Kilka słów na temat pojęcia schizofrenii

Zdaniem wielu specjalistów z dziedziny zdrowia psychicznego, termin „schizofrenia” nie jest jednoznaczny, zarówno pod względem stawiania rozpoznania, jak i planowania działań terapeutycznych. Dlatego też, w przestrzeni społecznej oraz w środowisku medycznym powstało wiele błędnych uogólnień, oraz mitów na temat niniejszego zaburzenia.

Zgodnie ze współczesnymi systemami klasyfikacyjnymi, schizofrenia należy do grupy zaburzeń psychotycznych. W literaturze psychologicznej psychoza opisywana jest w sytuacji, w której jednostka traci w pewnym zakresie poczucie realności. Poczucie to może dotyczyć otaczającego świata, obrazu własnej osoby, związku między jednostką a otaczającym ją światem. Konkretniej ujmując, w przebiegu psychozy kontakt jednostki z rzeczywistością podlega istotnemu zniekształceniu. Do grupy psychoz zalicza się współcześnie zarówno schizofrenię, jak i zaburzenia pokrewne, wśród których należy wyróżnić: zaburzenia urojeniowe, zaburzenia schizotypowe, zaburzenia schizoafektywne, a także krótkie epizody psychotyczne. Warto także wiedzieć, iż charakter psychotyczny może również przybierać choroba afektywna dwubiegunowa, czy też przewlekła depresja. Niemniej jednak nie podlega wątpliwości fakt, iż najbardziej rozpowszechnionym, a tym samym jednym z najlepiej poznanych zaburzeń psychotycznych jest schizofrenia.

Termin „schizofrenia” po raz pierwszy został zastosowany w nomenklaturze medycznej w 1911 roku. Twórcą niniejszego pojęcia jest Eugen Bleuler (szwajcarski psychiatra), który pragnąc opisać objawy zaburzenia użył połączenia dwóch greckich słów „schizis” – oznaczającego rozszczepienie oraz „phren” – oznaczającego umysł. Zdaniem psychiatry, schizofrenię cechować bowiem miało rozszczepienie psychiczne, doprowadzające do sytuacji, w której przeżycia pacjenta nie są ani harmonijne, ani jednolite. W tym miejscu warto także nadmienić, iż Eugen Bleuler jako pierwszy dokonał rozróżnienia objawów schizofrenii, dzieląc je na pierwotne oraz wtórne. Ponadto, wyznaczył on granice występowania schizofrenii, wyjaśniając, iż pewne cechy rozszczepienia umysłu można zaobserwować także u innych osób, które nie przejawiają typowych objawów dla przebiegu schizofrenii.

Schizofrenia – rodzaje choroby

Zgodnie z obecnie funkcjonującymi systemami klasyfikacji chorób (w tym zgodnie z systemem klasyfikacji chorób Światowej Organizacji Zdrowia – ICD-10) wyróżnia się sześć rodzajów schizofrenii. Poniżej pokrótce opisane zostaną wszystkie z nich.

Schizofrenia paranoidalna

Uznawana za jeden z najczęściej występujących rodzajów schizofrenii. W jej przebiegu dominują objawy o charakterze omamów, pseudoomamów, a także urojeń. Niniejszy rodzaj zaburzenia odznacza się również doświadczaniem urojeń o charakterze prześladowczym, odnoszącym, wielkościowym lub posłanniczym. Ponadto pacjent może zmagać się z przeświadczeniem o niewierności partnera lub z przeświadczeniem o zajściu w jego ciele niepożądanych zmian dokonanych przez obcą istotę (np. przeświadczenie o wszczepieniu przez kosmitów nadajnika). W przebiegu schizofrenii paranoidalnej najczęściej zgłaszane są przez pacjentów omamy słuchowe o charakterze gróźb oraz/lub nakazów.

Schizofrenia katatoniczna

Niniejszy rodzaj zaburzenia polega przede wszystkim na istotnym ograniczeniu lub całkowitym wyeliminowaniu kontaktu jednostki z otoczeniem. Ponadto, w przebiegu schizofrenii katatonicznej pacjent może przejawiać takie objawy jak: sztywność mięśniowa, osłupienie, podniecenie katatoniczne, negatywizm, giętkość woskowa oraz automatyzm nakazowy. Dodatkowo, u pacjenta można dostrzec zjawisko echolalii (powtarzania usłyszanych słów lub całych zdań), echopraksji (polegającej na powtarzaniu zaobserwowanych ruchów), a także echomimii (przejawiające się patologicznym naśladowaniem mimiki rozmówcy). Co ważne, w celu rozpoznania niniejszego rodzaju schizofrenii, konieczne jest przejawianie przez pacjenta przynajmniej 1 objawu katatonicznego przez okres nie krótszy niż 14 dni.

Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana)

Schizofrenia zdezorganizowana przejawia się przede wszystkim dezorganizacją afektu, jak również jego stępieniem. Oznacza to, iż jednostka w wyniku niniejszego zaburzenia będzie przejawiać nieadekwatne reakcje emocjonalne, a także chaotyczne, niespójne, a przy tym bezcelowe myślenie oraz zachowanie.

Schizofrenia ubytkowa (rezydualna)

Ten rodzaj zaburzenia objawia się długotrwałym utrzymywaniem się objawów negatywnych schizofrenii (które opisane zostały w dalszej części tekstu). W celu rozpoznania schizofrenii rezydualnej, konieczne jest przejawianie przez pacjenta negatywnych objawów choroby przez okres nie krótszy niż 365 dni.

Schizofrenia prosta

Niniejsze zaburzenie przez wielu specjalistów z dziedziny zdrowia psychicznego uznawane jest za podstawową formę schizofrenii. Objawy schizofrenii prostej pojawiają się zazwyczaj stosunkowo szybko, albowiem w okresie dzieciństwa lub adolescencji (w okresie dojrzewania). W przebiegu schizofrenii prostej rzadko mamy do czynienia z wyraźną poprawą psychicznego stanu zdrowia. Charakterystyczne dla przebiegu niniejszej choroby jest wolne postępowanie objawów, niemniej jednak niezmienne w swojej stałości.

Wśród charakterystycznych dla schizofrenii prostej symptomów wyróżnia się:

• utratę zainteresowań,
• wyraźną bezcelowość, a także bezmyślność,
• nadmierne zaabsorbowanie własną osobą,
• wycofanie społeczne (przejawiające się w postawie autystycznej)‘
• spowolnienie napędu ruchowego.

Ponadto pacjenci mogą przejawiać omamy, pseudoomamy i urojenia. W przebiegu niniejszego rodzaju schizofrenii widoczne jest także wyraźne pogorszenie wyników w pracy oraz nauce szkolnej.

Schizofrenia niezróżnicowana

Rozpoznanie niniejszego zaburzenia zazwyczaj stawiane jest w sytuacji, gdy pacjent przejawia niejasny obraz kliniczny zaburzenia schizofrenicznego. Oznacza to, iż w czasie trwania choroby można rozpoznać u niego objawy charakterystyczne dla wyżej wymienionych rodzajów schizofrenii.

Depresja poschizofreniczna

W tym miejscu warto także wyróżnić i pokrótce opisać depresję poschizofreniczną. W jej przebiegu, w ciągu jednego roku od rozpoznania schizofrenii, u pacjenta utrzymują się pojedyncze objawy niniejszego zaburzenia, którym towarzyszą symptomy charakterystyczne dla zespołu depresyjnego. Ważną informację stanowi również fakt, iż podczas kolejnych nawrotów, schizofrenia może zmieniać swoją postać. Oznacza to, iż jeżeli w przeszłości pacjent zmagał się z objawami schizofrenii paranoidalnej, w przyszłości może przejawiać symptomy depresji hebefrenicznej.

