Rodzina w obliczu rozwodu

Doświadczenie sytuacji rozwodu zaliczane jest do jednych z najbardziej stresujących wydarzeń zarówno w życiu dorosłych, jak i dzieci. Niemniej jednak, to nie sama procedura sądowa, a to co do niej doprowadziło może stanowić przyczynę traumatycznych doświadczeń. Rozwód to bowiem ostateczne rozwiązanie, którego musi podjąć się rodzina w obliczu konfliktu. Z perspektywy dziecka, rozwód rodziców jest zakończeniem pewnej wizji świata, która do tej pory znajdowała się w jego umyśle. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby mimo negatywnych emocji, które niewątpliwe towarzyszą niniejszemu wydarzeniu, starać się przeprowadzić rozwód w możliwie jak najbardziej łagodny sposób, bez wszczynania zbędnych awantur lub oczerniania jednego z rodziców w oczach dziecka.

Rozwód to także traumatyczne przeżycie dla samych dorosłych. Ponadto, często wiąże się z poczuciem rozczarowania, a nawet porażki. Dla wielu osób zakończenie związku oznacza zmianę postrzegania miłości i relacji partnerskich. Bez względu na to, co doprowadziło do podjęcia decyzji o rozwodzie, przekonania na temat małżeństwa oraz rodziny w umyśle dorosłego podlegają przedefiniowaniu. Zarówno wiele kobiet, jak mężczyzn, którzy doświadczyli rozwodu zmienia swoje oczekiwania względem przyszłości oraz ewentualnych związków.

Życie po rozwodzie nie jest łatwe do uporządkowania, zwłaszcza wtedy, gdy znajduje się w nim dziecko, dla którego rodzice stanowili centrum świata. W związku z tym, niezwykle ważne jest (jeśli nie istnieją ku temu żadne wyraźne przeciwskazania), aby utrzymywać z byłym partnerem relacje oparte na szacunku i zrozumieniu. Ponadto, dla zapewnienia odpowiedniej atmosfery, niezbędne jest uporządkowanie między partnerami swoich konfliktów oraz emocji z nimi związanych. W tym celu niezbędna może okazać się pomoc psychologa, który pomoże partnerom odnaleźć efektywny sposób komunikacji, zapewniający dziecku możliwie jak największe poczucie bezpieczeństwa.

Czym jest patchwork i rodzina zrekonstruowana?

Słowo patchwork (pochodzące z języka angielskiego) oznacza kompozycję ze zszytych kawałków różnych tkanin. Technika jej tworzenia polega na łączeniu małych kawałków materiałów o zróżnicowanych strukturach, wzorach i kolorach. Z patchworku powstają zazwyczaj poduszki lub narzuty na łóżko. To, co wyróżnia je spośród innych tego typu przedmiotów, to przede wszystkim ich wygląd. Mienią się one bowiem licznymi barwami od spokojnych do krzykliwych, podobnie jak struktury patchworku, które w niektórych skrawkach są delikatne niczym jedwab, a w innych twarde i szorstkie. Warto wiedzieć, że uszycie narzuty lub poduszki z patchworku wymaga ogromnego nakładu pracy, a przy tym cierpliwości. Ponadto, często w jej tworzenie zaangażowanych jest wiele osób. Kawałki, które składają się na patchwork niejednokrotnie pochodzą z różnych źródeł i stanowią elementy innych materiałów, które niegdyś stanowiły całość, na przykład stare prześcieradła, poduszki, kawałki ubrań lub koców. Wszystko to sprawia, że patchwork jest absolutnie wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju.

Definicja niniejszego słowa idealnie oddaje specyfikę rodziny zrekonstruowanej, która coraz częściej zajmuje istotne miejsce w naszym społeczeństwie.

Rodzina zrekonstruowana (inaczej rodzina patchworkowa) to rodzina, której członkowie są jednocześnie członkami innych rodzin, które z różnych przyczyn nie funkcjonują już w systemie nuklearnym (małej rodziny składającej się z rodziców i ich biologicznych dzieci). W rodzinie patchworkowym są nie tylko rodzice, którzy wcześniej byli już w innym związku małżeńskim, ale także ich dzieci, teściowe, ciocie i wujkowie. Rodziny patchworkowe powstają na skutek rozpadu wcześniejszych struktur, między innymi z powodu rozwodu lub śmierci współmałżonka. Szacuje się, iż współcześnie w Polsce istnieje ich około 1 miliona.

Powstawanie rodziny patchworkowej jest procesem długotrwałym i wymaga zaangażowania wszystkich członków zarówno „nowej”, jak i „starej rodziny”. Na początku wiąże się to z silnymi emocjami oraz niejednokrotnie negatywnymi postawami dzieci. Dlatego też, konieczne jest wypracowanie efektywnych kompromisów, a przede wszystkim odnalezienie chęci do stworzenia nowego środowiska rodzinnego, które zapewni zarówno dorosłym, jak i dzieciom poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z życia.

