań, które pozwalają na prowadzenie życia wyłącznie według własnych potrzeb.

Kolejne związki z młodszymi partnerkami

Liczba rozwodów wzrasta. W związku z tym wielu mężczyzn decyduje się na ponowny ożenek, tym razem z młodszą od siebie partnerką (w szczycie wieku rozrodczego). Taki stan rzeczy doprowadza do sytuacji, w której mężczyźni po 40, a nawet 50 i 60 roku życia ponownie zostają rodzicami niemowląt.

Analiza bieżących warunków życia

Młodzi ludzi coraz częściej deklarują chęć bezdzietności na podstawie analizy aktualnej sytuacji społecznej, ekonomicznej i ekologicznej.

Kolejnym ważnym aspektem związanym z podnoszeniem się wieku ojców, jest narastający problem niepłodności. Wówczas opóźnianie rodzicielstwa nie jest wyborem mężczyzny i wiąże się z ogromnym cierpieniem zarówno jego, jak i partnerki.

Blaski i cienie późnego ojcostwa

Późne ojcostwo, tak samo jak macierzyństwo, posiada swoje blaski i cienie. W dalszej części artykułu zastanowimy się, czy dojrzałe tacierzyństwo jest źródłem większej ilości radości, czy trosk.

Plusy późnego ojcostwa

Wśród niewątpliwych plusów późnego tacierzyństwa wymienia się przede wszystkim większe zaangażowanie mężczyzn we własny rozwój emocjonalny, a co za tym idzie aktywne angażowanie się w budowanie świadomego rodzicielstwa. Mężczyźni po 40 roku życia są z reguły bardziej świadomi swoich zalet i ograniczeń, co pozwala im na lepsze wywiązywanie się z roli ojca oraz współmałżonka.

Socjologowie zwracają także uwagę na to, że dojrzali mężczyźni (o ugruntowanej pozycji zawodowej) są w stanie zapewnić swoim rodzinom lepszy byt, a także zapewnić jej członkom więcej czasu i uwagi.

Wyzwania późnego ojcostwa

Wśród najczęstszych wyzwań, z jakimi przychodzi mierzyć się ojcom w późnym wieku możemy wyróżnić:

• Krzywdzące opinie społeczne – po dziś dzień mężczyzna „z oszronioną głową” zdaje się wzbudzać niezręczne spojrzenia przechodniów, którzy zastanawiają się, to tata, czy dziadek. Mimo, iż liczba dojrzałych ojców zwiększa się, badania ukazują, że starsi ojcowie nadal wzbudzają w społeczeństwie mieszane, często negatywne emocje;
• Czynniki biologiczne – dojrzały wiek mężczyzny może sprzyjać zwiększeniu ryzyka zaburzeń prawidłowego przebiegu ciąży oraz rozwoju dziecka. Zwraca się uwagę na zwiększoną liczbę przedwczesnych porodów, a także chorób genetycznych w przypadku dzieci dojrzałych mężczyzn. Niektóre badania zwracają także uwagę na zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz schizofrenii;
• Zmniejszenie sił fizycznych – z uwagi na obniżenie sił witalnych, ojcowie, którzy ukończyli czterdziesty lub pięćdziesiąty rok życia nie zawsze są w stanie podążać za potrzebami dziecka związanymi z aktywnością fizyczną;
• Widmo szybkiego osierocenia dzieci – chociaż za sprawą rozwoju medycyny żyjemy coraz dłużej, późne ojcostwo nadal związane jest ze zwiększonym ryzykiem sieroctwa biologicznego;
• Trudności we wspieraniu dziecka w okresie wczesnej dorosłości – podjęcie się roli ojca w późnym wieku, związane jest z faktem, że w okresie wczesnej dorosłości swojego dziecka, wielu mężczyzn zmaga się z poważnymi zaburzeniami stanu zdrowia, co utrudnia im wspomaganie własnych dzieci w procesie usamodzielniania się;
• Zakłócenie roli dziadka – późne ojcostwo związane jest także z ryzykiem niskiego zaangażowania się w proces wychowania wnucząt. W niektórych przypadkach zdarza się także, że dojrzali ojcowie nie zdążą doświadczyć narodzin swojego pierwszego wnuka.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że wyżej wymienione wyzwania nie są prawidłowością, a jedynie opisem ryzyka, jakie związane jest z podjęciem decyzji o późnym ojcostwie.