Możliwe przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju schizofrenii

Czynniki odpowiedzialne za rozwój schizofrenii już od ponad 100 lat wzbudzają szerokie zainteresowanie specjalistów z dziedziny zdrowia psychicznego. Niemniej jednak, pomimo wieloletnich badań naukowych, jak również prowadzonych na szeroką skalę obserwacji klinicznych, nadal przyczyny powstawania niniejszego zaburzenia nie zostały do końca poznane.

W świetle współczesnej literatury specjalistycznej uznaje się, iż u podstaw schizofrenii, jak również innych zaburzeń psychicznych, należy upatrywać się współdziałania różnych czynników, wśród których najważniejszą rolę odgrywają:

• Czynniki endogenne – związane bezpośrednio z predyspozycją genetyczną jednostki, która odpowiada za powstawanie zróżnicowanych zaburzeń w obrębie centralnego układu nerwowego;
• Czynniki somatyczne – związane z występowaniem zróżnicowanych procesów chorobowych oraz patogennych, które w swojej konsekwencji odpowiedzialne są za powstawanie zmian w obrębie centralnego układu nerwowego;
• Czynniki psychogenne – związane przede wszystkim z zaburzeniami rozwoju, a także z deficytem umiejętności społecznych. Ponadto, wśród istotnych czynników psychogennych wyróżnia się narażenie jednostki na działanie nadmiernych czynników stresogennych.

Analizując różnorodne teorie próbujące wyjaśnić mechanizm powstawania schizofrenii, warto zwrócić uwagę na model podatności i stresu, zgodnie z którym za zwiększenie podatności na zachorowanie odpowiadają zmiany w budowie lub funkcjonowaniu mózgu. Natomiast czynnikiem spustowym, odpowiedzialnym za wywołanie objawów choroby, jest silny stres środowiskowy (np. związany ze środowiskiem domowym).

Przyglądając się bliżej czynnikom endogennym oraz somatycznym, nie sposób przejść obojętnie wobec uwarunkowań genetycznych, za którymi przemawiają przede wszystkim dane dotyczące rodzinnego występowania schizofrenii. Zgodnie ze współczesnymi ustaleniami naukowców, ryzyko rozwoju objawów schizofrenii u dziecka, którego tylko jeden z rodziców spełnia kryteria niniejszego zaburzenia, waha się od 10% do nawet 15%. Natomiast w przypadku, w którym oboje rodziców choruje na schizofrenię, ryzyko rozwoju choroby u dziecka wynosi 40%. Podatność genetyczną na zachorowanie potwierdzają także badania prowadzone nad bliźniętami. Zgodnie z otrzymanymi wynikami, zgodność pojawienia się objawów schizofrenii u bliźniąt jednojajowych wynosi 40%, a u bliźniąt dwujajowych 10%. W tym miejscu warto podkreślić, iż według obecnego stanu wiedzy, za rozwój objawów schizofrenii odpowiada nie jeden, a przypuszczalnie wiele genów.

Biorąc pod uwagę czynniki endogenne, należy uwzględnić także przebyte w okresie płodowym uszkodzenia mózgu. Współczesne badania kliniczne oraz epidemiologiczne wskazują, iż zwiększone ryzyko rozwoju schizofrenii dostrzega się u dzieci, których matki w czasie ciąży (zwłaszcza w drugim trymestrze) doświadczyły infekcji wirusowej lub przejawiały symptomy niedożywienia. Ponadto, większą podatność na zachorowanie dostrzega się u dzieci urodzonych zimą lub wczesną wiosną, a także u dzieci, które w okresie okołoporodowym doświadczyły znaczących powikłań. Specjaliści obserwują zwiększone ryzyko rozwoju objawów niniejszego zaburzenia w przypadku występowania konfliktu serologicznego, a także u dzieci z drugiej lub kolejnej ciąży.

Dzięki dostępności specjalistycznych badań jesteśmy w stanie dostrzec, iż istnieje grupa pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii, u których dzięki tomografii komputerowej można dostrzec zmiany w budowie mózgu, dotyczące przede wszystkim:

• Powiększenia komór bocznych mózgu;
• Zmniejszenia objętości ciał migdałowatych;
• Zmniejszenia objętości hipokampa;
• Zaników w obrębie kory skroniowej;
• Zaników w obrębie kory czołowej.

Co ważne, choć zmiany te są charakterystyczne dla przebiegu schizofrenii, mogą występować także w przebiegu innych zaburzeń zarówno o charakterze psychicznym, jak i neurologicznym. Istotną informację stanowi również fakt, iż pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii, którym towarzyszą zmiany strukturalne w obrębie mózgu, przejawiają zmniejszoną wrażliwość na działanie środków farmaceutycznych, stosowanych w leczeniu objawów schizofrenii.

Ostatnim z ważnych czynników endogennych są nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania neuroprzekaźników, zwłaszcza:

• Układu dopaminergicznego (w którym neuroprzekaźnikiem jest dopamina);
• Układu serotoninergicznego (w którym neuroprzekaźnikiem jest serotonina);
• Układu glutaminergicznego (w którym neuroprzekaźnikiem jest kwas glutaminowy).

Współczesna literatura, a także specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego podkreślają, iż wpływ na powstawanie objawów schizofrenii wywierają nie tylko czynniki endogenne, ale także środowiskowe (nazywane mediatorami środowiskowymi). Zgodnie z aktualnym stanem badań, przypuszcza się, iż osoby, u których rozpoznaje się objawy schizofrenii wykazują mniejszą odporność na stres, szczególnie w zetknięciu z bodźcami o dużym natężeniu, które mogą doprowadzić do wywołania symptomów zaburzenia.

Wśród istotnych czynników stresogennych wyróżnia się między innymi:

• Zakończenie związku romantycznego;
• Podjęcie nowej pracy;
• Opuszczenie domu rodzinnego w konsekwencji rozpoczęcia dalszej nauki;
• Zażywanie substancji o działaniu psychoaktywnym.

Psychiatrzy oraz psychologowie dostrzegają także, iż na ryzyko zachorowania na schizofrenię narażone są bardziej osoby, które:

• Doświadczają przewlekłego stresu rodzinnego;
• Zamieszkują duże ośrodki miejskie;
• Z różnych przyczyn decydują się na opuszczenie granic swojej ojczyzny;
• Zmagają się z przejawami rasizmu.

Diagnoza i objawy schizofrenii

Podstawą rozpoznania schizofrenii jest przeprowadzenie rzetelnego badania psychiatrycznego.

Pierwsze objawy niniejszego zaburzenia pojawiają się zazwyczaj już w okresie dziecięcym lub w okresie dorastania.

Wówczas, u młodych pacjentów można dostrzec wyraźną odmienność oraz dziwaczność zachowania, przejawiającą się:

• wycofaniem z życia społecznego,
• powściągliwością emocjonalną,
• brakiem współbrzmienia emocjonalnego (określanego mianem syntonii),
• ogólnie pojętą niezdarnością.

Ponadto pierwsze objawy choroby pojawiające się u dzieci mogą wywoływać wyraźne zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu pacjenta, a nawet zmianę jego osobowości. W tym miejscu ważną informację stanowi fakt, iż zazwyczaj w okresie 12 miesięcy przed rozpoznaniem schizofrenii u jednostki zaczynają pojawiać się pierwsze symptomy, mogące zwiastować rozwój pełnoobjawowej schizofrenii.

