Kilka słów na temat osobowości

Zagadnienie ludzkiej osobowości od wieków fascynuje nie tylko uczonych. Teorie dotyczące jej rozwoju zajmują ważne miejsce w literaturze naukowej. Niemniej jednak, skonstruowanie jej ujednoliconej definicji stanowi ogromne wyzwanie, albowiem na osobowość człowieka składają się nie tylko czynniki psychologiczne, ale także biologiczne, cywilizacyjne, a także społeczno-kulturowe. Co ciekawe, zjawiskiem ludzkiej osobowości zajmują sią zarówno psychologowie, filozofowie, jak i neurologowie oraz specjaliści z dziedziny cybernetyki. Dla każdej z wyżej wymienionych dziedzin naukowych, osobowość wiąże się z nieco odmienną definicją oraz terminami z nią związanymi.

Warto wiedzieć, że pierwsze próby zdefiniowania konstruktu osobowości miały miejsce już w czasach starożytnych. Zarówno Hipokrates, Platon, jak i Arystoteles zajmowali się próbą zrozumienia osobowości, jak również jej wpływu na postępowanie człowieka.

W dziedzinie psychologii jednym z największych przełomów dotyczących próby zrozumienia niniejszego zjawiska było opracowanie w latach 60. XX wieku pięcioczynnikowego modelu osobowości nazywanego „wielką piątką”.

Pięcioczynnikowy model osobowości

Na strukturę pięcioczynnikowego modelu osobowości składają się następujące czynniki:

NEUROTYZM

Osoby o wysokim nasileniu neurotyzmu przejawiają lęk, obniżenie nastroju, nadwrażliwość na działanie bodźców zewnętrznych, jak również wrogość. Takie osoby mogą być skłonne do podejmowania impulsywnych zachowań, między innymi pod wpływem silnego stresu. Ponadto jednostki neurotyczne mogą charakteryzować się nieśmiałością;

EKSTRAWERSJA

Osoby ekstrawertyczne są z reguły towarzyskie oraz serdeczne. Ponadto opisuje je asertywność, wysoka aktywność oraz skłonność do poszukiwania doznań. Osoby ekstrawersyjne są zdolne do kontrolowania własnych emocji oraz uczuć wyższych;

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA

Osoby otwarte na doświadczenia charakteryzują się rozbudowaną wyobraźnią, jak również poczuciem estetyki. Zarówno, uczucia, jak i idee zajmują ważne miejsce w ich systemie wartości. Jednostki otwarte na doświadczenia są także kreatywne i posiadają szerokie lub sprecyzowane zainteresowania, które odgrywają ważną rolę w ich codziennym życiu;

UGODOWOŚĆ

Osoby ugodowe odznaczają się wysokim poziomem zaufania, jak również prostolinijnością, altruizmem i skromnością. Często są prostolinijne, ustępliwe, czułe i delikatne. Co ciekawe, osoby ugodowe w niektórych sytuacjach mogą przejawiać brak otwartości interpersonalnej oraz nieufność;

SUMIENNOŚĆ

Osoby sumienne zazwyczaj charakteryzują się odpowiedzialnością oraz poczuciem obowiązku. Opisuje je także wysoka skuteczność działania, samodyscyplina, rozważność, silna motywacja do działania oraz potrzeba osiągnięć.

Próbując opisać zjawisko osobowości należy uwzględnić fakt, iż stanowi ona zespół istotnych, względnie stałych i ściśle powiązanych ze sobą cech intelektualnych, emocjonalnych, temperamentalnych oraz wolicjonalnych, które rozwinęły i uformowały się na przestrzeni życia człowieka pod wpływem zróżnicowanych warunków. To właśnie te cechy determinują w jaki sposób reagujemy zarówno na bodźce płynące ze środowiska zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Na konstrukcję osobowości składają się zatem zarówno nasza inteligencja, temperament, motywacje, potrzeby, zdolności, zainteresowania, charakter, mechanizmy samoregulacyjne, światopogląd oraz mechanizmy obronno-przystosowawcze, a także mechanizmy dezadaptacyjne.

