Co jest arteterapia i jaki jest jej cel?

Arteterapia to terapia przez sztukę. Pochodzenia niniejszego słowa możemy doszukiwać się w łacinie oraz grece, a ściślej rzecz ujmując w połączeniu dwóch słów: łacińskiego „arte” – oznaczającego sztukę oraz greckiego „therapeuein” – oznaczającego terapię. Jak wspomniano we wstępie, korzenie arteterapii sięgają czasów starożytnych. To właśnie wtedy doszukiwano się pierwszych związków między sztuką a medycyną. W swoim założeniu arteterapia łączy w sobie wiedzę z wielu dziedzin, w tym medycyny, psychologii, sztuk pięknych, socjologii oraz pedagogiki.

W literaturze przedmiotu arteterapia definiowana jest jako działalność ukierunkowana na człowieka oraz jego otoczenie, której nadrzędnym celem jest poprawa, przywrócenie lub utrzymanie zdrowia oraz satysfakcji z życia. Terapia przez sztukę powinna być prowadzona przez osoby nie tylko o odpowiednich kwalifikacjach, ale także o specyficznej wrażliwości, dzięki której będą w stanie traktować sztukę, jako narzędzie terapeutyczne.

W prostszym ujęciu arteterapia rozumiana jest jako wszelkie formy oraz metody działalności artystycznej, które wykorzystywane są w celach terapeutycznych. Arteterapia obejmuje wiele dziedzin sztuki współczesnej, a wśród nich: rysunek, malarstwo, grafikę, muzykę, teatr, literaturę, a nawet ogrodnictwo.

Zdaniem praktyków, zasadniczym celem terapii przez sztukę jest to, aby poddawana jej jednostka, była w stanie lepiej i w bardziej adaptacyjny sposób radzić sobie zarówno z codziennymi problemami, jak i towarzyszącymi im emocjami. Dodatkowo arteterapia stwarza możliwość osiągnięcia osobistego rozwoju, a także rozwoju umiejętności artystycznych. Współcześnie uznaje się, że arteterapia doskonale sprawdza się we wsparciu leczenia osób o różnym stopniu niepełnosprawności (zarówno psychicznej, jak i fizycznej). Coraz częściej wprowadzana jest także do terapii osób, u których rozpoznano zaburzenia ze spektrum autyzmu (na temat zaburzenia piszemy w artykule CO TO JEST AUTYZM- OBJAWY, ROZPOZNANIE I PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE). Ponadto arteterapia niejednokrotnie stanowi cenne wsparcie technik resocjalizacyjnych.

Poznaj inne ciekawe informacje na temat arteterapii:

• Za ojca współczesnej arteterapii uznaje się Adriana Hilla (brytyjskiego nauczyciela sztuki), który jako pierwszy na świecie objął oficjalne stanowisko arteterapeuty w placówce szpitalnej.
• Samo pojęcie arteterapii w specjalistycznej literaturze anglojęzycznej pojawiło się w 1942 roku. Na samym początku rozumiane ono było, jako stosowanie wyłącznie technik plastycznych w oddziaływaniach terapeutycznych.
• Polskie korzenie arteterapii sięgają już 1928 roku, wówczas opublikowany został artykuł Stefana Szumana (polskiego pedagoga), który traktował o terapeutycznym wpływie bajek na psychikę dziecka.
• Za najintensywniejszy z okresów rozwoju arteterapii w naszym kraju możemy uznać lata 90-te ubiegłego stulecia. Związane jest to przede wszystkim ze zwiększeniem się dostępności do literatury anglojęzycznej, w której można było znaleźć większą ilość fachowych opracowań dotyczących arteterapii.

Jakie są rodzaje arteterapii?

Szeroko rozumiana dziś arteterapia, to przede wszystkim pięć podstawowych dziedzin:

• ARTEterapia – rozumiana, jako prowadzenie oddziaływań terapeutycznych przy zastosowaniu sztuk plastycznych (takich jak malarstwo, rysunek, rzeźba, grafika);
• MUZYKOterapia;
• DRAMAterapia / TEATROterapia;
• CHOREOterapia – terapia poprzez ruch, taniec;
• HORTIKULOterapia – terapia z udziałem roślin ogrodowych.