Symptomy te określane są mianem objawów prodromalnych, a wśród najczęściej występujących z nich wyróżnia się:

• Izolację społeczną oraz/lub wycofanie społeczne;
• Zmianę, a przede wszystkim zubożenie przejawianej do tej pory aktywności;
• Wyraźne zaniedbanie dotyczące zarówno estetyki ubioru, jak i higieny osobistej;
• Nieadekwatne reakcje emocjonalne oraz/lub stępienie afektu;
• Zmianę mowy, w której dominuje rozkojarzenie oraz dygresyjność lub wyraźne zubożenie wypowiedzi;
• Pojawienie się dziwacznych przekonań dotyczących otaczającego nas świata, jak również myślenia magicznego;
• Apatię oraz anergię;
• Wzmożenie skarg dotyczących dolegliwości somatycznych, dotyczących przede wszystkim uporczywych bólów głowy;
• Przejawianie zainteresowania abstrakcyjnymi myślami i towarzyszące temu dziwaczne funkcjonowanie społeczne.

Starając się przedstawić objawy schizofrenii, należy podzielić je na kilka grup, w tym: objawy negatywne, objawy pozytywne, ogólne objawy psychopatologiczne, a także objawy o charakterze dezintegracji.

Objawy negatywne schizofrenii (określane także mianem ubytkowych)

Charakteryzują się przede wszystkim stępieniem afektu oraz wycofaniem emocjonalnym. Ponadto, pacjent doświadczający negatywnych objawów schizofrenii będzie przejawiał: wycofanie społeczne, osłabienie zdolności myślenia abstrakcyjnego, zmniejszenie spontaniczności wypowiedzi oraz zachowań, zubożenie ekspresji wypowiedzi, stereotypowość zachowań.

Wycofanie społeczne (charakterystyczne dla objawów negatywnych) prowadzi do wykształcenie postawy autystycznej. Dzieje się tak ponieważ przedmiotem zarówno przeżywania, jak i myślenia pacjenta na skutek choroby stają się jego odczucia oraz myśli wewnętrzne, a nie elementy świata zewnętrznego. W tej sytuacji, chory przestaje odróżniać świat rzeczywisty od świata fantazji. Objawy negatywne schizofrenii najczęściej związane są występowaniem procesów patologicznych, toczących się w obrębie mózgu, a także mogą stanowić konsekwencje stosowania nieodpowiedniej farmakoterapii.

Objawy pozytywne schizofrenii (określane także mianem wytwórczych)

Zawierają w sobie przede wszystkim urojenia oraz omamy. Ponadto, wśród objawów pozytywnych wyróżnia się: zaburzenia myślenia, nadmierne i nieadekwatne pobudzenie, nastawienie wielkościowe, pojawienie się myśli prześladowczych, nadmierna podejrzliwość, a także wrogość i zdezorganizowane zachowanie.

Omamy i urojenia w przebiegu schizofrenii

Dane statystyczne wskazują, iż blisko 70% pacjentów, u których rozpoznano schizofrenię, doświadcza omamów słuchowych, 25% pacjentów omamów wzrokowych, a około 10% pacjentów doświadcza omamów innego rodzaju. Omamy słuchowe pojawiają się zazwyczaj w postaci głosów dochodzących z zewnątrz. Rzadziej zdarza się, że pacjenci relacjonują, że słyszane głosy pochodzą z wnętrza ich głowy. Słyszane w przebiegu schizofrenii głosy są zwykle bardzo realne (wydaje się, jakby pochodziły z innego pokoju, radia lub telewizji). Warto także wiedzieć, iż dla większości pacjentów omamy słuchowe są źródłem znacznego dyskomfortu oraz przykrości. Niemniej jednak, istnieją przykłady pacjentów, którzy dobrze radzą sobie ze słyszanymi głosami i w łatwy sposób się do nich adaptują.

W literaturze psychologicznej wyróżnia się następujące rodzaje omamów słuchowych:

• Słyszenie dwóch głosów, które toczą rozmowę na temat pacjenta oraz/lub komentują jego bieżące zachowanie;
• Słyszenie pojedynczego głosu, który zwraca się do pacjenta w przykry sposób, podkreślając jego bezwartościowość;
• Szepty;
• Słyszenie rozmowy wielu osób, w której trudno jest wyodrębnić główny temat konwersacji.

W przebiegu schizofrenii pacjentowi towarzyszyć mogą także trzy rodzaje urojeń.

UROJENIA WPŁYWU. Urojenia tego typu związane są z przeświadczeniem pacjenta, iż nieokreślone siły zewnętrzne (bóg, przybysze z kosmosu) sprawują nad nim kontrolę.

UROJENIA PRZEŚLADOWCZE. Urojenia tego typu związane są z przekonaniem chorego, iż jest on nieustannie śledzony, podglądany i prześladowany.

UROJENIA ZMIANY TOŻSAMOŚCI. Urojenia tego typu przejawiają się utraceniem poczucia własnej tożsamości, a także celowości własnego życia. Ponadto, pacjentowi może towarzyszyć przekonanie o własnej wszechmocy oraz/lub posiadaniu wyjątkowych zdolności nadprzyrodzonych.

Dla przebiegu schizofrenii charakterystyczne jest również pojawienie się zaburzeń myślenia, które przejawiają się w wielu aspektach funkcjonowania jednostki. Uwidaczniają się one przede wszystkim podczas występowania objawów pozytywnych, albowiem w tym przypadku pacjent traci zdolność do weryfikowania doświadczanych omamów i urojeń, a tym samym ich właściwej modyfikacji. Oprócz zaburzeń myślenia, w przebiegu niniejszej choroby pojawiają się także zniekształcenia natury poznawczej, które objawiają się przede wszystkim: znacznymi trudnościami z koncentracją oraz zdolnością do utrzymywania uwagi, istotnymi problemami z pamięcią, jak również specyficzną tendencją do szybkiego rozpraszania się na skutek oddziaływania wielu bodźców.

Osoby chorujące na schizofrenię wykazują znaczne trudności w rozpoznawaniu stanów emocjonalnych, a także mimiki i gestów innych osób. Ponadto, przejawiają problemy językowe, które polegają przede wszystkim na posługiwaniu się niezrozumiałym językiem, chaotycznym przeskakiwaniem z jednego tematu na drugi, czyniąc tym samym wypowiedź całkowicie niezrozumiałą dla odbiorcy.

W tym miejscu warto zaznaczyć, iż w przebiegu schizofrenii występować mogą także inne objawy, które w znaczny sposób wpływają nie tylko na sposób funkcjonowania pacjenta, ale także na efektywność zastosowanego leczenia.

Dodatkowe objawy schizofrenii

Wśród dodatkowych objawów schizofrenii możemy wyróżnić: depresję, lęk, zaburzenia obrazu siebie oraz lęk, zmianę poczucia humoru.

Depresja

Pacjenci zmagający się ze schizofrenią niejednokrotnie doświadczają zaburzeń nastroju, w tym uporczywego smutku oraz poczucia beznadziejność. W świetle danych statystycznych częstość występowania objawów depresji u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii kształtuje się na poziomie 25%. Najczęściej pojawia się ona podczas pierwszego epizodu choroby, zwiększając tym samym istotnie ryzyko popełnienia przez pacjenta samobójstwa.