Neurotyzm i perfekcjonizm jako cechy osobowości sprzyjające rozwojowi zaburzeń odżywiania 

W literaturze specjalistycznej, badającej związek między osobowością a rozwojem zaburzeń odżywiania, zwrócono uwagę przede wszystkim na dwie cechy osobowości, które dominują u pacjentek z objawami anorexia nervosa oraz bulimia nervosa.

Neurotyzm

Neurotyzm stanowi jedną z cech osobowości człowieka. W zależności od stopnia jej nasilenia, w specyficzny sposób oddziałuje na nasze myślenie oraz sposób zachowania. Jak opisano powyżej, osoby neurotyczne charakteryzują się przede wszystkim odczuwaniem silnego lęku, a nawet wrogości wobec świata. Niejednokrotnie towarzyszy im bezradność, niskie poczucie własnej wartości oraz osamotnienia. W odróżnieniu od jednostki charakteryzującej się niskim natężeniem neurotyzmu, osoba o wysokim natężeniu niniejszej cechy może przejawiać wygórowane potrzeby, nieskuteczne metody działania, jak również nierealistyczny obraz własnej osoby oraz otaczającego ją świata. Osoby neurotyczne przejawiają skłonność do dostrzegania potencjalnych zagrożeń płynących ze strony środowiska zewnętrznego. Często mają trudności w rozróżnieniu szczerych komplementów od tych nieszczerych. Wykazują silną potrzebę bycia kochanym oraz lubianym. Bardzo dotykają je sytuacje związane z zakończeniem znajomości lub związku. Neurotycy mają skłonność do brania winy na siebie, niemniej jednak przejawią przy tym cechy egocentryczne. Skupiają się na własnym cierpieniu. W niektórych sytuacjach osoby neurotyczne przejawiają agresję oraz skłonność do manipulowania innymi w obawie przed ich utratą.

Funkcjonowanie osób neurotycznych ma na celu przede wszystkim zredukowanie poziomu odczuwanego lęku. Dlatego też, dążą one do poszukiwania miłości, władzy oraz prestiżu. Co ciekawe, osoby neurotyczne mają poważny problem ze znalezieniem miłości, mimo silnej potrzeby jej odczuwania.

Warto wiedzieć, że neurotyczna potrzeba miłości wiąże się z takimi zachowaniami jednostki jak:

• Oczekiwanie bezwarunkowej miłości ze strony partnera, która nie działa w sposób dwukierunkowy;
• Wykorzystanie partnera do własnych potrzeb (przede wszystkim redukcji lęku);
• Manipulowanie partnerem mające na celu stworzenie silnej więzi. Jednostki neurotyczne mogą być skłonne nawet do podejmowania się szantażu emocjonalnego w celu zatrzymania przy sobie partnera;
• Przejawianie wyraźnego niezadowolenia z zachowania partnera.

Powyższe zachowania wiążą się przede wszystkim z odczuwaniem przez neurotyków silnego lęku przed odrzuceniem. Osoby te w głębi duszy przekonane są o tym, że nie zasługują na miłość. Osoby neurotyczne często są nieszczęśliwe i nie realizują w pełni swojego potencjału. Nasileniu niniejszej cechy osobowości sprzyjają zaburzone relacje rodzinne, jak również doświadczanie poniżenia w okresie dzieciństwa oraz/lub dorastania.

Perfekcjonizm

Perfekcjonizm jest jedną z tych cech osobowości, które możemy dostrzec przede wszystkim u pacjentek z objawami jadłowstrętu psychicznego. Samo słowo „perfekcyjny” wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza tworzenie czegoś w sposób dokładny/całkowity. W świetle definicji słownika języka polskiego, perfekcjonizm wyraża skłonność do nieakceptowania wszystkiego, co nie jest doskonałe. Inny opis niniejszego zjawiska możemy dostrzec w literaturze psychologicznej. W świetle niektórych źródeł, perfekcjonizm traktowany jest w kategoriach tyrani powinności. Jednostki odznaczające się wysokim poziomem perfekcjonizmu dążą do bezbłędności. Ponadto, stawiają sobie zbyt wysokie standardy wykonywanych działań. Towarzyszy im także tendencja do krytycznej oceny własnych osiągnięć oraz zachowania. Zgodnie ze słowami Davida Burnsa (amerykańskiego psychiatry), osoby perfekcyjne są skłonne do stawiania sobie standardów, które wykraczają nie tylko poza ich możliwości, ale także rozsądek. W świetle powyższych słów, można odnieść wrażenie, że osoby charakteryzujące się wysokim poziomem perfekcjonizmu nie tylko wyznaczają sobie wygórowane cele, ale także uzależniają samoocenę od własnych osiągnięć.