W tym miejscu warto zaznaczyć, iż oprócz wymienionych wyżej form terapeutycznych, w ramach arteterapii odbywają się także zajęcia:

• Fototerapii – wykorzystującą technikę fotograficzną (zwłaszcza ujęcia dokumentalne) w terapii. Dzięki niej możliwe staje się pozyskanie bardziej swobodnej komunikacji z pacjentem;
• Filmoterapii (określaną również mianem kinoterapii);
• Biblioterapii – Terapia poprzez czytanie literatury pięknej;
• Terapii poprzez pisanie – pozwalającą na wyładowanie przeżyć wewnętrznych.

Dokonując podziału form terapii przez sztukę, warto zwrócić uwagę na klasyfikację zaproponowaną przez polską psycholog – Grażynę Kwiatkowską. W swoich opracowaniach naukowych przedstawiła ona następujący podział:

• arteterapia sublimacyjna – zgodnie z którą działalność twórcza jednostki pozwala na adaptacyjne odreagowanie doświadczanych stanów emocjonalnych (zwłaszcza tych o negatywnym charakterze). Ponadto, w niniejszym przypadku arteterapia może doprowadzić do osłabienia doświadczania negatywnych emocji w przeszłości;
• arteterapia czynnościowa – pozwalająca na uwolnienie myśli (postrzeganych jako patologiczne) oraz na wzmocnienie pożądanych cech osobowości. Arteterapia czynnościowa pozwala na wyciszenie oraz przekierowanie negatywnych myśli jednostki na sztukę;
• arteterapia kreacyjna oraz integrująca – która pozwala na scalenie osobowości jednostki, za sprawą zaktywizowania jej twórczych zdolności, a także za sprawą umacniania jej tendencji do realizacji własnych celów i pragnień;
• arteterapia projekcyjna – dzięki której możliwe staje się nadawanie wytworzonej przez siebie sztuce uczuć oraz postaw, które wymagają wnikliwej interpretacji oraz zrozumienia.

Terapia poprzez sztukę pozwala na wytworzenie unikalnego środka komunikacji między pacjentem a terapeutą. Dzięki niej możliwe staje się wyrażenie wewnętrznych przeżyć, a przez to lepsze ich poznanie i zrozumienie.

Arteterapia a rozwój osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Dzięki licznym badaniom oraz obserwacjom specjalistów wiemy dziś, że język sztuki może stanowić dla osób ze spektrum autyzmu swoiste połączenie między światem wewnętrznym a otaczającą rzeczywistością. Nie podlega wątpliwości fakt, iż uczestniczenie w aktywnym procesie twórczym może wpływać na wyobraźnię jednostki, a także rozumienie przez nią własnych emocji oraz pragnień. Dodatkowo arteterapia rozwija kreatywność i pozwala na adaptacyjne uzewnętrznianie skomplikowanego świata przeżyć wewnętrznych.

Wszystko to sprawia, że terapia przez sztukę stanowi coraz bardziej popularną formę pracy z pacjentami z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Zdaniem specjalistów arteterapia sprzyja poprawie następujących obszarów rozwojowych:

• Kształtowaniu wyobraźni przestrzennej;
• Kształtowaniu strukturalnych czynników procesu wyobraźni;
• Kształtowaniu czynników procesów emocjonalnych;
• Kształtowaniu i rozwojowi myślenia metaforycznego;
• Wzmacnianiu umiejętności myślenia analogicznego oraz wzmacnianiu umiejętności skupiania się;
• Kształtowaniu wrażliwości emocjonalnej, a także szeroko pojętej inteligencji estetycznej;
• Usprawnianiu zdolności manualnych, a także koordynacji ruchowo-wzrokowej.

Zdaniem współczesnych arteterapeutów, terapia poprzez sztukę spełnia trzy podstawowe funkcje: REAKCYJNĄ, KOREKCYJNĄ oraz EDUKACYJNĄ.

