Diagnoza niepłodności jako moment krytyczny w życiu pary

Dla większości osób, które decydują się na zawarcie związku małżeńskiego, rodzicielstwo jest czymś naturalnym, wpisanym w biologię i proces dojrzewania. Niemniej jednak, z uwagi na potrzebę samorealizacji, para decyduje się poczęcie potomka zazwyczaj po upływie dwóch lat od zawarcia małżeństwa. Ten okres poświęcony jest przede wszystkim na naukę życia we dwoje i budowanie własnej przestrzeni. To również czas, w którym małżonkowie duży nacisk kładą na rozwój zawodowy, aby zapewnić przyszłemu dziecku jak najlepsze warunki. W tym czasie, para nie przywiązuje zbyt dużej uwagi do aspektu własnego zdrowia oraz potencjalnej niepłodności. Poczęcie dziecka jest bowiem naturalnym procesem, a pojawienie się na świecie potomka już dawno zostało uwzględnione w ich planach na wspólną przyszłość.

Problem umownie pojawia się wtedy, gdy po 12 miesiącach regularnego współżycia (bez stosowania antykoncepcji) kobieta nie zachodzi w upragnioną ciążę. Wówczas małżonkowie często zasięgają opinii specjalistycznej, mając w nadziei, że są to chwilowe trudności, które w krótkim czasie uda im się pokonać.

Diagnoza niepłodności stanowi dla małżeństwa moment krytyczny i często towarzyszą jej silne emocje, takie jak złość, rozczarowanie, a nawet poczucie winy. Ponadto, para popchnięta zostaje do przeformułowania planów dotyczących przyszłości i pełnego zaangażowania się w proces leczenia, którego efektem ma być poczęcie potomka. Terapia niepłodności jest procesem długotrwałym, w którym nieustannie przenika się lęk oraz nadzieja. Wpływ na samopoczucie małżonków posiadają także ich relacje z otoczeniem. Większość ich rówieśników spełnia się już w roli rodzica, a głównym tematem rozmów towarzyskich są troski i radości rodzicielskie.

Długotrwały proces leczenia oraz liczne niepowodzenia z nim związane, często stawiają parę w obliczu ważnych wyborów życiowych. Kiedy problem niepłodności zostanie zaakceptowany, czekają ich dalsze decyzje.

Rezygnacja z rodzicielstwa? Próba zapłodnienia in-vitro? Adopcja?

Pragnienie posiadania dziecka dla wielu par jest na tyle silne, iż nie są one w stanie wyobrazić sobie przyszłości bez łączącego ich potomka. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby nie utożsamiali niepłodności z niemożnością spełniania się w roli rodzica. Problemy z poczęciem wymagają od nich jedynie przeformułowania znaczenia rodzicielstwa, w którym będą mogli się zrealizować między innymi dzięki adopcji.

Potrzeba bycia rodzicem w kontekście rozwoju rodziny oraz rozwoju osobistego

Rodzicielstwo utożsamiane jest z dorosłością oraz poczuciem spełnienia i zadowolenia. Dla wielu jest ono wyznacznikiem sensu życia, albowiem stwarza możliwość przedłużenia istnienia swoich genów. Problem niepłodności tworzy barierę w realizacji dwóch podstawowych zadań, jakie ma spełniać rodzina (prokreacja oraz przekazywanie dziedzictwa kulturowego). Ponadto, niemożność posiadania potomka uniemożliwia w znacznym stopniu spełnienie potrzeby opieki, samorealizacji oraz osiągnięcia dojrzałości psychospołecznej.

Zgodnie z literaturą, psychologiczne skutki niepłodności można obserwować na trzech płaszczyznach życia:

• Indywidualnej;
• Systemu rodzinnego;
• Społecznej.

Dla wielu osób perspektywa bycia rodzicem skłania do podejmowaniu szeregu aktywności, które mają na celu samodoskonalenie. Co ciekawe, podejmują oni także próbę przeanalizowania własnego dzieciństwa oraz oceny strategii rodzicielskich, jakie podejmowane były przez ich rodziców. Pojawienie się dziecka w rodzinie popycha jego opiekunów do podejmowania nowych ról, a także do przejścia z pozycji biorcy do pozycji dawcy. Uświadamiają sobie oni, że dziecko poznaje świat poprzez ich obserwacje, dlatego też chcą stworzyć dla niego jak najlepszy wzorzec do naśladowania. Podczas spełniania ról rodzicielskich dochodzi nie tylko do rozwoju podstawowych umiejętności związanych z opieką nad dzieckiem, ale także do istotnego rozwoju emocjonalnego. Zdaniem niektórych psychologów, niemożność zrealizowania się w roli rodzicielskiej doprowadza do uniemożliwienia nabycia kompetencji charakterystycznych dla człowieka dorosłego.

