Strata nienarodzonego dziecka w perspektywie ojca

Niezależnie od przyczyn, doświadczenie poronienia jest dla rodziców stratą nie tylko upragnionego dziecka, ale również planów na wspólną przyszłość, a także więzi, którą udało im się nawiązać. Dlatego też strata prenatalna za każdym razem powinna traktowana być w kategoriach znaczącego wydarzenia, które bezwzględnie zmienia dotychczasowy bieg życia jednostki. W obliczu straty, rodzice postawieni są przed doświadczeniem, które znacząco przewyższa ich zdolności adaptacyjne, a także dotychczasowe umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Obserwacje specjalistów zwracają uwagę, że doświadczany ból po stracie dziecka jest tym intensywniejszy, im dziecko było bardziej wyczekiwane oraz im dłużej miało szansę rozwijać się w łonie matki.

Poddając w pierwszej kolejności analizie zachowania obojga rodziców, możemy zwrócić uwagę na fakt, że w pierwszej chwili na informację o stracie dziecka reagują oni szokiem oraz zaprzeczeniem lub niedowierzaniem. W takiej sytuacji charakterystyczne jest dla obojga korzystanie z nieuświadomionych mechanizmów obronnych, które pomagają przetrwać te niezwykle trudne emocje. Niemniej jednak, wraz z upływem czasu partnerzy uświadamiają sobie zazwyczaj zaistnienie straty, co pociąga za sobą szereg konsekwencji psychologicznych.

To naturalne, że na etapie życia prenatalnego dziecka, możemy dostrzec różnice w kształtowaniu się więzi emocjonalnej między ojcem a jego potomkiem. Te różnice wpływają także na sposób przeżywania przez nich straty po poronieniu. Zgodnie z informacjami zawartymi w literaturze przedmiotu, ojcowie nawiązują relację emocjonalną z dzieckiem później niż ich partnerki. Wynika to przede wszystkim z faktu, że kobiety bezpośrednio doświadczają obecności dziecka w swoim ciele (między innymi poprzez dolegliwości somatyczne charakterystyczne dla przebiegu ciąży). Mężczyźni natomiast kształtują wyobrażenia na temat dziecka na podstawie wizualnego rozwoju dziecka, który mogą obserwować za pośrednictwem obrazu badania USG, a także na podstawie zmieniającego się kształtu brzucha partnerki.

Psychologowie dostrzegają, że jeżeli do poronienia doszło na wczesnym etapie ciąży, mężczyznom zwykle trudniej jest zrozumieć głęboki żal doświadczany przez ich partnerki. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż w pierwszych tygodniach obecności dziecka, zazwyczaj nie udało im się nawiązać z nim więzi emocjonalnej, a nawet zbudować wyobrażeń na temat jego istnienia. Niemniej jednak, wielu mężczyzn, którym przyszło mierzyć się z doświadczeniem straty prenatalnej, w badaniach naukowych opisuje emocje bardzo zbliżone do tych, które przeżywają ich partnerki. Podobnie jak kobietom, towarzyszy im bowiem poczucie winy. Dlatego też, niejednokrotnie rozmyślają oni na temat tego, czy gdyby postąpili inaczej, bardziej wspierali partnerkę, dbali o własne zdrowie, być może cała sytuacja mogłaby przybrać inny bieg.

Większość mężczyzn uczestniczących w badaniach USG w wyniku poronienia, podobnie jak ich partnerki, doświadcza realnej straty dziecka, a także wizji rodzinnego szczęścia. Badani mężczyźni deklarują, że strata prenatalna wiąże się dla nich z utratą marzeń oraz nadziei na wspólną przyszłość.

Mężczyźni, którzy doświadczyli straty prenatalnej na późnym etapie ciąży, podobnie jak ich partnerki przeżywają proces żałoby, której fazy są zbliżone do faz żałoby, które przeżywamy po utracie narodzonego członka rodziny.

