Doświadczenie poronienia jako zdarzenie traumatyczne oddziałujące na dalsze starania prokreacyjne

W przypadku wielu kobiet zarówno ciąża, jak i następujące w jej konsekwencji macierzyństwo, stanowią naturalne etapy rozwoju. Dlatego też, dla większości z nich problemy prokreacyjne stanowią źródło silnych reakcji emocjonalnych oraz zintensyfikowanego stresu. Doświadczenie poronienia, bez względu na jego przyczynę, dla wielu kobiet jest traumatyczne. Utrata dziecka jest bowiem doświadczeniem, którego istotę trudno jest nam zrozumieć, albowiem kończy się życie, które tak naprawdę jeszcze się nie rozpoczęło. Niemniej jednak, już od momentu rozpoznania ciąży większość matek nawiązuje silną relację emocjonalną ze swoim dzieckiem. Poprzez głaskanie i mówienie do niego okazuje czułość, która z czasem przeradza się w miłość. Dlatego też, mimo, że doświadczenie cierpienia spowodowanego poronieniem przez wielu pozostaje niezrozumiałe, należy wiedzieć, iż niniejsze zdarzenie niesie ze sobą szereg konsekwencji psychologicznych, zarówno w bliskiej, jak i dalszej perspektywie.

Po usłyszeniu zatrważającej wiadomości, kobieta najczęściej doświadcza szoku i nieświadomie zaprzecza zaistniałemu zdarzeniu. Nie chce ona przyjąć do wiadomości, iż nie dane jej będzie poznanie dziecka, które do tej pory stanowiło z jej ciałem jedność. Ponadto, w tym czasie towarzyszą jej silne emocje, wśród których dominuje nie tylko żal i smutek, ale także złość, poczucie niesprawiedliwości oraz poczucie winy. Chociaż świadomość znaczenia podejmowania odpowiednich oddziaływań psychologicznych w przypadku kobiety, która doświadczyła poronienia, każdego roku zwiększa się, nadal wiele kobiet na oddziałach położniczych zmaga się z bagatelizowaniem jej problemu, co tylko przyczynia się do nasilenia negatywnych stanów emocjonalnych. Niemniej jednak, silne emocje towarzyszące kobiecie po poronieniu to nie jedyne konsekwencje psychologiczne niniejszego zdarzenia. Okazuje się, iż wiele matek, które nie otrzymały odpowiedniego wsparcia od członków najbliższej rodziny, a także personelu medycznego, mierzy się w przyszłości z depresją, zaburzeniami lękowymi oraz objawami Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD). W skrajnych przypadkach dochodzi również do tego, iż w wyniku nieprzepracowanej traumy związanej z doświadczeniem poronienia, kobietom towarzyszą myśli samobójcze oraz zaburzenia funkcjonowania zarówno w sferze społecznej, seksualnej, jak i emocjonalnej.

Naturalną konsekwencją doświadczenia utraty dziecka na skutek poronienia jest także wejście w okres żałoby, która przebiega w podobnych etapach, jak żałoba po stracie osoby, której życie było spełnione. Żałoba jest niezwykle ważnym etapem w procesie godzenia się ze śmiercią nienarodzonego dziecka. Jej prawidłowe przepracowanie pozwala bowiem na akceptację zaistniałej sytuacji, a także określanie i podejmowanie nowych celów zorientowanych na przyszłość. Niemniej jednak, w sytuacji, w której kobieta (z różnych przyczyn) nie może przejść procesu żałoby w prawidłowy sposób, może dojść do rozwoju poważnych konsekwencji psychologicznych, które oddziaływać będą zarówno na radzenie sobie z trudnymi emocjami w przyszłości, jak i prawidłowe funkcjonowanie w przestrzeni społecznej.