Warto jednak wiedzieć, że perfekcjonizm jest zjawiskiem wielowymiarowym, składającym się z więcej niż jednego komponentu.

Okazuje się bowiem, że perfekcjonizm może przejawiać się w trzech różnych aspektach:

• Po pierwsze: perfekcjonizm zorientowany na samym sobie – odnoszący się do wysokich standardów samooceny, jak również do nadmiernej motywacji do osiągania kolejnych, wygórowanych celów, a także doskonałości;
• Po drugie: perfekcjonizm społeczny – związany z przekonaniem, że to nasze otoczenie w istocie dyktuje normy perfekcjonizmu, a tym samym oczekuje perfekcyjnego zachowania także od nas samych;
• Po trzecie: perfekcjonizm zorientowany na innych – odnoszący się do stawiania wygórowanych wymagań innym osobom.

Co ciekawe, perfekcjonizm może także reprezentowany być w wymiarze adaptacyjnym (związany z potrzebą dobrej organizacji, zorientowanej na własnej osobie), jak i wymiarze dezadaptacyjnym (przywiązywanie nadmiernej uwagi do popełnianych przez siebie błędów, a także przejawianie wygórowanych wymagań względem naszych najbliższych).

Cechy obsesyjno-kompulsyjne a zaburzenia odżywiania

W literaturze specjalistycznej pacjentki zmagające się z objawami zaburzeń odżywiania, niejednokrotnie opisywane są jako obsesyjne oraz posiadające zwiększoną potrzebę kontroli. Podkreślana jest także skłonność do podejmowania przez nich zachowań o charakterze obsesyjno-kompulsyjnym. Niniejsze zachowania związane są z nadmiernym przestrzeganiem określonego porządku oraz kontrolą o charakterze umysłowym i intrapsychicznym. Ponadto, zachowania te stanowią przyczynę ponoszenia kosztów związanych z utratą łatwości przystosowania, wyrażającej się w braku otwartości, sprawności oraz wydajności działania.

Osoby o nasilonych cechach obsesyjno-kompulsyjnych charakteryzują się: uporem, przywiązywaniem nadmiernej uwagi do zasad oraz reguł, perfekcjonizmem w działaniu, nadmiernym poświęcaniem się pracy (nawet kosztem ograniczenia ilości wolnego czasu oraz relacji między ludzkich), drobiazgowością, niechęcią w podejmowaniu współpracy z innymi osobami (chyba, że ta współpraca zostanie określona jasnymi regułami). Potrzeba podejmowania tego typu działań wynika przede wszystkim z nasilonego lęku, ale także z określonych przekonań, które kształtują taki a nie inny sposób funkcjonowania jednostki.

W wielu badaniach naukowych u pacjentek z zaburzeniami odżywiania dostrzeżono wyżej opisane cechy obsesyjno-kompulsyjne. W niektórych przypadkach mogą one nawet przyjmować formę zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, które niejednokrotnie poprzedzają wystąpienie pełnych objawów anoreksji lub bulimii.

W świetle obserwacji specjalistów, kobiety z nasilonymi objawami zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych skłonne są do podejmowania działań „przeczyszczających”. W ich przypadku wiele objawów obsesyjnych związanych jest ściśle z odżywianiem lub wykonywaniem ćwiczeń fizycznych. Specjaliści są zdania, że pacjentki o cechach osobowości obsesyjno-kompulsyjnej wykazują gorsze rokowania w kontekście leczenia zaburzeń odżywiania.