• Funkcja reakcyjna – związana jest z potrzebą stworzenia odpowiednich warunków, dzięki którym uczestnik terapii ma szansę odpocząć i nabrać sił oraz gotowości do mierzenia się z własnymi problemami życiowymi.
• Funkcja korekcyjna – związana jest z przekształcaniem mechanizmów (które rozpoznawane są jako szkodliwe) na bardziej wartościowe.
• Funkcja edukacyjna – związana z dostarczaniem dodatkowej wiedzy, dzięki której jednostka jest w stanie zdobyć lepszą orientację dotyczącą otaczającego ją świata.

Arteterapeuci pracujący z dziećmi z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu zwracają uwagę, że terapia przez sztukę stanowi skuteczną metodę modyfikacji odbierania przez nich sygnałów ze świata zewnętrznego. Dzięki niniejszej formie terapii najmłodsi uczestnicy są w stanie nabrać dystansu do przeżywanych przez siebie emocji, a dzięki temu zyskać większe poczucie spokoju.

Dodatkowo, na drodze systematycznej arteterapii wzmocnieniu podlegają umiejętności rozpoznawania własnych emocji, a także ich regulowania. Niejednokrotnie, dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) dzięki arteterapii są w stanie obniżyć poziom doświadczanego lęku. Specjaliści są zdania, że terapia poprzez sztukę doprowadza także do wzmocnienia poczucia własnej wartości, a także do podniesienia samooceny.

Wśród podstawowych celów arteterapii stosowanej u dzieci ze spektrum autyzmu wyróżnia się:

• Rozwój kompetencji społecznych;
• Poprawa integracji sensorycznej oraz wzmocnienie regulacji zachowań;
• Wsparcie umiejętności komunikacyjnych;
• Wzmocnienie regulacji emocjonalnej;
• Przygotowanie do uczestniczenia w edukacji szkolnej.

Biblioterapia w terapii autyzmu

Biblioterapia to jedna z technik terapii sztuką, która stosowana jest u pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. Polega ona na użyciu wybranych materiałów czytelniczych i ukierunkowanym czytaniu, które służy wsparciu terapeutycznemu oraz wychowawczemu.

Współcześnie wyróżnia się dwa główne rodzaje biblioterapii:

• Biblioterapię kliniczną – która przeznaczona jest dla osób o określonych niepełnosprawnościach i prowadzona zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami. Kliniczna forma biblioterapii prowadzona jest najczęściej w ośrodkach dla niepełnosprawnych, w ośrodkach rehabilitacyjnych, a także w szpitalach;
• Biblioterapię wychowawczą (ogólnorozwojową) – która przeznaczona jest dla osób, u których nie stwierdzono zaburzeń psychicznych, niemniej jednak, które potrzebują wsparcia w stawianiu czoła różnym trudnościom.

Dokonując dalszego podziału, możemy wyróżnić:

• Baśnioterapię oraz bajkoterapię, które przeznaczone są przede wszystkim dla najmłodszych pacjentów;
• Biblioterapię ukierunkowaną na problemy związane z wiekiem dojrzewania, która skierowana jest przede wszystkim do młodzieży;
• Biblioterapię z elementami psychoterapii, która skierowana jest do dorosłych pacjentów;
• Biblioterapię wspomnieniową – ukierunkowaną przede wszystkim na potrzeby osób starszych, które nie mogą poradzić sobie z upływającym czasem;
• Biblioterapię instytucjonalną – która polega na proponowaniu pacjentowi literatury zawierającej informacje na temat dotykających go dolegliwości, a także sposobów radzenia sobie z nimi.

Co ciekawe biblioterapia może prowadzona być zarówno w ramach terapii indywidualnej, jak i grupowej. W przypadku najmłodszych pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu częściej korzysta się z formy indywidualnej.

Bajki psychoedukacyjne są utworami, dzięki którym młody pacjent jest w stanie nie tylko rozwinąć swoją świadomość emocjonalną, ale także zdobyć doświadczenie niezbędne do radzenia sobie z trudnymi uczuciami. Zadaniem tych tekstów, jest rozwój świadomości emocji, a także zaprezentowanie adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z nimi. Bajki psychoedukacyjne przypominają baśnie, obfitują w metafory oraz aluzje. Zadaniem terapeuty jest omówienie wraz z dzieckiem ich znaczenia.