Nie podlega wątpliwości fakt, iż doświadczenie straty dziecka na skutek poronienia istotnie wpływa na podejmowanie dalszych działań prokreacyjnych. Jednym ze skutków niniejszego zdarzenia może być zbyt gwałtowne i nie do końca przemyślane rozpoczęcie dalszych starań o dziecko, którego zadaniem będzie niejako zgłuszenie żalu po stracie tego nienarodzonego. W tym przypadku możemy mieć do czynienia z Zespołem Dziecka Zastępczego. Badania psychologiczne potwierdzają także, iż doświadczenie wielokrotnych poronień istotnie zwiększa u kobiety ryzyko rozwoju depresji oraz doświadczanie chronicznego stresu, który będzie ulegać nasileniu podczas kolejnych ciąż.

W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby kobieta, która doświadcza przedłużających się konsekwencji poronienia, podjęła pracę terapeutyczną, a podczas niej nauczyła się wykorzystywać adaptacyjne metody radzenia sobie z trudnymi emocjami, co może sprzyjać łagodzeniu napięcia psychicznego, pojawiającego się podczas kolejnych ciąż.

Znaczenie dobrostanu psychicznego dla prawidłowego przebiegu ciąży

Pojęcie dobrostanu psychicznego w literaturze psychologicznej opisywane jest jako efekt emocjonalnej oraz poznawczej oceny swojego dotychczasowego życia. Na niniejszą ocenę składa się przede wszystkim stopień satysfakcji życiowej oraz osobistego spełnienia. W sytuacji, w której dostrzegamy, iż w naszej codzienności dominują pozytywne doświadczenia i emocje, przy jednoczesnym niskim poziomie doświadczania trudnych emocji, możemy powiedzieć, iż odczuwamy dobrostan psychiczny. W tym miejscu warto podkreślić, iż poczucie dobrostanu psychicznego nie jest stałe. Co więcej, zależy ono od wielu czynników natury wewnętrznej i zewnętrznej.

Dobrostan psychiczny postrzegany jest zazwyczaj w sześciu wymienionych niżej wymiarach:

• Po pierwsze: wymiar samoakceptacji;
• Po drugie: wymiar rozwoju osobistego;
• Po trzecie: wymiar osiągania ustalonych przez siebie celów życiowych;
• Po czwarte: wymiar poczucia panowania nad własnym otoczeniem;
• Po piąte: wymiar poczucia autonomii;
• Po szóste: wymiar pozytywnych relacji interpersonalnych.

Tak jak wspomniano powyżej, poczucie dobrostanu jest zmienne w czasie i uzależnione od wielu czynników. Warto jednak wiedzieć, iż niniejsze zjawisko oddziałuje często na zasadzie sprzężenia zwrotnego, albowiem poziom odczuwanego dobrostanu psychicznego w znacznej mierze wpływa także na nasze samopoczucie w wymiarze fizycznym i odwrotnie. Jeśli kobieta ciężarna, która po przepracowanej traumie spowodowanej wcześniejszymi poronieniami, charakteryzuje się wysokim stopniem dobrostanu psychicznego, łatwiej przychodzi jej akceptacja wyzwań stawianych przed nią podczas kolejnej ciąży. Zachowując równowagę psychiczną zdaje sobie ona sprawę z tego, iż ewentualne komplikacje pojawiające się w okresie prenatalnego rozwoju dziecka, nie są wynikiem podejmowania przez nią nieodpowiednich zachowań. Kobieta odczuwająca wysoki poziom dobrostanu psychicznego, która wcześniej nie doświadczyła problemu poronienia, z nadzieją spostrzega czas ciąży. Niemniej jednak, jest ona przygotowana również na to, że mogą wystąpić pewne komplikacje, które stanowią potencjalne zagrożenie dla ciąży. Jest ona również świadoma istotności przestrzegania zasad zdrowego stylu życia i robi wszystko co możliwe, aby zapewnić swojemu dziecku jak najlepsze warunki do prawidłowego rozwoju.

W przypadku kobiet ciężarnych, które wcześniej doświadczyły strat prenatalnych i które charakteryzują się niskim poczuciem dobrostanu psychicznego, czas kolejnej ciąży najczęściej wiąże się z ogromnym lękiem i obawą przed kolejnymi niepowodzeniami. To z kolei wpływa na pojawienie się u niej silnego stresu, którego konsekwencje w kontekście ciąży opisane zostaną w dalszej części artykułu.

