Sytuacja dorosłych osób z autyzmem 

Zgodnie ze stanowiskiem ONZ (Organizacji Narodów Zjednoczonych), autyzm stanowi współcześnie jeden z najistotniejszych problemów zdrowotnych. Tak jak wspomniano na wstępie, liczba przypadków z każdym rokiem zwiększa się, a zmiany te wyjaśniane są w różny sposób. Część specjalistów  jest zdania, że wynika to przede wszystkim ze zmian w definiowaniu niniejszego zaburzenia oraz z jego zwiększonej wykrywalności. Inni skłaniają się ku zmianom środowiskowym, z którymi związany jest zwiększony udział czynników patogennych w naszej codzienności. Niemniej jednak niezależnie od przyczyny niniejszego zjawiska, niezwykle ważne jest, aby wspomniany wzrost został uwzględniony w polityce społecznej państwa. Należy bowiem pamiętać, że autyzm jest zaburzeniem nieuleczalnym. Dlatego też, osoby z nim się zmagające będą potrzebowały pomocy przez całe życie.

Terapeuci, psychologowie oraz specjaliści z zakresu pedagogiki zwracają uwagę na potrzebę stworzenia lepszych warunków kształcenia, oraz przygotowania do dorosłości przy uwzględnieniu specyfiki funkcjonowania osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu). To bowiem bardzo ważne, aby nie tylko w okresie dzieciństwa, ale także po zakończeniu edukacji był zagwarantowany pełny dostęp do skutecznej terapii i rehabilitacji, która umożliwi nie tylko podjęcie pracy, ale przede wszystkim samodzielne życie.

Chociaż już w 2013 roku Sejm RP przyjął Kartę Praw Osób z Autyzmem, warto pamiętać, że nie stanowi ona źródła żadnych istotnych praw i co więcej, nie przewiduje dodatkowych uprawnień, a jedynie zwraca uwagę na szczególne potrzeby osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. Ponadto, na terenie kraju prowadzone są kampanie mające na celu lepsze zrozumienie trudności, z jakimi na co dzień zmagają się osoby autystyczne. To właśnie dzięki nim możliwe staje się poszerzanie świadomości społecznej, a także zmniejszenie problemu stygmatyzacji, z którą niestety wciąż mamy do czynienia.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że dzięki skutecznie prowadzonej terapii, osoby z autyzmem (mieszczące się lub przewyższające normę intelektualną) są w stanie osiągnąć wysoki poziom samodzielności, a nawet odnieść sukces na rynku pracy.

Niemniej jednak, jak pokazują badania, wskaźnik zatrudnienia osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) na terenie naszego kraju wynosi mniej niż 1%. Podczas gdy na terenie innych państw Europy Zachodniej, wskaźnik ten oscyluje nawet wokół kilkunastu procent.

Przyglądając się codzienności osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) w Polsce jesteśmy w stanie dostrzec, iż większość z nich wymaga profesjonalnego wsparcia po zakończeniu edukacji. I chociaż polityka państwa gwarantuje dostęp do opieki terapeutycznej, wielu rodziców, a także samych osób z rozpoznaniem autyzmu jest zdania, że dostęp do tej opieki jest znacznie ograniczony, a jej jakość nie jest wystarczająca. Warto bowiem zaznaczyć, że na terenie naszego kraju wciąż brakuje kadry, która specjalizowałaby się w pracy z dorosłymi pacjentami ze spektrum autyzmu.

Dlaczego osoby autystyczne zgłaszają się do terapeuty?

Do psychologa lub psychoterapeuty zgłaszają się zazwyczaj dorośli pacjenci, którzy wcześniej nie otrzymali rozpoznania zaburzeń ze spektrum autyzmu. Dlatego też szukają oni wyjaśnienia dla trudności, których doświadczają na co dzień. To właśnie podczas współpracy terapeutycznej, dowiadują się oni, że przyczyną ich specyficznego funkcjonowania są wspomniane zaburzenia. Taka diagnoza bywa dla nich szokiem i czasem jest trudna do przyjęcia. W takiej sytuacji bardzo ważne jest, aby terapeuta wsparł swojego pacjenta oddziaływaniami o charakterystyce psychoedukacyjnej. Dzięki poszerzaniu swojej wiedzy na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu jednostka jest w stanie szybciej zaakceptować przyczynę dotykających ją trudności, a tym samym bardziej zaangażować się w proces psychoterapeutyczny i osiągać lepsze efekty współpracy ze specjalistą .