Wśród podstawowych technik biblioterapeutycznych wyróżnia się:

• Samodzielne czytanie tekstów na głos przez dziecko;
• Głośne czytanie tekstu przez terapeutę;
• Dyskusję na temat wybranego utworu;
• Napisanie listu do bohatera przedstawionego tekstu;
• Zachęcanie dziecka do wymyślenia innego zakończenia wybranego utworu;
• Wykonanie ilustracji do omawianego tekstu;
• Zaplanowanie krótkiej inscenizacji omawianego tekstu.

Wśród głównych celów oraz zadań biblioterapii stosowanej u pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu wyróżnia się:

• Wzmocnienie poczucia własnej wartości;
• Obniżenie poziomu doświadczanego lęku oraz agresji;
• Podniesienie zdolności związanych z rozpoznawaniem oraz interpretacją stanów emocjonalnych;
• Skorygowanie nieprawidłowych wzorców zachowań;
• Poprawę przystosowania społecznego.

Muzykoterapia w terapii osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD)

Muzykoterapia w ciągu ostatnich lat zyskuje na popularności i cieszy się coraz większym uznaniem nie tylko psychologów, ale także lekarzy i psychoterapeutów. Muzykoterapię możemy pojmować na wiele różnych sposobów, niemniej jednak najczęściej rozumie się ją jako oddziaływanie dźwięków na sferę doznań emocjonalnych jednostki.

Coraz częściej pojawiają się jednak głosy, że muzyka wpływa nie tylko na naszą duszę, ale także ciało. Praktykujący muzykoterapeuci dostrzegają, że określone dźwięki są w stanie wpływać na stan aktywności układu nerwowego, a zatem wywoływać określone zmiany w czynnościach całego organizmu. Oznacza to, że muzyka może wpływać na zmianę stanu napięcia mięśni, przyspieszenie krążenia krwi, obniżenie / podniesienie wrażliwości zmysłowej, a nawet na przyspieszenie procesów metabolicznych. Doniesienia te wymagają jednak potwierdzenia w badaniach naukowych.

W polskiej literaturze specjalistycznej możemy odnaleźć podziały na różne formy oraz metody muzykoterapii. Poniżej pokrótce przedstawimy najpopularniejsze z nich:

• Muzykoterapia odreagowująco-wyobrażeniowa (aktywizująca emocjonalnie) – Niniejsza forma terapii zakłada, że muzyka stanowi swoisty środek do zintensyfikowania procesu wyobrażeniowego u jednostki. A zatem pozwala na wzmocnienie u niej wyobrażeń wzrokowych.
• Muzykoterapia treningowa – Zawierająca elementy treningu autogennego Schultza. Zakłada, że dzięki wykorzystaniu teorii uczenia się, pacjent poprzez zastosowanie odpowiednich technik treningowych, z wykorzystaniem muzyki, jest w stanie zniwelować doświadczane napięcie o charakterze psychofizycznym.
• Muzykoterapia relaksacyjna – Szeroko stosowana jako wsparcie terapeutyczne zarówno w dziedzinie psychiatrii, jak i szeroko pojętej medycyny.
• Muzykoterapia komunikatywna – Ukierunkowana na wzmocnienie kompetencji komunikacyjnych w grupie osób jej się poddającej. Polega na wykonywaniu określonych zadań przy akompaniamencie muzyki.

W literaturze specjalistycznej dostrzec możemy także inny podział muzykoterapii, w tym podział na muzykoterapię indywidualną oraz grupową. Ta grupowa może z kolei dzielić się na muzykoterapię ukierunkowaną oraz nieukierunkowaną.

Niemniej jednak najpowszechniej obowiązującym podziałem jest ten, który określa zadania muzykoterapii receptywnej (biernej) oraz aktywnej (czynnej). Poniżej opisane zostaną pokrótce oba rodzaje muzykoterapii stosowanej między innymi w terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu.

