Dlaczego potrzebujemy snu?

Przestrzeganie odpowiedniej ilości snu stanowi jeden z filarów naszego zdrowia. Sen jest niezbędnym zjawiskiem dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Korzystnie wpływa on nie tylko na nasze zdolności do koncentracji i zapamiętywania, ale także na zdrowie psychiczne. Liczne badania naukowe wskazują, iż sen odpowiada za optymalizację większości procesów zachodzących w naszym organizmie. Natomiast długotrwały niedobór snu oraz zmniejszenie jego jakości, może zwiększać ryzyko rozwoju licznych chorób, w tym chorób o charakterze neurodegeneracyjnym, chorób metabolicznych, chorób psychicznych, a nawet nowotworowych. Dane epidemiologiczne wskazują, iż zaburzenia snu dotykać mogą od 20% do 40% populacji. Bezsenność przewlekła rozpoznawana jest natomiast u 10-15% dorosłej populacji. Warto wiedzieć, że problem ten istotnie nasila się w grupie kobiet w okresie okołomenopauzalnym i może doprowadzić do istotnego pogorszenia samopoczucia.

Czym jest bezsenność?

Bezsenność zazwyczaj kojarzona jest z istotnym skróceniem czasu snu. Warto jednak wiedzieć, że problem ten wpływa na całodobowe funkcjonowanie jednostki. W związku z tym, definicja niniejszego zaburzenia opisuje bezsenność jako zbyt krótki czas trwania snu w stosunku do potrzeb pacjenta, co bezpośrednio prowadzi do pogorszenia funkcjonowania w życiu codziennym.

Bezsenność może objawiać się poprzez:

• trudności z zasypianiem;
• trudności z utrzymywaniem ciągłości snu;
• przedwczesne wybudzanie się ze snu.
  

Objawy te występują nawet wtedy, gdy są zapewnione właściwe warunki, sprzyjające zasypianiu. Bezsenność może przyjmować charakter krótkotrwały oraz przewlekły. Jej krótkotrwałą postać rozpoznaje się wtedy, gdy problemy ze snem utrzymują się przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Natomiast bezsenność trwającą dłużej niż 3 miesiące określa się mianem przewlekłej.

Przyczyny bezsenności nie są jednoznaczne. Wpływ na jej powstawanie może wywierać wiele czynników.

Dlatego też wyróżnia się:

• Bezsenność psychofizjologiczną – związaną z nadmierną koncentracją na problemie związanym z zasypianiem. Osoby z nią się zmagające zanim jeszcze położą się spać, już odczuwają napięcie emocjonalne związane z obawą o kolejną bezsenną noc. Co ciekawe, u podstawy niniejszego zaburzenia najczęściej rozpoznaje się nieprawidłowe zwyczaje związane z procesem zasypiania.
• Bezsenność reaktywną – związaną z gwałtownym pojawianiem się problemów ze snem, występujących na skutek działania stresu. Objawy bezsenności reaktywnej zazwyczaj utrzymują się przez krótki czas (do zakończenia oddziaływania czynnika o charakterze stresowym).
• Bezsenność idiopatyczną – której pierwsze objawy występują już w okresie wczesnego dzieciństwa i trwają w życiu dorosłym (aż do momentu podjęcia odpowiedniego postępowania terapeutycznego).

Warto również wiedzieć, że bezsenność może występować na skutek:

• Przyjmowania określonych środków farmaceutycznych oraz substancji o działaniu psychoaktywnym;
• Chorób o charakterze psychicznym (bezsenność może towarzyszyć np. depresji oraz zaburzeniom lękowym);
• Zaburzeń neurodegeneracyjnych, np. w przebiegu choroby Alzheimera;
• Niewłaściwej higieny snu. W tej sytuacji pacjent podejmuje działania, które odpowiadają za zaburzenie rytmu snu i czuwania. Na przykład, nie przestrzega on regularnego czasu zasypiania, zażywa zbyt duże ilość kofeiny (lub alkoholu) oraz/lub angażuje się w aktywności fizyczne/intelektualne na krótko przed planowanym snem.
  

Jakie są możliwe konsekwencje bezsenności?