Prawidłowy przebieg ciąży sprzyja utrzymaniu dobrostanu psychicznego. Niemniej jednak, pojawienie się wiadomości o komplikacjach doprowadza do znacznego obniżenia jego poziomu. Ponadto, wiele kobiet, które zmagają się z problemami zdrowotnymi w okresie ciąży, przejawia podniesiony poziom lęku, a nawet depresyjności, co może oddziaływać na rozwój dziecka w okresie prenatalnym, jak również po jego urodzeniu.

Obawa przed utratą dziecka na skutek poronienia bezsprzecznie jest czynnikiem wpływającym na obniżenie poczucia dobrostanu psychicznego. Należy jednak pamiętać, że zarówno utrzymywanie prawidłowego zdrowia fizycznego (poprzez zrównoważoną dietę, odpowiednią suplementację oraz systematyczną aktywność fizyczną), jak i zdrowia psychicznego, posiada kluczowe znaczenie dla zapewnienia optymalnych warunków dla przebiegu ciąży.

Biologiczne i psychologiczne oblicza stresu

Stres uznawany jest za chorobę XXI wieku. Zgodnie z definicją przyjmuje się, iż stanowi on organiczną, fizjologiczną, metaboliczną oraz neuropsychiczną odpowiedź organizmu na czynniki zagrażające. W ujęciu patofizjologicznym, stres stanowi reakcję uzależnioną od działania osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, która odpowiada za zwiększenie uwalniania amin katecholowych, a także innych hormonów. Taki wzrost sekrecji hormonalnej pozwala zarówno na adaptację organizmu do oddziaływania czynników stresogennych, a także odpowiada za wywołanie negatywnych konsekwencji, które doprowadzają do ogólnego spadku odporności organizmu. Stres analizowany jest nie tylko w ujęciu biologicznym, ale również psychologicznym, gdzie postrzegany jest w kategoriach szczególnej relacji zachodzącej pomiędzy jednostką a otaczającym ją środowiskiem. Relacja ta zagraża dobrostanowi jednostki.

Precyzyjne sformułowanie zjawiska stresu stanowi ogromne wyzwanie. Mimo, iż próbę jego zdefiniowania podejmowało wielu prominentnych naukowców, do dziś dzień teoretyczne ujęcie stresu wzbudza liczne kontrowersje w środowisku medyków i psychologów. Niemniej jednak, niezaprzeczalnym jest fakt, iż stres stanowi reakcję psychofizjologiczną organizmu. Reakcja ta może przejawiać się za pośrednictwem wyraźnego pobudzenia, zwolnienia, zahamowania, a nawet zatrzymania funkcji systemu, który bezpośrednio został dotknięty przez stres. Stres jest niejako konsekwencją oddziaływania zróżnicowanych czynników na ustrój. Jest on także zjawiskiem wywołującym wpływ na otoczenie i wymuszającym na organizmie zmianę zachowania, której nadrzędnym celem jest dostosowanie się do nowej sytuacji.

Biologiczne oblicze stresu

Reakcja organizmu na działanie czynników stresogennych związana jest z wydzielaniem określonych hormonów oraz neuroprzekaźników, które odpowiedzialne są za uruchomienie łańcucha reakcji, doprowadzających do aktywności wielu narządów oraz układów ustrojowych. Niniejsza aktywacja następuje na skutek oddziaływania bodźców psychologicznych oraz psychospołecznych. W tym miejscu warto podkreślić, iż w reakcji na stres biorą udział dwie osie hormonalne.

• Po pierwsze: oś podwzgórze-przysadka-nadnercza;
• Po drugie: oś sympatyczno-rdzeniowo-nadnercza.

Psychologiczne oblicze stresu

Ocena samopoczucia człowieka stanowi niepodważalny wskaźnik jego prawidłowego rozwoju. Pozytywne samopoczucie, które tożsame jest z odczuwaniem dobrostanu psychicznego, stanowi jedno z kluczowych dążeń każdego z nas. W ujęciu psychologicznym, stres stanowi wynik specyficznej relacji między jednostką a środowiskiem, którą osoba oceniła jako zagrażającą jej dobrostanowi. O tym, aby uznać relację za stresogenną decyduje nasza indywidualna ocena. Ponadto, w literaturze psychologicznej stres ujmowany jest jako rozbieżność między wymaganiami otoczenia, a indywidualnymi możliwościami danego człowieka.

