Kilka słów na temat niepłodności męskiej

Współcześnie szacuje się, iż czynnik męski w około 50% odpowiada za problem niepłodności małżeńskiej. Przyczyny niniejszego stanu rzeczy mogą być różne. Niemniej jednak, wśród najczęściej występujących wyróżnia się:

• Zaburzenia hormonalne oraz uwarunkowania genetyczne;
• Przebyte choroby układowe oraz/lub zakaźne (np. przebycie świnki w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości);
• Wpływ toksyn i używek (np. spożywanie nadmiernych ilości alkoholu, palenie tytoniu, zażywanie substancji o działaniu psychoaktywnym);
• Żylaki powrózka nasiennego;
• Choroby o charakterze immunologicznym;
• Zaburzenia erekcji, które uniemożliwiają odbycie prawidłowego stosunku seksualnego.

W tym miejscu należy także wspomnieć, że w literaturze specjalistycznej rozróżnia się problem „niepłodności” oraz „bezpłodności”.

NIEPŁODNOŚĆ – rozumiana jest jako niemożność poczęcia i urodzenia dziecka, spowodowana przyczynami występującymi jedynie czasowo oraz takimi, które podlegają leczeniu;

BEZPŁODNOŚĆ – rozumiana jest jako niemożność poczęcia i urodzenia dziecka determinowana trwałymi wadami wrodzonymi lub nabytymi, uniemożliwiającymi prokreację.

Czynniki środowiskowe wpływające na męską płodność

Współczesna cywilizacja, określana mianem przemysłowej, niesie ze sobą szereg czynników, które mogą oddziaływać na redukcję męskiej płodności. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim aspekt społeczno-kulturowy, związany między innymi z odkładaniem decyzji o prokreacji ze względu na przedłużony czas edukacji, nastawienie na rozwój kariery oraz spełnianie marzeń i pasji dotyczących osobistej realizacji. Warto jednak zaznaczyć, że poziom płodności zmniejsza się wraz z wiekiem. Niemniej jednak, w przypadku mężczyzn dzieje się to około 15 lat później niż w przypadku kobiet.

Ważnym czynnikiem wpływającym na płodność jest także ekspozycja na działanie ksenobiotyków, środków chemicznych obcych dla ludzkiego organizmu, które mogą występować między innymi w żywności przetworzonej. Wnikanie niniejszych substancji do ciała może wywoływać szereg konsekwencji o charakterze patologicznym (w tym zaburzenia płodności oraz nieprawidłowy rozwój płodu).

Ponadto, wśród zewnętrznych przyczyn niepłodności męskiej wyróżnia się:

• Niedostateczną ilość snu – związaną między innymi z nieodpowiednim stylem życia;
• Nadmierny udział stresu w codziennym życiu – związany między innymi z nadmiarem obowiązków zawodowych lub oczekiwaniami niedostosowanymi do własnych możliwości;
• Wyczerpanie psychiczne – związane między innymi z długotrwałym leczeniem niepłodności lub z niepowodzeniami w życiu osobistym oraz/lub zawodowym.

W ciągu ostatnich lat coraz większą uwagę przywiązuje się także do narastającego problemu otyłości, która określana jest mianem epidemii XXI wieku. Warto bowiem wiedzieć, że zrównoważona dieta oraz systematyczna aktywność fizyczna pozytywnie wpływają nie tylko na płodność jednostki, ale także zdrowie przyszłego potomka.

Przyczyny niepłodności stosunkowo rzadko leżą wyłącznie po stronie jednego z małżonków. Dlatego też, zawsze należy dążyć do optymalizacji problemu i prozdrowotnej zmiany stylu życia po obu stronach.

Diagnoza i leczenie niepłodności męskiej

Diagnoza męskiej niepłodności jest procesem złożonym. Zazwyczaj mężczyzna wraz ze swoją partnerką zgłasza się do gabinetu specjalisty po upływie 12 miesięcy od rozpoczęcia nieefektywnych starań o poczęcie dziecka. Zdarza się, iż pary poszukują pomocy medycznej jeszcze wcześniej.