Lęk

Stanowiący powszechne zaburzenie psychiczne, występujące szczególnie często wśród pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. W przebiegu niniejszego zaburzenia lęk może związany być przede wszystkim z doświadczaniem objawów psychotycznych, a także wspomnień związanych z wystąpieniem i rozwojem choroby. Pacjentom ze schizofrenią niejednokrotnie towarzyszy silny lęk przed nawrotem objawów, a także hospitalizacją. Dodatkowo silne uczucie lęku wywołuje w nich niepewna przyszłość i niemożność osiągnięcia pełnej stabilizacji życiowej.

Zaburzenia obrazu siebie i samooceny

W przebiegu schizofrenii zarówno samoocena, jak i obraz własnej osoby cechują się niestabilnością, a także uzależnieniem od aktualnego stanu psychicznego. Na skutek niniejszego zaburzenia, blisko 2/3 pacjentów zmienia wyobrażenie własnej osoby z pozytywnego na negatywny. Natomiast tylko 1/3 pacjentów prezentuje stabilny obraz siebie, który jest niezależny od doświadczanego stanu psychicznego. W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż większość osób chorujących na schizofrenię prezentuje obniżoną samoocenę. Podczas badań psychologicznych pacjenci prezentują nie tylko silną potrzebę samokrytyki, ale także obwiniania siebie za wystąpienie objawów choroby, a nawet potrzebę poniżania samego siebie.

Zmiana poczucia humoru

Większość osób mierząca się z objawami schizofrenii przejawia zmniejszone poczucie humoru w stosunku do osób zdrowych. Przede wszystkim wykazują oni zmniejszoną zdolność do rozpoznawania, a tym samym doceniania sytuacji komicznych.

Twórca pojęcia schizofrenii (Eugen Bleuler) wyróżnia 4 podstawowe objawy schizofrenii, określając je tym samym mianem „czterech A”, są to:

• zaburzenia ASOCJACJI myślenia,
• zaburzenia AFEKTU,
• AUTYZM,
• AMBITENDENCJA (równoczesne występowanie sprzecznych dążeń).

Współcześnie podczas rozpoznawania schizofrenii bierze się pod uwagę przede wszystkim objawy zawarte w systemach klasyfikacyjnych chorób, w tym kryteria diagnostyczne Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (ICD-10).

Zgodnie z niniejszym systemem klasyfikacyjnym, podczas diagnozy schizofrenii u pacjenta należy rozpoznać występowanie przynajmniej jednego z wymienionych niżej objawów:

• Urojenia prześladowcze oraz/lub urojenia ksobne;
• Doświadczanie omamów słuchowych mówiących oraz/lub dyskutujących między sobą na temat pacjenta, a także komentujących jego bieżące zachowanie;
• Doświadczanie przez pacjenta pseudoomamów słuchowych, pochodzących najczęściej z jakiejś części ciała;
• Przejawianie przez pacjenta dziwacznych i absurdalnych urojeń, związanych np. z przeświadczeniem o możliwości kontrolowania pogody oraz/lub wpływania na losy świata;
• Odsłonięcie oraz/lub ugłośnienie myśli pacjenta, a także przeświadczenie o możliwości przesyłania myśli.

W przypadku, gdy pacjent nie wykazuje żadnego z powyższych objawów, rozpoznanie schizofrenii możemy postawić w sytuacji, w której osoba przejawia przynajmniej dwa z niżej wymienionych:

• współwystępowanie urojeń oraz omamów innych niż opisane powyżej. Np. zamiast urojeń charakterystycznych dla przebiegu schizofrenii mogą pojawić się myśli nadwartościowe;
• występowanie objawów katatonicznych;
• występowanie opisanych we wcześniejszej części tekstu objawów negatywnych;
• występowanie zaburzeń myślenia pod postacią istotnego rozkojarzenia, wtrącania do rozmowy dużej ilości neologizmów oraz przerw, a także doświadczanie wtrąceń w toku myślenia.

Co ważne, rozpoznanie schizofrenii możemy postawić, tylko w sytuacji, w której przejawiane przez pacjenta objawy utrzymują się przez okres dłuższy niż 30 dni. Warto także wiedzieć, iż schizofrenii nie rozpoznaje się, gdy u pacjenta rozpoznano zmiany organiczne w obrębie mózgu, a także gdy pacjent jest uzależniony od przyjmowania środków psychoaktywnych.

Diagnosta stawiający rozpoznanie powinien dokonać różnicowania schizofrenii z innymi zaburzeniami psychicznymi oraz somatycznymi, w przebiegu których mogą pojawić się objawy o charakterze psychopatologicznym. Dlatego też, tak ważne jest, aby specjalista przeprowadził dokładny wywiad rodzinny, a także długotrwałą obserwację pacjenta.

Schizofrenię należy różnicować między innymi z takimi zaburzeniami psychicznymi jak:

• Zaburzenia nastroju;
• Osłupienie depresyjne;
• Zaburzenia schizoafektywne;
• Zaburzenia urojeniowe;
• Zaburzenia schizotypowe;
• Ostre zaburzenia psychotyczne podobne do schizofrenii;
• Zaburzenia osobowości, w tym osobowość paranoiczna, schizoidalna, borderline oraz osobowość unikająca.

Ponadto, podczas stawiania rozpoznania należy wykluczyć występowanie niektórych chorób somatycznych, takich jak:

• Nowotwory mózgu;
• Zwapnienie jąder podstawnych mózgu;
• Krwawienie śródczaszkowe;
• Choroba Wilsona;
• Porfiria;
• Niedotlenienie mózgu;
• Zaburzenia elektrolitowe oraz hipoglikemia;
• Nadczynność lub niedoczynność tarczycy;
• Choroba Addisona;
• Choroba Cushinga;
• Choroby o charakterze infekcyjnym, w tym: WZW typu C, zapalenie mózgu, kiła mózgu, AIDS, choroba Lyme, grypa;
• Stwardnienie rozsiane;
• Otępienie z ciałami Lewy’ego;
• Padaczka (ze szczególnym uwzględnieniem padaczki skroniowej);
• Guzkowe zapalenie tętnic;
• Zatrucie metalami ciężkimi.

Ponadto, podczas procesu diagnostycznego należy uwzględnić przyjmowane przez pacjenta środki farmaceutyczne, możliwość zażywania przez niego środków o działaniu psychoaktywnym, niedobór witamin z grupy B (ze szczególnym uwzględnieniem witaminy B1 oraz witaminy B12).

Przebieg schizofrenii i rokowania

Zgodnie ze stanowiskiem Antoniego Kępińskiego (polskiego psychiatry), początek schizofrenii może przejawiać się w dwojaki sposób. Może on być gwałtowny oraz dramatyczny, doprowadzając tym samym do sytuacji, w której zarówno sam pacjent, jak i specjaliści nie mają wątpliwości co do rozpoznania lub może rozwijać się w sposób powolny (zazwyczaj w ciągu kilku miesięcy), pozostawiając objawy niejako w ukryciu. Warto przy tym wiedzieć, że ostry początek choroby, który przejawia się dużym nasileniem objawów, występuje nawet dwukrotnie częściej.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy przyjmuje się, iż przebieg schizofrenii może przyjmować charakter epizodyczny – podczas którego po okresie występowania nasilonych objawów dochodzi do okresu remisji lub charakter przewlekły – podczas którego objawy utrzymują się przez wiele lat, a poszczególne epizody trudno jest wyodrębnić zarówno pacjentowi, jak i lekarzowi prowadzącemu. Obserwacje specjalistów wskazują, że u większości pacjentów dochodzi do stabilizacji przebiegu choroby po upływie około 5-10 lat. Mimo faktu, iż po upływie tego czasu może dochodzić do epizodycznych nawrotów objawów, u pacjentów obserwuje się istotną poprawę samopoczucia psychicznego, a także funkcjonowania w wymiarze społecznym.