Niemniej jednak, bezdzietność wpływa nie tylko na indywidualny aspekt życia człowieka. Okazuje się, że brak potomka wpływa na zaburzenie cyklu rozwoju rodziny, który według Profesor Braun-Gałkowskiej (polskiej psycholog) przebiega w następujących etapach:

• Okres małżeństwa bez posiadania potomstwa, który wyznacza czas na realizację i cieszenie się byciem „tylko we dwoje”;
• Narodziny i czas opieki nad małym dzieckiem;
• Małżeństwo z dzieckiem w wieku szkolnym;
• Okres małżeństwa z dzieckiem dorastającym;
• Etap opuszczonego gniazda.

Przyglądając się powyższym etapom, warto zauważyć, że wyznacza je cykl rozwoju dziecka. Natomiast rodziny bezdzietne przechodzą jedynie przez dwa etapy, pierwszy oraz ostatni. Etap opuszczonego gniazda różni się jednak od tego, który przechodzą małżeństwa posiadające potomstwo. W tym czasie na świat przychodzą bowiem ich wnuki, natomiast małżeństwa bezdzietne częściej mierzą się wówczas z poczuciem osamotnienia. Nie jest to jednak regułą. Należy pamiętać, że wiele par decyduje się obecnie na świadomą bezdzietność, a bycie rodzicem nie stanowi dla nich pretekstu do samorozwoju. Osoby te często znajdują satysfakcję oraz poczucie spełnienia w relacji ze swoim partnerem oraz w realizacji własnych pragnień i pasji.

W drodze do adopcji

Decyzja o adopcji przychodzi zazwyczaj wraz z akceptacją problemu niepłodności. Podejmują ją najczęściej partnerzy w wieku od 30 do 40 lat oraz ze stażem małżeńskim wynoszącym 8-15 lat. Pierwsze informacje na temat procesu adopcyjnego pochodzą ze stron internetowych ośrodków. Para poszukuje również wskazówek z innych źródeł, takich jak fora internetowe dla rodziców adopcyjnych, czy też blogi tematyczne. Po wstępnym zaznajomieniu się z procedurą, para wysyła zapytanie do ośrodka adopcyjnego lub kontaktuje się z jego przedstawicielem telefonicznie. To moment, w którym mogą zadać interesujące ich pytania, a ponadto umówić się na rozmowę wstępną.

Czym jest adopcja i jakie są rodzaje przysposobienia?

Adopcja jest aktem prawnym uznania dziecka innych rodziców (z którym nie występuje więź biologiczna) za własne potomstwo. Akt ten oprócz prawnego, posiada także wymiar psychologiczny, którego efektem jest powstanie relacji łączącej dziecko oraz jego nowych rodziców. Relacja ta jest tożsama z relacjami rodzinnymi, które oparte są na więzach krwi i pochodzeniu. Zarówno rodzice adopcyjni, jak i przysposobione przez nich dziecko, mają względem siebie takie same prawa oraz obowiązki, jakie istnieją między biologicznymi rodzicami i ich potomstwem.

W prawie polskim istnieją 3 formy przysposobienia:

Po pierwsze: PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE, poprzez które dziecko zostaje w pełni włączone do nowej rodziny. W niniejszym przypadku nie tylko między dzieckiem a nowymi rodzicami tworzą się więzy analogiczne do tych, które mają miejsce w rodzinach biologicznych, ale również między dzieckiem a krewnymi osób je adoptujących. Tym samym, ulegają zerwaniu więzy, które łączyły dziecko z rodzicami biologicznymi. Taki rodzaj przysposobienia orzekany jest zazwyczaj w sytuacji, gdy biologiczni rodzice dziecka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej na drodze sądowej. Charakterystyczny dla niniejszego rodzaju przysposobienia jest fakt, iż może ono zostać rozwiązane, ale tylko w sytuacji, gdy nie ucierpi na tym dobro dziecka.

Po drugie: PRZYSPOSOBIENIE CAŁKOWITE (określane również mianem pełnego-nierozwiązywalnego). Jest ono odmianą przysposobienia pełnego, a jego efektem jest powstanie takiej samej relacji prawnej pomiędzy nowymi rodzicami i ich krewnymi a dzieckiem, jak w przypadku przysposobienia pełnego. Niemniej jednak, nie może ono zostać rozwiązane. Taki rodzaj przysposobienia orzekany jest zazwyczaj w sytuacji, gdy rodzice dziecka nie żyją lub są nieznani.