MUZYKOTERAPIA RECEPTYWNA – w niniejszym przypadku stosowane są zazwyczaj utwory odznaczające się jednostajnym ładunkiem emocjonalnym. Dzięki jego zastosowaniu możliwe staje się wywołanie określonych skojarzeń, które zdają się być cenne z punktu widzenia zastosowanej formy terapeutycznej. Muzykoterapeuci pracujący z osobami ze spektrum autyzmu zwracają uwagę na fakt, że bardzo ważne jest dostosowanie rodzajów utworów do indywidualnych potrzeb i wrażliwości pacjenta. Celem muzykoterapii receptywnej jest przede wszystkim złagodzenie odczuwanego przez pacjentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) napięcia oraz lęku.

MUZYKOTERAPIA AKTYWNA – w tym przypadku uczestnik muzykoterapii nie tyle reaguje na muzykę, co uczestniczy w procesie jej tworzenia. Niniejsza forma muzykoterapii stosowana jest najczęściej w formie grupowej. Muzykoterapia aktywna związana jest zarówno z grą na instrumentach, jak również ze śpiewem. Celem stosowanej techniki terapeutycznej jest rozbudzenie wyobraźni oraz tak zwanej inicjatywy twórczej.

Choreoterapia jako forma terapii w autyzmie

Choreoterapia to jedna z najpopularniejszych form arteterapii. Polega ona na wykorzystaniu tańca oraz ukierunkowanego w ruchu w procesie terapeutycznym. Korzenie choreoterapii sięgają lat 40-tych ubiegłego wieku. Niniejsza dziedzina arteterapii podlega intensywnemu rozwojowi i dzisiaj cieszy się dużą popularnością. Coraz częściej stosowana jest także, jako element wsparcia pacjentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Choreoterapia uznawana jest nie tylko za terapię wielozakresową, ale także wielowymiarową. Okazuje się bowiem, że oddziałuje ona zarówno na sferę motoryczną, emocjonalną, poznawczą, wolicjonalną, estetyczną oraz erotyczną. Klasyczna choreoterapia obejmuje podstawowe elementy tańca klasycznego, ćwiczenia rytmiczne, jak i improwizacje ruchowe.

Specjaliści zwracają uwagę, że potencjał terapeutyczny tańca tkwi przede wszystkim w jego społecznym charakterze, różnorodności oraz atrakcyjności.

Wśród głównych celów choreoterapii wyróżnia się:

• Możliwość zwiększenia świadomości ciała, a także odczuwania własnej cielesności;
• Rozwój poczucia własnej wartości oraz samoświadomości;
• Zwiększenie doświadczania integracji w obrębie ciała oraz umysłu;
• Zwiększenie wrażliwości na potrzeby płynące z własnego ciała, a także na potrzeby i granice cielesności innych osób;
• Podniesienie kompetencji jednostki związanych z pracą w grupie;
• Zwiększenie zdolności do radzenia sobie z niekomfortowymi sytuacjami społecznymi;
• Rozwój umiejętności związanych z przewidywaniem konsekwencji dotyczących własnych działań;
• Podniesienie umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami;
• Wzrost kompetencji interpersonalnych;
• Zwiększenie szacunku dla samego siebie oraz dla innych uczestników choreoterapii;
• Zdobycie umiejętności kontroli własnych granic;
• Wzrost umiejętności w obrębie komunikacji pozawerbalnej.

Zajęcia choreoterapii prowadzone są zazwyczaj w formie grupowej. Wśród uczestników, którzy darzą siebie wzajemnym zaufaniem. To bardzo ważne, aby w trakcie niniejszego procesu terapeuta wykazywał się wrażliwością, jak również pełnił funkcję pomocnika.

Filmoterapia jako jedna z form arteterapii

Współcześnie film stanowi jedną z najpopularniejszych form sztuki. Coraz częściej dostrzega się jego potencjał terapeutyczny. Zdaniem specjalistów z zakresu arteterapii, filmoterapia stanowi audiowizualną odmianę wspomnianej wcześniej biblioterapii. W literaturze psychologicznej znajdziemy również porównania filmu do współczesnej baśni, która nie tylko dostarcza wzorców postępowania, ale także skłania widza do zastanowienia się nad sobą.