Wychowanie w rodzinie patchworkowej

Funkcjonowanie rodzin patchworkowych istotnie różni się od funkcjonowania innych typów rodzin. Wpływają na to przede wszystkim odmienne jakościowo procesy o charakterze społeczno-psychologicznym.

Wśród nich wyróżnia się głównie:

• Problemy emocjonalne wynikające z rozwiązania pierwszej rodziny;
• Trudności wynikające ze scalania rodziny zrekonstruowanej w spójny system;
• Brak poczucia wspólnej przeszłości (rozumianej jako historia rodziny);
• Trudności w określaniu granic;
• Nierealne oczekiwania względem nowego partnera/partnerki.

Wychowanie dziecka w rodzinie patchworkowej nie jest więc łatwym zadaniem i wymaga zaangażowania zarówno rodziców biologicznych, jak i ich nowych partnerów. Ważne jest, aby ustalili oni wspólny model wychowania dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy u jednego z rodziców spędzają oni wyłącznie weekendy lub święta. Wówczas może dojść do powstania zjawiska tzw. „rodzica weekendowego”, który w ramach zadośćuczynienia (wywołanego faktem, iż nie spędza on/ona ze swoimi dziećmi czasu na co dzień) stara się zapewnić dziecku możliwie jak najbardziej atrakcyjne rozrywki. Takie dziecko czuje się u „rodzica weekendowego” jak na wakacjach. Nie ma żadnych obowiązków i często obsypywane jest prezentami. Problem pojawia się wtedy, gdy dziecko wraca do swojego środowiska domowego, w którym musi wykonywać określone obowiązki i był posłusznym nie tylko wobec rodzica, ale także jego partnera/partnerki.

W związku z tym, dla zapewnienia dziecku prawidłowych warunków do rozwoju, niezbędne jest utrzymywanie poprawnych i opartych na wzajemnym szacunku relacji z byłym partnerem. Ponadto, konieczne jest prowadzenie otwartej komunikacji z dzieckiem i zapewnianie mu swobody do wypowiadania własnego zdania oraz do wyrażania emocji (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych) związanych z trudnościami wynikającymi z funkcjonowania w rodzinie patchworkowej.

Relacje między rodzeństwem w rodzinie zrekonstruowanej

Relacje między rodzeństwem w rodzinie patchworkowej są bez wątpienia wyjątkowe. Niejednokrotnie zdarza się, iż w wyniku ponownego małżeństwa jednego z rodziców, dziecko zyskuje przyrodnie rodzeństwo, z którym zamieszkuje w domu rodzinnym. Relacje między nimi, jak w patchworku, mogą przyjmować różne, często skrajne barwy. Między dziećmi może bowiem pojawić się przyjaźń, albowiem łączą ich wspólne doświadczenia i razem zmuszeni są stawić czoła nowej sytuacji. Niemniej jednak, zdarza się także, iż relacje między przyrodnim rodzeństwem są negatywnie nacechowane. Może to wynikać między innymi z niepogodzenia się dziecka z rozwodem rodziców lub braku akceptacji nowej partnerki/partnera rodzica. Często zdarza się, iż powodem negatywnych emocji między dziećmi jest zazdrość. Okazuje się, że rodzice mogą wykazywać się większą pobłażliwością względem dziecka swojego partnera. W takiej sytuacji dziecko biologiczne jest w stanie testować granice tolerancji partnera rodzica, bo skoro jego mama/tata pozwala przyrodniemu rodzeństwu na zachowania, za które ono jest karane, to partner/partnerka rodzica powinna wykazać się pobłażliwością także wobec niego.

Dla budowania prawidłowych relacji między przyrodnim rodzeństwem w rodzinie patchworkowej niezbędna jest przede wszystkim otwarta komunikacja oraz ustalenie równych zasad dla dzieci. Kluczem jest osiągnięcie porozumienia między rodzicami, którzy do tej pory mogli przejawiać inne systemy wychowawcze.

Pojawienie się nowego dziecka w rodzinie patchworkowej

Pojawienie się nowego dziecka stanowi wyjątkowy moment w życiu rodziny patchworkowej. Jest ono bowiem wyrazem intymności, która narodziła się między nowymi partnerami, jak również elementem spajającym poszczególnych członków rodziny. Warto jednak wiedzieć, że dla dzieci dorastających w rodzinie patchworkowej (pochodzących z różnych rodzin) pojawienie się nowego członka rodziny może wyzwalać nie tylko pozytywne emocje. Niniejsza sytuacja ma miejsce szczególnie wtedy, gdy rodzina patchworkowa nie została jeszcze w pełni zintegrowana. Wówczas u dzieci może pojawić się zazdrość o nowe dziecko, albowiem w ich oczach jest ono dla rodziców wyjątkowe, bo jest ich wspólne. I chociaż zaangażowanie rodziców w opiekę nad noworodkiem może wywoływać skrajne emocje u rodzeństwa nie tylko w rodzinach zrekonstruowanych, warto pamiętać, że w tym wyjątkowym przypadku więzi rodzinne zszywane są delikatnymi nićmi, które w każdej chwili mogą ulec rozerwaniu.

