Psychoonkologia – wsparcie w chorobie nowotworowej

Psychoonkologia jest młodą dziedziną nauki o charakterze interdyscyplinarnym. Łączy ona w sobie elementy onkologii oraz psychologii klinicznej, jak również psychiatrii i psychologii zdrowia. Za twórcę psychoonkologii uznaje się Jimmie Holland, szefową Katedry Psychiatrii i Nauk Behawioralnych w nowojorskim Centrum Onkologicznym imienia Sloan-Kettering. Do powstania niniejszej dyscypliny medycznej przyczynił się między innymi dynamiczny rozwój w zakresie leczenia chorób nowotworowych, jak również wnikliwa obserwacja życia społecznego pacjentów i ich rodzin. Okazało się bowiem, że konfrontacja z możliwymi konsekwencjami choroby, jak również komplikacjami związanymi niejednokrotnie z podejmowanym procesem leczenia, doprowadzała do wywołania silnego stresu, a nawet lęku. Dlatego też, konieczne stało się zapewnienie im profesjonalnego wsparcia psychiatrycznego. 

W ciągu ostatnich lat istotnym zmianom uległ także model opieki onkologicznej w Polsce. Już na początku lat 80-tych XX wieku, na uczelniach zaczęły pojawiać się oferty studiów podyplomowych z zakresu psychoonkologii, a na oddziałach szpitalnych pierwsze etaty dla psychologów. Współcześnie normą jest, iż w klinikach i na oddziałach onkologicznych możemy znaleźć specjalistów, których celem jest niesienie profesjonalnego wsparcia psychicznego zarówno dla samych pacjentów, jak i ich rodzin. Ważnym momentem dla rozwoju niniejszej dyscypliny w naszym kraju było powstanie Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego, które sprawuje pieczę nad zaspokajaniem potrzeb pacjenta zarówno w zakresie psychicznym, społecznym, jak i duchowym.

Dowiedz się, kim jest psychoonkolog

Psychoonkolog jest specjalistą współpracującym zarówno z osobami zmagającymi się z chorobą nowotworową, jak i ich bliskimi. Często stanowi on także formę „łącznika” między skomplikowanym i nieznanym dotąd światem szpitali, a rzeczywistością i środowiskiem rodzinnym. Aby zostać certyfikowanym psychoonkologiem, należy podjąć się złożonego procesu kształcenia, na który składa się wiele etapów. Pierwszym z warunków uzyskania tytułu psychoonkologa jest posiadanie wyższego wykształcenia z zakresu psychologii lub nauk medycznych. Konieczne jest także ukończenie studiów podyplomowych rekomendowanych przez Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne. Przed uzyskaniem certyfikatu, kandydat na psychoonkologa powinien przedłożyć dokumentację, która potwierdza wykonywanie przez niego 5 lat ciągłej pracy z pacjentami chorymi onkologicznie. Ponadto, powinien on także przynależeć do Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego i zdać egzamin specjalizacyjny. 

Podstawą pracy psychoonkologa jest nie tylko rzetelna wiedza, ale także doświadczenie. Dzięki umiejętności łączenia ze sobą tych dwóch elementów, przy jednoczesnym zachowaniu wrażliwości na emocje towarzyszące chorym na każdym z etapów choroby onkologicznej, możliwe staje się zapewnienie efektywnego wsparcia, które niejednokrotnie okazuje się istotnym elementem terapii. 

Kiedy warto skorzystać z pomocy psychoonkologa?

Z pomocy psychoonkologa warto skorzystać na każdym z etapów choroby nowotworowej. Niniejsze zaburzenie stanu zdrowia stawia przed nami wiele wyzwań, którym często trudno jest sprostać w pojedynkę. Już sam proces diagnostyczny i związana z nim niepewność, wielokrotnie doprowadza do obniżenia nastroju, a nawet wywołania uczucia lęku. Ponadto, skomplikowany proces leczenia i związana z nim konieczność zmiany dotychczasowego funkcjonowania, wywraca „do góry nogami” życie pacjentów oraz ich bliskich. I chociaż na początku może nam się wydawać, że doskonale sami poradzimy sobie z emocjami w czasie trwania choroby, wraz z jej przebiegiem może dochodzić do istotnego spadku nastroju, a nawet rozwoju zaburzeń depresyjnych.