Związek osobowości z zaburzeniami odżywiania

Zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10), zaburzenia odżywiania klasyfikowane są jako zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi oraz czynnikami fizycznymi. Kryteria niezbędne do rozpoznania jadłowstrętu psychicznego (anorexia nervosa) obejmują nie tylko niską masę ciała w stosunku do wzrostu i wieku pacjenta, ale przede wszystkim zaburzone zachowania związane z jej utrzymywaniem, zaburzenia obrazu własnego ciała oraz zaburzenia natury hormonalnej w obrębie osi przysadka-nadnercza. Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa) obejmuje natomiast epizody żarłoczności oraz podejmowanie nieprawidłowych zachowań, których nadrzędnym celem jest zapobieżenie wzrostowi masy ciała. Bulimii, podobnie jak anoreksji, towarzyszy uporczywy lęk przed otyłością. Diagnoza wyżej wymienionych zaburzeń przysparza klinicystom wielu trudności, szczególnie w przypadku postaci subklinicznych oraz/lub atypowych. Warto także wiedzieć, że u wielu pacjentek, u których rozpoznano objawy jadłowstrętu psychicznego, po pewnym czasie rozwijają się objawy bulimia nervosa. Ponadto, doświadczeni klinicyści zwracają uwagę na fakt, że zaburzeniom odżywiania często towarzyszą także inne zaburzenia psychiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń osobowości.

Podczas swojej wieloletniej pracy, specjaliści z dziedziny psychiatrii oraz psychologii dostrzegli, iż pacjentki z rozpoznaniem zaburzeń odżywiania wyróżniają się pewnymi specyficznymi cechami osobowości. Stwierdzili oni także, że zaburzeń odżywiania nie powinniśmy wyjaśniać wyłącznie zaburzeniami łaknienia. Dynamika bulimii oraz anoreksji jest bowiem niezwykle złożona i co ciekawe, zbliżona do dynamiki zaburzeń osobowości. Na podobieństwo wskazuje między innymi zbliżony wiek wystąpienia u pacjentów pierwszych objawów choroby, długotrwały przebieg zaburzenia, jak również nasilenie się objawów pod wpływem negatywnych emocji oraz/lub stresu. Charakterystycznym wiekiem wystąpienia pierwszych symptomów zaburzeń jest czas adolescencji oraz wczesnej dorosłości, w którym kształtuje się autonomia oraz indywidualizm. W tym czasie jednostka jest także zdolna do budowania nowych relacji z rówieśnikami, jak również pierwszych relacji partnerskich. Zmianie ulegają także jej relacje z rodzicami. Wśród głównych czynników mogących przyczynić się do zaburzenia niniejszego procesu, wyróżnia się nie tylko przykre doświadczenia życiowe, ale także nieprawidłowe cechy osobowości oraz występowanie określonych zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeń odżywiania.

Badanie osobowości pacjentek dotkniętych zaburzeniami odżywiania stanowi spore wyzwanie, wymagające szczególnej uwagi metodologicznej. Dlatego też, współczesne analizy naukowe opierane są na kwestionariuszach wielowymiarowych.

Badania typologiczne (oparte na ustrukturyzowanych wywiadach klinicznych) wskazują, że zaburzenia osobowości mogą występować u 23% a nawet 80% pacjentek leczonych z powodu zaburzeń odżywiania. Taka rozbieżność w wynikach badań wynika przede wszystkim ze stosowania różnorodnych metod badania osobowości, a także z przyjęcia zróżnicowanych kryteriów jej oceny. U pacjentek z restrykcyjną postacią anoreksji najczęściej rozpoznawana jest osobowość nacechowana silnym lękiem, osobowość unikająca oraz obsesyjno-kompulsyjna. Natomiast w przypadku pacjentek dotkniętych problemem żarłoczności psychicznej, bardzo często rozpoznawane są cechy osobowości z pogranicza (borderline), jak również histrioniczne zaburzenia osobowości. W literaturze specjalistycznej możemy znaleźć także informacje wskazujące na przewlekły przebieg zaburzeń odżywiania u pacjentek z rozpoznaniem osobowości typu borderline. Pacjentki te częściej niż inne przerywały podjętą terapię, a ponadto rozpoznawano u nich inne zaburzenia natury psychicznej (w tym depresję oraz zaburzenia lękowe).

W literaturze polskiej klinicyści dzielą się swoimi doświadczeniami z zakresu prowadzenia psychoterapii z pacjentkami dotkniętymi zaburzeniami odżywiania. Dostrzegli oni, że z niniejszej grupy można wyodrębnić trzy typy pacjentek.

Typy pacjentek z zaburzeniami odżywiania:

• neurotyczny;
• borderline;
• psychotyczny.

