Otyłość u kobiet a zaburzenia seksualne

Dokonując przeglądu współczesnej literatury oraz poddając analizie badania naukowe, jesteśmy w stanie dostrzec, że wiele dysfunkcji seksualnych, które rozpoznaje się wśród współczesnych kobiet, może związanych być z nadwagą i otyłością, a także chorobami, które rozwijają się w ich następstwie – cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami psychicznymi (w tym przede wszystkim z depresją). Z roku na rok, problem otyłości przybiera na swojej sile. Ze względu na tak dużą liczbę przypadków, zjawisko rozpowszechniania się otyłości określane jest dziś mianem epidemii.

Chociaż dane statystyczne pokazują, że problem nadwagi częściej dotyczy mężczyzn, warto wiedzieć, że w sytuacji otyłości dane te prezentują się w odwrotny sposób. Naukowcy wyjaśniają przy tym, że to właśnie kobiety na przestrzeni swojego życia bardziej narażone są na rozwój choroby otyłościowej. Związane jest to między innymi z okresem pokwitania, jak również porodami oraz okresami karmienia piersią. Szacuje się, że każda kolejna ciąża sprzyja zwiększeniu się masy ciała przyszłej mamy o blisko 12 %.

To jednak nie koniec. Menopauza i związana z nią zmiana czynności hormonalnej również sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej (szczególnie w okolicach brzucha), a tym samym zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości. Specjaliści wyjaśniają, że jest to związane przede wszystkim ze zmniejszaniem się stężenia estrogenów i zwiększaniem się poziomu testosteronu we krwi.

Współcześnie nie udało się jeszcze wskazać charakterystycznych dysfunkcji seksualnych u kobiet, które pojawiają się w przebiegu otyłości. Niemniej jednak zgodnie z przeprowadzonymi do tej pory badaniami, kobiety z istotnie nadmierną masą ciała przyznają się do doświadczania zaburzeń w obrębie życia seksualnego. Ponadto, deklarują, że stronią od zbliżeń z partnerem głównie z przyczyn związanych z samooceną i postrzeganiem własnego ciała (ten aspekt omówiony zostanie dokładnie w dalszej części artykułu). Tymczasem, obserwacje naukowe zwracają uwagę na fakt, że redukcja masy ciała, związana z wprowadzeniem do codzienności zasad zdrowego stylu życia, w znacznym stopniu przyczynia się do podniesienia satysfakcji z życia seksualnego. Nie podlega zatem wątpliwości, że rozwój otyłości oraz zaburzeń seksualnych u kobiet jest ze sobą powiązany.

Samoocena i obraz ciała kobiet zmagających się z chorobą otyłościową a jakość życia seksualnego

Informacje zawarte w literaturze przedmiotu wskazują, że kobiety z rozpoznaniem otyłości przejawiają niższy poziom ogólnej samooceny, na którą składają się samoakceptacja własnego wyglądu, negatywna reprezentacja obrazu własnego ciała w umyśle, negatywna ocena własnej atrakcyjności w kontekście seksualnym. Same kobiety zmagające się z otyłością niejednokrotnie przyznają, że zaburzenie to istotnie wpływa na ich poczucie kobiecości, a tym samym oddziałuje na obniżenie satysfakcji z życia seksualnego.

Psychologowie wyjaśniają, że wygląd (ze szczególnym uwzględnieniem masy i kształtu ciała) stanowi jeden z podstawowych elementów kształtujących naszą tożsamość i wpływających na poczucie własnej wartości. To właśnie na podstawie wyglądu tworzy się reprezentację obrazu własnego ciała w umyśle, która jest nieodłączną składową całego obrazu siebie. Pojęcie obrazu własnego ciała opisuje wizerunek, który formowany jest w naszym umyśle. Na jego powstawanie oraz rozwój wpływają czynniki biologiczne, psychologiczne oraz społeczne. Wszystkie te trzy sfery w równym stopniu – na przestrzeni naszego życia – mogą wpływać na zmianę obrazu własnego ciała w naszych umysłach. Bodźce zewnętrzne wpływają także na wyobrażenie naszego ciała, które oddziałuje zarówno na sposób myślenia, jak i działania.