Zgodnie z teorią C. Sanders (brytyjskiej psycholog), rodzice w obliczu starty prenatalnej najczęściej przeżywają żałobę w następujących etapach:

• Szok;
• Uświadomienie sobie straty;
• Chronienie siebie (nazywane także fazą wycofania się);
• Powracanie do zdrowia;
• Odnowa.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że podobnie jak w przypadku kobiet, tak i u mężczyzn w przepracowaniu straty pomocne mogą okazać się pewne rytuały, które obejmują między innymi nadanie dziecku imienia. Dzięki temu, możliwe staje się symboliczne zaznaczenie jego obecności na świecie. Mężczyźni, którzy w wyniku presji otoczenia nie pozwalają sobie na przepracowanie trudnych emocji związanych ze stratą potomka, mogą w przyszłości doświadczać trudnych konsekwencji psychologicznych związanych z doświadczaniem przedłużającego się żalu po stracie, lęku, a także depresji.

Rola ojca po poronieniu – najważniejsze zadania i sytuacja psychologiczna

Strata dziecka w okresie prenatalnym dotyczy zarówno matki, jak i ojca. Dlatego też, oboje mierzą się w tej sytuacji ze szczególnie trudnymi emocjami, które niejednokrotnie wpływają na ich codzienne funkcjonowanie. Niemniej jednak, wielu mężczyzn w obliczu tej niezwykle trudnej sytuacji doświadcza poczucia konieczności odsunięcia smutku oraz trudnych emocji, w celu zapewnienia swoje partnerce właściwego wsparcia. Wielu z nich, w wyniku obawy przed nadmiernym obciążeniem bliskich, decyduje się na ukrywanie własnych przeżyć. Dlatego też, nie komunikują przeżywanego przez siebie żalu.

W obliczu doświadczenia utraty dziecka w okresie prenatalnym, mężczyźni wyznaczają sobie określone cele, a swoją rolę postrzegają w zachowaniu siły oraz spokoju, gwarantując w ten sposób partnerce niezbędne w tym momencie oparcie.

Co ważne, w wyniku poronienia lub wewnątrzmacicznego obumarcia płodu wiele kobiet musi zostać poddanych hospitalizacji, co związane jest z wyznaczeniem nowych zadań dla partnera. Z uwagi na stan partnerki, w wielu sytuacjach to właśnie on jest w obowiązku poinformowania rodziny o stracie dziecka. Niejednokrotnie zadaniem ojca jest także wypełnienie zadań formalnych, związanych ze zgłoszeniem śmierci dziecka, a w niektórych sytuacjach także z przygotowaniem pożegnania/pogrzebu.

Wykonywanie niniejszych zadań staje się szczególnie trudne w sytuacji, w której mężczyzna doświadcza reakcji otoczenia bagatelizujących znaczenie śmierci dziecka. Mężczyznom podczas informowania bliskich o stracie niejednokrotnie zdaje się słyszeć „następnym razem się uda”, „widocznie tak miało być”. Konfrontacja z takimi reakcjami może wywoływać w nich poczucie bycia niezrozumianym oraz osamotnionym, co pociąga za sobą dalsze konsekwencje psychologiczne. Szczególnie wtedy, gdy z uwagi na stan partnerki, wydaje mu się, że nie powinien on rozmawiać o swoich trudnych doświadczeniach.

Wpływ poronienia na relacje partnerskie

Sam fakt związany z oczekiwaniem na narodziny pierwszego dziecka wywiera niezaprzeczalny wpływ na jakość życia partnerskiego. W przypadku ciąży wysokiego ryzyka, przyszłym rodzicom towarzyszy silny stres, który w wyniku kolejnych niepomyślnych diagnoz zostaje spotęgowany. Zdaniem psychologów, w tym niezwykle trudnym czasie, kobiety są skłonne przenosić swoje negatywne emocje na partnera. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania relacji partnerskiej posiada doświadczenie straty prenatalnej, która bezsprzecznie oddziałuje na oboje małżonków.

Obserwacje psychologiczne zwracają uwagę na fakt, że pary, które doświadczyły poronienia mogą w większym stopniu narażone być na trudności oraz zakłócenia dotychczasowej relacji. Powszechnym zdaje się być stwierdzenie, że związek w obliczu tak trudnej sytuacji zostaje poddany próbie.

Strata dziecka w okresie prenatalnym niejednokrotnie doprowadza do sytuacji, w której małżonkowie wzajemnie zaczynają obarczać się winą, a także kierują w swoją stronę złość lub nawet agresję, co niezaprzeczalnie doprowadza do osłabienia łączącej ich więzi, a w skrajnych przypadkach nawet do całkowitego rozpadu więzi.

