Męskość i kobiecość w obliczu rodzicielstwa

Na przestrzeni wieków wzory kobiecości i męskości podlegały przemianom. Współcześnie mamy do czynienia ze ścieraniem się dwóch, przeciwstawnych modeli: nowoczesnego oraz tradycyjnego. Rozróżnia je przede wszystkim sposób wyjaśniania różnic, które występują między odrębnymi płciami. Jeden z nich przywiązuję większą uwagę do uwarunkowań natury, drugi zaś zwraca się bardziej w stronę kultury.

W tradycyjnym ujęciu wyraźna jest polaryzacja płci poprzez nadawanie im charakterystycznych cech wyglądu, osobowości, a nawet sposobów spędzania wolnego czasu. Niniejsze podejście zakłada bowiem silny związek między płcią biologiczną a psychologiczną. Zgodnie z założeniami modelu tradycyjnego, kobiecość w wymiarze cielesnym oraz fizjologicznym wyznacza określone role społeczne, z których najważniejsza jest prokreacja i związane z nią macierzyństwo. Co ciekawe, model ten nie determinuje poprzez biologię jasno określonych ról, które w swoim życiu powinien odgrywać mężczyzna. Nie oznacza to jednak, iż mężczyzna nie jest predysponowany do rodzicielstwa. Niemniej jednak, realizacja jego zadań przebiega według nieco mniej sprecyzowanego schematu. W tradycyjnym ujęciu zadaniem mężczyzny jest przekazanie swoich genów oraz nazwiska. Ponadto, męskość kojarzona jest z odpowiedzialnością (zwłaszcza materialną), jak również pełnieniem funkcji „głowy rodziny”.

Zgodnie z nowoczesną koncepcję kobiecości oraz męskości, różnice między płciami zacierają się, a relacje między nimi opierają się na równości i partnerstwie w każdej ze sfer życia codziennego. W nowoczesnym ujęciu nie tylko od kobiety, ale także od mężczyzny oczekuje się zaangażowania w życie rodzinne oraz uczestniczenia w wykonywaniu codziennych obowiązków. Co ciekawe, nowoczesny model kobiecości i męskości w pewnym stopniu zwalnia jednostki z obowiązku pełnienia roli rodzica. W związku z tym, rodzicielstwo nie stanowi już nieodłącznego elementu męskości i kobiecości. Natomiast jednostki mogą doświadczać spełnienia w życiu poprzez realizację swoich pasji, planów zawodowych oraz miłość do partnera, z którym dzielą codzienność.

Wyobrażenie o rodzicielstwie i okres ciąży

Mimo zmieniających się modeli kobiecości oraz męskości, nadal dominuje przekonanie, iż zadaniem człowieka dorosłego jest założenie rodziny i posiadanie potomstwa. Zjawisko to szczególnie dotyczy kobiet, na które spada obowiązek wydania na świat dziecka. Ze względu na uwarunkowania kulturowe oraz wpływ społeczny, jak również własne pragnienia i potrzeby, wiele osób decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego oraz posiadanie dzieci. Jest to bowiem swego rodzaju zadanie, którego spełnienia wymaga się od większości zdrowych osób w wieku prokreacyjnym. Pary podejmujące decyzje o rozpoczęciu prokreacji często posiadają określoną wizję rodzicielstwa. Stanowi ona wynik własnych wspomnień, jak również doświadczeń osób z bliskiego otoczenia. Ponadto, wpływ na kształtowanie się wizji rodzicielstwa wywierają także media oraz uwarunkowania kulturowe. Niejednokrotnie jednak zdarza się, iż zmiany związane z pojawieniem się pierwszego dziecka w rodzinie, całkowicie odbiegają od wcześniejszych wyobrażeń. Dlatego też, stanowią one ogromne wyzwanie dla relacji łączącej obojga partnerów.

