Depresja u mężczyzn – najważniejsze informacje

Depresja może mieć zróżnicowany przebieg. Niemniej jednak najczęściej rozpoznaje się ją przy uwzględnieniu kryteriów diagnostycznych zawartych między innymi w klasyfikacji chorób Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10).

Zgodnie z niniejszą klasyfikacją, wśród podstawowych objawów depresji możemy wyróżnić:

• Obniżenie nastroju;
• Utratę dotychczasowych zainteresowań;
• Zobojętnienie emocjonalne;
• Wyraźne obniżenie energii, które prowadzi do zmniejszonej aktywności;
• Zwiększoną męczliwość (nieuzasadnioną występowaniem zaburzeń somatycznych).

Wśród objawów dodatkowych o charakterze poznawczym wymienia się natomiast:

• Osłabienie zdolności do koncentracji oraz utrzymywania uwagi;
• Obniżoną samoocenę oraz poczucie własnej wartości;
• Pesymistyczne spostrzeganie przyszłości;
• Zaburzenia snu oraz łaknienia (wzmożone łaknienie lub brak apetytu);
• Myśli oraz tendencje samobójcze, które stanowią następstwo uporczywego odczuwania wewnętrznej pustki, a także utraty sensu istnienia.

Psychologowie coraz częściej zwracają uwagę, że depresja może przebiegać w odmienny sposób u kobiet i u mężczyzn. Okazuje się bowiem, że niniejsza jednostka chorobowa częściej pozostaje nierozpoznana u przedstawicieli płci męskiej. Ponadto, u mężczyzn częściej pojawiają się objawy nieswoiste, które często pozostają niezauważalne dla otoczenia. Objawy te przeważnie powiązane są z ograniczeniami nałożonymi przez tradycyjne postrzeganie mężczyzn, którzy nie powinni okazywać swoich słabości. Są to zatem objawy tłumione, które mogą przejawiać się w postaci agresji, czy też skłonności do nadużywania alkoholu oraz środków o działaniu psychoaktywnym. Następstwem takiego stanu rzeczy jest częstsze nieleczenie objawów depresji przez mężczyzn, a także zwiększona liczba śmierci ponoszonych na skutek samobójstwa.

Rozpoznanie dysfunkcji seksualnych u mężczyzn z depresją

Dysfunkcje seksualne są powszechne w przebiegu depresji u mężczyzn. Oznaczają one zaburzenie przebiegu reakcji seksualnych, które mogą występować przed, w trakcie oraz po zakończeniu stosunku. Dysfunkcje te związane są najczęściej z fizjologią reakcji seksualnych, które mogą być nieprawidłowe na skutek występowania depresji. Opisywane zaburzenia dotyczą jednej lub kilku faz odpowiedzi seksualnej – odczuwania pożądania, podniecenia, zdolności do osiągania orgazmu oraz odprężenia. Mężczyźni, którzy zgłaszają się do gabinetu lekarza z powodu doświadczania objawów depresji, zazwyczaj nie mówią o doświadczanych trudnościach w sferze intymnej. Najczęściej ujawniają oni swoje problemy dopiero wtedy, gdy zostaną o nie bezpośrednio zapytani.

Specjaliści zwracają jednak uwagę, że nawet dokładne badanie psychiatryczne nie pozwala dowiedzieć się, z jakimi dokładnie dysfunkcjami seksualnymi mierzy się pacjent. Pytania dotyczą bowiem ogólnego braku satysfakcji, czy też całkowitego zaprzestania współżycia. Dlatego też subtelniejsze zmiany, związane między innymi ze zmniejszeniem doświadczanej przyjemności w czasie stosunku, czy też zanikiem myśli oraz wyobrażeń o charakterze seksualnym, zazwyczaj pozostają niezauważone. Tymczasem, rozpoznanie dysfunkcji seksualnych w przebiegu depresji jest niezwykle ważne dla podjęcia efektywnego leczenia. W związku z tym, biorąc pod uwagę możliwość niechęci pacjentów do dzielenia się objawami dotyczącymi sfery seksualnej, diagnosta może zastosować badanie kwestionariuszowe (np. Skalę Depresji Hamiltona, czy też Skalę Depresji Becka), które będzie punktem wyjścia do dalszej rozmowy oraz diagnozy współwystępujących dysfunkcji seksualnych.

