Czy mężczyźni chcą sprawdzać swoje ojcostwo?

Możliwość wykonania testu na ojcostwo jest szeroko dostępna w naszym kraju od kilkunastu lat. Ze statystyk wynika, że z roku na rok do korzystania z niniejszych usług skłonna jest coraz większa liczba ojców. Wynika to między innymi z faktu, iż wykonywanie testów na ojcostwo powoli przestaje być tematem tabu. Wpływa na to wiele czynników, ale w tym miejscu należy wyróżnić przede wszystkim chęć wykluczenia ojcostwa przez męża przyszłej mamy. Warto bowiem wiedzieć, że w polskim prawie występuje zasada „domniemanego ojcostwa”, zgodnie z którą za ojca dziecka uznaje się mężczyznę, który jest mężem przyszłej mamy, jeśli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa lub 300 dni po jego ustaniu. Ta zasada obowiązuje również wtedy, gdy do emocjonalnego rozpadu małżeństwa doszło znacznie wcześniej i nawet wtedy, gdy byli partnerzy zdają sobie sprawę z tego, że ojcem dziecka jest inny mężczyzna. Niemniej jednak, w świetle polskiego prawa, biologiczny ojciec nie może uznać swojego potomka do momentu zaprzeczenia ojcostwa przez męża/byłego męża swojej partnerki.

Okoliczności, w których mężczyźni decydują się na wykonanie niniejszego testu, nie zawsze są tak przejrzyste. Zdarza się bowiem, że z różnych przyczyn, mężczyźni mogą doświadczać wątpliwości, czy dziecko, jest ich potomkiem. Na powstawanie tych wątpliwości może wpływać wiele czynników. Wśród nich najczęściej wymienia się: niską satysfakcję ze związku, niski poziom zaufania wobec partnerki, domniemanie zdrady. Ponadto istnieje grupa mężczyzn (odznaczających się niskim stopniem zaangażowania w relację z partnerką), którzy w badaniach na ojcostwo doszukują się szansy na uniknięcie odpowiedzialności. Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy ciąża jest skutkiem nieformalnej znajomości, która nie nosiła znamion miłości oraz zaangażowania.

W pierwszej dekadzie XXI wieku magazyn „Wprost” – zastanawiając się nad kwestią popularności badań DNA na ojcostwo – postanowił przeprowadzić badanie opinii publicznej. Jego wyniki mogą zdawać się nam zaskakujące, albowiem zgodnie z nimi zaledwie 55% mężczyzn zdecydowałoby się poddać takiemu testowi, natomiast blisko 70% nie miałoby nic przeciwko przeprowadzeniu takich badań. Oznaczać to może, że część mężczyzn może doświadczać lęku i niepewności w kwestii własnego ojcostwa. Niemniej jednak, na wyniki niniejszych badań ankietowych może wpływać także fakt, że część mężczyzn może nie zdawać sobie sprawy z łatwej dostępności niniejszych testów. Podobne badania, jak te zlecone przez magazyn „Wprost”, wykonywane są rzadko. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż podważanie ojcostwa jest kwestią niezwykle wrażliwą i może mocno ranić uczucia jednostki. Właściciele prywatnych laboratoriów zdradzają jednak, że testy na ojcostwo stają się coraz bardziej powszechne ze względu na łatwą dostępność, wysoką skuteczność i przystępną cenę.

Ustalenie ojcostwa na etapie ciąży – czy to dobry moment?

Za sprawą szybkiego rozwoju nauk medycznych, współcześnie możliwe jest przeprowadzenie testów DNA na ustalenie ojcostwa już w pierwszej połowie ciąży.