Zdarza się również, iż do gabinetu specjalisty psychologa/psychoterapeuty zgłaszają się dorośli pacjenci ze spektrum autyzmu, którzy już wcześniej poznali przyczynę swojego odmiennego reagowania na bodźce ze środowiska. W takim przypadku zgłaszają się oni do psychologa/psychoterapeuty zazwyczaj z takich samych powodów jak większość innych pacjentów (obniżenie nastroju, stany lękowe, problemy adaptacyjne). 

Niemniej jednak, w porównaniu do pozostałych pacjentów, Ci z rozpoznaniem ASD (zaburzeń ze spektrum autyzmu) zazwyczaj posiadają większe doświadczenie z pracą terapeutyczną, a dzięki temu lepiej znają swoje potrzeby i są w stanie jaśniej sprecyzować oczekiwania wobec specjalisty.

Formy wsparcia psychologicznego dla dorosłych osób z rozpoznaniem autyzmu

W przypadku dorosłych osób z rozpoznaniem autyzmu dostępny jest szereg form wsparcia psychologicznego/psychoterapeutycznego. W dalszej części artykułu omówione zostaną najpopularniejsze z nich.

TERAPIA PSYCHOLOGICZNA – stanowiąca zazwyczaj pierwszą formę pomocy pacjentowi lub jego najbliższym. Uznawana jest także za podstawowe działanie w przypadku doświadczania trudności u dorosłych pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. Wedle powszechnie obowiązującego schematu, terapię psychologiczną powinny poprzedzać konsultacje (około 3-4 wizyty), których celem jest nie tylko nawiązanie kontaktu, ale przede wszystkim przeprowadzenie wstępnej oceny stanu pacjenta, potwierdzenie otrzymanej przez niego diagnozy lub poddanie jej ponownemu rozpatrzeniu. Taka forma pomocy nie ma określonego czasu. Może ona zostać zakończona przez pacjenta, który dzięki niej osiągnął poprawę w swoim dotychczasowym funkcjonowaniu lub zakończona decyzją o podjęciu innych działań o charakterze pomocowym (takich jak psychoterapia, czy też rehabilitacja psychologiczna).

PSYCHOTERAPIA O CHARAKTERZE WSPIERAJĄCYM ORAZ/LUB PODTRZYMUJĄCYM – niniejsza forma pomocy obejmuje specjalistyczne oddziaływania terapeutyczne, których celem może być efektywne wspieranie pacjenta w osiąganiu optymalnego stanu funkcjonowania w życiu codziennym. Psychoterapia o charakterze podtrzymującym ma natomiast na celu przeciwdziałanie pojawianiu się poważnych kryzysów psychologicznych. Stanowi ona rzetelne wsparcie podczas realizowania przez pacjenta trudnych zadań związanych z pracą zawodową, czy też życiem rodzinnym. W większości przypadków taka forma pomocy ma określoną częstotliwość i ilość spotkań, które dostosowane są do indywidualnych potrzeb pacjenta. Na charakter i częstotliwość spotkań może wpływać także nurt psychoterapeutyczny, w którym pracuje dany specjalista psycholog/psychoterapeuta.