Warto wiedzieć, iż pierwsze zmiany pojawiają się już w momencie rozpoznania ciąży. Emocje związane z niniejszą nowiną, uzależnione są przede wszystkim od tego, czy posiadanie potomstwa było planowane. W przeciwnym razie, dla wielu osób taka wiadomość może stanowić moment krytyczny, który raz na zawsze odmienia dotychczasowe życie, a także wywoływać obawy o przyszłość i spełnienie w roli rodzica. Co ciekawe, dla wielu związków okres ciąży jest momentem zacieśniania więzi emocjonalnej. Wiąże się on z dokonywaniem planów oraz rozwijaniem pragnień związanych z narodzinami dziecka. Podczas ciąży istotnej zmianie podlegają także dotychczasowe priorytety. Kobiety w wielu przypadkach ograniczają wykonywanie obowiązków związanych z pracą na rzecz dbania o własne zdrowie. Mężczyźni częściej jednak angażują się w zapewnianie dóbr materialnych, aby już po narodzinach dziecka mieć więcej okazji na spędzanie czasu w towarzystwie rodziny. Warto jednak wiedzieć, że ciąża może wiązać się także z intensywnym stresem, zwłaszcza wtedy, gdy nie przebiega ona w sposób prawidłowy. Wówczas codzienne życie partnerów podlega reorganizacji i skupia się przede wszystkim na zdrowiu matki i przyszłego dziecka.

Zmiany w codziennym życiu po przyjściu na świat pierwszego dziecka

Poród jest momentem granicznym, stanowiącym początek wyraźnych zmian w życiu, w którym od tej pory w centrum uwagi zawsze będzie pojawiało się dziecko. W tym wyjątkowym czasie, wiele kobiet podkreśla istotną rolę partnera, który poprzez swoje wsparcie ułatwia im wydanie na świat potomstwa. Warto jednak wiedzieć, iż poród rodzinny powinien stanowić przemyślaną decyzję podpartą wiedzą. Okazuje się bowiem, że dla niektórych mężczyzn może być przeżyciem traumatycznym, które istotnie oddziałuje na dalsze relacje partnerów, zwłaszcza w wymiarze seksualnym. Kiedy noworodek pojawia się w domu, świat wywraca się do góry nogami, a wszelkie aktywności skupione są wokół niego. Zaangażowanie ojca w czynności pielęgnacyjne oraz opiekę nad dzieckiem znacznie odciąża matkę, co wpływa bezpośrednio na jej samopoczucie. Niemniej jednak, nieprzespane noce, karmienie i przewijanie to nie jedyne zmiany, jakie zachodzą w życiu pary po narodzinach pierwszego dziecka.

Badania naukowe ukazują, iż młodzi rodzice najczęściej doświadczają:

• Zmiany organizacji czasu. Do tej pory partnerzy dzieli swój czas na pracę, czas wolny oraz czas snu. Po narodzinach dziecka istotnej redukcji podlega czas wolny, jak i czas snu. Pojawia się natomiast inny jego wymiar, czas opieki nad dzieckiem. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że w większości przypadków zmiany te dotyczą kobiet.
• Zmiany hierarchii wartości. Od narodzin dziecka, to ono jest w centrum uwagi, a wszystkie decyzje uzależnione są właśnie od niego;
• Zmiany spostrzegania własnej osoby. Po przyjściu na świat pierwszego dziecka kobieta staje się matką, mężczyzna zaś ojcem. Od tej pory rola rodzicielska staje się dla nich najważniejsza;
• Zmiany w relacji z innymi ludźmi. Pojawienie się dziecka w rodzinie może wpływać na rozluźnianie relacji z przyjaciółmi (zwłaszcza tymi, którzy nie posiadają własnego potomstwa);
• Zmiany spędzania wolnego czasu. Osoby posiadające potomstwo rzadziej decydują się na spontaniczne wyjazdy, czy też wieczorne wyjścia. Częściej spędzają czas wolny w domu lub decydują się na wyjście do kina oraz zakupy;
• Zmiany stosunków seksualnych. Czas po porodzie często związany jest z ograniczeniem aktywności seksualnej. Wynika to między innymi ze zwiększenia codziennych obowiązków oraz mniejszej ilości snu, co wpływa na zmniejszenie energii seksualnej.

Warto jednak wiedzieć, że intensywność oraz charakter powyższych zmian posiada wymiar subiektywny i w znacznym stopniu uzależniony jest od jakości relacji łączącej partnerów oraz od podziału obowiązków opieki nad dzieckiem.