To, jak postrzegamy wizerunek własnego ciała, wiąże się istotnie z poczuciem jakości życia. Psychologowie wyjaśniają, że negatywna ocena wyglądu często łączy się z niską samooceną w sferze społecznej – poczucie braku akceptacji ze strony otoczenia, w sferze poznawczej – niskie poczucie kontroli oraz niska ocena własnej inteligencji, w sferze emocjonalnej – pesymistyczne spostrzeganie otaczającej rzeczywistości, tendencja do przejawiania obniżonego nastroju. Co bardzo istotne, przyczyną niezadowolenia z wyglądu własnego ciała jest nie tylko rzeczywista nadmierna masa ciała, ale także przekonanie o tym, że jest się za grubym (które w niektórych przypadkach może utrzymywać się nawet po efektywnym procesie redukcji nadwagi).

Jeśli kobieta jest przekonana o własnej nieatrakcyjności fizycznej, często trudno jest się jej skoncentrować na swoich rzeczywistych odczuciach. Ponadto niemożność emocjonalnego „dostrojenia się” do partnera sprawia, że jest ona w stanie podniesionej czujności i uważnie śledzi jego reakcje na wygląd własnego ciała (np. podczas intymnym zbliżeń). Kobiety w wywiadach psychologicznych przyznają, że w sytuacjach seksualnych często czują się tak, jakby tylko czekały na to, aż partner wykaże niezadowolenie lub rozczarowanie spowodowane ich wyglądem.

Takie poczucie napięcia i jednoczesnej kontroli sprawia, że kobieta nie może być spontaniczna w czasie kontaktów seksualnych. Warto przy tym pamiętać, że przyjemność seksualna w znacznej mierze od tej spontaniczności oraz otwartości zależy. Jeśli osoba z nadwagą lub otyłością krytycznie ocenia swój wygląd i czuje się nieatrakcyjna, często ma wrażenie, że nie jest warta czerpania prawdziwej radości i satysfakcji z kontaktów seksualnych. Wówczas, osiągnięcie zadowolenia ze sfery intymnych kontaktów jest wręcz niemożliwe.

Istota wsparcia społecznego w kontekście otyłości a seksualność kobiet

Analizując związek otyłości z satysfakcją z życia seksualnego, warto zwrócić uwagę na kontekst społeczny. Okazuje się bowiem, że nie tylko nadmierna masa ciała, ale także reakcje otoczenia są odpowiedzialne za rozwój określonych konsekwencji psychologicznych, w tym również tych dotyczących sfery życia seksualnego. Jeśli społeczeństwo przedstawia stereotypowe, często negatywne postawy wobec otyłości kobiety, wówczas może ona doświadczać istotnych konfliktów wewnętrznych, które w efekcie doprowadzają do nadmiernie krytycznego postrzegania własnego ciała i atrakcyjności, a także do obniżenia ogólnej samooceny oraz poczucia wartości.

Co bardzo istotne, okazuje się, że również bliskie osoby – w tym członkowie rodziny – mogą być źródłem najbardziej krytycznych komentarzy związanych z masą ciała kobiety. Zazwyczaj rodzice, rodzeństwo, czy też dalsi krewni nie mają świadomości, jaką ich przykre uwagi mają siłę i jak negatywne emocje oraz zmiany w postrzeganiu samej siebie mogą wywołać. Ma to szczególnie istotne znaczenie w sytuacji, w której odbiorczyniami tych przykrych, często nawet brutalnych uwag są dorastające dziewczęta. Zdarza się bowiem, że wypowiedziane przez bliskich słowa zostają z nimi na lata i oddziałują na ich myślenie o sobie nawet w życiu dorosłym.

W efekcie „nieprzychylna uwaga wujka” na temat zmiany wagi, czy też spożywania nadmiernych ilości jedzenia, może stać się przyczyną zaburzeń odżywiania, a także nadmiernie krytycznego spostrzegania wyglądu własnego ciała.