We współczesnej literaturze psychologicznej wyróżnia się obecnie trzy podstawowe okresy schizofrenii.

• Okres zaostrzenia objawów, podczas którego nasilają się symptomy choroby (zwykle pod postacią objawów pozytywnych). W trakcie trwania okresu zaostrzenia konieczne jest możliwie jak najszybsze podjęcie leczenia, którego celem jest ograniczenie występowania objawów.
• Okres stabilizacji, podczas którego na skutek zastosowanego leczenia farmakologicznego następuje wyciszenie większości objawów. W tym okresie pacjent jest w stanie powoli powracać do prawidłowego funkcjonowania zarówno w sferze emocjonalnej, jak i społecznej.
• Okres remisji, podczas którego objawy schizofrenii podlegają całkowitemu wyciszeniu lub utrzymują się w niewielkim stopniu, pozwalającym na prawidłowe funkcjonowanie w przestrzeni społecznej. Warto przy tym wiedzieć, że nawet w okresie remisji wskazane jest przyjmowanie przez pacjenta niewielkich dawek leków, które podtrzymują efekty zastosowanej wcześniej terapii.

Współczesne dane dotyczące skuteczności leczenia schizofrenii są optymistyczne. Szacuje się, że od 60% do nawet 70% pacjentów, po wystąpieniu epizodu choroby i zastosowaniu odpowiedniej terapii, jest w stanie wrócić do środowiska rodzinnego, które wspiera pacjenta w procesie rehabilitacji. Psychologowie nie mają żadnych wątpliwości – wsparcie rodziny odgrywa kluczową rolę w procesie powracania do zdrowia.

O tym, jaki przebieg będzie miała schizofrenia u danego pacjenta decyduje wiele czynników, wśród których ważną rolę odgrywa funkcjonowanie pacjenta w okresie przed chorobą. Badania wskazują, iż rokowania osoby, która przed wystąpieniem objawów schizofrenii dobrze funkcjonowała w przestrzeni społecznej (podejmowała pracę zarobkową, założyła rodzinę, miała stałe grono znajomych) są znacznie lepsze, niż w przypadku osób, które w okresie przed chorobą nie podejmowały pracy i ograniczały kontakty społeczne. Warto przy tym wiedzieć, iż ryzyko nawrotów objawów schizofrenii zwiększa się w sytuacji, w której pacjent doświadcza istotnego pogorszenia się warunków życiowych, a także niekorzystnej atmosfery w kręgu rodzinnym oraz w kręgu najbliższych znajomych. Na przebieg schizofrenii wpływają nie tylko wyżej wymienione czynniki, ale także dostęp do opieki psychologicznej, wsparcie społeczne i możliwość podjęcia leczenia farmakologicznego.

Rokowanie schizofrenii uzależnione jest od zróżnicowanych czynników.

Niemniej jednak, badania oraz obserwacje prowadzone przez specjalistów dowodzą, iż lepsze rokowanie w schizofrenii obserwuje się w sytuacji, gdy:

• Pojawia się ona w stosunkowo późnym wieku i prezentuje nagły początek;
• Objawy pojawiają się w sytuacji dobrobytu ekonomicznego;
• Pacjent doświadcza objawów charakterystycznych dla paranoidalnego typu schizofrenii;
• W obrazie choroby nie występują negatywne objawy schizofrenii;
• W historii chorób rodzinnych występują przypadki zaburzeń nastroju, a nie schizofrenii;
• Pacjent doświadcza tylko niewielkich deficytów poznawczych;
• Pacjent dobrze funkcjonował w okresie poprzedzającym wystąpienie objawów choroby;
• U pacjenta rozpoznano objawy zaburzeń osobowości borderline (osobowości z pogranicza);
• Leczenie farmakologiczne zostało wprowadzone możliwie jak najszybciej;
• Schizofrenia występuje u kobiety.

Jednocześnie należy podkreślić, że gorsze rokowanie przebiegu schizofrenii obserwowane jest w sytuacji, gdy:

• Objawy choroby pojawiają się przed ukończeniem przez pacjenta 25 roku życia;
• Pacjent źle funkcjonował w przestrzeni społecznej w okresie przed wystąpieniem objawów choroby;
• W obrazie choroby uwidaczniają się przede wszystkim objawy negatywne schizofrenii;
• U pacjenta rozpoznaje się jednocześnie objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych;
• W historii chorób rodzinnych występują przypadki schizofrenii;
• Pacjent nadużywa substancji o działaniu psychoaktywnym;
• Schizofrenia występuje u mężczyzny.

Częstość występowania schizofrenii

Schizofrenia jest powszechnym zaburzeniem psychicznym, które bezsprzecznie stanowi poważny problem społeczny. W świetle danych statystycznych rozpoznawana jest ona częściej niż stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera, a nawet cukrzyca. Częstość występowania schizofrenii w różnych regionach świata jest podobna i stanowi około 1%. Natomiast ryzyko wystąpienia objawów schizofrenii w ciągu życia także jest równie 1%. Ważną informację stanowi fakt, iż ryzyko śmierci samobójczej osób zmagających się ze schizofrenią wynosi nawet 10%. Badania wskazują, iż jest ono nawet większe w przypadku pacjentów, u których rozpoznano objawy schizofrenii paranoidalnej, a także w przypadku osób, u których pierwsze objawy niniejszej choroby pojawiły się w stosunkowo późnym wieku. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, nie jesteśmy w stanie wyodrębnić różnic dotyczących częstości występowania schizofrenii w zależności od przynależności etnicznej oraz płci.

Warto jednak wiedzieć, iż mężczyźni prezentują pierwsze objawy schizofrenii zazwyczaj wcześniej niż kobiety. Niemniej jednak, to właśnie kobiety przechodzą niniejszą chorobę łagodniej. W świetle badań populacyjnych, początek schizofrenii u mężczyzn przypada zazwyczaj między 18 a 25 rokiem życia, natomiast u kobiet między 26 a 45 rokiem życia.

Schizofrenia jest określana mianem choroby ludzi młodych. Wszystko to ze względu na fakt, iż jej początek rozpoznawany jest zazwyczaj między okresem adolescencji a wczesnej dorosłości. Rzadko zdarza się, iż objawy zaburzenia rozpoznawane są u pacjentów, którzy ukończyli 35 rok życia. Co ciekawe, wspomniany wcześniej łagodniejszy przebieg schizofrenii u kobiet spowodowany jest najprawdopodobniej ochronnym działaniem estrogenów. Ponadto, w przebiegu schizofrenii u kobiet często uwidaczniają się objawy zaburzeń nastroju, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń depresyjnych. Zgodnie z dostępnymi danymi, mężczyźni częściej poddawani są hospitalizacji, a czas trwania ich leczenia jest dłuższy. W związku z tym, mężczyźni na skutek schizofrenii mają większe niż kobiety problemy, między innymi z powrotem to funkcjonowania społecznego oraz z powrotem do pracy zarobkowej.