PSYCHOTERAPIA, KTÓREJ DZIAŁANIA SKIEROWANE SĄ NA ZMIANĘ ZACHOWANIA PACJENTA – niniejsza forma pomocy również obejmuje specjalistyczne oddziaływania terapeutyczne. Jej nadrzędnym celem jest określenie oraz przepracowanie najważniejszych problemów pacjenta, a w dalszej kolejności wypracowanie mechanizmów radzenia sobie z tymi problemami, co w efekcie doprowadza do zmiany jego funkcjonowania. Również i w tym przypadku podejmowane przez pacjenta sesje mają nie tylko określony czas trwania, ale także częstotliwość i przebieg spotkań (uzależniony zazwyczaj od nurtu, w którym pracuje specjalista psycholog/psychoterapeuta). Terapeuci pracujący z dorosłymi osobami ze spektrum autyzmu dostrzegają jednak, że najwięcej korzyści przynosi stosowanie przez psychoterapeutę podejścia zintegrowanego, a zatem takiego, które uwzględnia elementy wszystkich najważniejszych szkół psychoterapii, w tym:

• Szkołę psychodynamiczną, z której powinien czerpać wrażliwość na występowanie konfliktu wewnętrznego u pacjenta;
• Szkołę poznawczo-behawioralną, dzięki której terapeuta wyostrzy swoją wrażliwość na deficyty, które mogą występować w funkcjonowaniu pacjenta;
• Szkołę humanistyczną – która pomaga wzmocnić wrażliwość terapeuty na wymiar egzystencjalny;
• Szkołę systemową – dzięki której specjalista psycholog/psychoterapeuta jest w stanie wzmocnić swoją wrażliwość na ważność kontekstu rodzinnego.
  

To również bardzo istotne, aby psychoterapeuta uwzględniał w swojej pracy perspektywę narracyjną, która zwraca uwagę na sposób opowiadania swojej historii przez pacjenta, a także perspektywę transkulturową, dzięki której specjalista psycholog/psychoterapeuta jest w stanie zwiększyć swoją wrażliwość na doświadczenia jednostki z uwzględnieniem jej uwarunkowań kulturowych.

DZIAŁANIA PSYCHOEDUKACYJNE – na które składa się przede wszystkim proces uczenia się przez pacjenta (przy wsparciu psychologa) określonych umiejętności psychologicznych, które są niezbędne dla poprawy codziennego funkcjonowania, a wśród nich:

• Podniesienie umiejętności komunikacyjnych;
• Wzmacnianie asertywności;
• Nabywanie umiejętność efektywnego rozwiązywania konfliktów.

Ponadto, na psychoedukację składają się działania, dzięki którym pacjent jest w stanie poszerzyć swoją wiedzę na temat dotykającego go zaburzenia.

MENTORING – to forma wsparcia psychologicznego opartego o akceptację osoby mentora, która dzieli się ze swoim pacjentem zdobytą wiedzą oraz umiejętnościami. Dzięki temu jest w stanie nie tylko wspierać go w codzienności, ale także rozpoznawać i korygować jego błędne zachowania. W niniejszej relacji obowiązuje zasada konstruktywnej krytyki i budowania motywacji.

INTERWENCJA KRYZYSOWA (prowadzona przez specjalistę) – to forma pomocy natychmiastowej, która udzielana jest dorosłym osobom z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) w sytuacjach nagłych. Forma i czas trwania interwencji uzależniona jest przede wszystkim od aktualnych potrzeb pacjenta. Taka pomoc powinna dokonywana być przez specjalistę nie tylko o dużym doświadczeniu, ale także wrażliwości.

Obszary wsparcia dla dorosłych osób zmagających się z autyzmem wysokofunkcjonującym

Pierwszym, a zarazem najważniejszym z obszarów wsparcia jest diagnoza indywidualnych potrzeb pacjenta. I chociaż różnorodność objawów mieszcząca się w spektrum autyzmu jest niezwykle szeroka, w przypadku dorosłych pacjentów z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) psychoterapeuci/psychologowie dostrzegają najczęściej następujące problemy:

• Stany obniżonego nastroju (a nawet depresja), które mogą stanowić konsekwencję doświadczania poczucia „inności”, a zarazem braku wsparcia ze strony otoczenia. Wśród innych przyczyn niniejszego stanu wymienia się także trudności w zbudowaniu własnej tożsamości, problemy z akceptacją własnej osoby (a także problemy z akceptacją diagnozy autyzmu);
• Ryzyko występowania myśli, a nawet zamiarów o charakterze samobójczym, które jest wyraźnie wyższe u osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) niż u osób neuronormatywnych;
• Trudności emocjonalne związane przede wszystkim z trafnym rozpoznawaniem, a także kontrolą własnych emocji;
• Doświadczanie częstych stanów lękowych oraz niepokojów stanowiących konsekwencję zaburzeń adaptacyjnych, bądź stanowiących następstwo doświadczeń o charakterze traumatycznym, które pojawiły się na przestrzeni życia pacjenta. W tym miejscu warto pamiętać, że pacjenci z rozpoznaniem autyzmu wykazują większą wrażliwość na bodźce, a tym samym są bardziej narażeni na doświadczanie stresu przewyższającego ich zdolności adaptacyjne (umożliwiające skuteczne radzenie sobie z trudną sytuacją);
• Występowanie zaburzeń odżywiania (zazwyczaj o odmiennym przebiegu). Niniejsze trudności mogą wynikać między innymi z nieumiejętności rozpoznawania przez osobę dotkniętą autyzmem sygnałów głodu oraz pragnienia, które płyną z ciała. Inną przyczynę mogą stanowić specyficzne zainteresowania jednostki dotyczące na przykład zdrowego odżywiania;
• Zaburzenia sfery seksualnej, które mogą wynikać z odmienności rozwoju seksualnego, a także tożsamości płciowej i preferencji seksualnych. Dodatkowo warto przypomnieć, że ze względu na problemy w odczytywaniu stanów emocjonalnych innych, a także istotne trudności komunikacyjne, osobom z autyzmem może być trudno nawiązywać relacje romantyczne doprowadzające do spełnienia seksualnego;
• Doświadczanie dolegliwości o charakterze psychosomatycznym, wśród których dominują bóle żołądka oraz bóle mięśni i stawów, bóle głowy, a także problemy ze snem (najczęściej pod postacią bezsenności).

Oprócz wyżej wymienionych trudności dorosłe osoby z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą potrzebować wsparcia terapeutycznego w różnych obszarach życia. Najczęściej są to:

• Relacje międzyludzkie – dzięki współpracy ze specjalistą psychologiem/psychoterapeutą, możliwe staje się nie tylko lepsze zrozumienie własnych stanów emocjonalnych, ale także rozpoznawanie emocji u innych osób, co znacznie ułatwia nawiązywanie relacji;
• Porządkowanie informacji pochodzących z otoczenia, a także planowanie własnych działań;
• Studia oraz praca zawodowa – mimo wysokiego potencjału intelektualnego, osoby ze spektrum mogą doświadczać trudności z organizacją pracy w toku studiów. Trudności te mogą obejmować zarówno organizację dnia codziennego, jak i problemy związane z przemieszczaniem się i komunikowaniem z pozostałymi studentami, czy też wykładowcami. Dorośli z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) mogą również mieć problem z określeniem preferencji dotyczącej pracy zawodowej, jak również trudności z utrzymaniem pracy. Dlatego też, osoby te bardzo często wykonują zawód poniżej swoich kompetencji oraz potencjału intelektualnego. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby na tym obszarze otrzymywali efektywne wsparcie od terapeuty.

Cele terapeutyczne u osób z autyzmem

Cele terapeutyczne powinny zostać nie tylko dostosowane do potrzeb pacjenta, ale także pośrednio przez niego sformułowane. Najczęściej obejmują one:

• Rozwój „Ja” – na który składa się między innymi zwiększona świadomość oraz poczucie tożsamości, a co za tym idzie wzmocnione poczucie własnej wartości. Dodatkowo, dzięki terapii pacjent może osiągnąć lepszą akceptację własnej osoby (a przy tym diagnozy), co wpłynie także na poprawę akceptacji innych osób.
• Rozwój zdolności związanych z samoregulacją – obejmujących zwiększenie umiejętności jednostki do radzenia sobie w trudnych sytuacjach (które mogą stanowić obciążenie ze względu na dużą ilość oddziałujących bodźców o charakterze wewnętrznym oraz zewnętrznym).
• Rozwój kompetencji, a przede wszystkim motywacji do budowania trwałych i wartościowych relacji – które mogą stanowić źródło satysfakcji i poprawiać jakość życia jednostki.
• Rozwój oraz wzmocnienie mocnych stron pacjenta – obejmujących działania skierowane na poznanie pasji i zainteresowań jednostki i przekucie ich w wartościowe (m.in. na rynku pracy) umiejętności.

Warunki prowadzenia terapii psychologicznej z osobami ze spektrum autyzmu

Praca z dorosłą osobą z rozpoznaniem ASD (zaburzeń ze spektrum autyzmu) powinna być dobrze zaplanowana. To niezwykle ważne nie tylko dla poczucia komfortu pacjenta, ale także dla samej efektywności podejmowanej terapii. Zgodnie z obserwacjami specjalistów, ważne jest, aby czas, miejsce, a także forma spotkań była stała. To istotne, aby ustalić te warunki już podczas pierwszego spotkania. Zadaniem osoby prowadzącej terapię jest upewnienie się, że pacjent rozumie i akceptuje założone cele, możliwy czas trwania, przebieg i częstotliwość rozpoczynanej współpracy. Jest to niezwykle ważne w sytuacji, w której niniejsza współpraca stanowi pierwsze tego typu doświadczenie dla pacjenta. Wówczas istotne jest także dokładne omówienie stosowanych przez specjalistę psychologa/psychoterapeutę sposobów pracy. Ponadto wskazane jest zawarcie (pisemnego lub ustnego) porozumienia, w którym raz jeszcze zawarte zostaną:

• miejsce spotkań;
• czas trwania spotkań i ich częstotliwość;
• kwestie związane z płatnością (koszt wizyty, sposoby regulowania płatności, a także skutki nieobecności na umówionym spotkaniu).

Jeśli terapeuta, z różnych przyczyn będzie zmuszony zmienić czas lub miejsce spotkania, to bardzo ważne, aby poinformował pacjenta z odpowiednim wyprzedzeniem, tak aby ten był w stanie zaadaptować się do zmiany. W tym miejscu warto przypomnieć, że część osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu może wykazywać się szczególną sumiennością i przywiązaniem do ustalonych zasad. Dlatego też to bardzo istotne, aby terapeuta przestrzegał ich w równym stopniu. Jeszcze na początku podejmowanej współpracy, ważne jest przedstawienie pacjentowi informacji dotyczących jego praw. Terapeuta powinien poinformować swojego pacjenta, że ten w każdym momencie, w określony sposób może poinformować drugą stronę o chęci zakończenia współpracy.

Praca z osobami ze spektrum autyzmu wymaga uwzględnienia szybszej męczliwości oraz odmiennego tempa pracy pacjenta. To również bardzo ważne, aby osoba prowadząca terapię nie reagowała w sposób przesadny na zachowania pacjenta i uwzględniała odmienność sposobu jego reakcji na proponowane zmiany. Ponadto specjalista psycholog/psychoterapeuta może proponować osobom z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) krótkie przerwy podczas terapii (np. dwie przerwy 5-minutowe), które mogą wpłynąć pozytywnie na funkcjonowanie układu nerwowego, a tym samym na zmniejszenie doświadczanego zmęczenia.

Z uwagi na specyfikę pracy terapeutycznej, specjalista psycholog/psychoterapeuta powinien już na początku poinformować swojego pacjenta o możliwym doświadczaniu dyskomfortu podczas współpracy oraz zwiększonego wysiłku psychofizycznego. Niezwykle ważne jest także zapewnienie pacjentowi możliwości zadawania pytań (w tym tych dotyczących współpracy), które pozwolą na rozwianie wszelkich wątpliwości. Przydatnym narzędziem terapeutycznym (szczególnie na początku współpracy) może być także przypominanie (np. w formie SMS) o zaplanowanej wizycie.

