Dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w przedszkolu

Funkcjonowanie dziecka autystycznego w przedszkolu uzależnione jest od wielu czynników, w tym między innymi od głębokości zaburzenia oraz podejmowanych działań zaradczych. Niemniej jednak, opisując funkcjonowanie dziecka w placówce przedszkolnej, konieczne jest uwzględnienie, czy posiada już ono rozpoznanie autyzmu, czy też nie.

Obecnie do przedszkoli zapisywane są coraz częściej trzyletnie dzieci (a nawet nieco młodsze). Zgodnie z danymi statystycznymi, wśród nowo przyjętych z wysokim prawdopodobieństwem może znajdować się dziecko z nierozpoznanymi zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Do takiej sytuacji może dochodzić nawet wtedy, gdy rodzice tego się nie spodziewają. W niektórych przypadkach, małe dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu może sprawiać wrażenie, że jest bardziej rozwinięte od swoich rówieśników, co nie jest dla rodziców źródłem niepokoju, wręcz przeciwnie.

Rozpoznanie zaburzenia jest o tyle ważne, że w niniejszej sytuacji nauczycielom łatwiej jest zaplanować nie tylko plan oddziaływań wychowawczych oraz opiekuńczych, ale także strategie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami doświadczanymi i przejawianymi przez dziecko. Dzieci autystyczne mogą bowiem doznawać licznych trudności w środowisku przedszkolnym. Związane jest to między innymi z problemami nawiązywania prawidłowych relacji z rówieśnikami, a także z trudnościami komunikacyjnymi. Dodatkowo wpływ na zachowanie i samopoczucie dzieci autystycznych w przedszkolu wywierają doświadczane przez z nich (w mniejszym lub większym stopniu) zaburzenia integracji sensorycznej.

Większość dzieci ze spektrum autyzmu jest bardzo podatna na działanie czynników stresowych, które wywołują u nich bardzo silne, niejednokrotnie nadmierne reakcje (które mogą przyjmować postać krzyczenia, agresji oraz autoagresji). Stres może pojawiać się nie tylko pod wpływem czynników obiektywnie uznawanych za stresogenne, ale także na skutek oddziaływania nadmiernej ilości bodźców dźwiękowych, wzrokowych, zapachowych, czy dotykowych. Dlatego też to bardzo ważne, aby w przedszkolach dostępne były miejsca wyciszenia (specjalne domki, tunele, namioty), w których dziecko z autyzmem może odpocząć od nadmiaru otaczających go bodźców.

Dodatkowo, dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą wykazywać trudności związane ze spożywaniem posiłków w placówkach przedszkolnych. Zaburzenia odżywiania, odnoszące się najczęściej do wykluczania pewnych grup pokarmowych (m.in. ze względu na kolor, czy też zapach), mogą powodować, że dziecko będzie wykazywało wysokie napięcie w sytuacji, gdy opiekun będzie mimo wszystko nakłaniał je do spożycia posiłku (Na temat problemów zywieniowych piszemy w artykule AUTYZM A PROBLEMY Z ODŻYWIANIEM).

Jak wspomniano na wstępie, dla funkcjonowania dziecka w placówce przedszkolnej ważne jest to, czy otrzymało już ono diagnozę lub jest w procesie diagnostycznym. Ponadto, w przypadku dziecka przejawiającego niepokojące objawy bardzo ważna jest współpraca rodziców z wychowawcą przedszkolnym. Dzięki takiej współpracy możliwe staje się uzyskanie cennych wskazówek diagnostycznych i szybsze przeprowadzenie dziecka przez niniejszy proces, a co za tym idzie szybsze wprowadzenie skutecznych oddziaływań terapeutycznych do jego codzienności.

Dziecko autystyczne w świecie systemów edukacyjnych

Dziecko z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu funkcjonuje w świecie systemów edukacyjnych. Już od momentu wyboru przedszkola, aż po możliwość kształcenia w szkolnictwie wyższym, może ono doświadczać licznych wyzwań. Dlatego też, na poziomie prawnym dąży się do usystematyzowania podejścia do edukacji osób autystycznych.

