Profilaktyka chorób nowotworowych piersi i jej znaczenie dla zdrowia kobiet

Ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta wraz z wiekiem. Najwięcej przypadków diagnozuje się w grupie kobiet między 50 a 69 rokiem życia. Na podstawie danych z Krajowego Rejestru Nowotworów (analizowanych w latach 2011 – 2013) szacuje się, iż kobiety między 50 a 69 rokiem życia stanowią blisko 50% wszystkich pacjentek zmagających się z problemem nowotworu piersi. Niemniej jednak, kształtowanie prozdrowotnych nawyków, obejmujących zarówno przestrzeganie zaleceń zdrowego stylu życia, jak i poddawanie się regularnym badaniom przesiewowym, powinno odbywać się już od najmłodszych lat życia człowieka. Dlatego też, w naszym kraju prowadzone są szerokie działania, które obejmują zarówno profilaktykę pierwotną, jak i profilaktykę wtórną.

Profilaktyka pierwotna chorób nowotworowych piersi

Cel profilaktyki pierwotnej jest jasno określony – zmniejszenie zachorowania na raka piersi. Składające się na nią działania obejmują przede wszystkim edukację kobiet. Dzięki współczesnej wiedzy, możliwe stało się wyodrębnienie czynników, które mogą wpływać na zwiększenie ryzyka rozwoju chorób nowotworowych w przyszłości. Co najważniejsze, większość z nich można modyfikować, a nawet eliminować. Poprzez programy z zakresu profilaktyki pierwotnej, zwiększana jest świadomość kobiet i zaszczepiane są w nich prozdrowotne nawyki, które istotnie wpływają nie tylko na zdrowie, ale także na zwiększenie poziomu odczuwanej satysfakcji z życia.

Dzięki wieloletnim obserwacjom oraz badaniom naukowym, udało się opracować konkretne czynniki ryzyka, wśród nich wyróżniamy:

• spożywanie nadmiernych ilości alkoholu (zwłaszcza wysokoprocentowego);
• nieodpowiednią dietę (bogatą w tłuszcze nasycone i ubogą w świeże warzywa oraz owoce);
• istotną nadwagę oraz otyłość (zwłaszcza otyłość brzuszną w wieku pomenopauzalnym). 
  

Naukowcy wiele uwagi poświęcają także na zbadanie związku między długotrwałym działaniem estrogenów, a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi. Okazuje się, iż wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki oraz późne jej zakończenie, jak również brak potomstwa lub późny wiek urodzenia pierwszego dziecka (po 30 roku życia), może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka zachorowania na nowotwór piersi. Niemniej jednak, jednoznaczne potwierdzenie niniejszej tezy wymaga przeprowadzenia dalszych badań i obserwacji. Liczne kontrowersje w środowisku naukowym wzbudza także długotrwałe stosowanie środków hormonalnych, w tym tych o działaniu antykoncepcyjnym. Warto jednak wiedzieć, że podobnie jak w powyższym przypadku, tak i w tym konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań o charakterze naukowym.

Profilaktyka wtórna chorób nowotworowych piersi

Głównym celem profilaktyki wtórnej jest wczesne rozpoznanie zmian nowotworowych w piersiach, a tym samym zapewnienie jak najwyższej skuteczności leczenia. Możliwie jak najszybsza diagnoza nowotworu piersi zwiększa nie tylko szanse na zachowanie zdrowia, ale także stwarza możliwość krótszego leczenia i mniejszego obciążenia psychicznego.