Badania prowadzone wśród pacjentów ujawniają również, że:

• blisko w 70% przypadków dochodzi do pojawienia się nawrotów choroby po rozpoznaniu pierwszego epizodu schizofrenii;
• ponad 50% osób, u których rozpoznano objawy schizofrenii, nadużywa alkoholu oraz/lub substancji o działaniu psychoaktywnym;
• Około 30% pacjentów nie reaguje w odpowiedni sposób na stosowane leczenie farmakologiczne;
• W populacji pacjentów, u których rozpoznano objawy schizofrenii częściej diagnozuje się: choroby zębów, choroby oczu, nadciśnienie tętnicze, infekcje górnych dróg oddechowych, cukrzycę, a także choroby przenoszone drogą płciową;
• Najmniejszy wskaźnik zachorowalności na schizofrenię odnotowuje się wśród mieszkańców Danii – około 0,5%;
• Najwyższy wskaźnik zachorowalności na schizofrenię odnotowuje się wśród mieszkańców Indii – około 1,7%.

Funkcjonowanie oraz problemy socjoekonomiczne osób chorujących na schizofrenię

Oprócz tego, że schizofrenia jest jedną z najczęściej występujących chorób psychicznych, jest ona jednocześnie jednym z najcięższych zaburzeń tego typu. Niniejsza choroba jest bowiem w stanie w krótkim czasie doprowadzić do całkowitej dezorganizacji życia jednostki. Chorzy odczuwają trudności zarówno w utrzymywaniu prawidłowych relacji w obrębie rodziny, jak i trudności w wywiązywaniu się z powierzonych ról społecznych, trudności w nawiązywaniu relacji z innymi osobami oraz trudności w osiąganiu lepszego wykształcenia, co tym samym wpływa bezpośrednio na osiągnięcie niższego statusu ekonomicznego i obniżenie warunków bytowych.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że część pacjentów w wyniku schizofrenii może doświadczać istotnych problemów w obrębie podstawowych aktywności życiowych. Niemożność zmiany tej sytuacji doprowadza do wzmożenia w nich poczucia bezradności i zagubienia. Konsekwencją niniejszej sytuacji jest znaczne obniżenie odczuwanej jakości życia, która podczas wywiadów psychologicznych najczęściej oceniana jest przez pacjentów w sposób negatywny.

Dysfunkcja społeczna stanowi jedną z najbardziej charakterystycznych cech schizofrenii. Występujące w jej przebiegu znaczne trudności społeczne stanowią następstwo nasilających się deficytów, związanych bezpośrednio ze stanem chorobowym. Wśród istotnych czynników oddziałujących na funkcjonowanie społeczne pacjentów wyróżnia się ubóstwo zachowań interpersonalnych, a także związane z tym wykluczenie z pełnienia ról społecznych. Ważnym elementem wpływającym na funkcjonowanie pacjenta jest także stosunek społeczny wobec pacjentów zmagających się z objawami schizofrenii, który niejednokrotnie nosi znamiona stygmatyzacji. Społecznej dyskryminacji podlegają nie tylko sami chorzy, ale także ich rodziny (ze szczególnym uwzględnieniem matek). Niniejsze zjawisko wynika najprawdopodobniej z lęku przez nieprzewidywalnością zachowań pacjenta, jak również obawą przed zachorowaniem w przyszłości.

W obrazie schizofrenii zarysowuje się także szczególna podatność na czynniki zewnętrzne nacechowane stresem. Taka podatność, w połączeniu ze zubożeniem umiejętności społecznych, w znacznej mierze doprowadza do wytworzenia się u pacjenta niechęci wobec angażowania się w kontakty z innymi osobami. To z kolei doprowadza do nasilenia zjawiska izolacji społecznej, a tym samym do nasilenia poczucia osamotnienia oraz do obniżenia ogólnej satysfakcji z życia.

Schizofrenia związana jest także z dezorganizacją w obrębie podstawowych funkcji psychicznych. W przebiegu choroby mogą pojawić się zaburzenia w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, jak i poznawczej. Wszystko to wpływa na zniekształcenie odbioru i oceny świata zewnętrznego. Ponadto, wiąże się to z ograniczeniem zainteresowań chorego i może prowadzić do jego bierności, a nawet całkowitego wycofania się ze sfery życia społecznego. Badania dowodzą jednak, iż uzyskanie pomocy oraz akceptacji ze strony społeczeństwa wywiera pozytywny wpływ na przebieg choroby i efekty podejmowanego leczenia. Otrzymywanie wsparcia i zrozumienia ze strony najbliższych, a także możliwość podjęcia terapii i dalszego uczestniczenia w życiu społecznym w znacznym stopniu wpływa na dobre rokowania przebiegu schizofrenii.

Trudności w sferze społeczno-ekonomicznej pacjentów, zmagających się objawami schizofrenii, nasilają się w sytuacji, w której są oni umieszczani w Ośrodkach Pomocy Społecznej. W tym przypadku pacjenci całkowicie tracą możliwość podjęcia pracy zarobkowej, jak również nawiązywania komunikacji ze światem zewnętrznym, co jednocześnie wpływa na utratę poczucia niezależności, zmniejsza motywację do samodzielności i aktywności, a tym samym nasila postawę bierności, obniża samoocenę i podkreśla poczucie braku wsparcia społecznego.

Dlatego też, podejmowane działania rehabilitacyjne dotyczące pacjentów ze schizofrenią obejmują zarówno aspekty dotyczące higieny osobistej, jak i aktywności zawodowej. Ponadto, w trakcie procesu rehabilitacji chorzy uczą się na nowo pełnić role w strukturze społecznej i nabywają umiejętności komunikacyjne oraz zdolności do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami o silnym natężeniu stresu.

Leczenie schizofrenii

To co najbardziej nurtuje większość z nas, to odpowiedź na pytanie, czy jesteśmy w stanie wyleczyć schizofrenię.

W kontekście oddziaływań terapeutycznych wyróżnia się cztery rodzaje wyzdrowienia:

• Wyzdrowienie kliniczne (objawowe) – którego efektem jest remisja lub całkowite wyeliminowanie pozytywnych objawów schizofrenii;
• Wyzdrowienie pełne – którego efektem jest nie tylko wyeliminowanie pozytywnych objawów schizofrenii, ale także powrót jednostki do poziomu funkcjonowania przed wystąpieniem pierwszych symptomów choroby;
• Wyzdrowienie społeczne – którego efektem jest uzyskanie przez jednostkę pełnej niezależności zarówno w wymiarze społecznym, jak i zawodowym;
• Wyzdrowienie psychologiczne (uznawane przez specjalistów za najtrudniejsze do osiągnięcia) – którego efektem jest brak trudności wynikających z lęku przed nawrotem choroby, poczucia beznadziejności, a także z traumatycznych wspomnień związanych z przebiegiem schizofrenii.

W celu osiągnięcia poprawy stanu zdrowia we wszystkich wymiarach, konieczne jest zapewnienie pacjentowi odpowiednich warunków leczenia. Zdaniem specjalistów skuteczna terapia powinna być kompleksowa, co oznacza iż powinna uwzględniać nie tylko farmakoterapię, ale także psychoterapię oraz socjoterapię. Ponadto, leczenie powinno być zindywidualizowane, a zatem dostosowane do aktualnych potrzeb i możliwości pacjenta.