Za jeden z najważniejszych dokumentów regulujących niniejsze kwestie uznaje się Konwencję Praw Osób Niepełnosprawnych, ratyfikowaną przez Polskę w 2012 roku. Zgodnie z niniejszą konwencją, w zakresie szkolnictwa (i nie tylko) zaleca się odejście od charytatywnego oraz opiekuńczego charakteru podejścia do osób z niepełnosprawnością, na rzecz tworzenia środowiska oraz społeczności otwartej na osoby z niepełnosprawnością.

Nadrzędnym celem niniejszego dokumentu było jak najszybsze wdrożenie działań o charakterze wspierającym, a przede wszystkim włączającym osoby z niepełnosprawnością w główny nurt życia społeczeństwa, co stwarza realne szanse na rozwój, również w aspekcie edukacyjnym. To bardzo istotne, albowiem od 2013 roku możemy zaobserwować istotny wzrost liczby uczniów z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu w placówkach ogólnodostępnych.

W tym miejscu warto przyjrzeć się danym opublikowanym przez portal gov.pl. Na ich podstawie jesteśmy w stanie dostrzec, że w latach 2013-2014 liczba uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zaburzenia ze spektrum autyzmu wynosiła w przedszkolach 4 861, a w szkołach podstawowych 5 697. W latach 2018-2019, liczba ta wynosiła już w przedszkolach 9 823 uczniów, natomiast w szkołach podstawowych (ogólnodostępnych) 19 908 uczniów. Ta zwiększająca się liczba uczniów o specjalnych wymaganiach niejako zmusiła przedstawicieli systemu edukacyjnego do wprowadzenia nowych rozwiązań wychowawczych oraz edukacyjnych. Z raportów wynika, że rozwiązania te cieszą się wysoką skutecznością. Niemniej jednak część rodziców ujawnia, że jest innego zdania.

Ważną informację stanowi fakt, że zaplanowanie i wdrożenie takich rozwiązań w przypadku dzieci z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu jest niezwykle trudne. Wpływa na to przede wszystkim fakt zróżnicowania objawów oraz przebiegu autyzmu u dzieci. Każde z nich może bowiem przejawiać inny poziom funkcjonowania społecznego, a także komunikacji oraz sprawności intelektualnej.

Dlatego też tak ważne jest, aby lepiej poznać i zrozumieć trudności, których na co dzień doświadczają dzieci oraz młodzież z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu w środowisku szkolnym.

Uczeń z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) w szkole ogólnodostępnej

Uczniowie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą uczęszczać zarówno do placówek ogólnodostępnych, integracyjnych, jak i specjalnych. Podczas dokonywania wyboru szkoły, niezwykle ważne jest rozpatrzenie wszelkich „plusów” i „minusów” danego systemu edukacji. To również bardzo istotne, aby wziąć pod uwagę indywidualne potrzeby oraz możliwości dziecka. Albowiem, jak już wspomnieliśmy, każde dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu może prezentować odmienny zasób umiejętności, jak również potrzeb.

Rozważając udział dziecka w edukacji ogólnodostępnej, warto zwrócić uwagę na szanse, jakie są związane z niniejszą sytuacją.

• Szkoła ogólnodostępna zazwyczaj zlokalizowana jest blisko miejsca zamieszkania. Dzięki temu uczeń ma możliwość integracji ze społecznością lokalną i może nawiązywać znajomości wykraczające poza szkolną klasę / korytarz. 
• Współcześnie dzieci z orzeczeniem ze względu na zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą korzystać z pomocy nauczyciela wspomagającego, zatrudnionego przez szkołę. Zadania takiego nauczyciele szerzej opisane zostaną w dalszej części tekstu.
• Za sprawą kontaktu z rówieśnikami (określanymi mianem neurotypowych), uczeń autystyczny może czerpać wzorce prawidłowych zachowań, co stwarza szansę na rozwój umiejętności społecznych oraz komunikacyjnych.
• Kontakt dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu z rówieśnikami stwarza także możliwość włączenia go do zabawy, co również może przynieść pozytywne konsekwencje w zakresie codziennego funkcjonowania.
• W placówce ogólnodostępnej, dziecko z autyzmem ma możliwość realizować wyższy poziom kształcenia, co stwarza większe szanse na jego dalszy rozwój edukacyjny.
• Zdaniem specjalistów, dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu uczęszczające do szkół ogólnodostępnych mają większe zdolności przystosowywania się do zmian. To niezwykle ważne w kontekście ich codziennego funkcjonowania oraz zwiększania odporności na stres.