W tym miejscu ważne jest podkreślenie, że dziewczęta oraz kobiety narażone na stygmatyzację z powodu nadmiernej masy ciała często prezentują wyraźnie niższe poczucie własnej wartości, oraz atrakcyjności seksualnej. To sprawia, że przejawiają one tendencję do wchodzenia w związki z partnerami, którzy wykorzystują ich obniżoną samoocenę w celach manipulacji i osiągania własnych potrzeb.

Dlatego też to bardzo ważne, aby kobiety doświadczające problemu nadwagi i otyłości nie tylko były wolne od krytycznych, często ordynarnych uwag ze strony społeczeństwa, ale także otrzymywały niezbędne wsparcie, które pomoże w walce z dotykających ich problemem, a także wzmocni poczucie własnej wartości.

Otyłość, depresja i seksualność kobiet

W przypadku rozwoju otyłości, a także zaburzeń afektywnych (ze szczególnym uwzględnieniem depresji) obserwuje się występowanie podobnych, często wspólnych czynników ryzyka. Ponadto psychologowie zwracają uwagę, że w przebiegu otyłości istnieje zwiększone ryzyko rozwoju depresji. Związane jest to między innymi z doświadczaniem istotnej rozbieżności między idealnym a realnym obrazem ciała. Ta rozbieżność nie tylko powoduje niezadowolenie z wyglądu, ale wpływa także na obniżenie samooceny, a tym samym na zmniejszenie doświadczanej satysfakcji z życia.

W tym miejscu warto zauważyć, że zarówno otyłość, jak i depresja prowadzą do licznych powikłań zdrowotnych, w tym zaburzeń seksualnych. Otyłe kobiety z rozpoznaniem depresji doświadczają obniżonej energii seksualnej i tym samym wyrażają mniejszą ochotę na kontakty intymne z partnerem. Dodatkowo, mogą one zmagać się z problem bólu podczas stosunku, który może być efektem ubocznym leków stosowanych w terapii zaburzeń nastroju. Co ważne, zarówno otyłość, jak i depresja sprzyjają obniżeniu ogólnej aktywności jednostki w życiu społecznym. To sprawia, że kobietom trudniej jest nawiązywać wartościowe relacje, na które składają się satysfakcjonujące kontakty seksualne. Seksuolodzy dostrzegają, że wiele kobiet mierzących się z otyłością oraz depresją doświadcza zaburzeń orgazmu. Przyczyną niniejszego stanu rzeczy są złożone czynniki o charakterze psychologicznym, wśród których należy wyróżnić przede wszystkim:

• Nadmierne poczucie wewnętrznej kontroli;
• Obniżenie własnej wartości i atrakcyjności fizycznej;
• Lęk przed negatywną oceną ze strony partnera seksualnego.

Otyłość, cukrzyca i seksualność kobiet

Chociaż niniejszy artykuł skupia się przede wszystkim na psychologicznych następstwach otyłości w kontekście życia seksualnego kobiet, warto wspomnieć również o tym, jak choroby towarzyszące nadmiernej masie ciała oddziałują na intymną sferę życia. W tym miejscu należy zaznaczyć, że u kobiet z otyłością obserwuje się podwyższone ryzyko rozwoju cukrzycy typu drugiego. Niniejsza choroba związana jest ze zmianami w obrębie naczyń krwionośnych oraz obwodowego układu nerwowego, które mogą bezpośrednio przyczyniać się do rozwoju dysfunkcji seksualnych u kobiet.

Wśród najczęściej rozpoznawanych zaburzeń seksualnych u kobiet zmagających się z cukrzycą wyróżnia się:

• Oziębłość płciową;
• Obniżenie libido;
• Zaburzenia lubrykacji, których następstwem może być bolesność doświadczana w czasie stosunków seksualnych – mogąca doprowadzić do rozwoju dyspareunii oraz / lub pochwicy. 