Analizą wpływu filmu na stan psychofizyczny jednostki zajmują się nie tylko specjaliści z zakresu arteterapii, ale także przedstawiciele środowisk medycznych. Ich zdaniem, dzięki odpowiednio dobranemu materiałowi filmowemu, jesteśmy w stanie wpłynąć na napięcie mięśni, zmianę czynności serca, ciśnienia krwi, zwiększone wydzielanie adrenaliny oraz endorfin. Co ciekawe, dzięki filmoterapii możliwe staje się zmniejszenie intensywności doświadczanego bólu.

Wśród celów filmoterapii stosowanej u pacjentów z rozpoznaniem ze spektrum autyzmu wyróżnia się:

• Dostarczenie przykładów innych osób radzących sobie z danym zaburzeniem niepełnosprawnością;
• Profilaktykę – w tym przypadku wybiera się materiały filmowe o charakterze edukacyjnym;
• Wychowanie – związane z wyciąganiem wniosków, do których jednostka dochodzi poprzez obserwację zachowań innych osób na ekranie.

Filmoterapia może stosowana być zarówno w formie indywidualnej, jak i grupowej. To bardzo ważne, aby terapeuta w trakcie spotkań ze swoimi podopiecznymi nie tylko oglądał wybrany materiał, ale także omawiał go.

Ogrodoterapia – nowa metoda terapeutyczna

Ogrodoterapia (znana również jako hortiterapia) to jedna ze współczesnych form arteterapii zaburzeń ze spektrum autyzmu, polegająca na prowadzeniu zajęć przy wykorzystaniu dobroczynnego wpływu przyrody na funkcjonowanie organizmu człowieka. Hortiterapia znana jest na terenie naszego kraju od niedawna. Niemniej jednak cieszy się ona stale rosnącą popularnością. Najczęściej stosowana jest przez terapeutów pochodzących ze Stanów Zjednoczonych oraz Japonii.

Ogrodoterapia nastawiona jest przede wszystkim na potrzeby przebywania uczestników na świeżym powietrzu. Dzięki niej możliwe staje się oswojenie z różnorodnością świata roślin, a także tkwiących w jednostkach barier o charakterze psycho-fizycznym.

Na podstawie informacji zawartych w literaturze przedmiotu jesteśmy w stanie dokonać następującego podziału ogrodoterapii:

• OGRODOTERAPIA BIERNA – związana z podziwianiem i kontemplowaniem natury. W ramach niniejszej formy terapeutycznej zaprasza się pacjentów do spędzania czasu w specjalnie przystosowanych do tego ogrodach / parkach.
• OGRODOTERAPIA CZYNNA – zakładająca bezpośredni kontakt jednostki z naturą. Między innymi poprzez pielęgnację roślin, tworzenie kompozycji kwiatowych, utrzymywanie ogrodu.

Wśród głównych celów hortiterapii w przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) wyróżnia się:

• Obniżenie doświadczanego napięcia;
• Zwiększenie wrażliwości na piękno tkwiące w naturze;
• Pobudzenie nowych struktur układu nerwowego;
• Zredukowanie doświadczanych emocji o negatywnych charakterze.

Teatroterapia w pracy z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Teatroterapia to współcześnie jedna z najpopularniejszych form arteterapii. Powszechnie stosowana dramaterapia skupia się przede wszystkim na wykorzystaniu potencjału terapeutycznego, który tkwi w odgrywaniu przez jednostkę określonej roli. Co ciekawe, wykorzystywane techniki w teatroterapii opierają się na klasycznych metodach pracy aktorów zawodowych. Odwołują się one między innymi do założeń pamięci emocjonalnej opracowanej przez Konstantina Stanisławskiego (rosyjskiego reżysera) oraz do efektu obcości opisanego i praktykowanego przez Bertolda Brechta (niemieckiego pisarza i teoretyka teatru).

W samym procesie dramaterapii nie zakłada się z góry, jaką rolę powinien odgrywać uczestnik. Wręcz przeciwnie, uczestnik sam wybiera sobie postać, co również stanowi element terapeutyczny oraz diagnostyczny. W dramaterapii ważna jest przede wszystkim kreatywność jednostki, a także zabawa, ruch i kształtowanie umiejętności opowiadania historii.