Na jakie kompetencje terapeuty powinniśmy zwracać uwagę?

Psycholog lub terapeuta podejmujący pracę z osobą ze spektrum autyzmu może pełnić wiele ról. Nie tylko samego terapeuty, ale także nauczyciela oraz przewodnika. Podejmowane przez niego role powinny dostosowane być do aktualnych potrzeb pacjentów, którzy zgłaszają potrzebę wsparcia. W tym miejscu warto zaznaczyć, że wybór właściwego terapeuty może okazać się trudnym zadaniem. Podczas spotkań konsultacyjnych warto bowiem zwrócić uwagę na coś więcej, niż tylko wykształcenie. W terapii osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu ważna jest zarówno wiedza specjalisty, jak i jego wrażliwość oraz kompetencje komunikacyjne.

Psychologowie, terapeuci lub psychoterapeuci podejmujący współpracę z pacjentem z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) powinni posiadać wiedzę dotyczącą nie tylko samego mechanizmu zaburzenia oraz jego konsekwencji w życiu codziennym, ale także:

• Wiedzę oraz świadomość różnego reagowania pacjenta na diagnozę autyzmu;
• Wrażliwość skierowaną na wcześniejsze doświadczenia terapeutyczne pacjenta oraz jego doświadczenia z czasów edukacji;
• Świadomość dotyczącą odmiennych sposobów reagowania pacjentów z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) na standardowe interwencje terapeutyczne.

Jeśli nawet terapeuta, z którym uda się nawiązać dobry i efektywny kontakt, nie posiada licznych certyfikatów potwierdzających jego udział w kursach terapeutycznych. Warto zwrócić uwagę na to, czy prezentuje on gotowość do jej pozyskiwania i zgłębiania. W pracy terapeutycznej z osobami z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) ważna jest także pokora i odpowiedzialność.

Wśród pożądanych kompetencji specjalisty wyróżnia się także: zrównoważenie oraz stabilność emocjonalność, zdolność do wzbudzania zaufania, nastawienie na słuchanie rozmówcy, kompetencje, autentyczność, umiejętność jasnej komunikacji, otwartość na odmienny sposób reagowania przez pacjentów ze spektrum, chęć do podążania za aktualnymi potrzebami pacjenta i gotowość do odpowiadania na te potrzeby.

Znaczenie relacji terapeutycznej w pracy z dorosłym pacjentem ze spektrum autyzmu

Terapeuci z wieloletnim doświadczeniem w pracy z osobami ze spektrum autyzmu zdradzają, że ich pacjenci w wielu przypadkach wykazują szczególną wrażliwość na wszelkie niespójności w innych ludziach. Natomiast nawet najmniejsze poczucie dyskomfortu, które odczuwane jest przy osobie specjalisty, może stać się przyczyną opuszczania spotkań terapeutycznych, a nawet zakończenia dalszej współpracy. Dlatego też tak jak w założeniach humanistycznego nurtu terapeutycznego, efektywność prowadzonych oddziaływań w pracy z osobą z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu) zależy w głównej mierze nie tylko od poziomu empatii specjalisty psychologa/psychoterapeuty, ale przede wszystkim od jakości relacji, jaką udało się nawiązać.

W pracy z pacjentami ze spektrum autyzmu niezwykle ważna jest autentyczność. Istotne jest zatem, aby terapeuta nie starał się przybierać masek, które ukrywają jego prawdziwe emocje. Ponadto, do nawiązania efektywnej relacji terapeuta powinien:

• Zachować powściągliwość interpretacyjną;
• Zachować pokorę dotyczącą własnej wiedzy. Mimo zgłębiania teorii dotyczącej charakterystyki niniejszego zaburzenia specjalista powinien zawsze mieć świadomość dużej niewiedzy na temat spektrum zaburzeń autystycznych, z którą nadal mamy do czynienia;
• Upewniać się, że wypowiadane przez niego treści są klarowne dla odbiorcy;
• Wykazywać się empatią i zdolnością do wyobrażania sobie codzienności pacjenta;

W tym miejscu warto zaznaczyć, że relacja terapeutyczna stanowi jedną z najważniejszych ról w procesie terapeutycznym, a nawiązanie jej powinno być ważnym celem rozpoczętej współpracy.

Warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) i zakłady aktywności zawodowej (ZAZ) jako forma rehabilitacji osób z autyzmem

Dorosłe osoby zmagające się z problemem autyzmu mają możliwość rozpoczęcia swojej ścieżki zawodowej na chronionym rynku pracy. Ponadto mogą brać udział w programach rehabilitacyjnych, wśród których wymienia się warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) oraz zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).

Warsztaty terapii zajęciowej to miejsce, w którym stwarza się możliwość podjęcia systematycznej rehabilitacji społecznej oraz zawodowej osobom nie tylko z problemem autyzmu, ale także z innymi niepełnosprawnościami. Uczestnicy WTZ pod opieką wyspecjalizowanej kadry poddawani są technikom terapii zajęciowej, której celem jest rozwinięcie umiejętności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu, a także umiejętności, które mogą okazać się przydatne na rynku zawodowym. Co ważne, uczestniczenie w ramach warsztatów terapii zajęciowej jest nieodpłatne, ale także niezarobkowe.

Zakład aktywności zawodowej to miejsce rehabilitacji dla osób o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności o różnej etiologii. To także miejsce przeznaczone dla osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu. ZAZ stanowi zakład pracy chronionej, w którym pracownik nie tylko nabywa umiejętności niezbędne do podjęcia działalności na otwartym rynku pracy, ale także otrzymuje stosowne wynagrodzenie. Zakład aktywności zawodowej oprócz rehabilitacji specjalistycznej – powinien zapewniać swoim pracownikom wsparcie psychologiczne, niezbędne dla osiągania samodzielności.

Dane statystyczne wskazują, iż osoby z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu stanowią jedynie niewielki procent uczestników warsztatów terapii zajęciowej, a także zakładów aktywności zawodowej. Wynikać to może między innymi z faktu niedostatecznego dofinansowania niniejszych instytucji i w związku z tym, braku w nich specjalistycznej kadry. Jeśli na terenie zakładu aktywności zawodowej pracuje psycholog, to jedynie w niewielkim wymiarze godzin.

Celem WTZ oraz ZAZ jest wsparcie osób z niepełnosprawnością (w tym osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu) w drodze do otrzymania zatrudnienia na chronionym lub otwartym rynku pracy. Ponadto, instytucje te powinny zapewniać swoim uczestnikom osiągnięcie pełnej rehabilitacji nie tylko w wymiarze zawodowym, ale także społecznym, a tym samym podnieść jakość życia tych osób.

Podsumowanie

Autyzm wśród osób dorosłych to temat coraz częściej rozważany nie tylko w literaturze specjalistycznej, ale także w przestrzeni publicznej. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż z każdym rokiem na terenie naszego kraju zwiększa się liczba osób z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu), które potrzebują fachowego wsparcia terapeutycznego. Mimo, iż na poziomie teoretycznym taka pomoc jest im zapewniana, w istocie okazuje się, że często jest ona niedostosowana do rzeczywistych potrzeb pacjenta. Zatrważającym jest również fakt, że na terenie naszego kraju jest niewielka liczba specjalistów psychologów/psychoterapeutó zajmujących się pracą z dorosłymi osobami ze spektrum autyzmu. Dlatego też tak ważne jest, aby podejmowane były coraz szersze działania mające na celu wykształcenie odpowiedniej kadry specjalistów, którzy będą w stanie zapewnić właściwe wsparcie potrzebującym dorosłym z ASD (zaburzeniami ze spektrum autyzmu).