Udział dziecka zaburzeniami ze spektrum autyzmu w systemie ogólnodostępnej edukacji może także związany być z pewnymi zagrożeniami. Poniżej opisane zostały najważniejsze z nich.

• Brak wykwalifikowanej kadry w placówce, a przede wszystkim niemożność zatrudnienia przez szkołę nauczyciela wspomagającego.
• Trudności w realizacji przez nauczycieli zaleceń, które opisane zostały w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Związane jest to przede wszystkim z niską dostępnością wykwalifikowanej w tym zakresie kadry nauczycielskiej.
• Problemy związane z potrzebą dostosowania ogólnego programu edukacyjnego do potrzeb dziecka autystycznego oraz trudności doświadczane przez ucznia związane z niemożnością samodzielnego opanowania ramowego programu nauczania.
• Problem z dokonywaniem wymiernej i sprawiedliwej oceny uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
• Nadmierna ilość uczniów w jednej klasie, która może wpływać na poczucie dyskomfortu dziecka autystycznego.
• Doświadczanie przez dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nadmiernej ilości bodźców zewnętrznych, związanych z kolorowym wystrojem sal oraz hałasem panującym na korytarzach szkolnych.
• Narażenie dziecka autystycznego nie tylko na brak akceptacji, ale także na przejawy agresji słownej oraz fizycznej przez rówieśników.

Uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w szkole integracyjnej

Funkcjonowanie dziecka autystycznego w placówce integracyjnej niewiele różni się od jego uczestnictwa w szkole ogólnodostępnej. Podczas rozpatrywania korzyści oraz możliwych zagrożeń wynikających z wyboru niniejszego systemu szkolnictwa, warto dodatkowo zwrócić uwagę na:

• Mniejszą ilość osób w grupie, co pozwala dziecku autystycznemu na większe poczucie komfortu;
• Dostępność wykwalifikowanej kadry, a dzięki temu możliwość realizowania większej ilości zaleceń, które zawarte zostały w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
• Większe szanse na dostosowanie przestrzeni edukacyjnej do uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że szkoły integracyjne zapewniają większy dostęp do wykwalifikowanej kadry. Jednakże, na jednego nauczyciela wspomagającego przypada tutaj większa ilość uczniów ze specjalnymi potrzebami.

Uczeń autystyczny w specjalnej placówce edukacyjnej

Podobnie jak w przypadku omawiania szkół ogólnodostępnych oraz integracyjnych, tak i w tym przypadku niezwykle ważne jest podkreślenie zarówno szans, jak i zagrożeń wynikających z wyboru szkoły specjalnej dla dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Analizując szanse dziecka z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu), warto zwrócić uwagę na:

• znacznie mniejszą ilość uczniów w klasie, co pozwala na osiągnięcie lepszego skupienia na materiale edukacyjnym, jak również na osiągnięcie lepszego samopoczucia;
• większy dostęp do specjalistów na terenie placówki edukacyjnej, w tym dostęp do pedagogów specjalnych, fizjoterapeutów, logopedów, a także psychologów;
• umiejętne dostosowywanie programu nauczania do możliwości oraz indywidualnych ograniczeń ucznia autystycznego;
• możliwość dostosowania form pomocy dydaktycznych do dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu;
• umiejętność wykorzystania przez nauczycieli alternatywnych form komunikacji, dzięki którym są w stanie lepiej porozumieć się z dzieckiem ze spektrum autyzmu;
• większa wiedza oraz świadomość nauczycieli dotycząca specyfiki niniejszego zaburzenia, a dzięki temu opracowanie przez nich efektywnych form reagowanie na zagrażające dziecku oraz innym uczniom zachowania;
• obecność w programie nauki praktycznych umiejętności, obejmujących między innymi poruszanie się po okolicy, dysponowanie niewielkim budżetem, planowanie posiłków;
• możliwość dostosowania przestrzeni do potrzeb dziecka z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu). Zmniejszenie ilości bodźców, które mogą wpływać na pogorszenie samopoczucia, a także wyznaczenie specjalnego pokoju umożliwiającego osiągnięcie wyciszenia.