Typy te różnią się między sobą różnym stopniem zdezorganizowania osobowości.

Zaburzenie osobowości typu borderline u pacjentek z rozpoznaniem bulimia nervosa (żarłocznością psychiczną)

Zaburzenia osobowości borderline (nazywane także zaburzeniem z pogranicza) odznaczają się przejawianiem przez jednostkę zachowań impulsywnych, jak również niestabilnością emocjonalną oraz skłonnością do podejmowania działań autodestruktywnych. Nazwa niniejszego zaburzenia odnosi się do dawnej teorii opisującej patologię z pogranicza nerwicy oraz psychozy, opracowanej przez Adolfa Sterna (amerykańskiego psychiatrę) w 1938 roku. W swojej pracy naukowej wyodrębnił on u pacjentów dziesięć cech sprzyjających pogorszeniu się ich stanu, związanych także z niską efektywnością leczenia oraz/lub rezygnacją z postępowania terapeutycznego. Wśród niniejszych cech wyróżnił: ból psychiczny, narcyzm, sztywność psychiki oraz ciała, nadwrażliwość, poczucie niskiej wartości, niską reakcję terapeutyczną, masochizm, zmniejszone poczucie bezpieczeństwa, zaburzenia związane z postrzeganiem rzeczywistości oraz mechanizmy projekcyjne.

Osobowość typu borderline (osobowość z pogranicza) definiowana jest jako dominujący wzorzec zachowania, odznaczający się niestabilnością własnej osoby, zaburzonymi relacjami interpersonalnymi, niestabilnością emocjonalną oraz skłonnością do podejmowania działań impulsywnych. Początek zaburzeń osobowości borderline ma zwykle miejsce w okresie wczesnej dorosłości.

W celu rozpoznania niniejszego zaburzenia, konieczne jest spełnienie przez pacjenta co najmniej pięciu z podanych niżej dziewięciu kryteriów diagnostycznych:

• pacjent charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną, prowadzącą do częstych zmian nastroju (nasilonej drażliwości oraz lęku, który może utrzymywać się od kilku godzin do nawet kilku dni);

• pacjenta charakteryzują częste wybuchy gniewu oraz złości związane z istotnymi trudnościami w zakresie kontrolowania gwałtownych zachowań, a także przejawianie skłonności do konfliktów;
• pacjent doświadcza długotrwałego poczucia pustki wewnętrznej;
• pacjent stosuje nawracające groźby oraz zachowanie o charakterze samobójczym, okaleczanie własnego ciała;
• podejmowanie przez pacjenta zachowań impulsywnych przynajmniej w dwóch obszarach, związane między innymi z nadużywaniem alkoholu, substancji psychoaktywnych, podejmowaniem ryzykownych zachowań seksualnych, nadmiernym wydawaniem pieniędzy, zbyt szybką jazdą samochodem oraz/lub objadaniem się. Zachowania te mogą stanowić źródło bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia, a nawet życia pacjenta;
• pacjent przejawia skłonność do angażowania się w intensywne oraz niestabilne związki;
• pacjent podejmuje uporczywe próby uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego porzucenia ze strony najbliższych. Między innymi poprzez stosowanie szantażu emocjonalnego;
• pacjent doświadcza zaburzeń związanych z obrazem własnej osoby oraz niejasności w określaniu celów życiowych, a nawet preferencji seksualnych;
• pacjent doświadcza zaburzeń o charakterze dysocjacyjnym oraz/lub pseudopsychotycznych pod wpływem silnych emocji oraz/lub stresu.

Wśród najczęściej opisywanych w literaturze cech pacjentów z rozpoznaniem osobowości z pogranicza wyróżnia się zarówno zaburzenia afektu, podejmowanie działań o charakterze impulsywnym oraz autodestruktywnym, pozornie dobre przystosowanie społeczne, powierzchowność, niestabilne relacje z najbliższym otoczeniem, niejednokrotnie związane z zachowaniami manipulacyjnymi.

Częstość występowania zaburzeń osobowości typu borderline szacuje się na poziomie 1-2%. Ponad 80% pacjentów leczonych z powodu niniejszego zaburzenia stanowią kobiety. Warto wiedzieć, że objawy charakterystyczne dla przebiegu tego zaburzenia mogą występować także w innych chorobach o charakterze psychologicznym. W licznych przypadkach, osobowość z pogranicza mylnie rozpoznawana jest jako depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, a nawet schizofrenia.