Pojawienie się dziecka a satysfakcja z życia małżeńskiego/partnerskiego

Pojęcie szczęścia rodzicielskiego można rozpatrywać z dwóch perspektyw, zależnie od przyjętej definicji samego szczęścia. Szczęście można bowiem rozumieć jako przyjemność lub jako poczucie głębszego sensu. Szczęście jest konceptem niejednoznacznym, a więc nie zawsze ważne jest to, co dla nas przyjemne i nie zawsze to, co ważne wiąże się z przyjemnością. Zatem dla wielu osób zadowolenie i satysfakcja ze związku małżeńskiego/partnerskiego może okazać się niewystarczająca, albowiem odczuwają one ważniejszą potrzebę, potrzebę sensu życia, którą wiążą z posiadaniem potomstwa i wychowywaniem dzieci. Niemniej jednak, przyjście na świat dziecka (nawet wtedy, gdy było ono oczekiwane) skorelowane jest ze zmianami, które wcześniej nie były brane pod uwagę. Dlatego też, wiele badań naukowych zwraca uwagę, iż pojawienie się pierwszego dziecka może wpływać na pogorszenie się funkcjonowania relacyjnego oraz indywidualnego w bezpośrednim okresie po narodzinach. W związku z tym, pierwsze 12 miesięcy po porodzie uważa się za jeden z najpoważniejszych kryzysów, z którym zmaga się system rodzinny.

Na postawie badań przeprowadzonych w 1990 roku przez Jay’a Belsky’ego i Michaela Rovine’a (amerykańskich psychologów) znaczna część małżeństw wykazywała spadek satysfakcji z małżeństwa w pierwszych 36 miesiącach po narodzinach dziecka. Niniejsze badania wykazały także, iż:

• Pary, które nie planowały posiadania potomstwa wykazywały większe pogorszenie w różnych aspektach relacji;
• Pary, które były w długoletnim związku przed narodzinami pierwszego dziecka, deklarowały mniejszy wzrost konfliktów i mniejszy spadek miłości;
• Sytuacja ekonomiczna posiadała istotny wpływ na odczuwanie poziomu satysfakcji z małżeństwa.

Badania przeprowadzane w kolejnych latach wykazują podobne tendencje. Co ciekawe, psychologowie zwrócili także uwagę na fakt, że poziom satysfakcji z relacji małżeńskiej może zmniejszać się wraz ze zwiększaniem się ilości potomstwa. Ponadto, obniżenie satysfakcji z życia małżeńskiego występuje silnie u tego z rodziców, które obciążone jest większą odpowiedzialnością za dziecko. Badania psychologiczne ukazują, iż rodzicielstwo wywiera częściej negatywny wpływ na satysfakcję małżeńską w wyższych klasach społecznych. Być może związane jest to z większym ograniczeniem swobody i możliwości korzystania z dóbr kultury. Warto jednak wiedzieć że wraz z upływem czasu zmniejsza się zadowolenie ze związku nie tylko w przypadku rodziców, ale także par bezdzietnych. Dodatkowo, poczucie satysfakcji z relacji może wzrastać wtedy, gdy dzieci się usamodzielniają i opuszczają dom rodzinny.

Współczesne badania naukowe zwracają uwagę na jeszcze jeden aspekt. Niezwykle ważne dla osiągnięcia satysfakcji ze związku po narodzinach dziecka jest odczuwanie wysokiego jej poziomu jeszcze przed zajściem w ciążę. Warto także wiedzieć, że wraz z rozwojem dziecka, rodzice zaczynają odczuwać wyższy poziom szczęścia. Natomiast ich wysiłek oraz trud włożony w opiekę nad dzieckiem rekompensowany jest przez bezwarunkową miłość dziecka i jego osiągnięcia.

Na podstawie badań przeprowadzonych przez Janusza Czaplińskiego (polskiego psychologa) w 2015 roku, można wysunąć wniosek, iż szczególnie narażone na spadek satysfakcji ze związku są pary pozostające w związku nieformalnym i nieposiadające dzieci. Najszczęśliwsze są natomiast małżeństwa bez dzieci, jednak małżeństwa posiadające potomstwo są bardziej szczęśliwe, niż samotni rodzice oraz osoby pozostające w dowolnej formie związku nieformalnego.

Narodziny dziecka receptą na naprawę małżeństwa?

Według niektórych osób, narodziny dziecka są w stanie naprawić nieudane małżeństwo. Niemniej jednak, czy niniejsze stwierdzenie jest zgodne obserwacjami i badaniami prowadzonymi przez psychologów?