Późne ojcostwo a relacja z dzieckiem (wpływ różnic międzypokoleniowych)

Przybierające na swojej sile zjawisko późnego ojcostwa jest niezwykle ciekawym zagadnieniem, szczególnie wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę charakterystyczne dla dzisiejszego świata, szybkie zmiany społeczne, które istotnie obniżają łatwość rozumienia się przedstawicieli kolejnych pokoleń. Socjologowie dostrzegają, że wraz z wydłużeniem się tak zwanego odstępu intergeneracyjnego (związanego z podwyższeniem się średniego wieku rodziców, którzy sprowadzają na świat swoje pierwsze dziecko) dochodzi (w warunkach przyspieszonych zmian technologicznych, mentalnych i obyczajowych) do zwiększenia się problemów związanych ze wzajemnym zrozumieniem się rodziców oraz ich dzieci.

Zdaniem specjalistów problemy te narastają szczególnie wtedy, gdy różnica wieku między ojcem a dzieckiem jest większa niż 40, 50 lat. Przyglądając się warunkom współczesnego świata, z łatwością jesteśmy w stanie zrozumieć, że tych kilka dekad jest w stanie nadać naszemu istnieniu kompletnie odmienny kontekst normatywno-obyczajowy (ze szczególnym uwzględnieniem napięć o podłożu kulturowym). Dlatego też, psychologowie zwracają uwagę, że duża różnica wieku między rodzicem, a jego potomkiem może doprowadzić do obniżenia intensywności oraz jakości wzajemnej relacji.

Podsumowanie

Późne rodzicielstwo jest coraz częściej spotykanym zjawiskiem. W literaturze naukowej znajdziemy wiele opracowań dotyczących aspektów niniejszego zagadnienia w kontekście kobiet. Niestety wiedza na temat późnego tacierzyństwa jest nadal ograniczona. Dzięki wzrastającemu zainteresowaniu psychologów oraz przedstawicieli środowisk socjologicznych wiemy jednak, że podobnie jak w przypadku kobiet, tak i w przypadku mężczyzn, późne rodzicielstwo niesie ze sobą zarówno wiele radości, jak i trosk. Bez względu na to, na podstawie jakich czynników taka decyzja została podjęta, warto zwrócić uwagę, że dla rozwijającego się dziecka nie tyle ważny jest wiek jego rodzica, co jego zaangażowanie oraz bezinteresowna troska i miłość.

Bibliografia

1. Boguszewski, R. (oprac.). (2013 marzec). Komunikat z badań: Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie. Warszawa: Fundacja CBOS;
2. Bożewicz, M. (oprac.). (2019 kwiecień). Komunikat z badań CBOS: Preferowane i realizowane modele życia rodzinnego. Warszawa: Fundacja CBOS;
3. Dakowicz L.Dakowicz A. (2008). Klimat życia rodzinnego w percepcji dzieci ojców o wysokim poziomie aktywności zawodowej, w: Dziecko. Etyka. Ekonomia, red. E. Ozorowski, R. Cz. Horodeński, Białystok. s. 231;
4. Jarzębińska, A. (2012). Późne macierzyństwo – walory i ograniczenia. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 10, 21–24;
5. Jarzębińska, A. (2017). Zostać tatą gdy się ma już swoje lata (argumentacja w odniesieniu do decyzji o późnym ojcostwie). Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 7, 35–44;
6. Meissner K. W. (2001). Ojciec – potrzeby dziecka a wzorzec męskości, w: Oblicza ojcostwa, red. d. Kornas-Biela, Lublin. s. 193;
7. Musiałowa A, Parzyńska M. Celmer Z. (1976) Współczesny mężczyzna jako mąż i ojciec, Warszawa. s. 53;
8. Mynarska, M. (2011). Kiedy mieć dziecko? Jakościowe badania procesu odraczania decyzji o rodzicielstwie. Psychologia Społeczna, 6, 226–240;
9. Pilewska-Kozak, A.B. (2009). Późne macierzyństwo ‒ nowa norma w położnictwie. W: M. Makara- Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.), Psychologia w położnictwie i ginekologii. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL;
10. Prysak, M., Kisly, A. (1997). Age greater than thirty – four years in an independent pregnancy risk factor in nulliparous women. Journal Perinatology, 17(4), 296–300;
11. Rosiak, A., Gill, K., Jakubik, J. i in. (2017). Czy zaawansowany wiek ojcowski ma wpływ na sukces rozrodczy? Postępy Andrologii Online, 4, 33–40;
12. Sawicka, M. (2001). Socjomedyczne aspekty późnego macierzyństwa. Roczniki Socjologii Rodziny, 245–257;
13. Szukalski, P. (2015). Późne macierzyństwo – nowe zjawisko demograficzne w Polsce? Demografia i Gerontologia Społeczna – Biuletyn Informacyjny, 1, 1–6;
14. Szukalski P., Przestrzenne zróżnicowanie dzietności w Polsce, „Wiadomości Statystyczne”, 2015, nr 4, 13-27.