Charakterystyka dysfunkcji seksualnych u mężczyzn leczących się z powodu depresji

W przebiegu zaburzeń nastroju, w tym depresji, podczas pracy terapeutycznej na pewnym etapie leczenia pojawia się kwestia występowania u pacjentów nieprawidłowości w obszarze życia seksualnego. Niniejsze obserwacje praktyków potwierdzają liczne badania naukowe przeprowadzone na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Już w 1998 roku Jules Angst (szwajcarski lekarz psychiatra) zaobserwował blisko dwukrotnie częstsze występowanie zaburzeń życia seksualnego u pacjentów z rozpoznaniem depresji, w porównaniu do osób zdrowych. Również badania Aarona T. Becka (amerykańskiego psychiatry) zwróciły uwagę, iż ponad 60% pacjentów z rozpoznaniem ciężkiej depresji nie wykazuje zainteresowania sferą życia seksualnego, co wpływa na ich funkcjonowanie w niniejszym obszarze. Wieloletnie obserwacje oraz badania pozwoliły więc na wysnucie wniosku, że osoby zmagające się z objawami depresyjnymi znacznie rzadziej deklarują aktywność seksualną. W tym miejscu warto zaznaczyć, że to właśnie depresja uznawana jest za jeden z najistotniejszych czynników ryzyka pojawienia się dysfunkcji seksualnych, obok takich chorób przewlekłych jak cukrzyca, czy nadciśnienie tętnicze.

Psychologowie są zdania, że pojawiające się u mężczyzn z rozpoznaniem depresji dysfunkcje seksualne można traktować jako integralną część zaburzenia nastroju. Współcześnie, obniżenie aktywności seksualnej przypisywane jest od 50% do nawet 90% pacjentów z rozpoznaniem depresji (zarówno tym poddawanym farmakoterapii, jak i tym, którzy podejmują wyłącznie leczenie psychoterapeutyczne).

Specjaliści zwracają uwagę, że obniżenie libido jest najczęściej występującą u mężczyzn z depresją dysfunkcją seksualną (ponad 25% przypadków). Jednocześnie wyjaśniają, że obniżenie popędu seksualnego związane z depresją może u mężczyzn doprowadzić do zaburzeń erekcji, a nawet przybrać formę impotencji – co w wielu przypadkach przyczynia się do pogorszenia samopoczucia psychicznego.

Praktycy pragną jednak zwrócić uwagę, że częstsze występowanie zaburzeń erekcji w grupie mężczyzn z depresją nie jest jednoznacznie powiązane z przebiegiem samej choroby. Pojawienie się niniejszej dysfunkcji seksualnej często powiązane jest z współwystępowaniem innych czynników ryzyka, wśród których wyróżnia się: nadużywanie alkoholu oraz substancji o działaniu psychoaktywnym, zaawansowany wiek pacjenta, współwystępowanie chorób somatycznych (ze szczególnym uwzględnieniem cukrzycy oraz nadciśnienia tętniczego).

Przyczyny dysfunkcji seksualnych u mężczyzn z depresją

Etiologia zaburzeń seksualnych jest zwykle złożona. W powstawaniu dysfunkcji bierze udział kombinacja czynników o charakterze biologicznym, społeczno-kulturowym oraz psychologicznym. Mimo licznych badań nad związkiem depresji z występowaniem zaburzeń seksualnych u mężczyzn trudno jest wskazać jednoznaczny kierunek wpływu. Warto bowiem wiedzieć, że na powstawanie dysfunkcji mogą oddziaływać choroby przewlekłe, zaburzenia hormonalne, dieta, przyjmowane leki oraz aktualny stan samopoczucia psychicznego. Psychologowie zwracają jednak uwagę, że za powstawanie zaburzeń seksualnych u mężczyzn z depresją mogą odpowiadać bezpośrednio objawy zaburzeń nastroju. Dla ich przebiegu charakterystyczny jest spadek energii oraz utrata zainteresowań. W przebiegu depresji może pojawić się także przewlekłe zmęczenie, a nawet objawy somatyczne, takie jak silne bóle brzucha, czy też głowy, które znacznie utrudniają podjęcie satysfakcjonującego współżycia. Więcej na temat związku depresji z zaburzeniami seksualnymi dowiesz się z dalszej części artykułu.