Posiadanie dzieci dla wielu małżonków stanowi istotny element planów życiowych. Ponadto, może być źródłem zadowolenia zarówno dla pary, jak i jednostki. Zgodnie ze społecznym przekonaniem, pojawienie się pierwszego dziecka związane jest z najszczęśliwszym okresem życia oraz spełnieniem marzeń o kompletnej rodzinie. Wielu rodziców zgodnie deklaruje, iż dzieci są w stanie nie tylko wzbogacić, ale także scalić związek małżeński. Badania naukowe wykazują jednak, że pojawienie się dziecka w małżeństwie, które wcześniej odczuwało niski poziom satysfakcji z relacji, może stanowić dla nich dodatkowe obciążenie oraz przyczynę narastających konfliktów, doprowadzających nawet do rozpadu małżeństwa. Zgodnie z koncepcją Richarda Lazarusa (amerykańskiego psychologa), stres pojawiający się po narodzinach pierwszego dziecka, z jednej strony może intensyfikować istniejące już konflikty, jak również przyczyniać się do powstawania zupełnie nowych. Warto także wiedzieć, iż dane statyczne wskazują, że rodzice częściej decydują się na rozwód w pierwszych dwóch latach po narodzinach dziecka. Odsetek rozwodów między rodzicami dzieci powyżej 6 roku życia, a małżeństwami nie posiadającymi dzieci, jest natomiast podobny.

Terapia par w kryzysie małżeńskim

Kryzys w małżeństwie może wywołany być różnymi czynnikami. Niejednokrotnie stanowi on wynik niewłaściwego doboru partnera, stresu związanego z pracą, choroby jednego z partnerów lub pogorszenia się sytuacji ekonomicznej. Ponadto, wiele par doświadcza kryzysu w pierwszych latach po narodzinach dziecka, albowiem ich dotychczasowe życie ulega wówczas całkowitemu przewartościowaniu. W tym trudnym momencie, warto otwarcie mówić o dotykających nas problemach, emocjach i oczekiwaniach. Niemniej jednak, codzienne obowiązki związane z wychowaniem dziecka, często nie stwarzają warunków do przeprowadzenia szczerej i zrównoważonej rozmowy. Dlatego też, w takim przypadku warto skorzystać z pomocy doświadczonego psychologa. Podczas wizyty w jego gabinecie, uwaga małżonków zostaje skierowana wyłącznie na ich emocje. Zadaniem terapeuty jest stworzenie partnerom możliwe jak najlepszych warunków do rozmowy, podczas której będą oni w stanie rozpoznać przyczyny kryzysu, w którym się znaleźli. Ponadto, psycholog poprzez umiejętne zadawanie pytań jest w stanie pomóc małżonkom odnaleźć drogę do rozwiązania konfliktu, a tym samym podniesienia poziomu satysfakcji z relacji partnerskiej.

Świadoma bezdzietność a satysfakcja z relacji

Rodzina zajmuje wysokie miejsce w hierarchii wartości większości Polaków. Niemniej jednak, coraz więcej młodych małżeństw oraz osób pozostających w stałych związkach nieformalnych, świadomie decyduje się na brak posiadania potomstwa. Przyczyną niniejszego zjawiska są między innymi zmiany o charakterze społeczno-kulturowym i ekonomicznym. Szacuje się, iż w Polsce nawet 30% małżeństw nie posiada potomstwa. Niniejsza liczba określa zarówno małżeństwa, które w przyszłości planują założenie większej rodziny, pary zmagające się z problemami z płodnością, pary niezdeklarowane oraz takie, które podjęły świadomą decyzję o bezdzietności. Z badań przeprowadzonych w 2017 roku przez Emilię Garncarek (polską socjolog) wynika, iż wpływ na podjęcie decyzji o bezdzietności wywierają cztery czynniki:

• Po pierwsze: zadowolenie ze statusu w związku oraz obecnego podziału ról, a co za tym idzie niechęć do podejmowania jakichkolwiek zmian;
• Po drugie: koncentracja na jakości związku. Przez osoby wybierające świadomą bezdzietność, pojawienie się potomka postrzegane jest jako konieczność dzielenia się z nim emocjami. Ponadto, osoby te odnoszą wrażenie, że pojawienie się dziecka w rodzinie w istotny sposób wpłynie na intymność między partnerami;
• Po trzecie: nierówny status związku i nieproporcjonalny podział obowiązków domowych. W tym przypadku, pojawienie się dziecka wzbudza obawę o nasilenie konfliktów między małżonkami;
• Po czwarte: zaburzone relacje partnerskie i niski poziom zadowolenia ze związku.

Osoby uczestniczące w powyższym badaniu podkreślały, że cenią sobie niezależność oraz swobodę działania w różnych sferach życia. Brak posiadania dzieci pozwala im na wysoki komfort życia, odbywanie spontanicznych spotkań oraz podróży. Ponadto, osoby deklarujące świadomą bezdzietność częściej koncentrują się na jakości związku i odczuwają z niego wysoką satysfakcję, która przynosi im poczucie spełnienia.