Kobietom, które rozważają przeprowadzenie testu na ojcostwo na etapie ciąży, proponuje się zazwyczaj dwa rozwiązania. Pierwszym z nich jest możliwość pobrania próbki krwi (zarówno od matki, jak i od ojca), z której wyizolowane, a następnie poddane badaniu pod kątem ojcostwa zostaje wolne pozakomórkowe DNA płodu. Możliwość przeprowadzenia takiego badania dostępna jest już w I trymestrze ciąży. Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie laboratoriów specjalizujących się w tego typu testach, takie badanie jest generalnie bezpieczne dla dziecka. Niemniej przed ostateczną decyzją warto nie tylko oprzeć się na informacji reklamowej dostępnej na stronie internetowej takiego laboratium, ale również przygotować listę własnych szczegółowych pytań dotyczących między innymi czułości, zakresu błędu metody, wyników badań to potwierdzających itp. i zadać je przedstawicielowi laboratorium przed podjęciem ostatecznej decyzji. Druga możliwość to pobranie próbki płynu owodniowego oraz próbki DNA domniemanego ojca. Niniejsza procedura, jako procedura inwazyjna obarczona jest ryzykiem utraty ciąży. 

Dlatego też, w tym miejscu warto zadać sobie pytanie, czy ciąża to dobry moment na weryfikację ojcostwa.

Przyjmując perspektywę psychologiczną, możemy dostrzec, że jeśli takie podejrzenia się pojawiają, atmosfera panująca między partnerami (często przepełniona stresem oraz wzajemnymi oskarżeniami) nie sprzyja dobremu samopoczuciu matki a tym samym prawidłowemu rozwojowi dziecka. Dlatego też uzyskanie odpowiedzi na to pytanie (kto jest ojcem?) jeszcze na etapie ciąży, może być korzystne dla wszystkich osób uwikłanych w niniejszą sytuację, włącznie z nienarodzonym jeszcze dzieckiem. Kiedy przyszli rodzice dowiadują się, kto jest biologicznym ojcem, są w stanie szybciej uporządkować swoje sprawy i przygotować się na przyjęcie dziecka w atmosferze pozbawionej intensywnego stresu.

Jak wykonanie testu DNA na ojcostwo wpływa na relację między partnerami?

Chociaż w literaturze specjalistycznej trudno jest znaleźć rzetelne badania, które ułatwiłyby nam udzielenie odpowiedzi na powyższe pytanie, przyjmując perspektywę psychologiczną, jesteśmy w stanie przybliżyć możliwe scenariusze reakcji zachodzących między partnerami w sytuacji niepewności dotyczącej ojcostwa. Nie podlega wątpliwości fakt, że pojawienie się wątpliwości dotyczących pochodzenia dziecka na etapie ciąży, doprowadza do napięcia między partnerami. Padające ze strony mężczyzny oskarżenia stanowią źródło intensywnego stresu, który może zaburzać prawidłowy przebieg ciąży. Nie powinniśmy również zapominać o sytuacji psychologicznej mężczyzny, który manifestując wątpliwości dotyczące swojego ojcostwa, wyraża tym samym brak zaufania wobec swojej partnerki.

Tymczasem, wzajemne zaufanie oraz szacunek stanowią podstawę dobrze funkcjonującego związku, a zatem takiego, który powinien stanowić odpowiednie środowisko dla przebiegu ciąży i zbliżającego się porodu. Wykonanie testu na ojcostwo na etapie ciąży z pewnością budzi w partnerach wiele trudnych emocji, które nawet w obliczu „pomyślnego wyniku” nie są w stanie ustąpić. Wraz z wyrażeniem wątpliwości dotyczących ojcostwa, wyraźne stają się istotne problemy zachodzące w niniejszej relacji. Problemy, które mogą rzutować na dalsze emocje między partnerami.

Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że jeśli mimo wątpliwości dotyczących ojcostwa, para nadal chce pozostać w związku, przeprowadzenie testu może stać się receptą na zredukowanie doświadczanego stresu.

W świetle nielicznych badań naukowych Ci mężczyźni, którzy doświadczają wątpliwości co do własnego pokrewieństwa z dzieckiem, przejawiają niższe zaangażowanie w niesienie pomocy partnerce oraz zapewnianie jej wsparcia emocjonalnego w ciąży. Zdarza się również, że wykonanie takiego testu staje się sposobem na sformalizowanie związku, jeszcze przed narodzinami dziecka.