Wpływ na to, jak małżonkowie radzą sobie z doświadczeniem żałoby po utracie nienarodzonego dziecka ma przede wszystkim jakość i trwałość ich relacji przed poczęciem. Psychologowie zwracają uwagę na to, że partnerzy, którzy w dojrzały sposób przeżywają żałobę, tym samym podejmują pracę nad wzmocnieniem łączącej ich więzi, co w długofalowej perspektywie sprawia, że ich związek staje się jeszcze silniejszy.

W procesie przeżywania straty niezwykle ważna jest także jakość komunikacji partnerskiej, która może okazać się jednym z najważniejszych sposobów okazywania wzajemnego wsparcia. Psychologowie zwracają uwagę na to, aby rodzice pozwolili sobie na rozmowę o stracie, obdarzając się tym samym wzajemną serdecznością, szacunkiem i zrozumieniem. To bardzo ważne, aby również kobieta zwróciła uwagę na doświadczane przez partnera emocje i okazywała mu wsparcie, które może okazać się niezbędne dla właściwego przepracowania doświadczonej straty.

Pomoc psychologiczna dla ojców doświadczających poronienia

Biorąc pod uwagę psychologiczny punkt widzenia, strata dziecka w okresie prenatalnym jest dla rodziny przeżyciem nie tylko niezwykle trudnym, ale także wiąże się z licznymi konsekwencjami. Wszystko to ze względu na fakt, że większość par świadomie oczekuje potomstwa, a czas przygotowań jest dla nich źródłem intensywnych emocji, wśród których dominuje zazwyczaj radość. Rodzice, którzy przed długi czas oczekiwali na poczęcie swojego upragnionego dziecka, już na początku ciąży są skłonni nadawać mu charakter osobowy, między innymi poprzez szukanie dla niego imienia, czy też kompletowanie niezbędnych mebli, ubranek. Im bardziej zaawansowany etap ciąży, tym większa ilość osób z otoczenia wie o zbliżających się narodzinach. Również styl życia i przestrzeń domowa przyszłych rodziców istotnie się zmienia.

Psychologowie zwracają uwagę, że w większości przypadków strata dziecka w późniejszym okresie ciąży jest dla rodziców bardziej dotkliwa. Niemniej jednak, niniejszej kwestii nie powinniśmy poddawać generalizacji. Albowiem doświadczanie straty jest kwestią indywidualną i jej natężenie może być odczuwane w różnym stopniu, bez względu na okoliczności, czy też czas trwania ciąży.

To bardzo ważne, aby ojcowie, którzy doświadczyli straty prenatalnej pozwolili sobie na przepracowanie żałoby. Mogą to zrobić wraz ze swoją partnerką, samodzielnie lub przy wsparciu psychologa. Niestety, w Polsce nadal brakuje opieki psychologicznej (w ramach funduszu zdrowia) dla rodziców, którzy doświadczyli straty prenatalnej. Niemniej jednak, coraz częściej wielu z nich poszukuje wsparcia psychologicznego samodzielnie.

Pomoc psychologa w tym niezwykle trudnym dla rodziców momencie polega przede wszystkim na pomocy w rozpoczęciu przeżywania przez nich żałoby, a także towarzyszenie im na kolejnych etapach niniejszego procesu, gwarantując im jednocześnie pełną wrażliwość oraz delikatność. Psycholog pomaga ojcu dziecka, a także jego partnerce w urealnieniu doświadczanej straty, a także stwarza dla nich przestrzeń do wypowiedzenia wszelkich emocji oraz spostrzeżeń, które im w tym momencie towarzyszą.

Psychologowie zwracają uwagę na fakt, że przeżywanie żałoby po stracie prenatalnej może przyjmować u ojców zarówno formy dojrzałe, jak i niedojrzałe. Poprzez niedojrzałe przeżywanie żałoby rozumie się między innymi usilne skracanie tego procesu, tłumienie w sobie doświadczanych emocji, a także niedawanie sobie przyzwolenia na doświadczanie głębokiego żalu lub bezradności.