Teatroterapia (terapia teatrem) podobnie jak wspomniana wyżej dramaterapia opiera się na założeniach humanistycznych, a przez to koncentruje się na jednostce – jej możliwościach rozwojowych oraz partycypacyjnych. Niniejsza forma terapii wykorzystuje język zabawy, aby na etapie przeprowadzania uczestnika przez proces formowania przedstawienia teatralnego był on w stanie nie tylko lepiej zrozumieć emocje odgrywanego przez siebie bohatera, ale przede wszystkim własne emocje. Zarówno dramaterapia, jak i terapia teatrem posiada szerokie zastosowanie we wspieraniu osób zmagających się z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Podczas zajęć teatroterapii uczestnicy skupiają się nie tylko na odgrywaniu ustalonych ról i rozumieniu historii zawartej w wybranym dramacie, ale także na pracy nad ruchem oraz improwizacją. Terapeuci zwracają uwagę, że podczas zajęć teatralnych osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) są w stanie lepiej integrować procesy poznawcze oraz emocjonalne. Podniesieniu wzrasta także motywacja jednostki oraz jej otwartość na pracę w grupie.

Analizując założenia terapii teatralnej dostrzegamy, że wśród jej głównych celów jest stworzenie środowiska bezpiecznego dla uczestników, w którym będą oni w stanie zrelaksować się, a także rozwijać swoje umiejętności nie odczuwając przy tym presji uczenia się. Specjaliści zwracają uwagę, że dzięki podjęciu roli teatralnej możliwa staje się ekspresja skrywanych emocji przy obniżonym poziomie doświadczanego lęku.

Arteterapia w perspektywie neuropsychologicznej

Już od czasów starożytnych przyjmuje się, że sztuka może wywierać działanie lecznicze. Wyjaśnienia niniejszego założenia próbują dokonać współcześni specjaliści z zakresu neuropsychologii. Ich zdaniem, zrozumienie tego, w jaki sposób terapia przez sztukę prowadzi do zmiany zachowania, odczuwania i myślenia jednostki, jest kluczowa dla opracowania skutecznych metod terapii nie tylko zaburzeń ze spektrum autyzmu. W celu zrozumienia oddziaływania sztuki na nasze samopoczucie i zachowanie niezbędne jest zrozumienie sposobu funkcjonowania mózgu, a także jego roli w procesach poznawczych i emocjonalnych, których zaburzenie stanowi przyczynę podejmowania różnych metod terapeutycznych.

Zdaniem współczesnych specjalistów arteterapia jest w stanie przynieść poprawę funkcjonowania jednostki zarówno w obszarze osiągania psychofizjologicznej relaksacji, jak i równowagi emocjonalnej. Neuropsychologowie wyjaśniają, że poprzez podejmowanie aktywności plastycznej (polegającej na przykład na rysowaniu) stwarzamy okazję dla pogłębionej interakcji nerwów czuciowych oraz ruchowych. Podczas arteterapii uczestnik ma okazję doświadczać wzmożonych doznań sensorycznych (opartych na dotyku, ruchu, dźwięku, wizualizacji) w kontrolowanych warunkach.

Zgodnie z informacjami zawartymi w literaturze specjalistycznej, poprzez aktywność artystyczną, związaną bezpośrednio z doznaniami sensorycznymi oraz ruchem, może dochodzić do ekspresji, głębszego doświadczania oraz nauki regulacji afektu. W takim przypadku nerwy czuciowe odpowiedzialne są za dostarczenie informacji sensorycznej, która powstaje na skutek kontaktu ze sztuką (np. materiałami plastycznymi), a co za tym idzie, wywołują w nas uczucie przyjemność lub dyskomfortu. W tym samym czasie nerwy ruchowe odpowiedzialne są za odpowiednie skurcze mięśni, dzięki którym jesteśmy w stanie podjąć się tańca, malowania, rysowania, czy też rzeźbienia. Arteterapeuci są zdania, że poprzez zaplanowane działania polegające na kontakcie uczestnika ze sztuką, możliwe staje się zniesienie odczuwanego przez niego napięcia o charakterze psycho-emocjonalnym, które może być określane mianem katharsis (oczyszczenia).