Osobowość typu borderline często współwystępuje z innymi zaburzeniami, w tym z:

• Depresją;
• Dystymią;
• Chorobą afektywną dwubiegunową;
• Zespołem Stresu Pourazowego;
• Fobią Społeczną;
• Zaburzeniami o charakterze obsesyjno-kompulsyjnym;
• Zaburzeniami lękowymi;
• Zaburzeniami odżywiania.

Osoby z rozpoznaniem osobowości z pogranicza przejawiają także skłonność do nadużywania alkoholu oraz substancji o działaniu psychoaktywnym.

Przyczyny rozwoju niniejszego zaburzenia są złożone. Specjaliści są zdania, iż na etiologię zaburzeń osobowości typu borderline składają się zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne, jak i społeczne.

Współwystępowanie osobowości typu borderline oraz zaburzeń odżywiania stanowi poważny problem współczesnej psychologii. Sposób ich leczenia wymaga podjęcia wielokierunkowych strategii, dostosowanych przede wszystkim do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Warto wiedzieć, że postępowanie terapeutyczne w niniejszym przypadku powinno składać się z 5 następujących działań:

• interwencji minimalnych obejmujących przede wszystkim psychoedukację, jak również uczestnictwo w grupach wsparcia;
• psychoterapii prowadzonej w nurcie poznawczo-behawioralnym;
• farmakoterapii obejmującej stosowanie leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI (selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny);
• psychoterapii interpersonalnej lub psychodynamicznej;
• (w przypadku pacjentek, u których nie odnotowano poprawy na skutek wyżej wymienionych działań) hospitalizacji dziennej lub całodobowej.

Osobowość pacjentek zmagających się z problemem anorexia nervosa (jadłowstrętu psychicznego)

Pacjentki zmagające się z objawami jadłowstrętu psychicznego także wykazują charakterystyczne cechy osobowości. Ponadto, przejawiają istotne trudności w nawiązywaniu trwałych kontaktów z otoczeniem, a przede wszystkim doświadczają niekorzystnych kontaktów w obrębie własnej rodziny (ze szczególnym uwzględnieniem relacji z matką oraz starszą siostrą). W tym miejscu warto zauważyć, że alienacja społeczna stanowi niejako skutek objawów anoreksji, albowiem wiele pacjentek zmagających się z jej objawami doświadcza zjawiska stygmatyzacji, a także niezrozumienia ze strony społeczeństwa i rówieśników.

Specjaliści z dziedziny psychiatrii oraz psychologii w swoich opracowaniach naukowych od lat starają się opisać sylwetki osób dotkniętych problemem jadłowstrętu psychicznego. Dokonują tego na podstawie własnych obserwacji oraz obszernych badań naukowych. Zdaniem Hilde Bruch (psychiatry oraz psychoanalityk o amerykańskim pochodzeniu, urodzonej w Niemczech), podłożem anoreksji są nie tyle zaburzenia łaknienia, co zaburzenia osobowości. Natomiast lęk przed przytyciem oraz odmowa przyjmowania jedzenia są objawem wtórnym dla tych zaburzeń. W świetle jej opracowań, osoby zmagające się z zaburzeniami odżywiania wykazują nierealny obraz własnego ciała, a ponadto nie są w stanie rozpoznać doznań z niego płynących (ze szczególnym uwzględnieniem poczucia głodu oraz sytości). Dodatkowo, anorektyczki/anorektycy jej zdaniem przejawiają głębokie poczucie braku efektywności podejmowanych przez siebie działań.

W literaturze przedmiotu, pacjentki zmagające się z objawami anoreksji opisywane są również jako przejawiające nadmierną troskę o wagę i kształt własnego ciała, doświadczające zniekształcenia obrazu własnego ciała, a także przekonania, że ich ciało jest zdecydowanie „grubsze” niż w rzeczywistości. Anorektyczki prezentują skłonność do obniżonego nastroju, dlatego też często rozpoznawane są u nich objawy depresji.