Zgodnie z teorią Richarda Lazarusa (amerykańskiego psychologa), możemy wyróżnić cztery strategie radzenia sobie ze stresem.

• Po pierwsze: poszukiwanie informacji, które może pomóc nam w radzeniu sobie ze stresem i podejmowaniu decyzji w kierunku dalszego działania. Zgodnie z niniejszą strategią, jednostka dąży do przewartościowania poniesionych strat oraz doświadczanych zagrożeń, co pozwala na zmianę pierwotnej oceny sytuacji o charakterze stresogennym;
• Po drugie: bezpośrednie działanie, które może polegać na aktywnym przezwyciężaniu wyzwań stawianych przed jednostką lub na odwracaniu uwagi od problemu, poprzez podejmowanie czynności zastępczych;
• Po trzecie: powstrzymywanie działania, którego nadrzędnym celem jest przeczekanie oddziaływania czynników stresogennych;
• Po czwarte: procesy intrapsychiczne zachodzące na poziomie poznawczym, których nadrzędnym celem jest regulowanie stanów emocjonalnych, towarzyszących sytuacji stresowej.

Wpływ stresu na organizm kobiety w ciąży i niepowodzenia prokreacyjne

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety, niosący ze sobą liczne napięcia o charakterze fizycznym oraz emocjonalnym. Bez względu na to, czy była oczekiwana, ciąża nigdy nie jest obojętna. W sytuacji, w której pojawiła się na skutek wielomiesięcznych starań, stanowi źródło radości oraz podekscytowania, jak również niepokoju i licznych obaw. Szczególną sytuacją jest zmaganie się problemem ciąży wysokiego ryzyka, która stanowiła wynik długotrwałego leczenia niepłodności oraz ciąży występującej u kobiety, która w przeszłości doświadczyła poronienia. Taka sytuacja może nieść ze sobą długotrwały stres psychologiczny, który w znacznym stopniu przekracza możliwości radzenia sobie. Dlatego też, konsekwencją niniejszego zjawiska może być towarzyszące kobiecie w czasie ciąży uczucie załamania, przygnębienia, przewlekłego smutku, a nawet depresji. Badania naukowe dowodzą, iż kobiety doświadczające problemów w czasie ciąży odznaczają się znacznie wyższym poziomem stresu, niż kobiety, których ciąża przebiega w sposób prawidłowy. Niniejsza sytuacja może wynikać z faktu, iż komplikacje w czasie ciąży wymagają często ograniczenia codziennej aktywności, a co więcej częstych wizyt w placówkach medycznych. Stres szczególnie nasilony jest wtedy, gdy ciąża wysokiego ryzyka występuje u kobiety, która w przeszłości doświadczyła poronienia.

Oczywistym zdaje się fakt, iż zdrowie kobiety w ciąży posiada kluczowe znaczenie dla należytego rozwoju dziecka. Warto również wiedzieć, iż nie tylko to jak dbamy o nasze ciało, ale także samopoczucie psychiczne jest niezwykle ważne dla zdrowia matki oraz jej dziecka. Istnieją bowiem liczne badania naukowe podkreślające istotny wpływ stresu na płód. Analiza zwierząt wykazała, iż potomstwo matek, które w czasie ciąży narażane były na intensywny stres, wykazywało zmniejszone zdolności do uczenia się, a także spowolnienie rozwoju ruchowego. Wszystko to ze względu na fakt, iż przeżywane przez matkę negatywne emocje w czasie trwania ciąży wywierają wpływ na kształtowanie się układu nerwowego u dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania układu podwzgórzowo-przysadkowego.

Badania naukowe dowodzą również, iż kobiety ciężarne narażone na silny stres oraz towarzyszący mu niepokój zakwalifikowane są do grupy zwiększonego ryzyka poronienia. Ponadto, potomstwo matek odczuwających w ciąży silny stres rodzi się z niższą masą urodzeniową. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, w przypadku kobiet chorujących na depresję w czasie trwania ciąży, aż 1,8 razy wzrasta ryzyko wystąpienia niskiej masy urodzeniowej u noworodka.