Leczenie farmakologiczne a problemy seksualne mężczyzn z depresją

Leczenie farmakologiczne stanowi ważny, a często niezbędny element leczenia depresji. Badania potwierdzają jednak, że na skutek stosowanej farmakoterapii może dojść do pojawienia się zaburzeń funkcji seksualnych. Powszechnie stosowane w terapii zaburzeń nastroju leki z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (z ang. selective serotonin reuptake inhibitor – SSRI) mogą odpowiadać za problemy w osiąganiu orgazmu oraz nieprawidłowości procesu ejakulacji. Rzadziej przyczyniają się do obniżenia poziomu libido oraz problemów z erekcją. W świetle współczesnych analiz, za substancje, które najrzadziej powodują dysfunkcje seksualne u mężczyzn uznaje się m. in. mirtazapinę, bupropion, moklobemid czy nefazodon.

Nie podlega wątpliwości, że dysfunkcje seksualne – pojawiające się w przebiegu leczenia – w znaczny sposób mogą wpłynąć na życie chorych, nie tylko w wymiarze seksualnym. Mogą oddziaływać także na pogorszenie się samooceny mężczyzny i osłabienie relacji partnerskich, co w efekcie pogłębia obniżenie nastroju. W niniejszym przypadku najważniejsze zdaje się jednak, że pojawiające się dysfunkcje wpływają także na dalsze leczenie pacjenta. W wyniku pojawienia się zaburzeń seksualnych, a w ich następstwie, pogorszenia się doświadczanej jakości życia, część pacjentów rezygnuje (bez uprzedniej konsultacji) z dalszej terapii, co w dłuższej perspektywie przyczynia się nie tylko do pogłębienia objawów depresji, ale także dysfunkcji seksualnych.

Związek depresji z zaburzeniami seksualnymi u mężczyzn

Związek depresji z zaburzeniami seksualnymi u mężczyzn wbrew pozorom nie jest jednoznaczny. Pojawiające się dysfunkcje mogą bowiem stanowić zarówno przyczynę, objaw, jak i niepożądane następstwo leczenia depresji. We współczesnej literaturze specjalistycznej znajdziemy liczne opracowania próbujące wyjaśnić powiązania oraz zależności występujące między tymi zaburzeniami. Niemniej jednak, mimo licznych badań, nadal wiele kwestii pozostaje niewyjaśnionych. Z pozoru prosta próba wyjaśnienia związku między zaburzeniami seksualnymi i depresyjnymi, staje się coraz bardziej skomplikowana w momencie zagłębiania się w szczegóły samej definicji dysfunkcji seksualnych.

Konieczne jest bowiem wyodrębnienie różnicy między zaburzeniami odczuwania samej potrzeby seksualnej, a zaburzeniami reakcji genitalnych, czy też zaburzeniami odczuwania przyjemności. W takim przypadku, określenie jednoznacznego kierunku zależności między depresją a dysfunkcjami seksualnymi u mężczyzn staje się ogromnym wyzwaniem. Mamy tu bowiem do czynienia ze skomplikowaną siecią wzajemnych powiązań i zależności, w których pojawiające się dysfunkcje i problemy seksualne mogą stanowić zarówno skutek, jak i przyczynę zaburzeń nastroju.

Psychologowie zwracają jednak uwagę, że bez względu na związek przyczynowo skutkowy, w przypadku współwystępowania depresji oraz dysfunkcji seksualnych, powinniśmy zwrócić uwagę na konsekwencje społeczne niniejszej sytuacji. Problemy ze zdrowiem seksualnym wpływają bowiem bezpośrednio na funkcjonowanie pacjenta w życiu codziennym. Bezsprzecznie odciskają piętno na jego samoocenie oraz kondycji psychicznej, która jest szczególnie wrażliwa w przebiegu zaburzeń depresyjnych. W tym miejscu wyraźnie należy podkreślić jeszcze jeden aspekt związku depresji z dysfunkcjami seksualnymi u mężczyzn – liczne badania oraz obserwacje potwierdzają bowiem, że leczenie jednego schorzenia wpływa na poprawę drugiego.