Charakterystyczne cechy osób zmagających się z objawami jadłowstrętu psychicznego można dostrzec już na etapie dzieciństwa. Jednostki te przywiązują bowiem dużą potrzebę osiągnięć, wyróżniają się nadmierną ambicją, a przy tym sumiennością oraz pracowitością. Często osiągają znakomite wyniki w nauce. Anorektycy prezentują skłonność do perfekcjonizmu, a także lęk przed niepowodzeniem.

Zdaniem psychologów oraz psychiatrów, tożsamość pacjentów z jadłowstrętem psychicznym jest wyraźnie niedojrzała. Przejawia się to między innymi za pośrednictwem nieustannego zaabsorbowania wyglądem własnego ciała, jak również zaburzonymi relacjami rodzinnymi. Kobiety cierpiące z powodu anoreksji wykazują trudności z dostępem do własnych doświadczeń psychicznych. Nie są w stanie utrzymywać dobrego kontaktu z samą sobą, a tym samym właściwie interpretować własnych emocji oraz myśli. Za sprawą tych czynników, istotnym trudnościom podlega proces stworzenia spójnej reprezentacji samego siebie. Anorektyczki podczas spotkań w gabinecie specjalisty wyznają, iż często czują niepewność doświadczanych sytuacji. W związku z tym stale, a nawet uporczywie, poszukują swojego miejsca oraz celu, które pomogłyby im jasno się określić. Osiągnięcie idealnej sylwetki może okazać się dla nich takim właśnie celem, który nie tylko nadaje życiu sens, ale także poczucie sprawczości.

Na podstawie literatury przedmiotu możemy wyróżnić poniższe cechy osobowości pacjentek zmagających się z objawami jadłowstrętu psychicznego:

• Silne poczucie odpowiedzialności oraz obowiązkowości;
• Niskie poczucie własnej wartości;
• Nasilona potrzeba sukcesu oraz nadmierna ambicja;
• Istotne trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami;
• Trudności w akceptowaniu własnej osoby, ze szczególnym uwzględnieniem wyglądu fizycznego;
• Skłonność do posłuszeństwa i podporządkowywania się innym;
• Emocjonalna zależność od rodziców, niska samodzielność, potrzeba otrzymywania stałego potwierdzenia akceptacji ze strony rodziców.

Podsumowanie

Zaburzenia odżywiania to bez wątpienia poważny problem współczesnego świata. Ze względu na prezentowane w mediach niedoścignione wzorce ideału sylwetki, wiele osób wykazuje próbę podjęcia uporczywych działań, które mają na celu zbliżenie się do upragnionego ideału. Niemniej jednak, to nie tylko czynniki społeczno-kulturowe odpowiadają za rozwój zaburzeń odżywiania wśród adolescentów i młodych dorosłych. Psychologowie oraz psychiatrzy przywiązują bowiem coraz większą uwagę do związku między zaburzeniami odżywiania a specyficznymi cechami osobowości, które mogą odpowiedzialne być za wywołanie objawów zaburzeń związanych z jedzeniem. Ponadto, zaburzenia osobowości (w tym przede wszystkim zaburzenia osobowości typu borderline) oraz zaburzenia odżywiania się często ze sobą współwystępują, nasilając tym samym zarówno trudności diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Dlatego też, tak ważne jest prowadzenie szerokich działań edukacyjnych, dzięki którym możliwe stanie jak najszybsze rozpoznanie objawów nieprawidłowości w rozwoju osobowości oraz zaburzeń odżywiania się wśród młodych osób.