Szczegółowy wpływ arteterapii na funkcjonowanie jednostki, a przede wszystkim na zmiany w obrębie układu nerwowego, wymaga przeprowadzenia dalszych badań oraz obserwacji naukowych.

Podsumowanie

Zgodnie z obserwacjami współczesnych specjalistów, problem autyzmu wraz z rozwojem społeczeństwa przybiera na swojej silne. Dlatego też tak ważne jest, aby rozwijać i doskonalić szerokie techniki terapeutyczne, dzięki którym będziemy w stanie nie tylko zwiększyć przystosowanie społeczne osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu), ale przede wszystkim podnieść poziom doświadczanej przez nich satysfakcji z życia. Terapia poprzez sztukę daje możliwość ekspresji własnych emocji bez używania przy tym słów. Dzięki muzyce, plastyce, filmowi, teatrowi, a także obcowaniu z naturą, jednostka jest w stanie zredukować doświadczany lęk, a także negatywne emocje przeżywane w ciągu dnia. Ponadto, poprzez arteterapię w grupie, pacjent jest w stanie podnieść swoje kompetencje komunikacyjne i obniżyć poziom niepewności doświadczany w kontakcie z innymi osobami.

Bibliografia

1. Andersen-Warren M. (2013), Dramatherapy with children and young people who have autistic spectrum disorders: An examination of dramatherapists’ practices, Dramatherapy, 3–19;
2. Bailey S. (2016), Dissolving the stigma of disability through drama therapy: A case study of an integrated classroom approach to addressing stigmatization by pre-professional health care students, Drama Therapy Review, 2(1): 65–78;
3. Corbett B., Gunther J., Comins D., Price J., Ryan N., Simon D., Schupp C., Rios T. (2010), Brief report: Theatre as therapy for children with Autism Spectrum Disorder, Journal of Autism and Developmental Disorders, 41: 505–511;
4. Godfrey E., Haythorne D. (2013), Benefits of Dramatherapy for Autism Spectrum Disorder: A qualitative analysis of feedback from parents and teachers of clients attending Roundabout Dramatherapy sessions in schools, Dramatherapy, 35(1): 20–28;
5. Józefowski E. (2012), Arteterapia w sztuce i edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań;
6. Karolak W. (2014), Arteterapie. Język wizualny w terapiach, twórczości i sztuce, Difin, Warszawa;
7. Karnezi H., Tierney K. (2014), Cognitive Behavior Drama: An Innovative Intervention Model that Combines Established Psychological Methods with the Art Form of Drama to Provide Young Children on the Autism Spectrum with the Motivation and Confidence to Overcome Their Fears, Advances in Research, 393–408;
8. Kuśpit M. (2003), Arteterapia, „Remedium. Profilaktyka problemowa i promocja zdrowia psychicznego”, nr 3(137);
9. Lusebrink V.B. (2010), Assessment and Therapeutic Application of the Expressive Therapies Continuum: Implications for Brain Structures and Functions, „Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association”, no. 27(4);
10. Mekhakyan A. (2018), Szulc A., Imielski W., Film jako narzędzie psychoterapeutyczne. Wybrane problemy filmoterapii, „Psychiatria”, nr 3(15);
11. Szulc W. (2012), Arteterapia jako dyscyplina akademicka w krajach europejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław;
12. Szulc W. (2001), Sztuka w służbie medycyny. Od antyku do postmodernizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań;
13. Schweizer C., Knorth E. J., Spreen M. (2014), Art therapy with children with autism spectrum disorders: A review of clinical case descriptions on “what works”, The Arts in Psychotherapy, 41: 577–593;
14. Tobis S. (2012), Cylkowska-Nowak M., Wykorzystanie fotografii w terapii osób starszych, „Nowiny Lekarskie”, nr 1(81);
15. Winczura B. (2010), Zabawa jako komponent rozwoju teorii umysłu u dzieci z autyzmem [w:] Autyzm. Na granicy zrozumienia, red. B. Winczura, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, 87–99;
16. Zaorska M. (2015), Mowa ciała dzieci z zaburzeniami ze spectrum autyzmu [w:] Autyzm i AAC. Alternatywne i Wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem, red. B.B. Kaczmarek, A. Wojciechowska, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, 69–78.