Najważniejsze elementy profilaktyki chorób nowotworowych

Wpływ na powstawanie chorób nowotworowych wywierają zarówno czynniki pochodzenia wewnętrznego (w tym predyspozycje genetyczne), jak i zewnętrznego. Ważną informację stanowi fakt, iż większość czynników pochodzących ze środowiska jesteśmy w stanie kontrolować, a tym samym zmniejszać ryzyko rozwoju zagrażających życiu zaburzeń. Co ciekawe, eliminacja nawet jednego z czynników zagrażających naszemu zdrowiu, może wpłynąć na poprawę naszego samopoczucia fizycznego.

Zatem, jakie są najważniejsze elementy skutecznej profilaktyki chorób nowotworowych?

Utrzymywanie prawidłowej masy ciała i przestrzeganie zaleceń zdrowej diety

Zarówno istotna nadwaga, jak i otyłość mogą zwiększać ryzyko rozwoju chorób nowotworowych w przyszłości (zwłaszcza w obrębie układu pokarmowego). Dlatego też, każdego dnia należy przestrzegać zasad zrównoważonego jadłospisu, na które składają się:

• Spożywanie 4-5 zrównoważonych posiłków w regularnych odstępach czasu;
• Spożywanie minimum 3-4 porcji warzyw oraz 1-2 porcji owoców na dobę;
• Dostarczanie do organizmu minimum 2 L wody dziennie;
• Spożywanie produktów z pełnego ziarna;
• Ograniczenie spożywania czerwonego mięsa;
• Spożywanie minimum 2 porcji świeżych ryb w tygodniu;
• Wprowadzenie do jadłospisu nasion roślin strączkowych, odpowiednich ilości pestek i orzechów;
• Spożywanie odpowiednich ilości nabiału;
• Wprowadzenie do diety tłuszczów roślinnych;
• Unikanie stosowania nadmiernych ilości soli;
• Unikanie słodkich i słonych przekąsek, produktów wysokoprzetworzonych oraz dań kuchni fast-food.

Podczas przestrzegania zaleceń zrównoważonej diety, niezwykle ważne jest także unikanie smażenia potraw. Posiłki warto przygotowywać w piekarniku lub na parze.

Systematyczna aktywność fizyczna

 Uprawianie regularnych ćwiczeń może pomóc nam w utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, jak również podnieść naszą odporność. W świetle zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), każdego dnia powinniśmy przeznaczyć około 40 minut na podejmowanie aktywności fizycznej o umiarkowanym natężeniu.

Unikanie używek

Zarówno palenie tytoniu, jak i spożywanie nadmiernych ilości alkoholu jest w stanie doprowadzić do zwiększenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych.

Unikanie opalania się

Częste narażanie skóry na działanie promieni słonecznych, a także sztucznego promieniowania UV, istotnie zwiększa ryzyko rozwoju raka skóry, który często jest trudny do rozpoznania.

Unikanie sytuacji o intensywnym natężeniu stresu

Między innymi poprzez umiejętne oddzielanie życia zawodowego od osobistego oraz poszukiwanie wsparcia emocjonalnego w trudnych sytuacjach życiowych. 

Wykonywanie regularnych badań

Pomoc dotyczącą ustalenia częstotliwości oraz rodzaju badań, które należy wykonywać w zależności od płci oraz wieku, możemy uzyskać w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu, jak i na stronach internetowych licznych stowarzyszeń oraz fundacji zajmujących się profilaktyką chorób nowotworowych. Kalendarz badań profilaktycznych możemy znaleźć także na oficjalnej stronie Ministerstwa Zdrowia.