Wśród pozostałych korzyści placówek specjalnych wyróżnia się: większą akceptację ze strony rówieśników, lepsze samopoczucie uczniów autystycznych oraz zwiększenie się ich pewności siebie za sprawą realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu.

Natomiast, wśród zagrożeń wynikających z uczęszczania dziecka autystycznego do szkoły specjalnej wyróżnia się:

• istotne ograniczenie kontaktu z rówieśnikami odznaczającymi się prawidłowym rozwojem, co może skutkować brakiem stymulacji umiejętności komunikacyjnych;
• przejawianie przez niektórych nauczycieli sztywności form nauczania, które opracowane zostały dla wskazanej niepełnosprawności (w tym przypadku autyzmu);
• często trudny dostęp do placówek tego typu, co skutkuje koniecznością dalekich dojazdów oraz izolacją w kontekście środowiska lokalnego;
• stawianie nazbyt niskich wymagań edukacyjnych wobec uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

W tym miejscu warto podkreślić, że wybór placówki należy do rodziców dziecka autystycznego. Podczas dokonywania niniejszej decyzji warto jednak skontaktować się ze specjalistą, który pomoże w określeniu szans oraz zagrożeń wynikających z wyboru danej placówki, a także będzie w stanie określić przewidywany potencjał edukacyjny dziecka z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu).

Mocne strony uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Uczniowie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą wykazywać wiele mocnych stron, które sprawiają, że łatwiej jest im zostać ekspertami w danej dziedzinie wiedzy. Chociaż w literaturze specjalistycznej wiele miejsca poświęca się na doświadczane przez autystycznych uczniów trudności w szkole, w niniejszym akapicie pragniemy skupić się na korzyściach, które mogą wynikać z niniejszego zaburzenia.

Wśród mocnych stron, które mogą występować u części uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wyróżnia się:

• Ponadprzeciętną pamięć wzrokową, zdolność do zapamiętywania konkretnych dat, a także związanych z nimi wydarzeń;
• Ponadprzeciętną zdolność do tworzenia i zapamiętywania informacji przestrzennych, a także wykazywanie zdolności do myślenia opartego na wizualizacjach oraz „myślenia obrazami”;
• Wykazywanie zdolności do myślenia analitycznego;
• Przejawianie tendencji do ponadprzeciętnej twórczości, a także nieszablonowego rozwiązywania problemów;
• Wykazywanie ponadprzeciętnej zdolności do zapamiętywania tekstu oraz nauki języków obcych;
• Zdolność do szybkiego układania puzzli, a także rozwiązywania zagadek przestrzennych (np. kostki Rubika).

Wykazywanie takich ponadprzeciętnych zdolności przez uczniów autystycznych istotnie wpływa na ich poczucie wartości, a przez to zwiększa ich pewność siebie i ułatwia kontakty z rówieśnikami. To bardzo ważne, aby w procesie terapeutycznym, osoba współpracująca z dzieckiem ze spektrum autyzmu starała się rozpoznać i wzmacniać jego mocne strony.

Słabsze strony uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Uczniowie ze spektrum autyzmu mogą wykazywać słabsze umiejętności do nauki w systemie szkolnictwa ogólnodostępnego. Specjaliści zwracają uwagę na fakt, iż za sprawą specyfiki niniejszego zaburzenia w porównaniu do uczniów neurotypowych mogą oni wykazywać:

• Tendencję do szybkiego rozpraszania się przy dźwiękach, które w przypadku innych uczniów są ignorowane. Wówczas, uczeń autystyczny nie jest w stanie skupić się na treściach przedstawianych przez nauczycieli. Nadwrażliwość na dźwięki może zaburzać również jego proces uczenia się w środowisku domowym. Dlatego też to bardzo ważne, aby stworzyć dziecku z zaburzeniami ze spektrum autyzmu odpowiednie warunki do nauki (szczególnie w środowisku domowym);
• Nadmierną reaktywność na bodźce o charakterze dotykowym, wzrokowym, smakowym oraz zapachowym, które podobnie jak bodźce słuchowe uniemożliwiają uczniowi skupienie się na lekcji;
• Istotne problemy z planowaniem oraz dostosowywaniem się do zmian w planie dnia;
• Niezdolność do ponownego skupienia uwagi, kiedy wykonywana przez ucznia autystycznego czynność została mu nagle przerwana.
  

Uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w perspektywie kolegów z klasy

Rozważając sytuację ucznia autystycznego w kontekście nauki szkolnej, ważne jest, aby przedstawić także perspektywę ucznia neurotypowego. Warto bowiem pamiętać, że uczniowie oddziałują na siebie nieprzerwanie, a efektem tych oddziaływań jest między innymi atmosfera w klasie. Psychologowie zwracają uwagę, że obecność dzieci ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej może wywierać korzystny wpływ na rozwój pozostałych uczniów. Współcześnie prowadzone badania dowodzą, iż system nauczania integracyjnego pomaga uczniom neurotypowym na lepsze zrozumienie nie tylko niepełnosprawności, ale także samego zdrowia.

Obecność w klasie ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu może wzmacniać empatię rówieśników, a także uczy ich cierpliwości oraz akceptacji. Niemniej jednak może okazać się być to szczególnie trudne w kontekście zaburzeń autystycznych, albowiem osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem mogą przejawiać zachowania (w tym te o charakterze agresywnym), które wzbudzają lęk u pozostałych.

Pedagodzy zwracają uwagę, że ze względu na specyfikę zaburzeń ze spektrum autyzmu (w tym przede wszystkim zaburzenia w obrębie komunikacji), rówieśnikom trudno jest nawiązać bliską relację z uczniem autystycznym. Może doprowadzić to do sytuacji, w której takie dziecko odrzucane jest przez resztę klasy. Wynika to przede wszystkim z braku zrozumienia problemu. Rodzice oraz uczniowie szkół ogólnodostępnych podczas badań zwracają także uwagę na fakt, że obecność ucznia ze spektrum autyzmu może obniżać poziom nauczania w klasie. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie wtedy, gdy szkoła nie jest w stanie zapewnić uczniowi autystycznemu wsparcia ze strony nauczyciela wspomagającego.

Uczeń z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) w szkolnictwie wyższym

Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (w sytuacji, w której ich rozwój intelektualny nie jest zaburzony) niejednokrotnie po ukończeniu szkoły średniej decydują się na dalszą edukację. Współcześnie istnieją podstawy prawne, które gwarantują osobom z niepełnosprawnością (w tym osobom ze spektrum autyzmu) równy dostęp do edukacji na różnych szczeblach, w tym w szkolnictwie wyższym. Co ciekawe, choć na terenie uczelni funkcjonują biura do spraw osób niepełnosprawnych, niewiele czasu i przestrzeni poświęca się tam na specyficzne problemy studentów zmagających się z objawami charakterystycznymi dla spektrum autyzmu. Dlatego też, zdaniem wielu specjalistów, jak również samych osób z autyzmem, edukacja w systemie szkolnictwa wyższego w kontekście problemów studentów autystycznych nadal pozostawia wiele do życzenia.

Trudno się temu dziwić, albowiem nawet w literaturze specjalistycznej nadal poświęca się niewiele miejsca edukacji osób dorosłych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Nieliczne analizy zwracają jednak uwagę na fakt, że studenci z autyzmem, mimo tego, iż mają spore szanse na stanie się ekspertami w danej dziedzinie wiedzy, doświadczają istotnych problemów w zakresie integracji z innymi uczestnikami studiów. Ich wąskie zainteresowania i precyzyjne pasje są realizowane zazwyczaj w samotności.

Specjaliści zwracają uwagę, że osoby z autyzmem, które zdecydowały się na kontynuację edukacji w szkolnictwie wyższym, mogą w niektórych obszarach przejawiać przewagę nad pozostałymi studentami. Obszary te dotyczą między innymi:

• Ponadprzeciętnych zdolności do zapamiętywania;
• Ścisłej pasji, z którą związana jest ciągła chęć zdobywania coraz większej wiedzy z danego obszaru nauki;
• Silnej motywacji oraz woli do działania;
• Dążenia do wyznaczonego sobie celu.