Na działania obejmujące profilaktykę wtórną składają się:

• REGULARNE SAMOBADANIE PIERSI – wykonywane przez wszystkie kobiety, które ukończyły 20 rok życia. Badanie to zaleca się wykonywać w pierwszym tygodniu, a najlepiej pierwszym dniu po zakończeniu miesiączki. Kobiety w wieku pomenopauzalnym również raz w miesiącu powinny wykonywać samobadanie piersi. Najlepiej zawsze tego samego dnia. W przypadku rozpoznania niepokojących zmian, konieczne jest niezwłoczne zasięgnięcie opinii w gabinecie specjalisty (np. ginekologa lub lekarza pierwszego kontaktu). Więcej na ten temat piszemy w artykule SAMOBADANIE PIERSI-INSTRUKTARZ.
• COROCZNE BADANIE PALPACYJNE – Każda kobieta po ukończeniu 20 roku życia, raz w roku powinna poddawać się palpacyjnemu badaniu piersi w gabinecie ginekologa, nawet wtedy, gdy sama nie wyczuwa niepokojących zmian w czasie samobadania piersi. O przebiegu badania piszemy w artykule BADANIE PIERSI U GINEKOLOGA.
•  WYKONYWANIE SYSTEMATYCZNYCH BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH, takich jak: mammografia, czy USG piersi. Powyższe badania służą do wykrywania zmian w piersiach (zarówno łagodnych torbieli, jak i tych o charakterze nowotworowym). O tym, jaki typ badania powinniśmy wykonać decyduje lekarz. Warto jednak wiedzieć, że zarówno mammografia, jak i USG pozwalają na rozpoznanie zmian nowotworowych nawet na wczesnym etapie rozwoju. Dzięki temu, możliwe staje się jak najszybsze wprowadzenie leczenia i zwiększenie szansy na odzyskanie pełnego zdrowia i dobrego samopoczucia. O usg przeczytasz w artykule USG PIERSI.

Warto wiedzieć, że na terenie Polski od lat przeprowadzany jest Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Dzięki niemu, kobiety między 50 a 69 rokiem życia mogą nieodpłatnie poddawać się regularnym badaniom mammograficznym. Ponadto, dzięki kampaniom społecznym o szerokim zasięgu, coraz więcej młodych kobiet zdaje sobie sprawę z tego, iż przeprowadzanie regularnego samobadania piersi i szybkie reagowanie w razie niepokojących zmian, zwiększa ich szanse na zachowanie zdrowia w przyszłości. Co ciekawe, zarówno istotna wiedza na temat działań profilaktycznych, jak i sumienne ich przestrzeganie, wpływa na poczucie kontroli nad własnym zdrowiem. Dzięki temu, łatwiej nam jest mierzyć się z wyzwaniami, jakie stawia przed nami choroba, nawet wtedy, gdy posiada ona charakter nowotworowy.

Co na temat profilaktyki chorób nowotworowych piersi wiedzą kobiety

Dzięki licznym kampaniom na rzecz profilaktyki raka piersi, z roku na rok zwiększa się świadomość Polek na temat istotności przestrzegania zaleceń zdrowego stylu życia oraz wykonywania regularnych badań profilaktycznych. Niestety, mimo to w naszym kraju nadal wzrasta liczba kobiet zmagających się z niniejszym problemem. Dlatego też, specjaliści z zakresu onkologii i przedstawiciele środowiska ginekologicznego zadają sobie pytanie, jaka jest aktualna wiedza kobiet na temat profilaktyki chorób nowotworowych piersi?

W 2013 roku, w magazynie „Ginekologia Polska” opublikowane zostały badania dotyczące wiedzy kobiet i mężczyzn na temat profilaktyki raka piersi. Osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie badań zadawały respondentom pytania zarówno z zakresu profilaktyki pierwotnej, jak i wtórnej. Na ich podstawie uzyskano wyniki, które zmuszają nas do refleksji nad skutecznością prowadzonych w Polsce działań o charakterze profilaktycznym. Badania przeprowadzone przez Elżbietę Krajewską-Kułak (polską lekarkę, wieloletnią prodziekan i dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku) i współpracowników doprowadziły do sformułowania poniższych wniosków.

Pierwszy: Jedynie 50% z ankietowanych kobiet kiedykolwiek poddawana była badaniu mammograficznemu piersi.