Podsumowanie

Pojawienie się pierwszego dziecka w rodzinie stanowi wyzwanie dla relacji małżeńskiej/partnerskiej. Ponadto, w sposób istotny wpływa ono na organizację codzienności oraz realizację pozostałych planów i marzeń. I chociaż posiadanie potomstwa dla wielu osób wiąże się z sensem istnienia oraz niewyobrażalnym szczęściem i satysfakcją, może ono także stanowić przyczynę obniżenia się satysfakcji z życia małżeńskiego/partnerskiego. Wpływ na samopoczucie parterów oraz istniejącą między nimi więź, ma nie tylko czas, w którym pojawiło się potomstwo, ale przede wszystkim zaangażowanie w opiekę nad dzieckiem i jakość relacji przed jego narodzinami. W tym miejscu warto także pamiętać, że wiele małżeństw w pierwszych latach życia dziecka doświadcza kryzysu. Dlatego też, tak ważne jest, aby zwrócić się w tym trudnym momencie o pomoc do specjalisty. Podczas terapii możliwe bowiem staje się opracowanie efektywnych strategii radzenia sobie ze zmianami, które pojawiły się po narodzinach dziecka i w istotny sposób wpłynęły na jakość relacji z partnerem.

Bilbliografia

1. Arcimowicz K. (2008), Przemiany męskości w kulturze, w: Nowi mężczyźni? Zmieniające się modele męskości we współczesnej Polsce, M. Fuszara (red.), Warszawa, s. 21-60;
2. Budrowska B. (2000), Macierzyństwo jako punkt zwrotny w życiu kobiety, Wydawnictwo Funna, Wrocław;
3. Budrowska B. (2001), Regulamin i improwizacje, czyli o kulturowym skrypcie bycia matką, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 105-120;
4. Dankiewicz M. Pieniążek S (2018). Poczucie szczęścia i sensu życia rodziców… dzieci w okresie wczesnego i średniego dzieciństwa… – przegląd badań. Studia Psychologica XI. Katedra Psychologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków;
5. Drożdżowicz L. (1999), Macierzyństwo w wybranych koncepcjach teoretycznych, w: De Barbaro B. (red.), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków;
6. Dzwonkowska-Godula K. (2015), Tradycyjnie czy nowocześnie. Wzory macierzyństwa i ojcostwa w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź;
7. Elżanowska H. (2012), Skala Powodzenia Małżeństwa w badaniach prowadzonych pod kierunkiem Profesor Marii Braun-Gałkowskiej, (w:) Dalej w tę samą stronę, I. Ulfik- Jaworska, A. Gała (red.), s. 61-87, Lublin: Wydawnictwo KUL;
8. Garncarek E. (2017), Podejmowanie decyzji o dobrowolnej bezdzietności w kontekście jakości relacji małżeńskiej, Dyskursy Młodych Andragogów 18, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra;
9. Janicka I. (2002), Przeobrażenia współczesnego małżeństwa. Folia Psychologica 6. Zakład Psychologii Rodziny i Rozwoju Człowieka, Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź;
10. Jarczyk A. (2009), Małżonkowie między sobą, (w:) Szczęśliwe małżeństwo. Wspólnota, komunikacja, wychowanie, J. Charuza, J. Konieczny, M. Kuczaj, M. Bochnak, A. Jarczyk, H. Kuczaj, K. Bochnak, J. Jarczyk (red.), s. 51-60, Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława BM;
11. Kucharska M. Janicka I. (2018), Zależność i wsparcie od partnera a więź matki Z dzieckiem w okresie prenatalnym. Polskie Forum Psychologiczne, 2018, tom 23, numer 1, s. 139-156, Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki, Łódź;
12. Kurek E. I. (2011). Obszary zmian w życiu młodych rodziców. Edukacja Dorosłych 2011, nr 1, Warszawa;
13. Kołodziej-Zaleska A, Ilska M. (2017). „Małżonkowie powinni być najlepszymi przyjaciółmi”. Mity małżeńskie jako stereotypowe przekonania o małżeństwie – ich znaczenie w życiu pary i rodziny. Instytut Studiów Międzynarodowych i Edukacji HUMANUM, 25 (2), Uniwersytet Śląski, Katowice;
14. Liberska H., Matuszewska M. (2001), Małżeństwo. Męskość – kobiecość, miłość, konflikt, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań;
15. Ziemska M. (1999), Rodzina współczesna, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.