Co ważne, niedojrzałe przeżywanie żałoby zarówno przez ojców, jak i ich partnerki może doprowadzić do rozwoju poważnych konsekwencji psychologicznych, wśród których wymienia się:

• Nadmierną koncentrację na stracie;
• Długotrwałe (trwające nawet latami) rozpamiętywanie straty prenatalnej oraz usilne poszukiwanie jej sensu;
• Zwiększone ryzyko rozwoju depresji;
• Problemy związane z poczęciem kolejnego dziecka.

Niedojrzałe przeżywanie procesu żałoby przez ojców może także przyczyniać się do rozwoju zaburzeń o charakterze psychosomatycznym. Ponadto zwiększa ryzyko ucieczki w uzależnienia.

W tym miejscu należy przypomnieć, że czas trwania żałoby jest różny u poszczególnych osób. Niemniej jednak, ten czas w żadnym przypadku nie jest wyznacznikiem dojrzałości przeżywanej żałoby. Każda z rodzin potrzebuje innego okresu czasu, aby poradzić sobie ze stratą własnego dziecka.

To bardzo ważne, aby pomoc psychologiczna skupiała się nie tylko na działaniach interwencyjnych, ale także wspomagała rodziców w trudnym czasie żałoby. Dodatkowo, pomoc psychologa może okazać się niezwykle cenna podczas planowania kolejnej ciąży, a także przygotowania do porodu.

Wymiar religijny straty prenatalnej w perspektywie ojca

Istotną kwestią w procesie przeżywania straty prenatalnej jest wiara ojca. Dla praktykujących wiarę katolicką mężczyzn, pogrzeb stanowi bowiem naturalną konsekwencję śmierci bliskiej osoby. Taka możliwość uroczystego pożegnania się z dzieckiem jest zatem dla nich niezwykle ważna dla rozpoczęcia przeżywania właściwej żałoby. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że w przypadku straty prenatalnej o pochówku dziecka nie decydują wyłącznie rodzice, ale także prawo. Czasem zdarza się, że z przyczyn formalnych rodzice nie mają możliwości przygotowania dla dziecka uroczystego pożegnania. Wiąże się to między innymi z przepisami kościelnymi oraz prawnymi.

Doświadczenie przez wierzących ojców odmowy pochówku dziecka i konieczność przekazania tej informacji małżonce, która w tym czasie przebywa zazwyczaj w szpitalu, potrafi być niezwykle obciążająca.

Psychologowie są zdania, że odmowa wydania rodzicom ciała ich dziecka, a także możliwości pochówku w przypadku osób wierzących, może stanowić istotne utrudnienie w prawidłowym przeżywaniu procesu żałoby. Zarówno ojcowie, jak ich partnerki czują się w takiej sytuacji niezrozumiani, a ponadto może wzmagać w nich to poczucie, że śmierć ich dziecka nie miała dla innych istotnego znaczenia.

W związku z tym, małżonkowie niejednokrotnie decydują się na przygotowanie własnego rytuału pożegnalnego, którego elementem jest msza w intencji nienarodzonego dziecka. Dzięki możliwości spotkania z bliskimi i wyrażenia swojego żalu, rodzice zyskują możliwość symbolicznego pożegnania się. Dzięki temu, mają także wrażenie, że obecność ich dziecka na świecie została wyraźnie zaznaczona, a odczuwana przez nich strata jest dotkliwie realna.

Podsumowanie

Strata prenatalna jest niezwykle trudnym wydarzeniem dla rodziców, którzy oczekują na narodziny swojego potomka. W literaturze specjalistycznej wiele miejsca poświęca się na analizę przeżyć emocjonalnych kobiet, które doświadczyły poronienia. Niemniej jednak, proces przeżywania strat prenatalnej przez ojców jest wciąż traktowany powierzchownie. Warto jednak wiedzieć, że mężczyźni, mimo, że w tym szczególnym momencie chcą okazać swoim partnerkom wsparcie i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, sami zmagają się z szeregiem trudnych emocji, które nieprzepracowane mogą zagrażać ich zdrowiu psychicznemu. Dlatego też, tak ważne jest, aby rodzice doświadczający strat prenatalnych mieli możliwość konsultacji z psychologiem. Dzięki otrzymanemu wsparciu, będą oni bowiem w stanie właściwie rozpocząć i przejść przez kolejne etapy żałoby. Dzięki współpracy z psychologiem, rodzice dotknięci stratą będą także w stanie lepiej radzić sobie z trudnymi emocjami i rozwijać kompetencje komunikacyjne, które wpłyną na stabilizację związku i łatwiejsze przygotowanie się do wyzwań, które mogą wynikać podczas podejmowania kolejnych prób prokreacyjnych.