Jednocześnie psychologowie dostrzegają, iż studenci ze spektrum autyzmu często nie chcą dzielić się doświadczanymi problemami i nie poszukują wsparcia z zewnątrz, co może doprowadzić do pogorszenia się ich nastroju, natężenia lęków, a co za tym idzie rezygnacji z dalszej nauki.

Zatrważającym zdaje się być również fakt, że dorosłe osoby z autyzmem, które pragną kontynuować swoją edukację na szczeblu szkolnictwa wyższego, niejednokrotnie doświadczają zjawiska określanego mianem „porzucenia edukacyjnego”. Porzucenie edukacyjne związane jest z odcięciem ucznia od dotychczasowego wsparcia (do którego miał dostęp na szczeblu szkoły podstawowej oraz średniej). Taka sytuacja może doprowadzić nie tylko do poczucia osamotnienia, ale także zagubienia w systemie edukacyjnym, a co za tym idzie porzucenia dalszych planów naukowych.

Nauczyciel wspomagający w edukacji uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu 

Rola nauczyciela wspomagającego zdaje się być nieoceniona w kontekście udziału dziecka z autyzmem w systemie szkolnictwa ogólnodostępnego. Ważną informację stanowi fakt, iż kwalifikacje osoby ubiegającej się o niniejsze stanowisko zostały ściśle określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 2017 roku. Nauczyciel wspomagający w procesie edukacji uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu pełni wiele ważnych ról. Oto najważniejsze z nich:

• Współprowadzenie zajęć edukacyjnych oraz współprowadzenie (wraz z innymi specjalistami, w tym m.in. psychologami oraz/lub pedagogami) grup wychowawczych, które dążą do integracji uczniów;
• Uczestniczenie (jeśli istnieje taka potrzeba) w zajęciach edukacyjnych określonych w programie nauczania i wspomaganie ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu podczas tych zajęć;
• Udzielanie pomocy nauczycielom przeprowadzającym zajęcia, podczas gdy dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przejawia trudne zachowania, a tym samym uniemożliwia właściwie przeprowadzenie lekcji;
• Prowadzenie zajęć uzupełniających, dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych oraz rozwojowych ucznia z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu);
• Udział w procesie tworzenia indywidualnego programu terapeutycznego dla ucznia z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Podsumowanie

Spektrum zaburzeń autystycznych jest niezwykle szerokie. Objawy zaburzenia mogą przejawiać się ze zróżnicowaną siłą. U młodych pacjentów z autyzmem rozpoznaje się też różny stopień rozwoju intelektualnego – od ponadprzeciętnego (który może towarzyszyć zespołowi Aspergera) po upośledzenie umysłowe i całościowe zaburzenia rozwoju. Za sprawą przemian w polskim systemie edukacji, z roku na rok coraz szerzej dzieci z rozpoznaniem autyzmu włączane są do przedszkoli oraz szkół ogólnodostępnych, w których mają szansę nawiązać relację z rówieśnikami rozwijającymi się w prawidłowy sposób. Wybór placówki edukacyjnej dla ucznia z autyzmem niesie ze sobą wiele konsekwencji. Wpływa nie tylko na jego możliwości rozwojowe oraz przyszłość edukacyjną, ale także na samopoczucie psychofizyczne. Dlatego też tak ważne jest, aby przed wyborem szkoły rodzice przy pomocy specjalistów (biorących udział w procesie terapii dziecka) dokładnie przeanalizowali możliwości i zagrożenia, które związane są z wyborem danej placówki.