Bibliografia

1. Attwod T. (2019a). Poznajemy uczucia. Poznawczo-behawioralna terapia lęku dla osób z Zespołem Aspergera. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia;
2. Attwod T. (2019b). Poznajemy uczucia. Poznawczo-behawioralna terapia złości dla osób z Zespołem Aspergera. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia;
3. Baron-Cohen S., Wheelwright S., Skinner R., Martin J., Clubley E. (2001). The Autism-Spectrum Quotient (AQ): evidence from Asperger Syndrome/highfunctioning autism, males and females, scientists and mathematicians. Journal of Autism and Developmental Disorders, 31:5–17;
4. Grandin, T. (2006). Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem. Warszawa: Wydawnictwo Fundacji Synapsis;
5. Gutstein, S. E. (2012). Księga RDI. Wytyczanie nowych ścieżek w autyzmie, Zespole Aspergera i PDD z Programem Rozwoju Relacji. Warszawa: Fundacja „Rozwiązać autyzm”;
6. Happe, F., Ronald, A. & Plomin, R. (2006). Time to give up a single explanation for autism. Nature Neuroscience, Vol. 9, Nr 10, 1218-1220;
7. Kozłowski, J. (2005). Zachowania trudne u osób z zaburzeniami rozwojowymi: behawioralny model diagnozy, terapii i profilaktyki. W: E. Pisula, & D. Danielewicz, (red). Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Kraków: Impuls;
8. Lovaas O.I., Smith T. (2003). Wczesna interwencja behawioralna w autyzmie, w: A.E. Kazdin, J.R. Weisz (red.), Psychoterapia dzieci i młodzieży. Metody oparte na dowodach, s. 365–382, przeł. R. Pawlik, M. Łuczak, M. Młynarz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;
9. Novak G., Pelaez M. (2011). Autism: A behavioral system approach. W: E.A. Mayville, J.A. Mulick (red.), Behavioral foundations of effective autism treatment, s. 13–34. Conrwall-on-Hudson, NY: Sloan Publishing;
10. Pisula, E. (2005). Efektywność działań terapeutycznych podejmowanych wobec dzieci z autyzmem. W: E. Pisula, & D. Danielewicz, (red). Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Kraków: Impuls;
11. Pisula, E. & Danielewicz, D. (2003). Terapia i edukacja osób z autyzmem – historia i dzień dzisiejszy. W: E. Pisula, & D. Danielewicz, (red). Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej;
12. Pisula, E. & Danielewicz, D. (red). (2005). Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem. Kraków: Impuls;
13. Pisula, E. (2012). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;
14. Pulchny-Wrona, M. & Wolińska-Chlebosz, A. (2009). Jak ćwiczyć społeczne umiejętności komunikacyjne i zwiększać samodzielność u osób z autyzmem. Kraków: Wydawnictwo JAK;
15. Sabik, M. & Stachowicz, A. (2009). Rozwijanie kompetencji komunikacyjnych i społecznych uczniów z autyzmem. W. Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi. (red. J. Kossewska). Kraków: Wydawnictwo Impuls;
16. Schramm R. (2019). Motywacja i wzmacnianie, czyli jak zdobyć przewagę nad autyzmem. Zachowania werbalne w stosowanej analizie zachowania – podręcznik, przeł. D. Sobiecka. Warszawa: Wydawnictwo Scolaris;
17. Waligórska A., Kucharczyk S., Waligórski M., Kuncewicz-Sosnowska K., Kalisz K., Odom S.M, (2019). Zintegrowany model terapii autyzmu opartej na dowodach – model National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorders (NPDC), Psychiatria Polska, 53(4):753–770;
18. Werling D.M., Brand H., An J.Y., Stone M.R., Zhu L., Glessner J.T., et al.(2018). An analytical framework for whole-genome sequence association studies and its implications for autism spectrum disorder. Nature Genetics. 50 (5 p. 727–736);
19. Wujcik, R., Porzycka, A., Witusik, A. & Pietras, T. (2010). Neurorozwojowa hipoteza autyzmu. W: Autyzm – epidemiologia, diagnoza, terapia. (red. T. Pietras, A. Witusik, P. Gałecki). s. 31-74. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.