Bibliografia

1. Bielawska-Batorowicz E., (2012), Strata ciąży i jej następstwa dla kobiety, stosunku do macierzyństwa, relacji z partnerem i kolejnym dzieckiem, (w:) Przegrane narodziny. Strata ciąży w aspekcie psychologicznym, socjologicznym, medycznym i etycznym, E. Dmoch-Gajzlerska, I. Barton-Smoczyńska (red.), (s. 23-42), Warszawa: Oficyna Wydawnicza WUM;
2. Bielawska-Batorowicz E., (2014), Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich skutki dla rodziny, (w:) Psychologia rodziny, I. Janicka, H. Liberska (red.), (s. 411-436), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
3. Chazan B., (2013), Nieudane rodzicielstwo – współczucie dla rodziców, szacunek dla ciała dziecka, (w:) Od bólu po stracie do nadziei życia. Pogrzeb dziecka poronionego, J. Dziedzic, P. Guzdek (red.), (s. 207-214), Kraków: Uniwersytet Papieski JP II w Krakowie Wydawnictwo Naukowe;
4. Dudziak U., (2013), Sytuacja rodziców doświadczających śmierci dziecka przed urodzeniem, (W:) Od bólu po stracie do nadziei życia. Pogrzeb dziecka poronionego, J. Dziedzic, P. Guzdek (red.), (s. 175-198), Kraków: Uniwersytet Papieski JP II w Krakowie Wydawnictwo Naukowe;
5. Dziedzic J., (2013), Wsparcie psychologiczno-pastoralne w przeżywaniu żałoby po stracie dziecka, (w:) Od bólu po stracie do nadziei życia. Pogrzeb dziecka poronionego, J. Dziedzic, P. Guzdek (red.), s. 153-174, Kraków: Uniwersytet Papieski JPII w Krakowie Wydawnictwo Naukowe;
6. Kleszcz-Szczyrba R., (2014), „Witraże w ciemności”, czyli o przedwczesnej śmierci dziecka. Książka niosąca światło, Katowice: Księgarnia św. Jacka;
7. Miller, E.J., Temple-Smith, M.J., Bilardi, J.E. (2019). ‘There was just no-one there to acknowledge that it happened to me as well’: A qualitative study of male partner’s experience of miscarriage. PLoS One. May 28; 14(5): e0217395;
8. Sanders, C.M. (2001). Jak przeżyć stratę dziecka. Powrót nadziei, Gdańsk: GWP;
9. Shahraki, Z., Afshari, M., Ghajarzadeh, M., Tanha, F. D. (2019). How Different are Men with Infertility-Related Problems from Fertile Men in Prevalence of Depression, Anxiety and Quality of Life?, Maedica – a Journal of Clinical Medicine, 14 (1), 26-29;
10. Sławiński H., (2013), Homilia podczas pogrzebu dzieci zmarłych bez chrztu, (w:) Od bólu po stracie do nadziei życia. Pogrzeb dziecka poronionego, J. Dziedzic, P. Guzdek (red.), s. 127-152, Kraków: Uniwersytet Papieski JPII w Krakowie Wydawnictwo Naukowe;
11. Szkodziak P. Paszkowski T., Paszkowski M., Radomański T., (2012), Poronienie, (w:) Medycyna matczyno-płodowa. Położnictwo t. 2, G. Bręborowicz, T. Paszkowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 1-9;
12. Tucholska S., (2009), Psychologiczna analiza procesu żałoby, (w:) Psychologiczne aspekty doświadczania żałoby, S. Steuden, S. Tucholska (red.), Lublin: Wydawnictwo KUL.
13. Walentynowicz-Moryl, K. (2016). Tajemnice kobiecego ciała. Doświadczenia kobiet zmagających się z niepłodnością nieznanego pochodzenia, Dyskursy Młodych Andragogów, 17, 341-356;
14. Wąsiński, A. (2018). Autokreacja małżonków bezdzietnych do wielowymiarowego rodzicielstwa adopcyjnego. Perspektywa pedagogiczno-antropologiczna, Łódź:Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.