Schizofrenia a jakość życia seksualnego i partnerskiego kobiet

Zgodnie ze współczesnymi definicjami zdrowia psychicznego, aby możliwe było osiągnięcie przez człowieka pełnego dobrostanu, niezbędny jest pełny rozwój sfery seksualnej, która stanowi nieodłączną część osobowości. Stwierdzenie to tak samo odnosi się do osób zdrowych, jak i kobiet zmagających się z problemem schizofrenii, które w wielu przypadkach wykazują takie samo zainteresowanie sprawami seksu, jak inne kobiety. Świadczy o tym nieśmiało wyrażana potrzeba realizacji niniejszej sfery życia.

Współcześni terapeuci dostrzegają, że wiele kobiet z rozpoznaniem schizofrenii( na jej temat piszemy wiecej w artykule SCHIZOFRENIA – CO TO JEST, PRZYCZYNY, OBJAWY, RODZAJE, PRZEBIEG, LECZENIE) nie tylko ocenia swoje życie seksualne jako niesatysfakcjonujące, ale także doświadcza istotnych dysfunkcji seksualnych. Natomiast zakłócenia w tej sferze funkcjonowania, w znacznej mierze oddziałują na ogólne obniżenie samopoczucia, między innymi poprzez: obniżenie samooceny, spadek satysfakcji z relacji partnerskiej, natężenie lęku dotyczącego relacji z partnerem, a także osłabienie motywacji do podejmowania działań terapeutycznych.

Specjaliści badający zagadnienie zaburzeń seksualnych u kobiet z rozpoznaniem schizofrenii dostrzegają, że najczęściej zmagają się one z problemem niedostatecznego nawilżenia pochwy, istotnymi trudnościami z osiąganiem orgazmu, a także bólem podczas stosunku seksualnego.

W tym miejscu warto jednak podkreślić, że wspomniane objawy nie muszą stanowić bezpośredniego następstwa choroby, czy też podejmowanego leczenia, ale mogą być także skutkiem nieprawidłowości 

w zakresie relacji partnerskiej. Analizując niniejsze zjawisko, naukowcy zwrócili także uwagę na występowanie różnic międzypłciowych w zakresie funkcjonowania relacyjnego osób chorujących na schizofrenię. W świetle badań oraz obserwacji, kobiety wykazują lepsze przystosowanie nie tylko do życia społecznego, ale także są zdolne do tworzenia trwalszych i bardziej satysfakcjonujących relacji seksualnych. Próbą wyjaśnienia takiej tendencji jest przyjęcie teorii, która głosi, że późniejszy początek choroby wśród kobiet związany jest z mniejszymi zmianami w obrębie centralnego układu nerwowego. Nie oznacza to jednak, że schizofrenia nie pozostaje bez wpływu na jakość życia seksualnego oraz partnerskiego kobiet.

Schizofrenia a dysfunkcje seksualne

Analizując seksualność w aspekcie biologicznym, możemy sprowadzić ją do takich zjawisk jak popęd, pobudzenie, czy też zdolność do osiągania satysfakcji. Dysfunkcje seksualne mogą związane być z każdym z wymienionych wyżej zjawisk, a w niektórych sytuacjach mogą występować równocześnie. Zróżnicowane dysfunkcje seksualne stanowią nie tylko częsty, ale przede wszystkim bardzo istotny problem wśród kobiet z rozpoznaniem schizofrenii.

Zaburzenia intymnej sfery życia mogą ujawniać się u pacjentek w różny sposób. Niemniej jednak, wśród kobiet podejmujących wieloletnie leczenie rozpoznaje się przede wszystkim zahamowanie seksualnego pożądania, a także podniecenia.

Badania wskazują, że kobiety chorujące na schizofrenię odczuwają mniejszą przyjemność z kontaktów seksualnych w porównaniu do zdrowych kobiet. Okazuje się, że niejednokrotnie zmagają się one z takimi problemami jak pochwica, dyspareunia nieorganiczna, czy też bolesność w trakcie współżycia, która związana jest z nadmierną suchością pochwy, a nawet zanikiem błony śluzowej pochwy.

Psychologowie oraz specjaliści z zakresu seksuologii podkreślają, że dysfunkcje seksualne w przebiegu schizofrenii mogą być następstwem samej choroby, a także jednym ze skutków niepożądanych stosowanego leczenia farmakologicznego. W tym miejscu warto podkreślić, że zgodnie ze stanem współczesnych badań szacuje się, iż ponad 50% pacjentek przyjmujących klasyczne leki przeciwpsychotyczne może doświadczać zaburzeń miesiączkowania, co może stanowić jedną z przyczyn doświadczanych przez nie dysfunkcji seksualnych.

Zaburzenia seksualne a objawy schizofrenii

Współczesne analizy zwracają uwagę na wyraźny związek między objawami charakterystycznymi dla przebiegu schizofrenii a funkcjonowaniem seksualnym kobiet. Występowanie objawów negatywnych (a zatem takich, które związane są przede wszystkim z zamykaniem się jednostki na świat zewnętrzny i w znacznym stopniu zubożających świat przeżyć wewnętrznych) związane jest z obniżeniem energii seksualnej, natomiast występowanie objawów pozytywnych (tak zwanych wytwórczych, związanych z omamami wzrokowymi lub słuchowymi) tożsame jest z podwyższeniem energii seksualnej, która podlega redukcji po zastosowaniu odpowiedniej farmakoterapii.

Psychiatrzy oraz psychologowie dostrzegają dodatkowo, że występowanie objawów schizofrenii w wielu przypadkach sprzyja rozwojowi zaburzeń podniecenia oraz orgazmu u kobiet. Ponadto zwracają uwagę, że występowanie objawów negatywnych nie tylko obniża jakość życia seksualnego kobiet, ale także jakość ich relacji interpersonalnych, zwłaszcza z partnerem, co również oddziałuje na ich życie seksualne.

Ważną informację stanowi fakt, że w przebiegu schizofrenii zaburzenia dotyczące funkcji seksualnych nie zawsze związane są z ich upośledzeniem. Okazuje się bowiem, że w niektórych przypadkach może dochodzić do wzmożenia popędu seksualnego.

Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia między innymi podczas występowania ostrego epizodu psychotycznego. Wówczas, część kobiet może doświadczać tak zwanych objawów cenestetycznych (sprawiających wrażenie doznań cielesnych), które mogą przyjmować formę urojeń erotycznych, związanych z doświadczaniem przyjemności seksualnej. W niektórych przypadkach, kobiety w trakcie epizodu psychotycznego mogą nawet odnosić wrażenie, że są w ciąży.

Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego obserwują u niektórych pacjentek nasilenie zachowań seksualnych podczas epizodu psychotycznego. Doświadczanie przez nich wysokiego popędu może wyrażane być w różny sposób, między innymi poprzez wzmożone zachowania masturbacyjne, a także podejmowanie nieadekwatnych, a nawet zagrażających zdrowiu praktyk seksualnych.

Informacje zawarte we współczesnej literaturze przedmiotu potwierdzają, że występowanie zaburzeń seksualnych można uznać za istotny objaw schizofrenii. W niektórych przypadkach to właśnie pojawienie się zaburzeń w tej sferze może poprzedzać pojawienie się objawów bardziej charakterystycznych dla przebiegu schizofrenii.

Możliwe przyczyny zaburzeń seksualnych kobiet zmagających się ze schizofrenią

Dokonując przeglądu współczesnej literatury w poszukiwaniu przyczyn zaburzeń seksualnych u kobiet zmagających się z problemem schizofrenii, jesteśmy w stanie dostrzec wiele czynników wynikających, w bardziej lub mniej bezpośredni sposób, z przebiegu samej choroby.

Wielu psychologów jest zdania, że pojawiające się problemy w pierwszej kolejności wynikają z deficytów w obszarze funkcjonowania społecznego, a także interakcji personalnych. Psychiatrzy natomiast zwracają uwagę na uszkodzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, które mogą odpowiadać za rozwój zaburzeń seksualnych.

Nie podlega wątpliwości fakt, iż sam specyficzny obraz schizofrenii, który w znaczny sposób zakłóca funkcjonowanie społeczne oraz osobiste, wpływa na zakłócenie jakości pożycia intymnego. Kolejnym ważnym czynnikiem przyczyniającym się do powstawania dysfunkcji seksualnych u kobiet jest stosowanie neuroleptyków.

Co ciekawe, na obniżenie libido mogą wpływać także czynniki związane bezpośrednio ze stylem życia pacjentek, takie jak: nikotynizm, nieprawidłowa dieta, niska aktywność fizyczna, niewłaściwa higiena. Dodatkowo zdaniem części psychologów, czynnikiem istotnie wpływającym na obniżenie jakości życia seksualnego u kobiet chorujących na schizofrenię jest negatywny obraz samej siebie. Związane jest to między innymi z faktem, iż diagnoza schizofrenii jest nadal czynnikiem stygmatyzującym, który może przyczynić się do dyskryminacji, a co za tym idzie wycofania się z życia towarzyskiego.

Leczenie schizofrenii a życie seksualne kobiet

Zgodnie ze stanem współczesnych badań, stosowanie leczenia przeciwpsychotycznego przez pacjentki zmagające się z problemem schizofrenii oddziałuje na życie seksualne, między innymi ze względu na zmiany w wydzielaniu hormonów (w tym przede wszystkim prolaktyny), co może skutkować zmniejszeniem energii seksualnej. Ponadto, po roku stosowania przez pacjentki leków, niejednokrotnie dochodzi do nadmiernej suchości pochwy, a także zaburzeń w osiąganiu orgazmu.

Specjaliści są zdania, iż największe ryzyko rozwoju zaburzeń seksualnych w przebiegu schizofrenii niesie ze sobą stosowanie haloperidolu, klozapiny oraz olanzapiny. Natomiast lekami, które najrzadziej wpływają na życie seksualne kobiet leczących się z powodu schizofrenii są arypiprazol oraz olanzapina. W świetle współczesnych ustaleń jednym z najważniejszych mechanizmów związanych ze stosowaniem leków przeciwpsychotycznych, które mogą prowadzić do zaburzeń sfery życia seksualnego, jest ich działanie antagonistyczne wobec receptorów dopaminowych (co utrudnia doświadczanie przyjemności płynącej ze zbliżenia). Warto wiedzieć, że neurony dopaminergiczne odpowiadają między innymi za kontrolę, a także wyzwalanie potrzeb związanych nie tylko z popędem seksualnym, ale także głodem, pragnieniem i stanem przyjemności.

Dopamina jest także bezpośrednio powiązana z układem nagrody zlokalizowanym w hipokampie, a to właśnie stymulacja lub hamowanie niniejszego układu w znacznej mierze wpływa na nasze zachowania seksualne. Działanie leków przeciwpsychotycznych, za sprawą dopaminy, wpływa także na wspomniane wcześniej zmiany stężenia prolaktyny.

Analizując wpływ leczenia schizofrenii na życie seksualne kobiet, należy także wspomnieć o aspekcie czasem wielomiesięcznej hospitalizacji. Przebywanie w szpitalu w znacznym stopniu ogranicza aktywność seksualną pacjentek, co pośrednio może doprowadzić do osłabienia więzi między partnerami. Zaburzenia dotyczące życia seksualnego (wynikające nie tylko ze stosowania leczenia) w znacznym stopniu obniżają jakość życia pacjentek, co może doprowadzić do zaniechania przez nie zaleceń lekarskich, a nawet do rezygnacji z leczenia. Dlatego też tak ważne jest, aby lekarz prowadzący, a także psycholog / psychoterapeuta, w odpowiedzialny sposób prowadzili działania psychoedukacyjne w tym zakresie, a także wspierali pacjentkę również w problemach dotyczących intymnej sfery życia.

Wsparcie seksuologiczne dla pacjentek z rozpoznaniem schizofrenii

Pomimo wiedzy specjalistów na temat tego, jak ważna jest satysfakcja seksualna dla poczucia dobrostanu człowieka, w wielu przypadkach w swoich gabinetach nie poświęcają oni niniejszemu zagadnieniu wystarczającej uwagi. W świetle współczesnych analiz zaledwie 10% lekarzy w swojej praktyce przeprowadza wywiad dotyczący życia seksualnego pacjentów psychiatrycznych. Co ciekawe, część lekarzy przyznaje, że nie robi tego, ponieważ jest zdania, że rozmowa na ten temat może pogorszyć samopoczucie pacjenta. Niemniej jednak badania pokazują, że rozmowy na temat seksualności nie wpływają na destabilizację samopoczucia.

Zatrważającym jest fakt, że podobnie jak specjaliści, tak i sami pacjenci stronią od spontanicznego zgłaszania problemów seksualnych w gabinecie lekarza psychiatry, a nawet psychologa / psychoterapeuty. Za jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy uznaje się doświadczanie przez pacjentów skrępowania podczas omawiania życia intymnego, a także zahamowanie, które bezpośrednio wynika z obyczajowości. Część pacjentów nie zdaje sobie również sprawy z tego, jak ważne jest zgłaszanie wszelkich zaburzeń seksualnych dla powodzenia prowadzonej terapii.

Psychologowie zwracają uwagę, że jednym ze skutecznych sposobów na przełamanie tematu „tabu” jest w pierwszej kolejność przeprowadzenie badań kwestionariuszowych, skupiających się na jakości życia seksualnego. Okazuje się, że taka forma badania może skłaniać do otwartości nawet do 60% pacjentów doświadczających problemów seksualnych w przebiegu zaburzeń psychicznych.

To bardzo istotne, aby po rozpoznaniu zaburzeń seksualnych w przebiegu schizofrenii u kobiet zapewnić pacjentkom odpowiednie wsparcie. W przypadku opieki psychiatrycznej jest to między innymi rozmowa na temat ewentualnych skutków ubocznych stosowanego leczenia środkami przeciwpsychotycznymi. Ważne jest także, aby lekarz poinformował pacjentkę, że w przypadku doświadczania istotnego obniżenia jakości życia seksualnego na skutek farmakoterapii, dopuszczalna jest modyfikacja stosowanego do tej pory leczenia.

Niemniej jednak niezmiernie istotne okazuje się także otrzymanie właściwego wsparcia psychologicznego/psychoterapeutycznego. W gabinecie specjalisty możliwe staje się nawiązanie otwartej relacji, która pozwala na sformułowanie własnych problemów, a także oczekiwań względem życia seksualnego, po zakończeniu okresu leczenia. Zadaniem psychologa/psychoterapeuty jest wspieranie pacjentki w tym zakresie, a także przekazywanie jej rzetelnej wiedzy na temat możliwych metod poprawy jakości życia seksualnego, między innymi poprzez stosowanie metod relaksacji. Dodatkowo, dzięki współpracy ze specjalistą, pacjentka może podnieść swoje kompetencje społeczne, co pomoże jej w nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji, w tym także romantycznych, a to bezpośrednio może przełożyć się na jakość życia seksualnego.

W tym miejscu warto bowiem przypomnieć, że seksualność w znacznej mierze odpowiada nie tylko za nasze samopoczucie, ale także podstawowe składowe zdrowia psychicznego, takie jak akceptacja samej siebie (w tym swojego ciała), poczucie emocjonalnej więzi z partnerem, pozytywne postrzeganie własnej osoby, a także umiejętność nawiązywania trwałych i satysfakcjonujących relacji.

Podsumowanie

Leczenie schizofrenii jest długotrwałym i złożonym procesem. W większości przypadków praca lekarza oraz psychologa skupia się na redukcji objawów choroby, która utrudnia funkcjonowanie w świecie społecznym. Mniejsza uwaga kierowana jest natomiast w stronę dysfunkcji seksualnych, które mogą stanowić zarówno objaw, jak i konsekwencję leczenia niniejszej choroby. Jednocześnie, w tym miejscu warto nadmienić, że zgodnie z definicją remisji schizofrenii, zakłada się poprawę funkcjonowania we wszystkich wymiarach życia pacjentki, w tym tych dotyczących sfery życia seksualnego. Dlatego też możemy uznać, że odczuwanie satysfakcji z życia seksualnego jest niezbędne dla osiągnięcia poprawy samopoczucia i subiektywnego oraz obiektywnego zdrowia pacjentek zmagających się z problemem schizofrenii. Jest to niezwykle ważne, albowiem praktyka oraz obserwacje naukowe zwracają uwagę, że problemy związane z obniżeniem satysfakcji z relacji intymnej mogą stać się przyczyną pogorszenia samopoczucia pacjentek, a w niektórych sytuacjach mogą doprowadzić nawet do zaprzestania leczenia oraz odstawienia leków, które w opinii pacjentek mogą stanowić bezpośrednią przyczynę zaburzeń seksualnych. To pokazuje, jak ważne jest prowadzenie rozmów na temat życia seksualnego w przebiegu schizofrenii w gabinetach specjalistów. Psychoedukacja dotycząca możliwych skutków leczenia i metod zwalczania ich powinna stanowić stały element terapii. Ważne jest także, aby prowadzone były dalsze badania i analizy naukowe, dzięki którym będziemy w stanie dowiedzieć się jeszcze więcej na temat związku schizofrenii i jej leczenia z życiem seksualnym kobiet zmagających się z niniejszą chorobą.

Bibliografia

1. Aizenberg D., Modai I., Landa A., Gil-Ad I., Weizman A. Comparison of sexual dysfunction in male schizophrenic pa-tients maintained on treatment with classical antipsychotics versus clozapine. J. Clin. Psychiatry, 2001; 62(7): 541-544;
2. Baggaley M. Sexual dysfunction in schizophrenia: focus on recent evidence. Hum Psychopharmacol. 2008; 23(3): 201–209;
3. Beisert M. Rozwój psychoseksualny człowieka. In: Lew-Starowicz Z, Skrzypulec V. ed. Podstawy seksuologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010: 83–90; 
4. Beisert M. W poszukiwaniu modelu seksualności człowieka. In: Beisert M. ed. Seksualność w cyklu życia człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006: 7–32;
5. Byerly MJ, Nakonezny PA, Bettcher BM, et al. Sexual dysfunction associated with second-generation antipsychotics in outpatients with schizophrenia or schizoaffective disorder: an empirical evaluation of olanzapine, risperidone, and quetiapine. Schizophr Res. 2006; 86(1-3): 244–250;
6. Chojnowski J, Więdłocha M, Mosiołek A. Zaburzenia seksualne u pacjentów ze schizofrenią. Psychiatria. 2017; 14(1): 35–39;
7. de Boer MK, Castelein S, Wiersma D, et al. The facts about sexual (Dys)function in schizophrenia: an overview of clinically relevant findings. Schizophr Bull. 2015; 41(3): 674–686;
8. Dossenbach M, Dyachkova Y, Pirildar S, et al. Effects of atypical and typical antipsychotic treatments on sexual function in patients with schizophrenia: 12-month results from the Intercontinental Schizophrenia Outpatient Health Outcomes (IC-SOHO) study. Eur Psychiatry. 2006; 21(4): 251–258;
9. Howes O.D., Wheeler M.J., Pilowsky L.S., Landau S., Murray R.M., Smith S. Sexual function and gonadal hormones in patients taking antipsychotic treatment for schizophrenia or schizoaffective disorder. Journal Of Clinical Psychiatry 2007; 68 (3): 361–367;
10. Kasperek-Zimowska B, Brodniak WA, arol-Kulka SA. Zaburzenia seksualne w schizofrenii — przegląd badań. Psychiatria Polska. 2008; XLII(1): 97–105;
11. Konarzewska B, Wołczyński S, Szulc A, et al. Effect of risperidone and olanzapine on reproductive hormones, psychopathology and sexual functioning in male patients with schizophrenia. Psychoneuroendocrinology. 2009; 34(1): 129–139;
12. Konarzewska B., Popławska R., Szulc A., Waszkiewicz N. Wybrane aspekty funkcjonowania seksualnego mło-dych mężczyzn chorych na schizofrenię. Seksuol. Polska, 2008; 6(1): 1-5; 
13. Kuczyński W, Rzewuska M, Luks M. Wpływ leków przeciwpsychotycznych na funkcje seksualne. Seksuologia Polska. 2003; 1(1): 23–29;
14. Kuczyński W, Rzewuska M, Luks M, et al. Zaburzenia seksualne u chorych na schizofrenię leczonych neuroleptykami. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii. 2001(1): 126–140;
15. Lew-Starowicz Z. Zaburzenia seksualne. In: Jarema M, Rabe-Jabłońska J. ed. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Waszawa 2011: 385–403;
16. Libera A, Misiuda M, Leszczyńska- Go, et al. Selected psychological aspects of married couples’ life in the context of infertility causes. Gin Pol Med Project. 2013; 4(30): 65–73;
17. Rzewuska M. Zaburzenia seksualne wywołane przez leki przeciwdepresyjne. Metody postępowania. Via Medica; Gdańsk: 2004;
18. Simiyon M, Chandra PS, Desai G. Sexual dysfunction among women with Schizophrenia-A cross sectional study from India. Asian J Psychiatr. 2016; 24: 93–98;
19. Sobański J, Müldner-Nieckowski Ł, Klasa K, et al. Objawy i problem związane z seksualnością pacjentów dziennego oddziału leczenia zaburzeń nerwicowych. Psychiatria Polska . 2012; XLVI(1): 21–34.