W literaturze specjalistycznej wyróżnia się współcześnie trzy rodzaje leczenia schizofrenii:

• Leczenie intensywne – które stosowane jest przede wszystkim w okresie nasilenia objawów, polegające w głównej mierze na stosowaniu odpowiedniej farmakoterapii oraz na stosowaniu pomocniczych form leczenia, takich jak psychoterapia;
• Leczenie podtrzymujące – stosowane w okresie remisji objawów psychotycznych. W czasie leczenia podtrzymującego nadal istotną rolę odgrywa farmakoterapia, której nadrzędnym celem jest podtrzymanie remisji objawów. Celem psychoterapii jest natomiast utrwalenie pozytywnych zmian w zachowaniu pacjenta, dzięki którym pacjent będzie w stanie rozwijać swoje umiejętności społeczne, a tym samym poszukiwać wsparcia.
• Rehabilitacja – stosowana przede wszystkim w przypadku tych pacjentów, którzy na skutek długotrwałej choroby w pewnym zakresie utracili umiejętności umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie w codziennym życiu. W czasie procesu rehabilitacyjnego farmakoterapia nie odgrywa już tak istotnej roli. Niemniej jednak, jest ona niezbędna dla podtrzymania remisji objawów. W czasie rehabilitacji na pierwszy plan wysuwają się techniki psychoterapeutyczne oraz socjoterapeutyczne. Aby stosowana rehabilitacja była skuteczna, powinna obejmować kilka najważniejszych sfer funkcjonowania pacjenta, tj. sferę rodzinną, zawodową, środowiskową oraz osobistą.

Zdaniem większości specjalistów z dziedziny zdrowia psychicznego, najlepsze efekty leczenia schizofrenii przynosi umiejętne połączenie farmakoterapii z psychoterapią. Celem farmakoterapii jest przede wszystkim zmniejszenie udziału objawów w codziennym życiu pacjenta, a także ustabilizowanie jego stanu zdrowia. Głównym celem psychoterapii jest natomiast wyposażenie pacjenta w umiejętności kontrolowania choroby, rozumienia jej specyfiki, a także przygotowanie pacjenta na możliwe nawroty choroby.

Psychoterapia

Na przestrzeni ostatnich dekad dokonał się istotny postęp w kontekście psychologicznego podejścia do terapii schizofrenii. Liczne badania dowodzą bowiem, iż odpowiedni trening ułatwia pacjentom możliwość osiągnięcia pewnego poziomu kontroli nad doświadczanymi objawami. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, najwyższą skutecznością odznacza się terapia poznawczo-behawioralna, która poprzez regularny kontakt pacjenta z terapeutą wpływa na poprawę stanu zdrowia. Analizy wskazują, iż dzięki oddziaływaniom terapeutycznym możliwe staje się między innymi odwrócenie uwagi chorego od doświadczanych objawów. Ponadto, w czasie trwania sesji terapeutycznych pacjent jest w stanie uzyskać rzetelną wiedzę na temat mechanizmów działania schizofrenii, jak również zyskać umiejętności, dzięki którym będzie w stanie zminimalizować poczucie cierpienia oraz stresu związanego bezpośrednio z procesem chorobowym.

We współczesnej literaturze psychologicznej znajdziemy także informacje na temat pozytywnych skutków terapii grupowej. Dzięki takiej formie, pacjent poprzez spotkania z innymi osobami chorującymi na schizofrenię jest w stanie podtrzymać prawidłowy poziom funkcjonowania społecznego, a także rozwijać utracone na skutek choroby umiejętności społeczne. Dodatkowo, spotkania grupowe pozwalają na otwarte dzielenie się swoimi przeżyciami, zapewniają poczucie wsparcia i zrozumienia społecznego, a tym samym zapobiegają izolacji jednostki i chronią ją przed poczuciem pustki wewnętrznej. To bardzo ważne, albowiem w przebiegu schizofrenii bardzo często dochodzi do zaburzeń w obrębie funkcjonowania społecznego.

W terapii schizofrenii ważną rolę odgrywa również trening umiejętności społecznych, podczas którego pacjent zdobywa umiejętności konieczne do nawiązywania wartościowych kontaktów społecznych, a także nawiązywania bliskich relacji i tworzenia związków. Taka forma treningu umiejętności społecznych wykorzystuje przede wszystkim techniki zaczerpnięte z terapii behawioralnej. Współczesne badania psychologiczne dowodzą, iż trening umiejętności społecznych w znacznym stopniu zwiększa poczucie komfortu pacjenta, a także wpływa na zwiększenie jego asertywności w różnorodnych sytuacjach społecznych.

W tym miejscu należy także nadmienić, że niezwykle istotnym elementem psychoterapii pacjentów zmagających się z problemem schizofrenii jest edukacja nie tylko na temat procesów chorobowych, ale także na temat działania leków i możliwych skutków ubocznych wynikających z ich stosowania. Ponadto, na szpitalnych oddziałach dziennych, pacjenci poddawani długotrwałemu leczeniu schizofrenii nabywają nowe umiejętności niezbędne w życiu codziennym, takie jak: gotowanie, gospodarowanie budżetem, czy sprzątanie.

Leczenie farmakologiczne

Jeszcze w latach 50-tych ubiegłego wieku nie znane były specjalistom skuteczne metody leczenia schizofrenii. W związku z tym, większość pacjentów spędzało wiele miesięcy, a nawet lat na zamkniętych oddziałach szpitalnych, bez perspektywy wyraźnej poprawy stanu zdrowia. Przełomem w terapii schizofrenii było odkrycie leków o działaniu przeciwpsychotycznym (neuroleptyków). Neuroleptyki odpowiadają przede wszystkim za wycofanie objawów niniejszego zaburzenia, a także za wyraźną stabilizację stanu psychicznego pacjenta i za zapobieganie nawrotom choroby. Współcześnie leki przeciwpsychotyczne są powszechnie stosowane w leczeniu schizofrenii. Liczne badania naukowe dowodzą, iż pacjenci, którzy nie przyjmują systematycznie zaleconych przez psychiatrę środków farmakologicznych (lub całkowicie rezygnują z leczenia) mierzą się z blisko 3-5 krotnie wyższym ryzykiem nawrotu choroby, niż pacjenci, którzy poddają się systematycznemu leczeniu.

Mimo wysokiej skuteczności, neuroleptyki nie są chętnie przyjmowane przez pacjentów. Przypuszcza się, iż to przede wszystkim ze względu na fakt, że ich stosowanie może wywoływać objawy niepożądane, takie jak:

• Uczucie nadmiernej senności;
• Odczuwanie sztywności mięśni;
• Częste zawroty głowy;
• Problemy z utrzymywaniem prawidłowej masy ciała;
• Zaburzenia widzenia (najczęściej nieostre widzenie);
• Zaburzenia dotyczące sfery seksualnej;
• Odczuwanie wewnętrznego niepokoju, przejawiające się nadmierną ruchliwością;
• Odczuwanie lekkiego drżenia kończyn.

W związku z obawami pacjenta, zaleca się rozpoczęcie leczenia od stosowania małych dawek środków o działaniu przeciwpsychotycznym. Niezwykle ważne jest, aby proces wprowadzania leków był ściśle kontrolowany przez lekarza prowadzącego. W przypadku wystąpienia istotnych objawów niepożądanych, zalecana jest modyfikacja leczenia. Dzięki temu, możliwe staje się zwiększenie akceptacji pacjenta wobec stosowania środków neuroleptycznych.

Nie podlega wątpliwości fakt, iż leczenie farmakologiczne stanowi podstawę terapii schizofrenii. Odgrywa ono istotną rolę nie tylko w czasie leczenia epizodów psychotycznych, ale także skutecznie zapobiega nawrotom objawów. Ponadto, współczesne środki o działaniu przeciwpsychotycznym pozwalają pacjentowi na uzyskanie poczucia kontroli nad chorobą. Warto jednak pamiętać, że aby leczenie farmakologiczne było w pełni skuteczne, musi zostać wsparte oddziaływaniami psychoterapeutycznymi.