Drugi: Tylko co trzecia z badanych kobiet skorzystała z zaproszenia na bezpłatne badanie mammograficzne piersi.

Trzeci: Jako największe z przeszkód, które przyczyniają się do nieprzestrzegania zaleceń profilaktycznych, kobiety wyróżniały:

• brak wiedzy na temat możliwości przeprowadzenia badań; 
• problemy finansowe;
• utrudniony dostęp do badań mammograficznych.

Czwarty: Jako powody, które zniechęcają do podejmowania się działań profilaktycznych, kobiety wskazały zarówno lęk przed możliwością wykrycia choroby, jak i brak dostatecznej wiedzy na temat możliwości przeprowadzenia badań.

Co ciekawe, badania przeprowadzone zostały także przez dr Katarzynę Strojek (fizjoterapeutkę, pracownika Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytety Mikołaja Kopernika w Toruniu) w 2017 roku. Dotyczyły one grupy kobiet w wieku rozrodczym i pomenopauzalnym.

Na podstawie zadanych pytań i uzyskanych odpowiedzi wyciągnięto wnioski, iż najczęstszym źródłem wiedzy na temat raka piersi jest:

• telewizja (30%)
• internet (27%);
• lekarz (18%);
• najbliższe otoczenie/znajomi (15%);
• literatura specjalistyczna (7%);
• środowisko pracy (około 3%).

Interesujące zdają się być również wyniki uzyskane w kwestii oceny wiedzy Polek na temat zagrożenia raka piersi. Aż 60% badanych uznało, że wiedza polek w tym zakresie jest przeciętna. 33% ankietowanych uznało, że wiedza ta jest dobra. Tylko 8% ankietowanych uznało, że stan wiedzy Polek na temat zagrożenia raka piersi jest zły. Warto także wiedzieć, że zdaniem kobiet biorących udział w badaniu, najskuteczniejszą metodą zachęcającą do udziału w badaniach profilaktycznych jest:

• listowne zaproszenie na bezpłatne badania (55%);
• reklama w telewizji (25%);
• spotkanie ze specjalistą (13%);
• kampania społeczna z udziałem znanej osoby (5%). 

Co na temat profilaktyki chorób nowotworowych piersi wiedzą mężczyźni

Wsparcie partnera posiada kluczowe znaczenie dla samopoczucia pacjentek w trakcie leczenie onkologicznego. Nie ulega więc wątpliwości, że wiedza mężczyzn na temat profilaktyki chorób nowotworowych piersi, może oddziaływać na przestrzeganie przez Polki działań profilaktycznych. Niestety, na podstawie badań przeprowadzonych przez Elżbietę Krajewską-Kułak (polską lekarkę, wieloletnią prodziekan i dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku) i współpracowników (2013), wysunięto wnioski, iż mężczyźni wykazują niższy poziom wiedzy na temat profilaktyki chorób nowotworowych piersi niż badane kobiety.

Dlatego też, warto byłoby się zastanowić nad tym, czy część kampanii społecznych, nie powinna skierowana być właśnie w ich stronę. Rozszerzenie świadomości i wiedzy mężczyzn na temat znaczenia regularnego wykonywania badań w kontekście zdrowia i życia kobiety, mogłoby skutkować zwiększeniem motywacji Polek do podejmowania systematycznych działań profilaktycznych. Niemniej jednak stwierdzenie to wymagałoby przeprowadzenia dalszych badań o charakterze naukowym.

Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania dotyczące profilaktyki raka piersi

Kiedy i jak często należy przeprowadzać samobadanie piersi? 

Samobadanie piersi powinny wykonywać wszystkie kobiety bez względu na wiek. Zaleca się, aby przeprowadzane ono było 1 raz w miesiącu, najlepiej tydzień po zakończeniu miesiączki. Wówczas piersi są mniej obrzęknięte i wrażliwe na dotyk.