Proces rozpoznania niepłodności męskiej składa się z kilku etapów, które obejmują:

• Badanie lekarskie obejmujące badanie fizykalne oraz wnikliwy wywiad na temat przebytych przez pacjenta chorób, urazów oraz historii płodności w rodzinie;
• Diagnostykę obrazową na która składają się głównie badanie USG jąder, gruczołu krokowego oraz powrózka nasiennego;
• Diagnostykę hormonalną związaną z przeprowadzeniem badań krwi oraz badaniem obrazowym narządu tarczycy;
• Ogólne badanie nasienia oraz posiew mikrobiologiczny. 

Badanie nasienia obejmujące wykonanie spermiogramu, uznawane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za badanie przesiewowe w diagnostyce męskiej niepłodności. Oddanie próbki nasienia wiąże się z przestrzeganiem przez mężczyznę określonych procedur. Po pierwsze, wskazane jest, aby zachował on wstrzemięźliwość seksualną na 7, a minimum 2 dni przed oddaniem próbki. Po drugie, przed przystąpieniem do oddawania nasienia konieczne jest dokładne umycie rąk oraz członka. Procedura oddawania materiału do badań odbywa się zazwyczaj w wydzielonym pomieszczeniu na terenie laboratorium. Z uwagi na fakt, iż stanowi ona proces intymny, ważne jest, aby zapewnić pacjentowi maksimum dyskrecji. Jeśli pozwalają na to warunki lokalowe, wejście do pokoju oddawania nasienia powinno znajdować się w miejscu niewidocznym dla innych pacjentów laboratorium. Diagnozy niepłodności nie stawia się na podstawie jednorazowego badania nasienia. Aby stwierdzić przyczynę problemów z płodnością, konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań pod okiem specjalisty.

Dzięki rozwojowi medycyny, w coraz większej ilości przypadków niepłodności męskiej możliwa jest poprawa warunków płodności między innymi poprzez:

• Leczenie farmakologiczne;
• Zmianę stylu życia oraz wprowadzenie racjonalnych zasad zdrowego żywienia do swojej codzienności;
• Leczenie chirurgiczne.

Podczas planowania leczenia niepłodności męskiej, ważne jest nie tylko uwzględnienie parametrów medycznych, ale także światopoglądu pary. Okazuje się bowiem, że niektóre osoby nie dopuszczają pewnych form leczenia, nie zdając sobie sprawy z tego, na czym one tak naprawdę polegają. Pacjenci niejednokrotnie opierają swoje stanowisko na podstawie informacji zasięgniętych z internetu oraz obiegowych opinii, które niestety często odbiegają od faktów. Dlatego też, zadaniem lekarza prowadzącego jest przedstawienie pacjentom wszystkich możliwych metod leczenia z poszanowaniem ich światopoglądu, jednak przy jednoczesnym zapewnieniu dostępu do sprawdzonych, medycznych informacji.

Społeczno-kulturowe aspekty niepłodności męskiej

Ze społecznego punktu widzenia, funkcja prokreacyjna zarówno mężczyzny, jak i kobiety, uznawana jest za jedną z najważniejszych w systemie rodzinnym. Taka hierarchizacja wartości naturalnego rodzicielstwa wywiera na osobach niepłodnych swoistą presję społeczną. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu małżeństwa bezdzietne określane były mianem dysfunkcyjnych, natomiast osoby niepłodne po dziś dzień w niektórych kręgach społecznych oceniane są w kategoriach odchylenia od normy. Niepłodni mężczyźni postrzegani są przez część społeczeństwa jako jednostki niespełnione, nieszczęśliwe oraz takie, które zmagają się z kompleksami. Możemy tu mówić o zjawisku naznaczenia społecznego, które w istotny sposób oddziałuje na życie mężczyzny, jego partnerki oraz najbliższej rodziny.