Podsumowanie

Schizofrenia to jedna z najcięższych i najpowszechniejszych chorób psychicznych. W świetle danych statystycznych jest ona częstą przyczyną niepełnosprawności. Złożony obraz zaburzenia oraz towarzyszące mu objawy doprowadzają niejednokrotnie do wycofania jednostki z życia społecznego, a nawet do zubożenia jej kompetencji społecznych. Konsekwencją niniejszego stanu rzeczy są problemy nie tylko dotyczące sfery życia osobistego, ale także zawodowego. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby osoby zmagające się z problemem schizofrenii otrzymywały fachową i kompleksową pomoc, już od momentu rozpoznania pierwszych objawów choroby. Wyniki wielu badań naukowych wskazują bowiem, iż połączenie odpowiedniej farmakoterapii z oddziaływaniem psychoterapeutycznym jest w stanie wyraźnie wpłynąć na poprawę stanu zdrowia pacjenta, a tym samym pozwala mu na prawidłowe funkcjonowanie w sferze życia osobistego, społecznego oraz zawodowego.

Bibliografia

1. Barbaro de B., Ostoja-Zawadzka K., Cechnicki A., Możesz pomóc, Poradnik dla rodzin pacjentów chorych na schizofrenię i zaburzenia schizotypowe, Wydawnictwo UJ, Kraków 2005;
2. Barbaro de B., Brzemię rodziny w schizofrenii. Próba ujęcia systemowego, Sekcja Psychoterapii PTP, Kraków 1992;
3. Beck A.T., Rector N.A., Stolar N., Grant P., Schizofrenia w ujęciu poznawczym. Teoria, badania i terapia, Wydawnictwo UJ, Kraków 2010;
4. Bilikiewicz A., Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zagadnienia nazewnictwa, w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2003, s. 108-116;
5. Cechnicki A., Hanuszkiewicz I., Polczyk R., Bielańska A., Prospektywna ocena wpływu czasu nie leczonej psychozy na przebieg schizofrenii, Psychiatria Polska 2010, 44 (3), s. 381-394;
6. Chądzyńska M., Kasperek B., Meder J., Spiridonow K., Jakość życia osób przewlekle chorych na schizofrenię w ocenie ich samych i ich rodzin, Psychiatria Polska 2002, 36 (5), s. 703-715;
7. Galińska B., Szulc A., Czernikiewicz A., Czas nieleczonej psychozy a objawy kliniczne i funkcje poznawcze w grupie pacjentów z pierwszym epizodem schizofrenii, Psychiatria Polska 2005, 39 (5), s. 859-868;
8. Glinowiecki M., Nie(realizowanie) roli partnera i rodzica przez osoby chorujące psychicznie na podstawie analizy jakościowej wywiadów z osobami chorymi na schizofrenię, w: I. Przybył, A. Żurek, (red.), Role rodzinne – między przystosowaniem a kreacją, Wydawnictwo Naukowe WNS UAP, Poznań 2016, s. 269-279;
9. Glinowiecki M., Choroba psychiczna w rodzinie a system społecznego wsparcia – trudności, wzywania i zmiany na przestrzeni dekad, w: J.K. Stępkowska, K.M. Stępkowska (red.), Instytucja rodziny wczoraj i dziś. Monografia, tom 2: Społeczeństwo i kultura, Wydawnictwo Politechnika Lubelska, Lublin 2012a, s. 85- 92;
10. Górna K., Jaracz K., Jaracz J., Kiejda J., Grabowska-Fudala B., Rybakowski J., Funkcjonowanie społeczne i jakość życia chorych na schizofrenię – zależność z remisją objawową i czasem trwania choroby, Psychiatria Polska 2014, 48 (2), s. 277-288;
11. Jackowska E., Stygmatyzacja i wykluczenie społeczne osób chorujących na schizofrenię – przegląd badań i mechanizmy psychologiczne, Psychiatria Polska 2009, 43 (6), s. 655-670;
12. Jaracz K., Górna K., Kiejda J., Wilkiewicz M., Przybylska R., Wasilczyk U., Szelkowska A., Grabowska-Fudala B., Jaracz J., Jakość życia i depresja u chorych na schizofrenię badanie średnio po 5 i 8 latach od pierwszej hospitalizacji, Badania nad schizofrenią 2009, X (10), s. 90-95;
13. Kozioł J., Rola religijności w radzeniu sobie z doświadczeniem zachorowania na schizofrenię, w: E. Anczyk (red.), Człowiek w walce z chorobą, IMPiZŚ, Sosnowiec 2010, s. 82-96;
14. Krysta K., Kucia K., Klasik A., Wpływ członków rodziny na podjęcie decyzji o leczeniu osoby chorej na schizofrenię: opis przypadku, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2007, 16, 1 (21), s. 41-43;
15. Parnowska D., Braniecka A., Radomska A., Poczucie humoru w schizofrenii – zdolność do odbioru komizmu i możliwości jego wykorzystania w oddziaływaniach terapeutycznych, Psychiatria Polska 2013, 47 (5), s. 945-956
16. Piątkowski W., Socjologia zdrowia, choroby i medycyny – refleks na temat przedmiotu badań. Wkład Magdaleny Sokołowskiej, w: K. Popielski, M. Skrzypek, E. Albińska (red.), Zdrowie i choroba w kontekście psychospołecznym, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010a, s. 195-212;
17. Podogrodzka-Niell M., Tyszkowska M., Stygmatyzacja na drodze zdrowienia w chorobach psychicznych – czynniki związane z funkcjonowaniem społecznym, Psychiatria Polska 2014, 46 (6), s. 1201-1211;
18. Prot-Herczyńska K., Wpływ różnych form opieki pozaszpitalnej na koszty leczenia pacjentów rozpoznaniem schizofrenii, Postępy Psychiatrii i Neurologii 1995, 4, s. 299-313;
19. Rybakowski J., Etiologia i patogeneza zaburzeń psychicznych, w: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria, Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2003, s. 49-56;
20. Sęk H., O wieloznacznych funkcjach wsparcia społecznego, w: L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001, s. 13-31;
21. Synowiec-Piłat M., Szpital jako instytucja społeczna, w: J. Barański, W. Piątkowski (red.), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2002b, s. 131-135;
22. Świtaj P., Doświadczenie piętna społecznego i dyskryminacji u pacjentów z  rozpoznaniem schizofrenii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2008;
23. Tafliński T., Zrozumieć, zaakceptować i pomóc. Poradnik dla rodzin pacjentów chorych na schizofrenię, Program edukacyjny Future Care firmy Janssen-Cilag dla pacjentów chorych na schizofrenię i ich rodzin, Agencja Reklamowo Wydawnicza Grzegorczyk, Warszawa 1997;
24. Walczewski K., Wojciechowska A., Sieci społeczne chorych na schizofrenię w trzy lata po pierwszej hospitalizacji. Porównanie grupy objętej programem leczenia środowiskowego z grupą z indywidualnym programem leczenia, Postępy Psychiatrii i Neurologii 1998, 32, s. 59-68;
25. Wciórka J., Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i schizoafektywne, w: A. Bilikiewicz, S. Pużyński., J. Rybakowski, J. Wciórka (red.), Psychiatria, tom 2, Urban&Partner, Wrocław 2002, s. 539-557.