Jak wzmocnić szwy? Czyli pomoc psychologiczna dla rodzin patchworkowych

Rodzina patchworkowa narażona jest na wiele niebezpieczeństw, którym podlegają zarówno jej starsi, jak i najmłodsi członkowie. Wpływa na to przede wszystkim sytuacja rozpadu poprzedniej rodziny, która w znacznym stopniu oddziałuje na nasz system poznawczy, a tym samym postrzeganie otaczającego nas świata. Za najczęstszą przyczynę niepowodzeń w funkcjonowaniu rodzin patchworkowych uznaje się przede wszystkim nierozwiązane konflikty z poprzedniego małżeństwa oraz nierealne oczekiwania względem nowego partnera (zarówno w roli małżonka, jak i opiekuna dla dzieci).

Dlatego też, w wielu przypadkach nieocenionym wsparciem dla rodzin patchworkowych może okazać się pomoc psychologa. Podczas wizyty w jego gabinecie możliwe staje się zapewnienie jak najlepszych warunków do otwartej i szczerej rozmowy. Dodatkowo, psycholog jest w stanie przekazać rodzicom efektywne metody radzenia sobie negatywnymi emocjami, które pojawiają się w obliczu niniejszej sytuacji u ich dzieci. W terapii rodzin powinni uczestniczyć wszyscy jej członkowie, włączając w to rodziców biologicznych, którzy na co dzień nie biorą udziału w życiu dziecka. Tylko w ten sposób możliwe jest wzmocnienie szwów, które umożliwiają powstanie jedynego w swoim rodzaju patchworku, stanowiącego szanse na stworzenie nowego życia przepełnionego szczęściem i poczuciem bezpieczeństwa.

Podsumowanie

Stworzenie prawidłowo funkcjonującej rodziny zrekonstruowanej, podobnie jak samego patchworku, wymaga ogromnego nakładu pracy, a przy tym cierpliwości. Dzięki temu, możliwe staje się stworzenie całości z elementów, które z pozoru do siebie nie pasowały.

Bibliografia

1. Błażek, M., Kaźmierczak, M., Lewandowska-Walter, A. Więzi uczuciowe i postawy wychowawcze w rodzinach o ograniczonych kompetencjach opiekuńczo wychowawczych. W: T. Rostowska, A. Jarmołowska (red.), Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego. (s. 223–236). Warszawa 2010;
2. Buracka I. Monoparentalność, wielorodzinna i rodzina zrekonstruowana Współczesne nazwy modeli życia rodzinnego. Artes Humanae. Vol. 2. 2017;
3. Harwas-Napierała, B. Komunikacja interpersonalna i jej kształtowanie jako istotny wymiar jakości życia rodziny. W: T. Rostowska (red.), Jakość życia rodzinnego. Wybrane zagadnienia. (s. 29–42). Łódź 2006;
4. Jundziłł, E. Rodzina zrekonstruowana we współczesnej Polsce. W: J. Żebrowski (red.), Rodzina polska na przełomie wieków. (s. 305–314). Gdańsk 2001;
5. Kluzowa, K. Typy, przyczyny powstania i funkcjonowanie małżeństw powtórnych w Polsce. W: M. Ziemska (red.), Integracja małżeństwa i rodziny, jej podstawy i konsekwencje. (s. 228–244). Warszawa 1990;
6. Kołodziej-Zaleska A. Przybyła-Basista H. Przekonania osób rozwiedzionych o szansach powodzenia powtórnego małżeństwa i rodziny zrekonstruowanej. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej 2018;
7. Kocik L, Wzory małżeństwa i rodziny. Od tradycyjnej jednorodności do współczesnych skrajności, Kraków 2002;
8. Slany K.: Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Nomos, Kraków 2002;
9. Tyszka Z, Stan i przeobrażenia polskich rodzin na przełomie wieków XX i XXI. Niedawna przeszłość i teraźniejszość, [w:] Współczesne rodziny polskie – ich stan i kierunek przemian, pod red. tegoż, Poznań 2001;
10. Walęcka-Matyja K. Między zaradnością a bezradnością młodzieży z rodzin o zróżnicowanej strukturze, „Psychologia Wychowawcza” 2013, nr 4, s. 93–115;
11. Wideł E. Przystosowanie dziecka do rozwodu rodziców. W: E. Milewska, A. Szymanowska (red.), Rodzice i dzieci. Psychologiczny obraz sytuacji problemowych. (s. 46–57). Warszawa 2000;
12. Zuchora A., Rodzina patchworkowa – skomplikowany model do składania, http://zwierciadlo.pl/2014/psychologia/rodzina_patchworkowa_skomplikowany_model_do_skladania.