Możemy bowiem przyjąć, że w sytuacji, w której partnerzy pozostawali do tej pory w swobodnej relacji, a już wkrótce na świecie ma pojawić się ich wspólne dziecko, potwierdzenie ojcostwa partnera może przyczynić się do podjęcia przez niego decyzji o wejściu w związek małżeński.

W niektórych sytuacjach przyczyną przeprowadzenia takiego testu nie są wątpliwości pary spodziewającej się dziecka, ale ich rodziców. Szczególnie wtedy, gdy rodzice mężczyzny spodziewającego się dziecka, który planuje sformalizowanie związku, posiadają wątpliwości względem jego wybranki. Wówczas to właśnie oni mogą prosić parę o przeprowadzenie testu DNA.

Warto jednak zwrócić uwagę, że w każdym z wymienionych wyżej przypadków, choć pozytywny wynik testu może na czas ciąży zapewnić przyszłym rodzicom większe poczucie spokoju i pewności, nie gwarantuje powodzenia dla niniejszej relacji w przyszłości. Pojawienie się wątpliwości dotyczącej ojcostwa może nieść ze sobą wiele długofalowych konsekwencji, które dotyczą przede wszystkim kwestii zaufania.

Jak wątpliwości dotyczące ojcostwa wpływają na nawiązywanie relacji dzieckiem?

Relacja łącząca ojca z dzieckiem stanowi jeden z najważniejszych elementów, które składają się na rodzinę. Wraz ze wzrostem świadomości dotyczącej znaczenia obecności taty na każdym etapie życia dziecka, coraz więcej współczesnych mężczyzn angażuje się w relację ze swoim dzieckiem już na etapie ciąży. Niemniej jednak, aby do rozwoju takiej relacji doszło, muszą być zapewnione określone warunki, wśród których wyróżnia się między innymi stabilną i satysfakcjonującą relację ze swoją partnerką (matką dziecka). Psychologowie dostrzegają, że Ci mężczyźni, którzy doświadczają wątpliwości dotyczących własnego ojcostwa, wykazują nie tylko mniejsze zainteresowanie swoimi partnerkami w ciąży, ale także mniejszą chęć do nawiązywania więzi emocjonalnej z nienarodzonym dzieckiem.

W tym miejscu warto przypomnieć, że rozwój takiej więzi na jak najwcześniejszym etapie życia dziecka, sprzyja zaangażowanemu rodzicielstwu na dalszych etapach jego życia. Dlatego też, w sytuacji doświadczania przez mężczyznę niepewności, pomocne może okazać się przeprowadzenie testu DNA jeszcze na etapie ciąży, a tym samym jak najszybszego uzyskania odpowiedzi na pytanie – czy to ja jestem ojcem?

Uzyskanie odpowiedzi wiele zmienia w życiu mężczyzny, jego partnerki, a także dziecka. Kiedy mężczyzna dowiaduje się, że jest ojcem, jest w stanie bardziej zaangażować się w proces przygotowań na przyjęcie potomka. Zyskując pewność, przyszły tata – chcąc zapewnić swojemu dziecku sprzyjające warunki do rozwoju – stara się polepszyć relacje panujące w środowisku domowym.

Badania oraz obserwacje psychologów wskazują na osłabienie zaangażowania rodzicielskiego w obliczu wątpliwości. Co więcej, ojciec w takiej sytuacji może zacząć odsuwać się od dziecka, a nawet żywić względem niego negatywne uczucia, albowiem obraz „wątpliwego” potomka może przypominać mu o domniemanej niewierności partnerki, co jednocześnie oddziałuje na obniżenie jego poczucia wartości.