Terapia zaburzeń seksualnych u mężczyzn z rozpoznaniem depresji

Strategie terapeutyczne w przypadku współwystępowania u mężczyzn depresji oraz dysfunkcji seksualnych są liczne. Niemniej jednak, ze względu na wciąż niewystarczającą ilość rzetelnych badań w tym zakresie, trudno jest wyszczególnić te, które charakteryzują się najwyższą skutecznością. Warto jednak wiedzieć, że w takim przypadku ważna jest współpraca specjalistów i zapewnienie pacjentowi zarówno właściwej opieki psychiatrycznej, jak i psychologicznej / psychoterapeutycznej.

Dla powodzenia terapeutycznego, w pierwszej kolejności ważne jest ustalenie prawdopodobnych przyczyn występujących zaburzeń. Jeśli pacjent zgłasza pojawienie się dysfunkcji seksualnych w krótkim czasie od wprowadzenia leczenia farmakologicznego, warto zaproponować, aby odczekał około 4 do 6 tygodni i obserwował, czy intensywność objawów zmienia się. Jest to konieczne w celu ustalenia, czy zaburzenia seksualne stanowią symptom depresji, czy też są skutkiem niepożądanym wprowadzonego leczenia. W tym miejscu warto bowiem zaznaczyć, że okres 4-6 tygodni jest zwykle wystarczający dla tak zwanej adaptacji receptorowej (przyzwyczajenia się organizmu do leków), po której nasilenie niekorzystnych efektów leczenia zwykle ulega zmniejszeniu.

Jeśli takie działanie nie przynosi oczekiwanej skuteczności, możliwa jest próba korekcji niepożądanych efektów leczenia, między innymi poprzez redukcję przyjmowanej dawki, czy też zmianę pory przyjmowania leku (po stosunku seksualnym). Psychiatra, w szczególnych przypadkach może także zaproponować pacjentowi „wakacje lekowe” – zazwyczaj są to 2-3 dni w miesiącu. Taki sposób może przynieść około 50% poprawę w zakresie libido. „Wakacje lekowe” mogą być wprowadzane jedynie w porozumieniu z lekarzem. Co niezwykle istotne i wymagające wyraźnego podkreślenia, zastosowanie wyżej wymienionych metod niesie ze sobą znaczne ryzyko zmniejszenia skuteczności leczenia zaburzeń depresyjnych.

Ważną rolę w terapii współwystępowania dysfunkcji seksualnych oraz depresji spełnia psycholog / psychoterapeuta, bowiem w momencie pojawienia się niepokojących objawów, istotna jest psychoedukacja. Zadaniem specjalisty jest przekazanie pacjentowi informacji na temat tego, jakie czynniki mogą wpływać na pojawienie się problemów seksualnych, a są nimi: problemy ze snem, nadmierne poczucie zmęczenia, intensywny lub przewlekły stres, przyjmowane leki i suplementy diety, niewłaściwe nawyki żywieniowe, niska aktywność fizyczna. W związku z tym psycholog powinien zaproponować pacjentowi próbę wycofania niekorzystnych nawyków i wspieranie go w procesie zmiany, a także obserwacji, czy funkcje seksualne ulegają poprawie po wyeliminowaniu wspomnianych czynników ryzyka. Pomocne w procesie terapii może okazać się także zastosowanie technik relaksacyjnych.

Podsumowanie

Bez względu na związek przyczynowo-skutkowy, współwystępowanie depresji oraz zaburzeń sfery życia seksualnego stanowi poważny problem. Z każdym rokiem zwiększa się liczba mężczyzn, u których rozpoznaje się zaburzenia nastroju, co oznacza, że przybywa także pacjentów zmagających się z dysfunkcjami seksualnymi. Niestety, z uwagi na specyfikę niniejszego problemu, nadal niewiele osób decyduje się na spontaniczne mówienie o nim. Takie postępowanie stwarza ryzyko pogorszenia się sytuacji psychologicznej mężczyzny, a niejednokrotnie przyczynia się nawet do rezygnacji z leczenia. Dlatego też tak ważne jest, aby współczesna opieka psychologiczna oraz psychiatryczna dbała o poprawę we wszystkich aspektach funkcjonowania pacjenta, w tym także w obszarze jego seksualności. Stworzenie warunków do otwartej rozmowy oraz pracy nad problemem współwystępowania depresji, oraz dysfunkcji seksualnych zwiększa poczucie bezpieczeństwa, poprawia współpracę, a co najważniejsze, rokowanie leczenia.