Niektóre teorie psychologiczne skupiają się także wokół wpływu stresu na zwiększone ryzyko wystąpienia u dziecka ADHD (Zespołu Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi).

Choć nie jest do końca jasne, dlaczego stres wywiera tak znaczący wpływ na zdrowie matki oraz rozwijającego się w jej łonie dziecka, twierdzi się, iż ma to związek z bezpośrednim oddziaływaniem na zmiany w poziomie hormonów, a także zmiany w rozwoju układu podwzgórzowo-przysadkowego. Dodatkowo, silne, negatywne emocje w czasie ciąży oddziałują także na wzrost poziomu w krwi pępowinowej.

Jak zadbać o dobrostan psychiczny w okresie ciąży?

Poniżej przedstawiony został zbiór prostych wskazówek, które mogą pomóc nam w utrzymaniu dobrostanu psychicznego w czasie trwania ciąży.

Po pierwsze: ZRÓWNOWAŻONA DIETA. Obfitująca w świeże warzywa, produkty pełnoziarniste, nabiał, mięso drobiowe oraz wysokiej jakości oleje roślinne dieta jest kluczowa zarówno dla zachowania dobrego samopoczucia matki, jak i rozwijającego się w jej łonie dziecka. Dlatego też, znajdując się w tym szczególnym okresie życia, warto zasięgnąć konsultacji w gabinecie dietetyka, który dzięki swojej wiedzy jest w stanie dostosować zalecenia żywieniowe do indywidualnych potrzeb organizmu przyszłej mamy oraz jej dziecka.

Po drugie: SYSTEMATYCZNA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA. Jeśli to możliwe, w czasie ciąży zaleca się utrzymywanie systematycznej aktywności fizycznej, takiej która jest dostosowana do potrzeb oraz możliwości kobiety. W celu ustalenia odpowiedniego zestawu ćwiczeń, warto zasięgnąć konsultacji w gabinecie rehabilitacyjnym lub położniczym.

Po trzecie: WSPARCIE. Ciąża (szczególnie ta, która poprzedzona była wcześniejszymi niepowodzeniami) stanowi ogromne wyzwanie emocjonalne dla kobiety. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby w tym wyjątkowym czasie otrzymywała ona wartościowe wsparcie od swoich najbliższych. Natomiast, w sytuacji, w której intensywny stres przekracza możliwości radzenia sobie kobiety, niezbędne może okazać się skorzystanie z pomocy psychologa, który dzięki swojej wiedzy oraz doświadczeniu pomoże pacjentce w wypracowaniu adaptacyjnych i efektywnych sposobów radzenia sobie ze stresem oraz silnym lękiem.

Po czwarte: CZAS NA ODPOCZYNEK I SEN. Zapewnienie odpowiedniej ilości snu w ciągu doby wywiera ogromny wpływ na nasze samopoczucie psychofizyczne. Dlatego też, szczególnie ważne jest, aby kobiety ciężarne zadbały o właściwą higienę snu w tym wyjątkowym okresie. Ponadto wskazane jest, aby każdego dnia znalazły czas na odpoczynek, dzięki któremu będą w stanie w sposób efektywny zregenerować swoje siły.

Podsumowanie

Poczucie dobrostanu psychicznego wywiera wpływ nie tylko na samopoczucie matki, ale także prawidłowy rozwój dziecka. Czynnikiem wpływającym na pogorszenie kondycji psychicznej może być między innymi stres spowodowany sytuacją zagrożenia ciąży lub wcześniejszym doświadczeniem poronienia. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby w tej wyjątkowej sytuacji zapewnić kobietom odpowiednie wsparcie psychologiczne, pozwalające na zachowanie dobrostanu psychicznego, redukcję stresu związanego z obawą o zdrowie dziecka oraz na prawidłowy przebieg ciąży.