Niemożność wpisania się w oczekiwania społeczne niejednokrotnie rodzi w mężczyznach poczucie porażki, odizolowania oraz wyobcowania. Ponadto, konsekwencją naznaczenia społecznego może być samonaznaczenie, w którego konsekwencji dochodzi do zmiany postrzegania własnej osoby oraz do kształtowania nowej tożsamości zorientowanej wokół cechy, która nie jest tolerowana społecznie (w tym przypadku, wokół niepłodności).

Emocjonalność mężczyzn w obliczu niepłodności

Niepłodność stanowi swoiste doświadczenie straty, które utożsamiane jest nawet z poczuciem żałoby. Niemniej jednak, w tym przypadku żałoba nie odnosi się do straty bliskiej osoby, a do utraty własnych marzeń i nadziei o rodzicielstwie. Diagnoza niepłodności, niezależnie od płci wyzwala silne emocje i niejednokrotnie zmusza nie tylko do radykalnej zmiany stylu życia i podporządkowania się wymaganiom związanym ze staraniem się o dziecko, ale często także do rezygnacji z dotychczasowych planów. Liczne badania naukowe wskazują, iż niepłodność wyzwala poważny kryzys w życiu pary, który stanowi przyczynę zaburzeń psychicznych o charakterze lękowym oraz/lub depresyjnym. Na ryzyko obniżenia nastroju wpływa przede wszystkim przedłużający się czas leczenia i związane z nim niepowodzenia, które mogą doprowadzać także do rozwoju uzależnień.

Zdaniem specjalistów, w sytuacji, w której oboje z partnerów zmagają się z problemami z płodnością, parze łatwiej jest zaadaptować się do zjawiska niepłodności. Ponadto, takie pary częściej poszukują twórczych rozwiązań dotyczącego ich problemu i zapewniają sobie wzajemne wsparcie. W literaturze psychologicznej możemy znaleźć wiele informacji na temat emocjonalnych aspektów kobiecej niepłodności. Niestety, badania naukowe rzadziej obejmują psychologiczne kwestie związane bezpośrednio z męską niepłodnością. W literaturze możemy znaleźć nieliczne i często sprzeczne informacje na ten temat. Niektórzy specjaliści twierdzą, iż mężczyźni reagują mniej emocjonalnie na problem niepłodności niż kobiety. Inni psychologowie uważają natomiast, że mężczyźni reagują w sposób równie emocjonalny, co kobiety, a ponadto często towarzyszą im uczucia smutku oraz żalu, które utrzymując się przez długi czas mogą doprowadzić do rozwoju depresji, poczucia niepokoju i zaburzeń lękowych.

Opracowania naukowe zwracają uwagę, że mężczyźni doświadczający niepłodności mogą mierzyć się z zachwianiem poczucia sprawczości, wolności, a nawet samostanowienia o sobie i możliwość podejmowania wyborów życiowych. Nie podlega wątpliwości, że diagnoza niepłodności męskiej wpływa na samoocenę i postrzeganie siebie. Niejednokrotnie jest ona bowiem utożsamiana z niesprawnością seksualną, co oddziałuje na obniżenie poczucia własnej wartości. Okazuje się, iż mężczyźni postrzegają doświadczenie niepłodności jako stygmatyzujące, szczególnie wtedy, gdy „wina” leży bezpośrednio po ich stronie.

Na reakcje emocjonalne mężczyzn w obliczu diagnozy niepłodności wpływa także utrwalony społecznie stereotyp mężczyzny powściągliwego w okazywaniu własnych uczuć. Badania naukowe dowodzą, iż zwracają oni uwagę na konieczność tłumienia przeżywanych emocji. Często zdarza się, że towarzyszą im również problemy w artykulacji własnych uczuć, które łatwiej jest im zachować w sferze podświadomości. Inną przyczyną ukrywania własnych przeżyć, związanych z problemem niepłodności, jest troska o stan psychiczny swojej partnerki. Wielu mężczyzn traktuje bowiem problemy z płodnością w kategoriach wyzwania, którego głównym celem jest zapewnienie efektywnego wsparcia swojej partnerce w drodze do osiągnięcia skutecznego leczenia niepłodności, którym jest zapłodnienie.