Jak w prawidłowy sposób przeprowadzić samobadanie piersi?

W celu wykonania samobadania należy stanąć przed lustrem i unieść ręce wysoko do góry. Na tym etapie sprawdzamy, czy nasze piersi są równe oraz czy na ich skórze nie pojawiły się przebarwienia, zmarszczenia, lub czy skóra w określonym miejscu nie jest zbyt napięta. Niniejszą obserwację należy powtórzyć z rękoma ułożonymi na biodrach.

Kolejny etap polega na kontroli wycieku z brodawki sutkowej. W tym celu, należy ścisnąć obie brodawki i sprawdzić, czy nie wydziela się z nich płyn.

Trzeci etap samobadania obejmuje kontrolę zmian w piersiach. W celu ich rozpoznania należy jedną rękę unieść za głowę, a drugą położyć na piersi. Następnie przy pomocy trzech środkowych palców, należy lekko naciskając, zataczać drobne kółeczka wzdłuż piersi, w kierunku z góry na dół i z powrotem. Niniejszą procedurę należy powtórzyć na drugiej piersi.

Podsumowanie

W Polsce od wielu lat na szeroką skalę prowadzone są liczne programy profilaktyczne. Dzięki temu, kobiety uzyskały dostęp do bezpłatnych badań, które umożliwiają rozpoznanie zmian nowotworowych nawet na wczesnym etapie rozwoju. Ważne jest jednak, aby działania profilaktyczne zyskały jeszcze większy zasięg, ponieważ z roku na rok liczba rozpoznanych nowotworów piesi wzrasta w naszym kraju. Mamy jednak nadzieję, że dzięki rozwijającej się opiece medycznej oraz ułatwionemu dostępowi do informacji, polskie kobiety będę dążyły do poszerzania własnej wiedzy oraz wiedzy swoich partnerów na temat znaczenia profilaktyki w codziennym życiu człowieka. Warto także pamiętać, że możliwość przeprowadzania regularnych badań profilaktycznych pozwala nam na uzyskanie swego rodzaju kontroli nad stanem własnego zdrowia. Dzięki przestrzeganiu zaleceń profilaktycznych, jak również rozwijaniu wiedzy z zakresu chorób nowotworowych, możemy istotnie ograniczyć lęk związany z możliwością wystąpienia niniejszego zaburzenia w przyszłości. Profilaktyka chorób nowotworowych piersi wpływa bowiem nie tylko na ochronę naszego zdrowia w wymiarze fizycznym, ale także psychicznym, zapewniając nam komfort i poczucie bezpieczeństwa. 

Bibliografia

1. J.Stanisławska, K. Janikowska, M.Stachowska, D.Talarska, E.Drozd-Gajdus ,M.Szewczyk T.: Ocena wiedzy kobiet w zakresie profilaktyki raka piersi i raka szyjki macicy. ProblHigEpidemiol 2016, 97(1): 38-44;
2. K.W.Kosińska, W.Lubowa, M.Szczęśniak , K.Plagens -Rotman, I. Miechowicz, G.Bączyk, A.Ulatowska, M.Umbreit. T.:Assesment of women’s awareness about reproductive and breast canceres – Poznań University of Medical Sciences, Poland . Journal of Medical Science, Poznań 2017, 86(1);
3. Najdyhor E, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Wiedza kobiet i mężczyzn na temat profilaktyki raka piersi. Ginekol Pol. 2013, 84, 116-125;
4. Strojek K., Maślanka M., Styczyńska H., Zukow W. Health promoting behaviors and women knowledge about breast cancer prevention. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(3):166-176;
5. Tkaczuk-Włach J, Sobstyl M, Jakiel G. Rak piersi – znaczenie profilaktyki   pierwotnej i wtórnej. Przegląd Menopauzalny 2012; 4: 343–347;
6. U.Wojciechowska, J. Didkowska – Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie.