Co to jest autyzm?

Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju, które wpływa przede wszystkim na trzy sfery funkcjonowania człowieka: sferę komunikacji, relacji społecznych oraz zachowania (w tym między innymi wykonywanie powtarzających się sekwencji ruchowych, które są niejasne dla otoczenia). Jego nazwa wywodzi się od greckiego słowa „autos”, które oznacza „sam”. Osoby ze spektrum autyzmu niejednokrotnie zamykają się w świecie wewnętrznych przeżyć i mają trudności z integracją tego świata ze światem zewnętrznym. Autyzm to zaburzenie, które nie podlega możliwości całkowitego wyleczenia, dlatego też dotyczy zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Warto o tym pamiętać, albowiem wiele osób kojarzy autyzm z zaburzeniami typowymi dla wieku dziecięcego. W świetle współczesnych analiz liczba diagnoz zaburzeń ze spektrum autyzmu z każdym rokiem zwiększa się. Dlatego też tak ważne jest, aby stale poszerzać naszą wiedzę oraz świadomość na temat niniejszego zaburzenia i rozwijać skuteczne metody rehabilitacji, które pomogą osobom z autyzmem na prawidłowe, a przede wszystkim satysfakcjonujące funkcjonowanie w świecie społecznym.

Jakie są rodzaje autyzmu?

Zaburzenia ze spektrum autyzmu są bardzo szerokie. Objawy i rodzaje można umieści na kontinuum, na którego początku znajdują się jednostki bardzo dobrze funkcjonujące, u których nie jesteśmy w stanie rozpoznać objawów zaburzenia, a na końcu osoby, które są na tyle zamknięte w świecie wewnętrznym, iż nie są w stanie nawiązać kontaktu z otoczeniem (zaburzenia mowy, a nawet mutyzm).

Chociaż współcześnie mówi się przede wszystkim o spektrum autyzmu i unika się wyróżniania rodzajów niniejszego zaburzenia, warto wiedzieć, że powszechnie uznaje się takie rodzaje autyzmu:

• Autyzm dziecięcy – rozpoznawany u dzieci poniżej 3 roku życia. W tym miejscu należy zauważyć, że zaburzenia ze spektrum autyzmu trwają całe życie. Objawy autyzmu mogą być widoczne już od pierwszych miesięcy życia dziecka, niemniej jednak, w wielu przypadkach, ze względu na trudności diagnostyczne, a także towarzyszące zaburzenia (w tym m.in. upośledzenie umysłowe), zaburzenia ze spektrum autyzmu często nie są właściwie rozpoznawane przez wiele lat.
• Autyzm atypowy – rozpoznawany w sytuacji, w której nie wszystkie prezentowane przez dziecko objawy spełniają kryteria diagnostyczne ogólnie przyjętych systemów klasyfikacji chorób. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że autyzm jest na tyle złożonym zaburzeniem, iż trudno jest znaleźć jego dwa identyczne przypadki.
• Autyzm wysokofunkcjonujący – opisujący osoby z nim się zmagające, które dobrze radzą sobie w świecie relacji społecznych. Są w stanie uczęszczać do szkół ogólnodostępnych, zdobyć wysokie wykształcenie, założyć rodziny i utrzymać satysfakcjonującą pracę. Zdarza się, iż jednostki wysokofunkcjonujące przez wiele lat są błędnie diagnozowane i przez to niewłaściwie leczone. Dlatego też, u osób tych wielokrotnie rozwijają się zaburzenia towarzyszące, w tym depresja i zaburzenia lękowe.

Skąd się bierze autyzm?

Autyzm jest zaburzeniem o złożonej etiologii. Mimo licznych badań i obserwacji naukowcom nadal nie udało się ustalić jednoznacznej przyczyny niniejszego zaburzenia. We współczesnej literaturze naukowej coraz częściej pojawiają się doniesienia, iż za powstawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą odpowiadać czynniki genetyczne. Niemniej jednak teza ta wymaga przeprowadzenia licznych badań w celu jej potwierdzenia. W tym miejscu warto jednak nadmienić, że wśród innych możliwych przyczyn rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu wyróżnia się:

• Czynniki środowiskowe – związane między innymi ze wzrastającym zanieczyszczeniem powietrza oraz większym narażeniem na promieniowanie;
• Czynniki dietetyczne – związane ze spożywaniem nadmiernej ilości jedzenia wysokoprzetworzonego;
• Czynniki okołoporodowe – związane między innymi z nieprawidłowym przebiegiem ciąży, czy też doświadczeniem niedotlenienia w czasie porodu;
• Czynniki neurotoksyczne – związane między innymi z nadużywaniem substancji leczniczych przez rodziców, w tym antybiotyków.

Analizując możliwe przyczyny autyzmu, należy jednak podkreślić, że żadna z wymienionych wyżej teorii nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w przeprowadzonych do tej pory badaniach naukowych. Dlatego też stanowią one jedynie hipotetyczne czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu. Co bardzo ważne, dzięki wieloletnim obserwacjom udało się obalić szkodliwy mit zakładający, iż za rozwój autyzmu może odpowiadać prezentowana przez rodziców postawa (nadmiernie opiekuńcza, czy też unikająca).

Kto diagnozuje autyzm?

Rozpoznanie autyzmu stawia zazwyczaj lekarz psychiatra. Niemniej jednak, w procesie diagnostycznym udział powinien brać zespół specjalistów, na który składają się psycholog, logopeda, pedagog oraz lekarz psychiatra. Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu powinna być stawiana w oparciu o szereg badań testowych oraz wnikliwą obserwację przeprowadzaną przez specjalistów. Informacje między poszczególnymi ekspertami powinny podlegać płynnej wymianie. Istotną rolę w procesie stawiania rozpoznania odgrywają także rodzice, którzy na co dzień obserwują zachowania dziecka i są w stanie przekazać niezwykle cenne wskazówki.

Jak rozpoznać autyzm?

Autyzm rozpoznaje się zazwyczaj w oparciu o przeprowadzenie diagnozy ilościowej oraz jakościowej. Diagnoza ilościowa polega między innymi na sprawdzeniu, jakie objawy zawarte w przyjętych systemach diagnostycznych (DSM-V oraz ICD10) spełnia dziecko/osoba dorosła. Niemniej jednak, jak wspomniano wcześniej, spektrum objawów autyzmu jest niezwykle szerokie, dlatego też spełnienie kryteriów zawartych w niniejszych systemach może okazać się trudne. Diagnozę ilościową obejmuje także przeprowadzenie testów kwestionariuszowych, które wypełniają zazwyczaj rodzice na podstawie własnych obserwacji. To bardzo ważne, aby proces diagnozy autyzmu zawsze uzupełniany był o aspekt diagnozy jakościowej, która polega na długotrwałej i wnikliwej obserwacji dziecka w środowisku domowym oraz poza nim, jak również dokładne wywiady przeprowadzone z najbliższymi członkami rodziny i opiekunami pacjenta. Diagnoza autyzmu w wielu przypadkach przysparza specjalistom licznych trudności. Okazuje się, że niejednokrotnie osobom ze spektrum autyzmu przypisywane są inne jednostki chorobowe, co znacznie utrudnia proces leczenia oraz rehabilitacji, a tym samym zmniejsza szanse na osiągnięcie dobrego funkcjonowania na poziomie społecznym oraz emocjonalnym.

Jak się objawia autyzm?

Ze względu na złożony obraz niniejszego zaburzenia, nie jesteśmy w stanie wskazać listy specyficznych objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu. Osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem mogą prezentować różne symptomy. Niemniej jednak istnieje pewna grupa objawów występująca u osób ze spektrum autyzmu w mniejszym lub większym nasileniu.

Wśród najczęściej obserwowanych symptomów autyzmu wyróżnia się:

• Zaburzenia funkcjonowania jednostki w kontekście relacji społecznych (niechęć do utrzymywania kontaktu wzrokowego, nawiązywania nowych relacji, przebywania w nowej grupie osób);
• Zaburzenia komunikacji werbalnej, obejmujące również zaburzenia rozwoju mowy. Zdarza się, że w ciężkich przypadkach autyzmu dzieci przejawiają mutyzm, a zatem niezdolność porozumiewania się za pośrednictwem mowy;
• Zaburzenia dotyczące zachowania oraz aktywności. Wiele osób z autyzmem przejawia wąskie zainteresowania, o których mogą opowiadać godzinami, nie zwracając przy tym uwagi na reakcje otoczenia. Ponadto część osób z autyzmem przejawia powtarzające się gesty lub sekwencje ruchów nazywane stereotypiami.
  

Jak rozpoznać autyzm u niemowlaka?

Rozpoznanie autyzmu u dzieci poniżej 6 miesiąca życia stanowi spore wyzwanie dla specjalistów, przede wszystkim ze względu na trudności z zaobserwowaniem nieprawidłowości w zakresie rozwoju mowy oraz relacji społecznych. Niemniej jednak, dzięki rozwijającej się wiedzy na temat niniejszego zaburzenia możliwe staje się rozpoznanie autyzmu nawet u 7-miesięcznych dzieci. Za sprawą testu SACS-R można zaobserwować niepokojące objawy u niemowlęcia. To bardzo ważne, aby już w pierwszej chwili po dostrzeżeniu nieprawidłowości u swojego dziecka, rodzice zgłosili się o pomoc do specjalisty. Warto bowiem pamiętać, że wczesne rozpoznanie zaburzeń ze spektrum autyzmu umożliwia szybkie wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych, pozwalających na wsparcie właściwego rozwoju dziecka, a tym samym zmniejszenie intensywności prezentowanych przez niego objawów.

Co to jest autyzm atypowy?

Autyzm atypowy stawiany jest zwykle u dzieci powyżej 3 roku życia lub u osób dorosłych. W przypadku autyzmu atypowego pacjent zazwyczaj nie spełnia wszystkich kryteriów, które zawarte są we współczesnych systemach diagnostycznych (ICD-10 oraz/lub DSM-V). Niniejsze zaburzenie jest zwykle trudne do rozpoznania, między innymi ze względu na fakt, iż niejednokrotnie towarzyszy innym zaburzeniom, w tym upośledzeniu umysłowemu lub ciężkiemu zaburzeniu mowy.

Ile kosztuje badanie na autyzm?

Diagnoza autyzmu jest złożonym procesem, który ciężko jest poddać dokładnej wycenie. W przypadku dzieci niniejszy proces zazwyczaj ma miejsce w poradniach zdrowia psychicznego i nie jest związany z bezpośrednimi kosztami. Niemniej jednak, w obliczu trudności diagnostycznych, część rodziców decyduje się na korzystanie z prywatnych usług specjalistów, co może generować duże koszty. Poddanie się specjalistycznej diagnozie w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu jest również kosztowne w przypadku dorosłych osób, które w wielu przypadkach muszą same finansować wizyty u specjalistów świadczących usługi w zakresie diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu u osób powyżej 18 roku życia.

Co powoduje autyzm?

Następstwa autyzmu są trudne do przewidzenia. W zależności od stopnia i charakteru objawów jednostka może doświadczać różnych trudności, zarówno w kontekście radzenia sobie z własnymi emocjami, rozumienia emocji osób z otoczenia, komunikacji jak i nawiązywania relacji, a także realizacji własnych potrzeb. W przypadku głębokiego autyzmu, osoby często nie osiągają samodzielności, a w związku z tym przez całe życie pozostają zależne od swoich rodziców. Niemniej jednak istnieje grupa osób z autyzmem wykazująca ponadprzeciętne zdolności, pozwalające na osiągnięcie sukcesu naukowego oraz zawodowego. Istotny wpływ na konsekwencje zaburzeń ze spektrum autyzmu wywiera podejmowana terapia, a także wsparcie otoczenia.

Jak leczyć autyzm?

Leczenie autyzmu polega przede wszystkim na systematycznej terapii, której celem jest wsparcie prawidłowego rozwoju oraz zmniejszenie trudności doświadczanych w życiu codziennym. Na terapię autyzmu składają się zarówno oddziaływania psychoterapeutyczne, logopedyczne, jak i rehabilitacyjne. To bardzo ważne, aby terapia prowadzona była przez zespół specjalistów, którym udało nawiązać się dobry kontakt z pacjentem. Terapia autyzmu trwa przez wiele lat, a nawet całe życie. Potrzeba wsparcia różni się bowiem w obliczu zmian rozwojowych dziecka, nastolatka oraz człowieka dorosłego. Do tej pory nie udało się opracować żadnego leku na autyzm. Niemniej jednak farmakoterapia niejednokrotnie wprowadzana jest w przypadku osób, które zmagają się z zaburzeniami towarzyszącymi, takimi jak zaburzenia nastroju, czy też zaburzenia lękowe. Co ciekawe, w terapii autyzmu coraz częściej zastosowanie znajdują także różne formy arteterapii, która pozwala na wyrażenie własnych emocji między innymi poprzez rysunek, śpiew, czy też ruch. Za sprawą rozwijającej się wiedzy oraz świadomości dotyczącej autyzmu, na przestrzeni kolejnych lat powstają nowe formy wsparcia terapeutycznego, które odpowiadają na zindywidualizowane potrzeby osób ze spektrum autyzmu. To bowiem bardzo istotne, aby terapia autyzmu była nie tylko systematyczna, ale przede wszystkim dostosowana do potrzeb i możliwości osoby ze spektrum.

W jakim wieku objawia się autyzm?

Autyzm jest aktywny już od pierwszych dni życia dziecka. Niemniej jednak niepokojące objawy jesteśmy w stanie dostrzec dopiero na kolejnych etapach rozwoju malucha. W pierwszych miesiącach rodziców niepokoi zazwyczaj niechęć dziecka do kontaktu fizycznego oraz nawiązywania kontaktu wzrokowego, a ponadto nadmierna płaczliwość i brak uśmiechu. Na kolejnych etapach mogą pojawić się problemy z mową oraz stereotypie (powtarzalne zachowania). Dzieci z autyzmem wielokrotnie przejawiają fascynację wirującymi przedmiotami. Uwielbiają bez końca obserwować kręcący się bączek lub pralkę. Niejednokrotnie wprawiają także własne ciało w ruch. W tym miejscu raz jeszcze warto jednak przypomnieć, że spektrum objawów autyzmu jest niezwykle szerokie. W niektórych przypadkach, objawy choroby mogą być niedostrzegane przez najbliższe otoczenie, aż do momentu, w którym dziecko zaczyna brać udział w życiu społecznym.

Jak wygląda dziecko z autyzmem?

Dziecko z autyzmem nie różni się wyglądem od innych dzieci. Zmiany w wyglądzie mogą pojawiać się jednak w przebiegu zaburzeń towarzyszących autyzmowi. Sam autyzm w żadnym stopniu nie wpływa jednak na wygląd człowieka, a jedynie na jego zachowanie.

Czy dziecko z autyzmem śmieje się?

Osoby z autyzmem mogą przejawiać trudności w rozumieniu żartów. Często też czują się zagubione w różnych sytuacjach społecznych i w wieku dziecięcym przejawiają często trudności w odpowiadaniu uśmiechem na uśmiech rodzica (trudności w rozpoznawaniu mimiki), dlatego też może wydawać się, że nie uśmiechają się. Niemniej jednak, dzieci oraz osoby z autyzmem w wielu przypadkach śmieją się podobnie jak inni.

Co można pomylić z autyzmem (choroby mylone z autyzmem)?

Ze względu na fakt, iż zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą przebiegać w bardzo zróżnicowany sposób, podczas stawiania rozpoznania specjaliści dokonują tak zwanej diagnozy różnicowej, pozwalającej na wyeliminowanie listy chorób, których objawy w pewnym stopniu mogą być zbieżne z objawami zaburzeń ze spektrum autyzmu. Podczas procesu diagnozy, autyzm różnicowany jest z następującymi zaburzeniami:

• Upośledzenie słuchu oraz/lub wzroku;
• Specyficzne zaburzenia rozwoju językowego;
• Mutyzm selektywny;
• Reaktywne zaburzenie przywiązania;
• Zespół Retta (jeśli dziecko wykazuje objawy regresyjne);
• Stwardnienie guzowate;
• Zespół łamliwego chromosomu X;
• Nieleczona fenyloketonuria;
• Zespół Smitha – Lemliego – Opitza;
• Zespół CHARGE;
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza;
• Dystrofia mięśniowa Duchenne’a;
• Schizofrenia dziecięca;
• Zaburzenia osobowości.

Czego nie lubi autystyk?

Ze względu na często towarzyszące autyzmowi zaburzenia integracji sensorycznej, osoby ze spektrum mogą przejawiać niechęć wobec ostrych kolorów, wnętrz wypełnionych wieloma dodatkami, głośnych dźwięków, a także intensywnych zapachów. Dlatego też, dla części osób ze spektrum przebywanie w takich miejscach jak szkoła, czy też galeria handlowa może być niezwykle trudne i uciążliwe.

Czy autyzm można wyleczyć?

Chociaż autyzmu nie można wyleczyć, za sprawą odpowiednio prowadzonej terapii można osiągnąć znaczną poprawę funkcjonowania, a przede wszystkim istotnie zwiększyć komfort życia pacjenta oraz jego najbliższego otoczenia.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat autyzmu, zapoznaj się z artykułami znajdującymi się w dziale – AUTYZM. Zapraszamy!

Bibliografia

1. Baron Cohen S., Wheelwright S., Skinner R., Martin J., Clubley E. (2001). The Autism Spectr um Quotient (AQ): evidence from Asperger Syndrome/highfunctioning autism, males and females, scientists and mathematicians. Journal of Autism and Developmental Disorders, 31:5 17;
2. Brugha, T. S., Mcmanus, S., Bankart, J., Scott, F., Purdon, S., Smith, J., Bebbington, P., Jenkins, R., Meltzer, H. (2011). Epidemiology of autism spektrum disorders in adults in the community in England. Archives of General Psychiatry, 68(5), 459 465;
3. Filipek P., Accardo P., Baranek G., Cook E., Dawson G., Gordon B., Gravel J., Johnson C., Kallen R., Levy S., Minshew N., Prizant B., Rapin I., Rogers S., Stone W., Teplin S., Tuchman R. i Volkmar F. (1999). The screening and diagnosis of autistic spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 29:439–484;
4. Greenspan S.I., Wieder S. (2014). Dotrzeć do dziecka z autyzmem. Jak pomóc dzieciom nawiązywać relacje, komunikować się i myśleć. Metoda Floortime. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;
5. Józefowski E. (2012), Arteterapia w sztuce i edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań;
6. Kozłowski J. (2003). Zastosowanie teorii uczenia w terapii małych dzieci z autyzmem na przykładzie projektu wczesnej interwencji O.I. Lovaasa, W: E. Pisula, D. Danielewicz (red.), Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Warszawa: wyd. APS, s. 49–74;
7. Lusebrink V.B. (2010), Assessment and Therapeutic Application of the Expressive Therapies Continuum: Im plications for Brain Structures and Functions, „Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association”, no. 27(4);
8. Pisula, E., Kawa, R., Szostakiewicz, Ł., Łucka, I., Kawa, M., Rynkiewicz, A. (2013). Autistic Traits in Male and Female Students and Individuals wit h High Functioning Autism Spectrum Disorders Measured by the Polish Version of the Autism Spectrum Quotient. Plos One, 8(9);
9. Pisula, E. & Danielewicz, D. (2003). Terapia i edukacja osób z autyzmem historia i dzień dzisiejszy. W: E. Pisula, & D. Danielewicz, (red). Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej;
10. Sabik, M. & Stachowicz, A. (2009). Rozwijanie kompetencji komunikacyjnych i społecznych uczniów z autyzmem. W. Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi. (red. J. Kossewska). Kraków: Wydawnictwo Impuls;
11. Schramm R. (2019). Motywacja i wzmacnianie, czyli jak zdobyć przewagę nad autyzmem. Zachowania werbalne w stosowanej analizie zachowania – podręcznik, przeł. D. Sobiecka. Warszawa: Wydawnictwo Scolaris;
12. Schütze, F. (2012). Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. W: K. Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Wydawnictwo Nomos;
13. Waligórska A., Kucharczyk S., Waligórski M., Kuncewicz-Sosnowska K., Kalisz K., Odom S.M, (2019). Zintegrowany model terapii autyzmu opartej na dowodach – model National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorders (NPDC), Psychiatria Polska, 53(4):753–770;
14. Zaorska M. (2015), Mowa ciała dzieci z zaburzeniami ze spectrum autyzmu [w:] Autyzm i AAC. Alternatywne i Wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem, red. B.B. Kaczmarek, A. Wojciechowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, 69 78.