Higiena życia psychicznego

Zdrowie psychiczne niewątpliwie jest pojęciem złożonym i trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Niemniej jednak, utożsamiane jest zazwyczaj z poczuciem szczęścia i wysokiej jakości życia, na którą składają się między innymi: poczucie autonomii, samoakceptacja, rozwój, właściwa percepcja rzeczywistości oraz umiejętność radzenia sobie z trudnościami. W osiągnięciu niniejszego stanu pomóc nam może przestrzeganie higieny psychicznej. Pojęcie to opisuje naukę o zdrowiu psychicznym zarówno jednostki, jak i grupy społecznej. Jej celem jest zapobieganie zaburzeniom psychicznym oraz kształtowanie umiejętności „zdrowej” adaptacji do zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym.

Higiena psychiczna obejmuje także dążenie do zbudowania odporności psychicznej, której istotnymi elementami są zdolność do osiągania skupienia, samodyscyplina, wiara w siebie i własne możliwości, cierpliwość, odpowiedzialność i optymistyczne nastawienie. Niezbędnym składnikiem budowania efektywnej odporności psychicznej jest także rezyliencja (z języka ang. resilience – odporność/wytrwałość). Niniejsze pojęcie opisuje działanie człowieka, którego celem jest wykształcenie reakcji adaptacyjnej w sytuacjach ryzyka psychospołecznego. Nie bez znaczenia dla budowania właściwej odporności jest także twardość psychiczna (z języka ang. hardiness – twardość). Niniejsza cecha składa się nie tylko z poczucia kontroli, ale także wyróżnia jednostkę zaangażowaną i otwartą na wyzwania.

Odpowiednie przestrzeganie higieny życia psychicznego, a tym samym kształtowanie odporności psychicznej, jest możliwe poprzez stosowanie się do określonych zaleceń. Barbara Woynarowska (lekarz psychiatra, specjalistka w dziedzinie medycyny szkolnej) w swoich pracach podkreśla, iż na osiągnięcie pozytywnego nastroju wpływają takie działania, jak:

• Regularne uprawianie sportu;
• Przestrzeganie zaleceń zdrowej diety;
• Oddawanie się drobnym przyjemnościom, takim jak oglądanie telewizji, słuchanie muzyki, czytanie ulubionych książek;
• Zwiększenie częstotliwości doświadczania pozytywnych wydarzeń (w zależności od indywidualnych preferencji, mogą to być spotkania towarzyskie, taniec, podróżowanie);
• Przebywanie w towarzystwie życzliwych i lubianych osób;
• Wyznaczenie sobie realistycznych celów;
• Wyrażanie wdzięczności;
• Umiejętne radzenie sobie ze stresem.

Wpływ nastroju na powstawanie chorób nowotworowych

Przeżywanie negatywnych emocji oraz silnego stresu w życiu codziennym wywiera ogromny wpływ na nasze zdrowie. Badania dowodzą, iż obniżony nastrój wpływa na zmniejszenie odporności organizmu. W związku z tym, osoby, które poddane są długotrwałemu działaniu stresu (np. w środowisku rodzinnym lub w pracy), są bardziej narażone na rozwój chorób nowotworowych w przyszłości. Badania naukowe z zakresu psychoimmunologii dowodzą, iż jednostki obdarzone określonym zestawem cech wykazują wyższą skuteczność układu immunologicznego, jak również rzadziej zmagają się z problemem chorób nowotworowych. Aleksander Tesseyre (psycholog oraz psychoimmunolog) w swoich pracach wyróżnia osiem cech, które mogą decydować o naszym zdrowiu.

Są nimi:

• wrażliwość na sygnały zewnętrzne – obejmująca zdolność do obserwowania siebie oraz sygnałów płynących zarówno z ciała, jak i organizmu. Ponadto, cecha ta zawiera w sobie umiejętność prawidłowej interpretacji sygnałów w kontekście wydarzeń z własnego życia i konieczności podejmowania zmian;
• zdolność do zwierzeń – obejmujące umiejętność podejmowania swobodnej rozmowy na temat uczuć względem samego siebie oraz innych;
• siła charakteru – szerokie pojęcie, które obejmuje między innymi: zaangażowanie, umiejętność kontroli oraz zdolność do mierzenia się z wyzwaniami;
• asertywność – która nierozerwalnie łączy się z poczuciem własnej wartości oraz świadomością na temat własnych praw;
• tworzenie związków opartych na miłości – wchodzenie w relacje małżeńskie/partnerskie z konieczności (np. pod wpływem presji społecznej) niejednokrotnie stanowi przyczynę silnego stresu. Natomiast umiejętność nawiązywania trwałych relacji opartych na zaufaniu i bezinteresowności, sprzyja zachowaniu przez nas dobrego zdrowia;
• altruizm – umiejętność pomagania innym, przy jednoczesnym uwzględnieniu własnych potrzeb i możliwości;
• wszechstronność i zdolność do integracji – obejmujące zarówno rozwijanie różnorodnych aspektów własnej osobowości, jak i zdolność do pełnienia różnych ról w życiu społecznym;
• uważność – charakteryzująca się zdolnością do skupiania uwagi „tu i teraz”.

Profilaktyka chorób nowotworowych – najczęściej zadawane pytania

Jak uzyskać skierowanie na badania profilaktyczne?

Na terenie naszego kraju realizowane są liczne programy profilaktyczne, dzięki którym możemy uzyskać bezpłatny dostęp do niezbędnych badań. Warto jednak wiedzieć, że w sytuacji, w której zmagamy się z podejrzeniem występowania zmian nowotworowych, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który podpowie nam, jakie kroki należy podjąć w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki.

Gdzie wykonać USG piersi?

Niniejsze badanie często dostępne jest w gabinetach ginekologicznych. Ponadto, USG piersi wykonywane jest w poradni chorób piersi oraz w prywatnych klinikach. O badanie to warto zapytać swojego ginekologa podczas kolejnej wizyty kontrolnej.

Czy depresja może zwiększyć ryzyko chorób nowotworowych?

Przewlekłe zaburzenia nastroju mogą wpływać na obniżenie odporności organizmu człowieka. Szczególnie narażenie na długotrwałe działanie stresu, a przede wszystkim tendencja do tłumienia własnych emocji, mogą wpływać na zwiększenie ryzyka rozwoju chorób nowotworowych w przyszłości. Dlatego też, tak ważne jest dbanie zarówno o zdrowie fizyczne, jak i psychiczne.

Kiedy należy zacząć profilaktykę chorób nowotworowych?

Zdrowe zmiany do swojej codzienności, obejmujące działania z zakresu skutecznej profilaktyki nowotworów, należy wprowadzać bez względu na wiek i stan zdrowotny. Im szybciej zaczniemy podejmować działania na rzecz własnego zdrowia, tym większe będą ich efekty w przyszłości.

Podsumowanie

Profilaktyka chorób nowotworowych jest niezwykle złożona i obejmuje liczne obszary naszego życia. Należy jednak pamiętać, że równie ważne, jak wykonywanie systematycznych badań i stosowanie zaleceń zdrowej diety, jest także przestrzeganie zasad higieny psychicznej. Umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz osiągnięcie wysokiego poziomu satysfakcji z życia są czynnikami, które istotnie wpływają na nasze zdrowie, a tym samym chronią nas przed rozwojem licznych chorób w przyszłości.

Bibliografia

1. Dąbrowski K., 1962, Higiena psychiczna. Państwowe Zakłady Wydawnictw Lekarskich, Warszawa;
2. Dąbrowski K., 1964, Higiena psychiczna w życiu codziennym. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa;
3. Dąbrowski K., 1974, Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie. Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa;
4. Krawczyk J, Kraj L, Świeboda-Sadlej A. Profilaktyka nowotworów. Med Dypl 2012;
5. Strycharczyk D., Clough P., 2017, Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju, przekład S. Pikiel, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
6. Woynarowska B. (red.), 2017, Edukacja zdrowotna. Podstawy teoretyczne. Metodyka. Praktyka, PWN, Warszawa;