Po trzecie: PRZYSPOSOBIENIE NIEPEŁNE związane z powstaniem luźniejszych relacji łączących dziecko wyłącznie z jego nowymi rodzicami. Taki rodzaj przysposobienia nie powoduje zerwania więzi z rodzicami biologicznymi oraz krewnymi dziecka, z którymi łączą je więzy krwi. Taka forma przysposobienia orzekana jest rzadko i zazwyczaj wraz z upływem czasu przekształcana jest w przysposobienie pełne.

Jakie są warunki adopcji?

Przysposobić można osobę małoletnią wyłącznie dla jej dobra (art. 114 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego). Dziecko jest bowiem istotą bezbronną, zależną od osób dorosłych i to właśnie one powinny je chronić. W związku z tym, podczas procesu adopcyjnego najważniejsze jest dziecko, a nie jego nowi rodzice. To właśnie do potrzeb dziecka dobierani są nowi opiekunowie, a nie odwrotnie.

Jak wygląda proces kwalifikacji przyszłych rodziców?

Procedura adopcyjna rozpoczyna się od złożenia dokumentów oraz rozmowy wstępnej w ośrodku adopcyjnym. Podczas takiej rozmowy małżonkowie zazwyczaj pytani są o:

• Stan zdrowia psychicznego i fizycznego;
• Staż małżeński i relacje partnerskie;
• Uzależnienia;
• Warunki mieszkaniowe i materialne;
• Niekaralność.

W dalszych etapach przyszli rodzice zostają poddani diagnozie pedagogicznej oraz psychologicznej. Następnie, zostają skierowani na szkolenie (trwające minimum 35 godzin dydaktycznych). Szkolenie to ma za zadanie oswoić wszelkie obawy i lęki przyszłych rodziców oraz kształtować ich kompetencje rodzicielskie. Kolejny etap to wydanie oceny końcowej, zawierającej opinię kwalifikacyjną. Po uzyskaniu pozytywnej opinii rozpoczyna się proces oczekiwania na dziecko.

Specyficzne wyzwania rodzicielstwa adopcyjnego

Telefon z informacją od ośrodka, że rodzice adopcyjni będą mogli przyjąć do domu dziecko, wywołuje wiele radości. W końcu ich największe pragnienia spełniają się. Dlatego też, w większości przypadków rodzice z optymizmem podchodzą do czekających ich wyzwań. Pojawienie się malucha w życiu pary wywołuje wiele zmian, tak jak ma to miejsce po narodzinach biologicznego potomka. Rodzice zaangażowani są w opiekę nad dzieckiem i często ograniczają dotychczasowe kontakty towarzyskie oraz zmieniają swoje codzienne przyzwyczajenia. Niemniej jednak, w życiu nowej rodziny pojawiają się także specyficzne dla adopcji wyzwania. Są one związane nie tylko z wiekiem dziecka, ale także jego pochodzeniem. Starsze dzieci przychodzą bowiem do nowego domu z bagażem emocji oraz często traumatycznych doświadczeń, którym rodzice adopcyjni muszą stawić czoła. Ponadto, dzieci te często wchodzą w role, które odgrywały we wcześniejszych środowiskach i niełatwo jest im przystosować się do nowej sytuacji. Dlatego też, zadaniem rodziców jest zbudowanie wraz z dzieckiem trwałej, opartej na zaufaniu więzi, która zapewni maluchowi możliwość do ekspresji własnych emocji, prawidłowego rozwoju oraz znalezienia nowej, adekwatnej dla niego roli.

W niektórych przypadkach, rodzice adopcyjni mogą mierzyć się także z problemem tożsamości rodzicielskiej. Stworzenie głębokiej relacji z podopiecznym wymaga wiele czasu i często wiąże się z licznymi przeszkodami. Rodzice adopcyjni niejednokrotnie obawiają się tego, jakie będzie ich dziecko, kiedy dorośnie, czy odziedziczy ono wiele cech rodziców biologicznych, czy będzie w stanie pokochać swoich nowych opiekunów? W niektórych przypadkach pojawia się także lęk, że w pewnym momencie pojawią się rodzice biologiczni malucha, którzy zapragną zawalczyć o jego odzyskanie.

Wśród specyficznych wyzwań, z jakimi mierzą się rodzice adopcyjni, wyróżnia się także problem jawności adopcji. Trudno jest bowiem wybrać odpowiedni moment na to, kiedy powiedzieć dziecku, że nie jest ono ich biologicznym potomkiem.