Dlatego też, do gabinetu psychoonkologa warto zgłosić się wtedy, gdy:

• Odczuwamy silny lęk, towarzyszący nam w czasie procesu diagnostycznego; 
• Zmagamy się z istotnym obniżeniem nastroju, spowodowanym długotrwałym leczeniem; 
• Ciężko jest nam odnaleźć się w roli osoby chorej, a tym samym podporządkować leczeniu swoje dotychczasowe życie; 
• Odczuwamy trudność w akceptacji zmian wyglądu i możliwości naszego ciała; 
• Chcemy dowiedzieć się, na czym polega proces leczenia choroby nowotworowej i jakie trudności możemy napotkać na drodze terapii; 
• Pragniemy zapewnić efektywne wsparcie i pomoc naszym bliskim, zmagającym się z problemem choroby nowotworowej; 
• Trudno jest nam zaakceptować chorobę bliskiej osoby i związane z nią konsekwencje;
• Odczuwamy potrzebę wsparcia emocjonalnego w sytuacji, gdy nasi bliscy zmagają się z cierpieniem w przebiegu choroby nowotworowej.

Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania dotyczące kontaktu z psychoonkologiem

Pytanie 1: Jak wygląda spotkanie z psychoonkologiem?

Nie istnieje wzór, czy schemat postępowania w pracy psychoonkologa. Za każdym razem specjalista powinien dostosowywać swoje doświadczenie oraz umiejętności do indywidualnych potrzeb pacjenta. Niemniej jednak, warto wiedzieć, iż pacjenci psychoonkologiczni mogą skorzystać zarówno z formy terapii indywidualnej, jak i grupowej.

Pytanie 2: Gdzie znaleźć psychoonkologa?

Profesjonalnej pomocy psychoonkologicznej możemy szukać zarówno na oddziałach, jak i w szpitalach onkologicznych. Ponadto, na terenie całego kraju dostępne są prywatne kliniki oraz gabinety oferujące swoim pacjentom pomoc psychoonkologiczną na najwyższym poziomie. Warto także wiedzieć, że specjaliści z zakresu psychoonkologii często współpracują z licznymi fundacjami. Dlatego też, również w takich miejscach można skorzystać z pomocy specjalisty.

Pytanie 3: Kto może skorzystać z pomocy psychoonkologa?

Z pomocy niniejszego specjalisty może skorzystać zarówno osoba zmagająca się z chorobą nowotworową, jak i jej najbliżsi. Okazuje się bowiem, że w wielu przypadkach niniejsze zaburzenie stanu zdrowia istotnie oddziałuje na życie wszystkich domowników oraz bliskich osób. 

Pytanie 4: Czy w przebiegu choroby nowotworowej może pojawić się depresja?

Obniżenie nastroju jest częstym zjawiskiem w przebiegu chorób onkologicznych. Ponadto, pojawiająca się depresja niejednokrotnie może doprowadzić do osłabienia sił fizycznych pacjenta, a nawet zaniechania przez niego istotnych działań terapeutycznych. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby skorzystać z pomocy psychoonkologa już na wczesnym etapie choroby. Dzięki temu, możliwe staje się zmniejszenie ryzyka wystąpienia depresji w przyszłości. 

Pytanie 5: Czy psychoonkolog podpowie nam jak rozmawiać z lekarzem?

Specjalista z zakresu psychoonkologii często spełnia rolę łącznika między światem lekarzy a pacjentów. Ponadto, podpowiada on jak zrozumieć zalecenia terapeutyczne i zadawać trafne pytania podczas wizyty w gabinecie onkologa.

Podsumowanie

Psychoonkologia jest dynamicznie rozwijającą się dyscypliną naukową, której głównym celem jest zapewnienie odpowiednich strategii wsparcia dla pacjentów i rodzin zmagających się z problemem choroby nowotworowej. Ponadto, wykwalifikowany psychoonkolog może spełniać rolę przewodnika oraz edukatora w skomplikowanym świecie szpitali i leczenia. 

Bibliografia

1. Holland JC. Psychological care of patients: psycho-oncology’s contribution. J. Clin. Oncol. 2003; 21(23): 253s–265s;
2. Turuk-Nowak T. Pomoc psychologiczna pacjentom onkologicznym. W: Kubacka-Jasiecka D, Łosiak W. red. Zmagając się z chorobą nowotworową. Kraków: Wydawnictwo UJ; 1999, s. 25-40;
3. Paweł Zielazny, Paulina Zielińska, Krystyna de Walden-Gałuszko, Krzysztof Kuziemski, Barbara Bętkowska-Korpała, Psychoonkologia w Polsce, Psychiatr. Pol. 2016; 50(5): 1065–1073;
4. Watson M, Dunn J, Holland JC. Review of the history and development in the field of psychosocial oncology. Int. Rev. Psychiatry 2014; 26(1): 128–135.