Sytuacja zdaje się przyjmować nieco inne zabarwienie, w przypadku już nawiązanej silnej więzi. Kiedy domniemany ojciec z zaangażowaniem uczestniczył w wychowaniu dziecka przez wiele lat (mając przy tym przeświadczenie własnego ojcostwa), w obliczu nowych informacji, uczucia te nie podlegają istotnej zmianie. W takiej sytuacji odczuwana złość, frustracja oraz rozczarowanie zostaje zazwyczaj skierowana w stronę matki.

Negatywny wynik testu na ojcostwo – co dalej?

Odpowiedź na powyższe pytanie nie może być jednoznaczna. To, jaką decyzję zdecyduje się podjąć mężczyzna w obliczu negatywnego wyniku testu na ojcostwo, uzależnione jest od wielu czynników. Znaczenie posiada zarówno kontekst zdrady, jak i stosunki panujące między partnerami. Ważne są także indywidualne przekonania jednostki i wyznawany przez nią system wartości.

Czasem bowiem zdarza się, iż do zapłodnienia dochodzi w czasie, gdy para na kilka tygodni lub miesięcy się rozstała, aby później powrócić do siebie w przekonaniu, że ta relacja jest dla nich wartościowa. Wówczas, nie powinniśmy traktować zapłodnienia w kategoriach zdrady, a decyzja na temat tego, czy mężczyzna pragnie kontynuować związek z partnerką, mimo iż jest ona w ciąży z innym, należy tylko i wyłącznie do niego oraz jego partnerki. Jeśli mężczyzna zdecyduje się na taki krok, ważne jest, aby partnerzy dobrze przeanalizowali i omówili zagrożenia wynikające z niniejszej sytuacji, najlepiej jeszcze przed narodzinami dziecka. Istotne jest również, aby mężczyzna dobrze przeanalizował swoje możliwości adaptacyjne oraz emocje związane z niniejszą sytuacją, aby mieć pewność, że podejmowana przez niego decyzja jest odpowiednia i nie niesie zagrożenia dla jego zdrowia psychicznego.

Jeśli mężczyzna dowiaduje się, że nie jest ojcem dziecka, a tym samym doszło do zdrady, często nie chce kontynuować relacji z dotychczasową partnerką i rezygnuje z kontynuowania związku.

Przyjmując perspektywę psychologiczną, jesteśmy w stanie dostrzec, że niniejsza sytuacja nacechowana jest trudnymi emocjami i bezsprzecznie zmusza do podejmowania istotnych decyzji, które będą wpływały na życie mężczyzny, jego partnerki, dziecka, a także jego biologicznego ojca. To bardzo ważne, aby mężczyźni, którzy w obliczu niniejszej sytuacji nie są w stanie poradzić sobie z doświadczanym stresem, skorzystali z pomocy specjalisty.

Ustalenie ojcostwa w ciąży – Podsumowanie

Kiedy mężczyzna dowiaduje się, że jego partnerka spodziewa się dziecka, bezsprzecznie doświadcza jednego z najbardziej przełomowych zdarzeń w swoim życiu. Perspektywa bycia ojcem, która ma nadejść w ciągu najbliższych kilku miesięcy, za każdym razem niesie ze sobą wiele emocji. Choć najczęściej mówi się o doświadczanej radości, warto pamiętać, że przyszli ojcowie mogą doświadczać także lęku i niepewności. Dlatego też okres oczekiwania na narodziny dziecka niejednokrotnie związany jest ze sprzecznymi emocjami. Sytuacja psychologiczna mężczyzny staje się jeszcze trudniejsza wtedy, gdy posiada on uzasadnione podejrzenia, że dziecko nie jest jego biologicznym potomkiem. W takiej sytuacji związek oraz losy przyszłej rodziny zostają wystawione na najcięższą próbę. Warto jednak wiedzieć, że dzięki rozwojowi badań genetycznych, dostępna jest dziś możliwość przeprowadzenia testów DNA jeszcze na etapie ciąży. W ten sposób, przyszły ojciec jest w stanie potwierdzić lub podważyć swoje ojcostwo i dzięki temu sformułować swoje plany dotyczące przyszłości. Już same podejrzenia stanowią niewątpliwą przeszkodę w nawiązywaniu więzi między mężczyzną a jego domniemanym dzieckiem. Stanowią one również istotną trudność w kontekście funkcjonowania relacji partnerskiej. W związku z tym, jak najszybsze uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy dany mężczyzna jest ojcem dziecka, może okazać się kluczowe dla jego dalszych losów, a także dla losów jego partnerki oraz dziecka.