W oczekiwaniu na dziecko – gdzie szukać wsparcia?

Procedura adopcyjna jest długa – zazwyczaj trwa 12 miesięcy, ale zdarza się, że ten czas może się dodatkowo wydłużyć. Powodem jest trudna sytuacja prawna dzieci. Wywołuje to w przyszłych rodzicach wiele emocji. Oczekiwanie na telefon z ośrodka adopcyjnego wiąże się bowiem ze stresem, który może stanowić przyczynę obniżonego nastroju. Dlatego też, tak ważne jest, aby przyszłym rodzicom zapewnić odpowiednią pomoc psychologiczną. Szczególnie w przypadku tych par, które przez wiele lat zmagały się z trudami leczenia niepłodności, „milczący telefon” wywołuję obawę, a nawet lęk o to, że ich marzenie o rodzicielstwie nigdy się nie spełni. Właściwą pomoc dla przyszłych rodziców zapewnia niejednokrotnie ośrodek adopcyjny. Niemniej jednak, w przypadku narastających lęków oraz obniżonego nastroju, warto także skontaktować się z psychologiem, który posiada doświadczenie we współpracy z parami mierzącymi się z problemem niepłodności. Otrzymanie fachowego wsparcia może pomóc parze przejść ze spokojem przez skomplikowany okres oczekiwania na upragnione dziecko.

Podsumowanie

Niepłodność to choroba, której skutki odczuwane są przez pary zmagające się z tym problemem we wszystkich sferach życia. Pragnienie bycia rodzicem jest w nich na tyle silne, iż przez wiele lat podejmują próby spłodzenia potomka i korzystają z szeregu metod leczenia niepłodności. W sytuacji, w której terapia nie przynosi oczekiwanych skutków, wiele par decyduje się na adopcję, która może stanowić dla nich rozpoczęcie niezwykłej podróży, jaką jest rodzicielstwo.

Bibliografia

1. Bidzan M. (2010), Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls;
2. Brągiel, J. (2012). Znaczenie przemian społecznych dla współczesnego rodzicielstwa. W: J. Brągiel, B. Górnicka (red.), Rodzicielstwo w kontekście współczesnych przemian społecznych. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego;
3. Czyżkowska A., Rawińska M., Jóźwik M. (2013). Komunikacja, relacje partnerskie oraz funkcjonowanie seksualne par leczących się z powodu niepłodności, Studia Psychologica, nr 2 (13), s. 7-14;
4. Dziwańska, K. (2009). Trudności wychowawcze w rodzinach adopcyjnych. Studia nad Rodziną, 24–25 (1–2). (215–228);
5. Guzikowski W. (2009). Wybrane zagadnienia i aspekty niepłodności kobiecej, (w:) Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, red. E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowska (red.), (s. 27-33), Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls;
6. Kalus A. (1999). Upragnione macierzyństwo: doświadczenie sytuacji niepłodności, (w:) Oblicza macierzyństwa, D. Kornas-Biela (red.), (s. 201-211), Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego;
7. Ładyżyński A. (2009 a). Doświadczenie adopcji w narracji rodziców, (w:) Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowska (red.), (s. 101-110), Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls;
8. Ładyżyński, A. (2013). Poradnictwo postadopcyjne – pomoc dla dziecka i rodziny. W: M. Pierunek, J. Kozielska, A. Skowrońska-Pućka (red.), Rodzina – Młodzież – Dziecko. Szkice z teorii i praktyki pomocy psychopedagogicznej i socjalnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe. (267–282);
9. Opozda, D. (2014). Rodzicielstwo: stałość zadań i zmienność modeli (?) – zarys refleksji. W: W. Danilewicz, W. Theiss (red.), Pedagogika społeczna wobec zagrożeń człowieka i idei sprawiedliwości społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak;
10. Piechnik-Borusowska J. (2009). Bezdzietność z wyboru w oglądzie socjologicznym, (w:) Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowska (red.), (s. 111-119), Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls;
11. Ziemska M. (2001). Zmiany w relacjach małżeńskich w cyklu życia rodziny, (w:) Rodzina współczesna, M. Ziemska (red.), (s. 44-57), Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego;
12. Zientarska B. (2008). Społeczno-środowiskowe konteksty niepłodności, (w:) Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi. Pedagogiczne konteksty badawcze, J. Bulska (red.), (s. 133-156), Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls;
13. Ziółkowska, B. (2005). Okres wczesnej dorosłości. Jak rozpoznać potencjał młodych dorosłych? W: A. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. (423–468).