Doświadczanie bolesności podczas stosunków w przebiegu cukrzycy towarzyszącej otyłości może spowodowane być także zwiększoną skłonnością do rozwoju stanów zapalnych w obrębie dróg rodnych.

Otyłość, nadciśnienie tętnicze i seksualność kobiet

Otyłość stanowi jeden z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. Analizy wskazują, że blisko 80% przypadków rozpoznania niniejszego zaburzenia związane jest z istotnym przyrostem masy ciała. W tym miejscu warto zaznaczyć, że zjawisko nadciśnienia tętniczego u kobiet z rozpoznaniem otyłości często koreluje z zaburzeniami sprawności seksualnej, które mogą wyrażane być w różny sposób, przy czym najczęściej rozpoznaje się obniżenie poziomu libido. Specjaliści zaznaczają, że problemy seksualne u kobiet z rozpoznaniem ciśnienia tętniczego towarzyszącego otyłości znacznie częściej występują w grupie pacjentek, które nie podejmują leczenia farmakologicznego oraz dietetycznego.

Warto jednak wiedzieć, że określone dysfunkcje seksualne mogą pojawić się także w wyniku stosowania niektórych środków farmakologicznych. Czasem zdarza się, że doświadczenie tych dysfunkcji staje się przyczyną rezygnacji z podejmowanego leczenia, bez uprzedniego skonsultowania swojego problemu ze specjalistą. To ogromny błąd, albowiem nieleczenie nadciśnienia tętniczego w przebiegu otyłości nie tylko nie przyniesie poprawy w kontekście funkcjonowania seksualnego, ale przede wszystkim stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia pacjentki.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że w przypadku młodych pacjentek z rozpoznaniem ciśnienia tętniczego w przebiegu otyłości nie zawsze konieczne jest zastosowanie leczenia farmakologicznego. W niektórych przypadkach, dzięki odpowiedniej opiece dietetycznej oraz wsparciu psychologicznemu, możliwe staje się osiągnięcie redukcji masy ciała, a tym samym ciśnienia tętniczego, co związane jest również z poprawą funkcjonowania pacjentek w sferze życia seksualnego.

Wsparcie psychologiczne dla kobiet doświadczających problemów seksualnych w przebiegu otyłości

Liczne badania oraz obserwacje specjalistów potwierdzają, że udane życie seksualne stanowi jeden z najważniejszych czynników ogólnej satysfakcji z życia, a także swoisty rodzaj ochrony przed licznymi chorobami (w tym zaburzeniami nastroju). Jak wspomniano wcześniej, otyłość kobieca bardzo często związana jest z obniżeniem zadowolenia z niniejszej sfery życia. Wpływa na to wiele czynników, w tym niezadowolenie z wyglądu własnego ciała oraz choroby towarzyszące (tj. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca).

Wydawać mogłoby się zatem, że redukcja masy ciała może stanowić remedium na doświadczane przez kobiety dysfunkcje seksualne w przebiegu otyłości. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że proces odchudzania nie jest łatwy. Co więcej, niejednokrotnie związany jest z doświadczaniem silnego stresu oraz frustracji, która przyczynia się do pogłębienia problemów seksualnych. Dlatego też tak ważne jest, aby kobiety otrzymywały wielowymiarowe wsparcie psychologiczne w procesie odchudzania. Współpraca z psychologiem powinna dotyczyć nie tylko problemów z odżywianiem, ale także wszystkich obszarów życia, które w związku z niniejszym zaburzeniem podlegają zakłóceniu. To bardzo ważne, aby psycholog zachęcał pacjentkę do otwartej rozmowy na temat problemów seksualnych oraz aspektów związanych z obniżonym poczuciem zadowolenia z własnego ciała.

Pomoc psychologiczna jest niezmiernie ważna zarówno w procesie odchudzania, jak i doświadczania problemów seksualnych. Najczęściej przyjmuje ona postać terapii indywidualnej, prowadzonej w jednym z popularnych nurtów psychologicznych, tj. psychodynamicznym, poznawczo-behawioralnym, czy też systemowym.

W terapii psychodynamicznej terapeuta koncentruje się na odczuwaniu głębokich (często nieuświadomionych) konfliktów, które mogą stanowić przyczynę zarówno nadmiernej masy ciała, jak i doświadczanych problemów seksualnych.

Model systemowy skupia się natomiast na relacjach rodzinnych oraz społecznych kobiety doświadczającej problemu otyłości, oraz zaburzeń seksualnych. Praca w niniejszym systemie często koncentruje się na próbie rozwiązania relacji konfliktowych, a także poprawie komunikacji, co stanowi swoistą prewencję rozwoju dalszych zaburzeń.

Podejście poznawczo-behawioralne zakłada pracę zarówno nad zniekształceniami poznawczymi (np. nieadekwatnym, zbyt krytycznym postrzeganiem własnego ciała), a także nad kształtowaniem prawidłowych nawyków / postaw wobec żywienia oraz życia seksualnego.

Nie tylko opieka psychologiczna – jak radzić sobie z problemami seksualnymi w przebiegu otyłości?

W leczeniu zaburzeń seksualnych, towarzyszących otyłości ważna jest współpraca specjalistów z różnych dziedzin, w tym: ginekologa, seksuologa, psychologa, dietetyka oraz psychiatry. Niestety, nie każda z pacjentek ma tak szeroki dostęp do wsparcia specjalistów. Warto jednak wiedzieć, że konsultacja ginekologiczna / seksuologiczna jest ważna dla określenia możliwych przyczyn występowania zaburzeń seksualnych towarzyszących otyłości (w tym przede wszystkim dla wykluczenia możliwych przyczyn organicznych). Jeśli przyczyna związana jest ze stanem psychologicznym pacjentki, ważne jest zapewnienie jej opieki psychologicznej oraz konsultacji psychiatrycznej. Ponadto psycholog może wspierać pacjentkę w procesie odchudzania, który może stać się kluczowy dla osiągnięcia poprawy w kontekście życia seksualnego. To również niezmiernie ważne, aby kobieta z otyłością, doświadczająca istotnych problemów seksualnych, znajdowała się pod opieką doświadczonego dietetyka. Liczne badania oraz obserwacje specjalistyczne dowodzą, że osiągnięcie redukcji masy ciała (poprzez zastosowanie zdrowych nawyków żywieniowych oraz wprowadzenie systematycznej aktywności fizycznej) jest w stanie przynieś znacząca poprawę w zakresie życia seksualnego, a także wpłynąć na podniesienie samooceny pacjentki i poprawę obrazu własnego ciała.

Podsumowanie

Otyłość stanowi coraz częstszy problem wśród kobiet. Niniejsze zaburzenie w istotny sposób oddziałuje na zdrowie, nie tylko w wymiarze fizycznym, ale także psychicznym. Otyłość może także związana być z występowaniem zaburzeń seksualnych. Dlatego też, w tym miejscu warto zauważyć, że nadmierna masa ciała stanowi problem interdyscyplinarny, związany z istotnym ryzykiem obniżenia satysfakcji w różnych sferach życia kobiety. W związku z tym niezwykle ważne jest, aby podczas leczenia otyłości, a także zaburzeń seksualnych jej towarzyszących, kobieta otoczona była opieką specjalistów z różnych dziedzin. Oprócz pomocy lekarzy oraz dietetyka, niezbędna okazuje się także opieka psychologiczna, która może okazać się kluczowa dla osiągnięcia dobrych efektów leczenia, a przede wszystkim dla poprawy doświadczanej przez pacjentkę jakości życia, z uwzględnieniem podniesienia doświadczanej jakości życia seksualnego.

Bibliografia

1. Aversa A, Bruzziches R, Francomano D, Greco EA, Violi F, Lenzi A, Donini LM. Weight loss by multidisciplinary intervention improves endothelial and sexual function in obese fertile women. J Sex Med. 2013;10(4):1024–1033;
2. Bąk-Sosnowska M. Między ciałem a umysłem. Otyłość i odchudzanie się w ujęciu integracyjnym. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009;
3. Bąk-Sosnowska M., Mandal E., Zahorska-Markiewicz B. Związek nieadekwatnego wyobrażenia własnego ciała z nadwagą u kobiet. Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60 (5): 385–389;
4. Berlin I., Lavergne F. Relationship between body-mass index and depressive symptoms in patients with major depression. Eur. Psychiatry 2003; 18: 85–88;
5. Buksińska-Lisik M., Lisik W., Zaleska T.: Otyłość — choroba interdyscyplinarna. Przegląd Lekarski. 2006; 1: 72–77;
6. Brytek-Matera A., Charzyńska E. Związek pomiędzy emocjonalnym aspektem obrazu ciała a ekspresja uczuć u kobiet z otyłością. Endokr. Otyłość 2009; 5 (4): 198–205;
7. Depko A.: Otyłość, nadciśnienie tętnicze a dysfunkcje seksualne. Nadciśnienie Tętnicze 2009; 3: 139–146;
8. Doumas M., Tsiodras S., Tsakiris A. i wsp. Female sexual dysfunction in essential hypertension: a common problem being uncovered. J. Hypertens. 2006; 24: 2387–2392;
9. Enzlin P., Mathieu C.H., Van den Bruel A., Vanderschueren D. Prevalence and predictors of sexual dysfunction in patients with type 1 diabetes. Diabetes Care 2003; 26: 409–414;
10. Esposito K, Ciotola M, Giugliano F, Bisogni C, Schisano B, Autorino R, Cobellis L, De Sio M, Colacurci N, Giugliano D. Association of body weight with sexual function in women. International Journal of Impotence Research. 01/2007;
11. Esposito K, Ciotola M, Marfella R et al. Sexual dysfunction in women with the metabolic syndrome. Diabetes Care. 2005;28:756;
12. Głębocka A., Wiśniewska A.: Psychologiczny portret kobiet otyłych [w:] Głębocka A., Kulbat J. (red.): Wizerunek ciała. Portret Polek. Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, 22, 76–78;
13. Heatherton T.F., Kleck R.E., Hebl M.R. i wsp. (red.): Nieakceptowana odmienność a relacje społeczne. Konstruowanie piętna. Przedmowa do wydania polskiego. Skarżyńska K. Społeczna psychologia piętna. PWN, Warszawa 2008, 356–357;
14. Karolczak A., Kulbat J., Głębocka A. Zadowolenie z własnego ciała a treść przekonań o sobie. Analiza współzależności. Psychologia Jakości Życia 2002; 2: 59–76;
15. Kim K.K., Kang H.C., Kim S.S., Youn B.B. Influence of weight reduction by sibutramine on female sexual function. Int. J. Obes. 2006; 30: 758–763;
16. Lue T., Basson R., Rosen R., Giuliano F., Khoury S., Montorsi F. Sexual medicine. Sexual dysfunction in men and women. Second International Consultation on Sexual Dysfunction, 2004. Health Publication, Paris 2004;
17. Łuszczyńska A.: Nadwaga i otyłość. Interwencje psychologiczne. PWN, Warszawa 2007, 25–34;
18. Mizgier M, Jarząbek-Bielecka G. Diabetes and sexual dysfunctions during menopause and andropause. Archives of Perinatal Medicine. 2014;20(1):35–39;
19. Mizgier M, Jeszka J, Jarząbek-Bielecka G. Rola diety śródziemnomorskiej w zapobieganiu nadwadze i otyłości, niektórym chorobom dietozależnym oraz jej wpływ na długość życia. Nowiny Lekarskie. 2010;79(6):451–454;
20. Ogińska-Bulik N. Psychologia nadmiernego jedzenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004;
21. Olszanecka-Glinianowicz M. Depresja — przyczyna czy skutek otyłości? Endokr. Otyłość 2008; 4 (2): 78–83;
22. Zdrojewski T., Babińska Z., Bandosz P., Wyrzykowski B.: Epidemiologia otyłości i otyłości brzusznej w Polsce, Europie Zachodniej i USA. Kardiologia w Praktyce 2004;12: 3–7.