Bibliografia

1. Arcimowicz K., Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda-Fałasz-Stereotyp. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 2003;
2. Baran S., Ojcostwo od poczęcia [w:] H. Cudak (red.), Rocznik Pedagogiki Rodziny, tom VII, Piotrków Trybunalski. 2004;
3. Bielawska-Batorowicz E., Rozwój więzi z dzieckiem w okresie ciąż y u matek i ojców [w:] E. Bielawska-Batorowicz (red.), Psychologiczne aspekty prokreacji, Katowice. 2005;
4. Budrowska B., Tacierzyństwo, czyli nowy wzór ojcostwa. Kultura i Społeczeństwo 3: 123-151. 2008;
5. Dąbrowska – Wnuk M. Przywiązania rodziców do swego dziecka w prenatalnym okresie jego życia [w:] A. Żywczok (red.), Miłość – akt preferencji duchowości człowieka. Studium bliskości uczuciowej, 103-119. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. 2013;
6. Dąbrowska – Wnuk M., Uwarunkowania więzi emocjonalnej między rodzicami a ich prenatalnym dzieckiem [w:] A. Żywczok (red.), Znajomość. Koleżeństwo. Przyjaźń. Dynamizm ewoluowania więzi emocjonalnej, 23-39. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. 2014;
7. Dąbrowska – Wnuk M., The man – a future father – in search of new identity [w:] M. Szyszka, Ł. Tomczyk, V. Gulevska, D. Petrovski (red.), Modern social and educational challenges and phenomena. Polish and Macedonian perspective, 285-298. Cracow-Bitola: Pedagogical University of Cracow, Department of Social Pedagogy and Andragogy. 2015;
8. Hoffman L., Wpływ środowiska rodzinnego na osobowość: uwzględnienie różnic wśród rodzeństwa, w: Geny i środowisko a zachowanie, red: W. Oniszczenko, Warszawa 2002;
9. Kwiatkowska A., Nowakowska A., Mężczyzna polski. Psychospołeczne czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku. 2006;
10. Liberska H., Rozwój rodziny i rozwój w rodzinie [w:] I. Janicka, H. Liberska (red.), Psychologia rodziny, 221-240. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA. 2014;
11. Nesterowicz-Wyborska J.; Jak badać ojcostwo, czyli o potrzebie (re) konceptualizacji pojęcia ojcowskiego zaangażowania [w]: H. Liberska, A. Malina (red.), Wybrane problemy wspólczesnych małżeństw i rodzin, 137-148. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA. 2011;
12. Niemiałkowska G., Dowody z DNA w praktyce sądów rodzinnych, w: Dowód z DNA w postępowaniu procesowym. Materiały z konferencji Instytutu Badań DNA, Warszawa 2002;
13. Oniszczenko W., Genetyczne podstawy ludzkich zachowań. Przegląd badań w polskiej populacji, Gdańsk 2005;
14. Reniecka E. Idea rodzicielstwa bliskości [w]: H. Liberska, A. Malina (red.), Wybrane problemy współczesnych małżeństw i rodzin, 131-135. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA. 2011;
15. Stojanowska W., Mościcka-Śliwa D., Dowód z badań DNA a inne dowody w procesach o ustalenie ojcostwa, Warszawa 2000;
16. Wojaczek M.; Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red.), Ciąża czy stan błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne. Kraków: Wydawnictwo Impuls.