Pochwica – co to jest?

W świetle współczesnych systemów klasyfikacji chorób (w tym systemu ICD-10 Światowej Organizacji Zdrowia), o pochwicy możemy mówić wtedy, gdy kobieta doświadcza mimowolnego skurczu mięśni okołopochwowych, czego efektem jest znaczne utrudnienie lub całkowite uniemożliwienie wprowadzenia członka oraz przyrządów ginekologicznych do pochwy. Ze względu na swój złożony charakter, pochwica uznawana jest przede wszystkim za zaburzenie psychosomatyczne. Oznacza to, że w procesie jej powstawanie biorą udział przede wszystkim czynniki psychologiczne. Warto jednak wiedzieć, że może występować także (rzadziej) pochwica organiczna, która stanowi konsekwencję określonych chorób, zabiegów oraz urazów ginekologicznych. Psychologiczny charakter pochwicy, wiążący się z występowaniem lęku przed bólem związanym z penetracją, zostanie szerzej opisany w dalszej części artykułu, a dokładnie w odpowiedzi na pytanie: „Czy pochwica jest zaburzeniem psychologicznym?”.

Czym jest pochwica pierwotna?

Pochwica pierwotna jest zaburzeniem, którego objawy uwidaczniają się już od pierwszych prób penetracji pochwy – niezależnie od jej charakteru (akt seksualny, czy też przeprowadzenie badania). Oznacza to, że kobieta zmagająca się z objawami pochwicy pierwotnej, ze względu na mimowolny skurcz mięśni około pochwowych nie mogła (do czasu podjęcia odpowiednich działań terapeutycznych) w pełni uczestniczyć w życiu seksualnym oraz, za sprawą objawów zaburzenia,  nie mogła mieć poprawnie i bezboleśnie przeprowadzonego badania ginekologicznego.

Czym jest pochwica wtórna?

Pochwica wtórna pod względem objawów nie różni się od pochwicy pierwotnej. Jej występowanie związane jest także z tożsamymi konsekwencjami psychologicznymi. Niemniej jednak pochwica wtórna rozpoznawana jest wtedy, gdy objawy zaburzenia rozwinęły się u kobiety po okresie prawidłowej reakcji. Wtórna odmiana pochwicy często związana jest z doświadczeniem urazu o charakterze psychologicznym oraz/lub organicznym. Pochwica wtórna może rozwinąć się także u kobiet, które doświadczyły nadużycia na tle seksualnym lub u kobiet, które doświadczyły traumatycznego porodu.

Pochwica – jak rozpoznać?

Pochwicę możemy rozpoznać na podstawie jej specyficznych objawów, które związane są przede wszystkim z mimowolnym skurczem mięśni okołopochwowych, uniemożliwiających penetrację pochwy. Ponadto pochwica związana jest z doświadczaniem silnego lęku przed bólem, który wedle kobiety stanowi nieodzowną odpowiedź na próbę wprowadzenia do pochwy nawet niewielkiego wziernika, czy też palca. Rozpoznanie pochwicy powinno postawione być przez specjalistę ginekologa, w porozumieniu z doświadczonym psychologiem. Zanim jednak sformułowana zostanie ostateczna diagnoza, konieczne jest wykluczenie innych przyczyn (zarówno psychologicznych, jak i ginekologicznych), które mogą wywoływać podobne objawy. To bardzo ważne, aby rozpoznanie pochwicy przeprowadzane było z wrażliwością i dbałością o poczucie komfortu kobiety. Okazuje się bowiem, że już sam proces diagnozy (zwłaszcza ten związany z przeprowadzaniem wywiadu psychologicznego) może stanowi ważny element terapii, który będzie wpływał na dalszy przebieg leczenia.

Pochwica – jakie przyczyny?

Przyczyny pochwicy nie są jednoznacznie określone. Niemniej jednak podkreśla się, że w procesie jej powstawania biorą udział przede wszystkim czynniki psychologiczne. Poniżej postanowiliśmy wyróżnić te najczęściej występujące:

• Doświadczenie przemocy psychicznej oraz / lub fizycznej ze strony partnera seksualnego;
• Doświadczanie bardzo silnego poczucia winy na samą myśl o stosunku seksualnym z partnerem, które może związane być między innymi z odczuwaniem niskiego zaangażowania emocjonalnego w relację;
• Doświadczanie oziębłości emocjonalnej oraz / lub domniemanie zdrady ze strony partnera;
• Doświadczenie w przeszłości silnego urazu w obrębie narządów rodnych;
• Doświadczanie uogólnionego lęku przed mężczyznami – często stanowiącego konsekwencję doświadczonej w okresie dzieciństwa (w wielu przypadkach nieuświadomionej) traumy;
• Doświadczanie bardzo silnego lęku przed możliwością zajścia w ciążę;
• Doświadczanie lęku związanego z utratą kontroli nad wyglądem własnego ciała w czasie stosunku seksualnego. Problem ten zwykle dotyczy kobiet z zaburzeniem obrazu własnego ciała i może towarzyszyć określonym zaburzeniom odżywiania (np. bulimii, anoreksji), a także zaburzeniom osobowości;
• Doświadczanie niskiego poczucia bezpieczeństwa w związku. Taka sytuacja może wynikać między innymi z faktu zażywania przez partnera seksualnego nadmiernej ilości alkoholu lub substancji psychoaktywnych, które wyzwalają w nim reakcje agresywne;
• Doświadczenie przemocy seksualnej lub bycie świadkiem przemocy seksualnej;
• Doświadczanie w okresie dzieciństwa kar cielesnych w sytuacjach, w których przejawiane było zainteresowanie sferą rozwoju seksualnego;
• Przejawianie niskiej świadomości dotyczącej własnego ciała oraz seksualności; 
• Przejawianie nadmiernego rygoryzmu religijnego, a także obyczajowego;
• Doświadczanie problemów z ustaleniem własnej tożsamości lub orientacji seksualnej.

W tym miejscu warto także nadmienić, że za rozwój objawów pochwicy odpowiadać mogą również określone wady wrodzone w obrębie narządów płciowych, a także efekty niepożądane związane z przyjmowaniem niektórych leków, czy też suplementów diety. To bardzo ważne, aby już na etapie diagnozy, specjaliści byli w stanie określić możliwe przyczyny występowania pochwicy u danej pacjentki. Dzięki temu możliwe stanie się zaplanowanie precyzyjnych działań terapeutycznych dostosowanych do indywidualnych potrzeb kobiety.

Pochwica – jakie objawy?

Głównym objawem pochwicy jest doświadczanie skurczu mięśni okołopochwowych, które w następstwie uniemożliwiają jej penetrację. Taka reakcja stanowi odpowiedź na doświadczanie przez kobietę silnego lęku przed bólem związanym z kontaktem seksualnym, czy też badaniem ginekologicznym. Warto jednak wiedzieć, że objawy pochwicy w znacznej mierze uzależnione są od stopnia jej zaawansowania.

1 stopień – związany jest z doświadczaniem przez kobietę bólu podczas kontaktu seksualnego. Nie obserwuje się u niej także właściwych reakcji związanych z podnieceniem fizjologicznym. Niemniej jednak (co bardzo istotne), nasilenie objawów w 1 stopniu pochwicy pozwala na odbycie kontaktu seksualnego, a także przeprowadzenie badania ginekologicznego przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi.

2 stopień – związany jest z występowaniem objawów, które uniemożliwiają odbycie stosunku seksualnego z penetracją penisem. Niemniej jednak, przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi pomocniczych, pozwalają na przeprowadzenie niezbędnych badań ginekologicznych.

3 stopień – objawy pochwicy są na tyle nasilone, iż niemożliwe staje się przeprowadzenie badania ginekologicznego, czy też wprowadzenie do pochwy palca. Niemniej jednak, przy zastosowaniu odpowiednich technik relaksacji, czy też specjalnego żelu znieczulającego, przeprowadzenie powyższych działań staje się możliwe.

4 stopień – związany jest z występowaniem tak silnych objawów, że przeprowadzenie badania ginekologicznego możliwe jest wyłącznie w stanie narkozy. Kobiety doświadczające objawów pochwicy 4-stopnia zwykle nawet nie podejmują prób penetracji pochwy w czasie stosunku seksualnego.

Pochwica – jak leczyć?

Leczenie pochwicy wymaga zaangażowania specjalistów z różnych dziedzin, w tym przede wszystkim ginekologii, fizjoterapii uroginekologicznej oraz psychologii. Kluczowe dla dopasowania odpowiedniej ścieżki terapeutycznej jest przede wszystkim rozpoznanie charakteru pochwicy oraz jej głównych przyczyn. Warto jednak wiedzieć, że oprócz wsparcia ginekologicznego, niezbędnym elementem leczenia niniejszego zaburzenia jest wsparcie psychologiczne oraz/lub psychoterapia. Coraz częściej, w terapii pochwicy wykorzystywane są również metody rehabilitacji ginekologicznej, a także techniki relaksacji. Zgodnie ze współczesnymi opracowaniami oraz badaniami psychologicznymi, za najskuteczniejszy z modeli psychoterapii wspierającej proces leczenia pochwicy możemy uznać model terapii poznawczo-behawioralnej. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat, zapoznaj się z naszym artykułem zatytułowanym „Pochwica – wsparcie psychologiczne i psychoterapeutyczne”.

Pochwica – ile trwa leczenie?

Czas leczenia pochwicy uzależniony jest od wielu czynników. Okazuje się, że najważniejszym z nich jest ustalenie przyczyn niniejszego zaburzenia. Ponadto bardzo ważne jest wykazywanie zarówno przez pacjentkę, jak i jej terapeutów wysokiego zaangażowania w proces leczenia. Nie bez znaczenia dla tempa, a przede wszystkim efektywności stosowanej terapii, jest wsparcie oraz zaangażowanie okazywane przez partnera kobiety zmagającej się z problemem pochwicy. W tym miejscu warto wspomnieć, że istnieją krótkoterminowe plany leczenia pochwicy przy zastosowaniu metod psychoterapii poznawczo-behawioralnej, które pozwalają na uzyskanie znaczącej poprawy już po kilkunastu spotkaniach ze specjalistą. Niemniej jednak, za pełne wyleczenie niniejszego zaburzenia możemy uznać sytuację, w której objawy pochwicy nie tylko ustąpiły, ale przede wszystkim sytuację, w której kobieta nabyła niezbędną wiedzę oraz umiejętności, dzięki którym będzie w stanie zapobiegać nawrotom choroby. Podsumowując, nie jesteśmy w stanie jednoznacznie określić czasu leczenia pochwicy, albowiem ten uzależniony jest od wielu czynników.

Pochwica – jak często występuje?

Częstość występowania pochwicy jest trudna do ustalenia. Niektóre dane wskazują, że dotyczy ona około 2% kobiet, a inne, że może występować u ponad 15%. Ta rozbieżność danych wynika z faktu, iż częstość występowania pochwicy różni się w zależności od badanej grupy. Okazuje się bowiem, że problem pochwicy może występować częściej u kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Ponadto część specjalistów jest zdania, że procent występowania pochwicy jest niedoszacowany ze względu na niedostateczną świadomość kobiet, które mylą objawy pochwicy z bólem w czasie stosunku seksualnego i nie zgłaszają się o pomoc do gabinetu specjalisty. Dodatkowo, mimo rosnącej wiedzy na temat możliwości występowania zaburzeń seksualnych, nadal wiele kobiet wstydzi się przyznać do swoich problemów. W niektórych sytuacjach, z uwagi na doświadczane objawy, całkowicie rezygnują one z wizyt u specjalisty (zwłaszcza ginekologa), co może związane być z zagrażającymi życiu konsekwencjami. Warto bowiem pamiętać, że nieregularne wykonywanie badań ginekologicznych istotnie zwiększa ryzyko rozwoju złośliwych postaci nowotworów w obrębie narządów rodnych.

Pochwica a badanie ginekologiczne – czy to problem?

Jak wspomniano we wcześniejszej części tekstu, objawy pochwicy (zwłaszcza w 3 i 4 stadium zaawansowania) uniemożliwiają bezproblemowe przeprowadzenie badania ginekologicznego. Niemniej jednak to nie sam skurcz mięśni okołopochwowych jest zasadniczym problemem wizyt ginekologicznych. W obliczu pochwicy, na pierwsze miejsce wysuwa się w tym przypadku lęk przed bólem i penetracją. Z uwagi na występowanie niniejszego objawu, kobieta może unikać wizyt w gabinecie specjalisty, co (jak wspomnieliśmy w odpowiedzi na wcześniejsze pytanie) może doprowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, w tym do bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia pacjentki.

Pochwica a zajście w ciążę – czy niniejsze zaburzenie powoduje problemy z płodnością?

Objawy pochwicy bezpośrednio nie wpływają na niezdolność kobiety do zajścia w ciążę. Niemniej jednak, w wielu przypadkach doprowadzają one do wykluczenia możliwości odbycia stosunku płciowego, co wpływa na niemożność przeprowadzenia zapłodnienia naturalnymi metodami. Dlatego też możemy stwierdzić, że rozpoznanie u kobiety pochwicy, w znacznym stopniu może wpłynąć na jej plany prokreacyjne. Warto jednak nadmienić, że dzięki odpowiednim oddziaływaniom terapeutycznym, których celem jest m.in. redukcja lęku przed bolesnym stosunkiem seksualnym, możliwe staje się przywrócenie lub rozpoczęcie przez kobietę satysfakcjonującego życia seksualnego, którego efektem może być spłodzenie potomka.

Pochwica a dyspareunia – czy to ta sama choroba?

Pochwica i dyspareunia nie są tym samym zaburzeniem. Niemniej jednak obie te dolegliwości zaliczane są do kategorii zaburzeń seksualnych związanych z bólem. Dyspareunia nieorganiczna jest zaburzeniem związanym z doświadczaniem silnego bólu podczas prób penetracji, a także w czasie całego stosunku seksualnego lub wyłącznie podczas stosunku, na który składa się głęboka penetracja. W przebiegu dyspareunii pacjentka zaczyna kojarzyć akt seksualny jako coś niebezpiecznego, związanego z silnym poczuciem dyskomfortu oraz bólem, czego efektem jest unikanie stosunków seksualnych, co istotnie wpływa na relację między partnerami, a także utrudnia realizację planów prokreacyjnych.

Zdaniem specjalistów, pochwica i dyspareunia mają ze sobą dużo wspólnego:

• Doświadczanie bólu podczas prób penetracji;
• Mierzenie się z odczuwaniem silnego lęku;
• Doświadczanie subiektywnego cierpienia, czasem na samą myśl o odbyciu stosunku waginalnego.

Niemniej jednak podstawową różnicę stanowi fakt, iż w przebiegu pochwicy kobieta doświadcza nie tyle lęku przed stosunkiem, co przed samym bólem. To właśnie ten lęk, a także towarzyszący mu skurcz mięśni okołopochwowych stanowi główną przyczynę unikania stosunków seksualnych. Co ważne, unikanie penetracji pochwy w przypadku kobiet z pochwicą jest większe niż u pacjentek z dyspareunią.

Pochwica a tampony – czy są przeciwwskazania?

Pochwica zwykle związana jest z objawami, które uniemożliwiają swobodne wprowadzanie do pochwy różnych przedmiotów (w tym tamponów oraz przyrządów ginekologicznych). Warto jednak wiedzieć, że ich stosowanie może stanowić pewien rodzaj terapii odwrażliwiania / desensytyzacji. Niemniej jednak, w przypadku pochwicy stosowanie tamponów powinno zostać skonsultowane z lekarzem ginekologiem.

Czy pochwica jest zaburzeniem psychologicznym?

Pochwica nieorganiczna uznawana jest za zaburzenie psychosomatyczne. Oznacza to, że chociaż jej objawy dotyczą bezpośrednio naszego ciała, jej przyczyny przyjmują zazwyczaj psychologiczny charakter. Ponadto, oprócz charakterystycznych objawów związanych ze skurczem mięśni okołopochwowych, niniejsze zaburzenie związane jest przede wszystkim z doświadczaniem silnego lęku przed penetracją, który bezwzględnie wymaga interwencji psychologicznej / psychoterapeutycznej. Dodatkowo pochwica (zwłaszcza nieleczona) niesie ze sobą liczne konsekwencje psychologiczne, które dotyczą nie tylko spadku jakości życia kobiety, ale także związane są z podniesionym ryzykiem utraty poczucia własnej wartości, a także rozwojem depresji.

Czy psycholog może pomóc w leczeniu pochwicy?

Wsparcie psychologa oraz / lub psychoterapeuty jest niezbędne w leczeniu zarówno pochwicy organicznej, jak i nieorganicznej. Dzięki współpracy z doświadczonym specjalistą możliwe staje się nie tylko uzyskanie fachowego wsparcia, ale przede wszystkim zidentyfikowanie przyczyn zaburzenia oraz zaplanowanie indywidualnej ścieżki postępowania terapeutycznego. To bardzo ważne, aby kobiecie udało się nawiązać pozytywną relację z psychologiem / terapeutą. W świetle badań to właśnie ten element (podobnie jak zaangażowanie pacjentki oraz jej partnera) w znacznej mierze wpływa na powodzenie terapii.

Podsumowanie

Pochwica jest złożonym zaburzeniem o charakterze psychosomatycznym, którego diagnoza oraz postępowanie terapeutyczne wymaga zaangażowania zarówno samej pacjentki, lekarza ginekologa, fizjoterapeuty uroginekologicznego jak i doświadczonego psychologa / psychoterapeuty. To niezwykle istotne, aby kobiety doświadczające bólu w czasie stosunku seksualnego otwarcie mówiły o swoich dolegliwościach w gabinecie specjalisty. Warto bowiem pamiętać, że dzięki odpowiednio zaplanowanej terapii, która jest dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjentki, możliwe staje się zniesienie objawów zaburzenia, a co za tym idzie podniesienie jakości życia (nie tylko w wymiarze seksualnym).

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat pochwicy, zapoznaj się z artykułami dostępnymi na naszej stronie internetowej w dziale SEKSUOLOGIA!

Bibliografia

1. Baker C. A cognitive-behavioural model for the formulation and treatment of sexual dysfunction”. W: Ussher J., Baker C. (red.). Psychological perspectives on sexual problems: new directions in theory and practice. Routledge, London, 1993; 110–128;
2. Beisert M., Chodecka A., Kapczuk K., Walczyk-Matyja K., Friebe Z., Kędzia W.: Seksualność kobiety z zespołem Mayera-Rokitanskyego- -Küstera-Hausera – opis przypadku. Ginekol. Pol., 2013; 84: 811-814;
3. Bilejczyk A, Bilejczyk A, Pogorzelska M. Psychoterapia zespołów bólowych u kobiet. In: Rawińska MA, Bilejczyk A, Pogorzelska M. ed. Zaburzenia seksualne a psychoterapii poznawczo-behawioralna. PZWL, Warszawa 2019: 289–310;
4. Buster J., Kingsberg S., Kilpatrick Ch. ACOG Practice Bulletin numer 119, Zaburzenia seksualne u kobiet. Wytyczne postępowania u klinicznego dla lekarzy położników i ginekologów. Ginekologia po Dyplomie 2012; 1: 69–78;
5. Dolińska-Zygmunt G. Nomejko, A. Sexual satisfaction’s contribution to a sense of quality of life in early adulthood. Polish Journal of Applied Psychology. 2011; 9: 65–73;
6. Drosdzol-Cop A, Stojko R, Skowronek K, et al. Zaburzenia seksualne kobiet związane z bólem. Forum Położnictwa i Ginekologii. 2020; 55: 2020;
7. Hope M.E., Farmer L., McAllister K.F., Cumming G.P.: Vaginismus in peri- and postmenopausal women: a pragmatic approach for general practitioners and gynaecologists. Menopause Int., 2010; 16: 68-73;
8. Izdebski Z. Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012;
9. Jąderek I, Lew-Starowicz M. Zmiany w diagnostyce dysfunkcji seksualnych kobiet w klasyfikacji ICD-11. Przegląd Seksuologiczny 2:2-11; 2018;
10. Kampioni M. Wykorzystanie toksyny botulinowej w leczeniu skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych dna miednicy. Doniesienia wstępne. Nowiny Lekarskie. 2001;70(Supl. 2):229-235;
11. Kuczyńska A. Koncepcja jakości życia w psychoseksuologii. Psychologiczne aspekty funkcjonowania w rodzinie. Prace Psychologiczne XXIV. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1992;
12. Lew-Starowicz M., Lew-Starowicz Z., Skrzypulec-Plinta V. (red.). Zaburzenia seksualne związane z bólem. W: Seksuologia. PZWL. Warszawa 2017: 978–983;
13. Stępniak M., Jarząbek-Bielecka G.: Pochwica jako problem ginekologiczny i seksuologiczny. W: Nauka o płci. Zagadnienia wybrane, red.: G. Jarząbek-Bielecka; Wyd. I, UM Poznań 2012; 80-85;
14. Zdrojewicz Z., Lelakowska K. Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Seksuologia Polska 2006; 4: 69–79.