Bibliografia

1. Anderluh MB, Tchanturia K, Rabe-Hesketh S, Treasure J. Childhood obsessive-compulsive personality traits in adult women with eating disorders: defining a broader eating disorder phenotype. Am. J. Psychiatry 2003; 160: 242–247;
2. Bastiani AM, Altemus M, Pigott TA, Rubenstein C, Weltzin TE, Kaye WH. Comparison of obsessions and compulsions in patients with anorexia nervosa and obsessive-compulsive disorder. Biol. Psychiatry 1996; 39: 966–969;
3. Błachno M. Objawy obsesyjno-kompulsyjne u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym. Rozprawa doktorska. Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2011;
4. Bornovalova MA, Hicks BM, Iacono WG, Mcgue M. Stability, change and heritability of borderline personality disorder traits from adolescence to adulthood: A longitudinal twin study. Dev. Psychopathol. 2009; 21: 1335–1353;
5. Godart NT, Flament MF, Perdereau F, Jeammet P. Comorbidity between eating disorders and anxiety disorders: A review. Inter. J. Eat. Disord. 2002; 32: 253–270;
6. Grilo C.M., Sanislow C.A., Skodol A.E., Gunderson J.G. Do eating disorders co-occur with personality disorders? Comparison groups matter. Int. J. Eat. Disord. 2003; 33: 155–164;
7. Grilo C.M., Sanislow C.A., Shea M.T., Skodol A.E., Stout R.L., Pagano M.E. The natural course of bulimia nervosa and eating disorder not othervise specified is not influence by personalisty disorders. Int. J. Eat. Disord. 2003; 34: 319–330;
8. Halmi K.A., Sunday S.R, Strober M. Perfectionism in anorexia nervosa: variation by clinical subtype, obsessionality and pathological eating behaviour. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 1799–1805;
9. Halmi KA, Tozzi F, Thornton LM, Crow S, Fichter MM, Kaplan AS. The relation among perfectionism, obsessive-compulsive personality disorder and obsessive-compulsive disorder in individuals with eating disorders. Inter. J. Eat. Disord. 2005; 38: 371–374;
10. Jiménez-Murcia S, Fernández-Aranda F, Raich RM, Alonso P, Krug I, Jaurrieta N, Alvarez-Moya E, Labad J, Menchón JM, Vallejo J. Obsessive-compulsive and eating disorders: comparison of clinical and personality features. Psychiatr. Clin. Neurosce. 2007; 6: 385–391;
11. Józefik B., Ulasińska R.: Perspektywa rodzinna a rozumienie zaburzeń odżywiania się. W: Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Red. B. Józefik. Kraków 1999;
12. Kucharska K., Wilkos E., Zaburzenia odżywiania. W: M. Jarema (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa, Wydawnictwo PZWL. 2016;
13. Mikołajczyk E., Samochowiec J., Śmiarowska M., Lisiecka A. Cechy psychologiczne pacjentek z zaburzeniami odżywiania w porównaniu ze studentkami wyższych szkół medycznych badane kwestionariuszem EDI. Psychiatria Polska 2004; 38 (3) suplement: 170–171;
14. Rajewski A, Talarczyk-Więckowska A. Poziom intelektu, aspiracji i samoakceptacji u chorych z restrykcyjną i bulimiczną postacią jadłowstrętu psychicznego. Psychiatr. Pol. 1996; 30: 811–820;
15. Salbach-Andrae H, Lenz K, Simmendinger N, Klinkowski N, Lehmkuhl U, Pfeiffer E. Psychiatric comorbidities among female adolescents with anorexia nervosa. Child. Psychiatr. Hum. Develop. 2008; 39: 261–272;
16. Sallet PC, de Alvarenga PG, Ferrão Y, de Mathis MA, Torres AR, Marques A, Hounie AG, Fossaluza V, do Rosario MC, Fontenelle LF, Petribu K, Fleitlich-Bilyk B. Eating disorders in patients with obsessive-compulsive disorder: Prevalence and clinical correlates. Int. J. Eat. Disord. 2010; 43: 315–325; 
17. Serpella L, Livingstone A, Neidermanb M, Laska B. Anorexia nervosa: Obsessive-compulsive disorder, obsessive-compulsive personality disorder, or neither? Clin. Psychol. Rev. 2002; 22: 647–669;
18. Stein D., Kaye W.H., Matsunaga H., Orbach I., Har-Even D., Frank G. Eating-related concerns, mood, and personality traits in recovered bulimia nervosa subjects: a replication study. Int. J. Eat. Disord. 2002; 32: 225–229;
19. Wiatrowska A., The analysis of metavalues of women with anorexia and bulimia nervosa. W: M. Chepil, A. Żukowska, O. Karpenko (red.), In the sphere of education and artistic work. Drohobycz, Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki, 2016;
20. Woodside D.B., Bulik C.M., Halmi K.A. i wsp. Personality, perfectionism and attitudes toward eating in parents of individuals with eating disorders. Int. J. Eat. Disord. 2002; 31: 290–299.