Problemy ze snem oddziałują istotnie na obniżenie odczuwanej satysfakcji z życia. Ponadto, wpływają one zarówno na nasze zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Liczne badania naukowe dowodzą, iż zaburzenia snu (a zwłaszcza przedwczesne wybudzanie) sprzyjają rozwojowi depresji. Zjawisko to posiada charakter dwukierunkowy, albowiem zaburzenia nastroju także wpływają na zwiększenie ryzyka rozwoju bezsenności. Niepokojący jest fakt, że przewlekła bezsenność może powodować nasilenie myśli oraz podejmowanie prób samobójczych w przebiegu depresji. Na przestrzeni lat zaobserwowano także silny związek między bezsennością, a pojawianiem się zaburzeń lękowych w przyszłości.

Badania dotyczące bezsenności ujawniają jej wpływ na zaburzenie procesów poznawczych. Długotrwała deprywacja snu może sprzyjać problemom z pamięcią oraz koncentracją, a to z kolei wiąże się z podwyższonym ryzykiem uczestnictwa w wypadkach komunikacyjnych. Bezsenność wpływa także na somatyczny aspekt naszego zdrowia. Jej przewlekła postać istotnie oddziałuje na zwiększenie ryzyka rozwoju zaburzeń w obrębie układu krążenia. Niedobór snu wpływa przede wszystkim na podniesienie ciśnienia tętniczego. Ponadto, sprzyja rozwojowi cukrzycy i otyłości, a zatem wiąże się z ryzykiem przedwczesnego zgonu.

Bezsenność a menopauza

Jedną z najczęściej pojawiających się dolegliwości w okresie okołomenopauzalnym jest bezsenność. Objawy niniejszego zaburzenia szczególnie nasilają się u kobiet po 40 roku życia. W świetle badań naukowych szacuje się, iż problemy ze snem mogą dotyczyć od 40% do nawet 60% kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Za główną przyczynę niniejszego stanu rzeczy uznaje się zmiany hormonalne, wiążące się ze zmniejszeniem wydzielania przez jajniki progesteronu oraz estrogenu. Warto wiedzieć, że to właśnie estrogen wpływa bezpośrednio na fazę REM podczas naszego snu (faza snu, w której występują szybkie ruchy gałek ocznych, odznaczająca się wysoką aktywnością mózgu), a progesteron oddziałuje na fazę NREM (sen wolnofalowy odznaczający się wolnymi ruchami gałek ocznych – jest to faza snu głębokiego).

Na podstawie badań z 2015 roku, przeprowadzonych przez dr Radosława Słopnia (polskiego ginekologa i endokrynologa) oraz współpracowników, częstość występowania zaburzeń ciągłości snu w grupie badanych kobiet w wieku okołomenopauzalnym wynosiła od 57% do 70%. Wyniki niniejszych badań wykazały także, iż problem bezsenności częściej dotyczył młodszych kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Co ciekawe, występowanie zaburzeń ciągłości snu w okresie przekwitania zależało nie tylko od wieku badanych kobiet oraz czasu, jaki upłynął od ostatniej miesiączki, ale także od wskaźnika ich masy ciała (BMI). Ponadto, zdaniem autorów badania, zaburzenia snu korelują ze stopniem nasilenia objawów zespołu klimakterycznego.

Zwalczanie problemu bezsenności w gabinecie psychologa

Skutecznym sposobem zwalczania problemów ze snem w okresie okołomenopauzalnym może okazać się zastosowanie właściwej, hormonalnej terapii zastępczej, która odpowiada także za zniesienie innych objawów zespołu klimakterycznego. Warto jednak wiedzieć, że najlepsze efekty jesteśmy w stanie osiągnąć wtedy, gdy skorzystamy z leczenia holistycznego, obejmującego opiekę wykwalifikowanego psychologa oraz/lub psychoterapeuty.

Okazuje się, że skutecznym narzędziem w zwalczaniu problemu bezsenności jest między innymi:

• Psychoterapia behawioralna – polegająca na wypracowaniu właściwej higieny snu, umiejętności kontrolowania bodźców utrudniających zasypianie oraz na przestrzeganiu restrykcji snu;
• Relaksacja – dzięki której możliwe staje się wyeliminowanie nadmiernego pobudzenia. Jedną z popularnych technik relaksacji, stosowanych w terapii bezsenności, jest progresywna relaksacja mięśni;
• Terapia poznawcza – której skuteczność opiera się o modyfikację dysfunkcjonalnych przekonań na temat snu. W czasie terapii poznawczej wykorzystuje się najczęściej elementy psychoedukacji oraz pracy nad uważnością;
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna – uznawana za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia bezsenności, która łączy w sobie zarówno elementy poznawcze, jak i behawioralne. Efektywność działania psychoterapii poznawczo-behawioralnej znalazła potwierdzenie w licznych badaniach naukowych. Stanowi ona także powszechny element leczenia bezsenności związanej z okresem okołomenopauzalnym.
  

W tym miejscu warto jednak pamiętać, że kluczem do podjęcia efektywnych metod leczenia jest przede wszystkim rozpoznanie przyczyny bezsenności. Zanim podejmiemy się terapii pod okiem wykwalifikowanego psychologa, warto zasięgnąć opinii nie tylko w gabinecie ginekologa oraz/lub endokrynologa, ale także neurologa, którego zadaniem jest wykluczenie wszelkich możliwych przyczyn organicznych.

Podsumowanie

Okres okołomenopauzalny wiąże się z występowaniem licznych objawów, które istotnie wpływają na jakość życia kobiety. Jednym z problemów, które pacjentki często zgłaszają w gabinecie lekarskim jest bezsenność. Zaburzenia snu stanowią poważne zagrożenie zarówno dla zdrowia, jak i samopoczucia psychicznego kobiety w wieku okołomenopauzalnym. Dlatego też, tak ważne jest jak najszybsze podjęcie odpowiednich metod terapeutycznych. W tym celu, warto zasięgnąć opinii zarówno w gabinecie ginekologa oraz/lub endokrynologa, jak i doświadczonego psychologa.

Bibliografia

1. Finogenow M. Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności i możliwości jej zastosowania u osób starszych. 2017. PSYCHOTERAPIA 3 (182);
2. Kravitz HM, Janssen I, Santoro N, Bromberger JT, Schocken M, Everson-Rose SA. i wsp. Relationship of day-to-day reproductive hormone levels to sleep in midlife women. Arch. Intern. Med. 2005; 165: 2370–2376;
3. Nowakowska I, Rasińska R, Głowacka M. Analiza związku objawów okołomenopauzalnych z funkcjonowaniem zawodowym i poczuciem satysfakcji z życia – subiektywne postrzeganie zależności przez kobiety w wieku 40+. Medycyna Pracy. 2015: 66 (3): 351–358;
4. Siemiński M, Skorupa Ł, Wiśniewska-Skorupa K. Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej. Część I: Epidemiologia, patomechanizm i diagnostyka bezsenności. Varia Medica 2019. tom 3, nr 2, strony 109–115;
5. Słopień R, Wichniak A, Pawlak M, Słopień A, Warenik-Szymankiewicz A, Sajdak S. Zaburzenia ciągłości snu u kobiet w okresie przekwitania. Psychiatr. Pol. 2015; 49(3): 615–623;
6. Sowers MF, Zheng H, Kravitz HM, Matthews K, Bromberger JT, Gold EB. i wsp. Sex steroid hormone profiles are related to sleep measures from polysomnography and the Pittsburgh Sleep Quality Index. Sleep 2008; 31: 1339–1349;
7. Wieder-Huszla S, Grześkowiak H, Jurczak A, Pilch D, Stanisławska M, Szkup-Jabłońska M, Augustyniuk K, Grochans E. Style radzenia sobie ze stresem kobiet w okresie okołomenopauzalnym z uwzględnieniem intensywności objawów wypadowych, Problemy Pielęgniarstwa. 2014; 22 (1): 82-90;
8. Wojas A, Nowicka-Sauer K. Uwagi na temat klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń snu w Międzynarodowej Klasyfikacji Statystycznej Chorób i Problemów Zdrowotnych. Sen 2009; 9(1–2): 37–43;