Bibliografia

1. Bossini L. Dysfunkcje seksualne, choroby psychiczne a jakość życia — praca przeglądowa. Psychiatria Polska. 2014; 48(4): 715–726;
2. Casper RC, Redmond DE, Katz MM, et al. Somatic symptoms in primary affective disorder. Presence and relationship to the classification of depression. Arch Gen Psychiatry. 1985; 42(11): 1098–1104;
3. Clayton AH, Montejo AL. Major depressive disorder, antidepressants, and sexual dysfunction. J Clin Psychiatry. 2006; 67 Suppl 6: 33–37;
4. Cyranowski JM, Frank E, Young E et al.: Adolescent onset of the gender difference in lifetime rates of major depression: a theoretical model. Arch Gen Psychiatry 2000; 57: 21–27;
5. Franchini L, Ciracì M, Redaelli C. Sexual dysfunction during longterm treatment with antidepressants in unipolar disorder: clinical and management. Journal of Psychopathology. 2012; 18(2): 131–137;
6. Genuchi MC, Mitsunaga LK: Sex differences in masculine depression: externalizing symptoms as a primary feature of depression in men. J Mens Stud 2015; 23: 243–251; 
7. Higgins A, Nash M, Lynch AM. Antidepressant-associated sexual dysfunction: impact, effects, and treatment. Drug Healthc Patient Saf. 2010; 2:141–150;
8. Jakima S, Lew-Starowicz M. Dysfunkcje seksualne w depresji. Wydawnictwo Most, Warszawa 2010;
9. Janus M, Szulc A. Dysfunkcje seksualne jako problem XXI wieku . In: Maciąg K, Olszówka M. ed. Choroby XXI wieku: wybrane zagadnienia. Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL, Lublin 2015;
10. Kowalczyk R, Lew-Starowicz Z. Definicja i koncepcja normy w seksuologii. In: Lew-Starowicz Z, Skrzypulec V. ed. Podstawy seksuologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018: 21–35;
11. Landowski J. Patogeneza dysfunkcji seksualnych w depresji. Psych Prakt Ogólnolek. 2003; 3(1): 23–25;
12. Luoma JB, Martin CE, Pearson JL: Contact with mental health and primary care providers before suicide: a review of the evidence. Am J Psychiatry 2002; 159: 909–916; 
13. Martin LA, Neighbors HW, Griffith DM: The experience of symptoms of depression in men vs women: analysis of the National Comorbidity Survey Replication. JAMA Psychiatry 2013; 70: 1100–1106; 
14. Payne S, Swami V, Stanistreet DL: The social construction of gender and its influence on suicide: a review of the literature. J Mens Health 2008; 5: 23–35;
15. Reffelmann T., Kloner R.A. Sexual function in hypertensive patients receiving treatment. Sexual function in hypertensive patients receiving treatment. Vasc. Health. Rsk Manag. 2006; 2: 447–455;
16. Reffelmann T., Kloner R.A. Vardenafil: a selective inhibitor of phosphodiesterase- 5 for the treatment of erectile dysfunction. Expert. Opin. Pharmacother. 2007; 8: 965–974;
17. Rice SM, Fallon BJ, Aucote HM et al.: Development and preliminary validation of the Male Depression Risk Scale: furthering the assessment of depression in men. J Affect Disord 2013; 151: 950–958;
18. Rol P, Chodkiewicz J: Objawy atypowej depresji u mężczyzn uzależnionych od alkoholu – rola agresywności, impulsywności i bólu psychicznego. Postępy Psychiatr Neurol 2015; 24: 199–207;
19. Rutz W, von Knorring L, Pihlgren H et al.: An educational project on depression and its consequences: is the frequency of major depression among Swedish men underrated, resulting in high suicidality? Primary Care Psychiatry 1995; 1: 59–63;
20. Seidman SN, Roose SP, Seidman SN, et al. The relationship between depression and erectile dysfunction. Curr Psychiatry Rep. 2000; 2(3): 201–205;
21. Spendelow JS: Cognitive-behavioral treatment of depression in men: tailoring treatment and directions for future research. Am J Mens Health 2015; 9: 94–102;
22. Winkler D, Pjrek E, Kasper S: Anger attacks in depression – evidence for a male depressive syndrome. Psychother Psychosom 2005; 74: 303–307.