Bibliografia

1. Barłóg K., Wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnością intelektualna w stopniu lekkim w różnych formach edukacji wczesnoszkolnej, Rzeszów 2008;
2. Borkowska A., Zrozumieć świat ucznia z zespołem Aspergera, Gdańsk 2010; Charman T. i in., Measuring early language development in preschool children with autism spectrum disorder using the MacArthur Communicative Development Inventory (Infant Form), „Journal of Child Language” 2003, 30, s. 213–236;
3. Chrzanowska I., Nauczanie inkluzyjne w doświadczeniach polskich– podstawy prawne i społeczne uwarunkowania, „Studia Edukacyjne” 2014, nr 30, s. 109–117;
4. Chrzanowska I., Wiedza na temat autyzmu wśród obecnych i przyszłych pedagogów a dylemat wspólnego kształcenia i integracji w wymiarze edukacyjnym, „Rocznik Lubuski” 2012, t. 38, cz. 2, s.105–115;
5. Gajdzica Z., Opinie nauczycieli szkół ogólnodostępnych na temat edukacji włączającej uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym w kontekście toczącej się reformy kształcenia specjalnego, [w:] Z. Gajdzica (red.), Uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej, Sosnowiec 2011;
6. Gałkowski T., Zaburzenia komunikacji w autyzmie, [w:] T.)Gałkowski, G.) Jastrzębowska (red.), Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, t. 2, Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole 2003;
7. Geraldine E., Teachers’ knowledge and perceived challenges of teaching children with autism in Tanzanian regular primary schools, „International Journal of Academic Research and Re/ection” 2015, Vol. 3 (5), s.)36–47;
8. Jachimczak B., Gotowość nauczycieli szkół ogólnodostępnych do pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, [w:] I. Chrzanowska, B.; Jachimczak (red.), Miejsce Innego we współczesnych naukach o wychowaniu– wyzwania praktyki, Łódź 2008;
9. Kucharczyk I., Olempska-Wysocka M., Trudności sensoryczne a pełnienie roli ucznia na przykładzie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Forum Pedagogiczne” 2017, nr 2, s. 75–89;
10. Kruk-Lasocka J., Autyzm czy zespół Aspergera? Wpływ rozbieżności diagnostycznych na oddziaływania terapeutyczne, [w:] T. Gałkowski, J. Kossewska (red.), Autyzm wyzwaniem naszych czasów, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000;
11. Lindyberg I., Woynarowska A., Wsparcie dorosłości osób z Autystycznego Spektrum Zaburzeń w Polsce. Rozwiązania systemowe, możliwości i ograniczenia, „Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej” 2016, nr 24;
12. Nowakowska I., Pisula E., Wiedza na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu i opinie dotyczące edukacji włączającej dzieci z tymi zaburzeniami u nauczycieli szkół podstawowych oraz studentów kierunków nauczycielskich, „Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo” 2018, nr 2; 
13. Płusa A., Wsparcie edukacyjne dziecka z autyzmem, „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” 2017, t. 30;
14. Schwarz P., Budowanie przymierzy: tożsamość społeczności i rola przymierzy w rzecznictwie własnych potrzeb autystów, w: Pytaj i odpowiadaj: Jak być rzecznikiem własnych potrzeb oraz ujawniać swoją diagnozę? Poradnik dla osób ze spektrum autyzmu, pod red. S.M. Shore’a, przeł. K. Przewłoka, Szczecin 2008;
15. Stefańska-Klar R., Studenci z autyzmem i zespołem Aspergera. Funkcjonowanie, przyczyny sukcesów i porażek, warunki skutecznego wspierania, [w:] I. Bieńkowska (red.), W kręgu resocjalizacji i wybranych zagadnień rozwoju oraz funkcjonowania osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo Scriptum, Gliwice – Kraków 2010;
16. Stefańska-Klar R., Uczniowie z zespołem Aspergera i pokrewnymi kondycjami w systemie edukacji. Jak wyrównać szanse edukacyjne uczniów, którzy są „specyficznie inni”, [w:] J. Wojtaś (red.), Społeczne konteksty funkcjonowania osób z niepełnosprawnością, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy, Legnica 2013;
17. Szmania L., Możliwości i ograniczenia osób z zaburzeniami spektrum autyzmu w realizacji własnych wizji dorosłości, Studia Edukacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2016;
18. Wojciechowska A., Wśród ludzi na własnych zasadach? O możliwościach i ograniczeniach w budowaniu relacji z rówieśnikami przez młodzież z zespołem Aspergera, „Studia Edukacyjne” 2013, nr 28, s. 227–242.