Bibliografia

1. Bielawska-Batorowicz E. (2006). Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”;
2. Babiarz M. Z., Brudniak-Drąg A. (2013). Dobrostan a dobrobyt ponowoczesnej rodziny. „Zdrowie i Dobrostan”, 4, 27-44;
3. Chan C. H., Ng E. H., Chan C. L., Ho Chan T. H. (2006). Effectiveness of psychosocial group intervention for reducing anxiety in women undergoing in vitro fertilization: A randomized controlled study. Fertility and Sterility, 85(2), 339–346;
4. Chanduszko-Salska J. (2016). Znaczenie pomocy psychologicznej i psychoterapii we wspomaganiu leczenia niepłodności. Postępy Andrologii Online, 3(1), 12–22;
5. Fransson, E., Dubicke, A., Byström, B., Ekman-Ordeberg, G., Hjelmstedt, A., Lekander, M. (2012). Negative emotions and cytokines in maternal and cord serum at preterm birth. Am. J. Reprod. Immunol, 67(6), 506–14;
6. Grote N.K., Bridge J.A., Gavin A.R. i wsp. (2010). A meta- -analysis of depression during pregnancy and the risk of preterm birth, low birth weight, and intrauterine growth restriction. Archives of General Psychiatry; 67: 1012-1024.
7. Hammarberg K., Fisher J. R., Wynter K. H. (2008). Psychological and social aspects of pregnancy, childbirth and early parenting after assisted conception: A systematic review. Human Reproduction, 14, 395–414;
8. Joelsson L. S., Tyden T., Wanggren K., Georgakis M. K., Stern J., Berglund A., Skalkidou A. (2017). Anxiety and depression symptoms among sub-fertile women, women pregnant after infertility treatment, and naturally pregnant women. European Psychiatry, 3556, 1–8;
9. Kriese Caterine M. (2001): Jak przeżyć stratę dziecka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk;
10. Kościelska M. (1998).: Trudne macierzyństwo. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa;
11. Koss J., Rudnik A., Bidzan M. (2014). Doświadczanie stresu a uzyskiwane wsparcie społeczne przez kobiety w ciąży wysokiego ryzyka. Doniesienie wstępne. Family Forum, 4, 183–201;
12. Kossakowska-Petrycka K., Chanduszko-Salska J. (2009). Poziom stresu i radzenie sobie ze stresem w ciąży wysokiego ryzyka a występowanie depresji poporodowej. W: K. Janowski, A. Cudo (red.), Człowiek chory. Aspekty biopsychospołeczne, t. 2, 11–21. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego;
13. Littleton H. L., Breitkopf C. R., Berenson A. B. (2007). Correlates of anxiety symptoms during pregnancy and association with perinatal outcomes: A meta-analysis. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 196(5), 424–432;
14. Monti F., Agostini F., Fagandini P., La Sala G. B., Blickstein I. (2009). Depressive symptoms during late pregnancy and early parenthood following assisted reproductive technology. Fertility and Sterility, 91, 851–857;
15. Moog, N. K., Buss, C., Entringer, S., Shahbaba, B., Gillen, D. L., Hobel, C. J., Wadhwa, P. D. (2015). Maternal Exposure to Childhood Trauma Is Associated During Pregnancy with Placental-Fetal Stress Physiology. Biol Psychiatry. pii: S0006–3223(15)00731–3;
16. O’Donnell K., O’Connor T.G., Glover V. (2009). Prenatal stress and neurodevelopment of the child: Focus on the HPA axis and role of the placenta, Developmental Neuroscience; (31): 285-292;
17. Olshansky E., Sereika S. (2005). The transition from pregnancy to postpartum in previously infertile women: A focus on depression. Archives of Psychiatry Nursing, 19(6), 273–280;
18. Schneider M.L., Moore C.F. (2000). Effect of prenatal stress on development: a nonhuman primate model [w:] Nelson C.A.: The effects of early adversity on neurobehavioral development. Mahwah, NJ: Erlbaum; s. 201-243;
19. Szubert, S., Florkowski, A., Bobińska, K. (2008). Wpływ stresu na zmiany plastyczności mózgu i rozwój wybranych zaburzeń psychicznych. Pol. Merk. Lek. XXIV, 140, 162.