Co ciekawe, aspekt niepłodności w percepcji mężczyzn nie wpływa istotnie na jakość małżeństwa. Niemniej jednak, zdarza się, iż konieczność wprowadzenia pewnego reżimu do swojej codzienności (na który składają się zmiany dotychczasowego stylu życia, częste wizyty w gabinecie specjalisty oraz odbywanie stosunków seksualnych zgodnie z ustalonym harmonogramem) wpływa na pojawienie się niechęci do współżycia oraz zanik uczucia pożądania. Ponadto, niepłodność może rodzić w mężczyznach uczucie frustracji, które związane jest nie tylko z niemożnością naturalnego poczęcia, ale także kosztami ekonomicznymi.

Leczenie niepłodności, zwłaszcza długotrwałe, jest procesem kosztownym. W przypadku niektórych niepłodnych mężczyzn może to wywołać poczucie presji, iż to on swoją pracą powinien pokryć koszty związane z terapią. To z kolei wyzwala w nim silny stres, który zdaniem wielu specjalistów negatywnie oddziałuje na płodność oraz efektywność zastosowanych metod leczenia.

Społeczna świadomość mężczyzn na temat niepłodności

Świadomość mężczyzn na temat niepłodności stale rośnie. Z roku na rok, coraz więcej z nich zdaje sobie sprawę z tego, że nie jest to problem, którego należy się wstydzić. Niemniej jednak, świadomość ta jest nadal zbyt niska, szczególnie w kwestii przygotowania organizmu obojga partnerów do posiadania potomstwa. Badania wskazują, iż zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn zdaje sobie sprawę z konieczności zmiany dotychczasowego stylu życia w czasie, który poprzedza prokreację. Warto bowiem wiedzieć, że właściwe odżywianie, odpowiednia suplementacja oraz systematyczna aktywność fizyczna wpływają bezpośrednio na czas, w którym może udać się partnerom osiągnąć efektywne zapłodnienie. Dlatego też, pokazywanie mężczyznom powagi ich roli w procesie prokreacyjnym, stanowi dziś ważne zadanie społeczne. Okazuje się, że większa świadomość dotycząca problemu niepłodności stanowi istotny i pomocny czynnik jej leczenia.

Współczesne badania naukowe wskazują, że:

• 50% Polaków trafnie opisuje zjawisko niepłodności, a ponadto zdaje sobie sprawę z możliwości jej leczenia (największą wiedzą w tym zakresie dysponują osoby około 30 roku życia oraz te między 40 a 51 rokiem życia. Wielu z nich mierzyło się bezpośrednio z problemem niepłodności lub spotkało się z nim w bliskim otoczeniu);
• 25% społeczeństwa deklaruje, iż posiada problemy w trafnym zdefiniowaniu niepłodności;
• 15% społeczeństwa polskiego uznaje niepłodność za dolegliwość nieuleczalną;
• Około 6% Polaków bagatelizuje problem niepłodności i uważa, że nie trzeba jej leczyć, a wystarczy jedynie przeczekać. 

Chociaż większość Polaków trafnie definiuje problem niepłodności, niewielu zdaje sobie sprawę z jego rzeczywistej skali. W związku z tym, niezwykle ważne jest podejmowanie dalszych działań edukacyjnych, które mają na celu rozszerzenie świadomości dotyczącej zjawiska niepłodności, nie tylko w przypadku mężczyzn.

Pomoc psychologiczna dla mężczyzn mierzących się z problemem niepłodności

Chociaż społeczna świadomość mężczyzn dotycząca problemu niepłodności zwiększa się, nadal wielu z nich postrzega niniejszą kwestię jako wstydliwą. W związku z tym, trudniej jest im poszukiwać wsparcia. Dlatego też, tak ważne jest, aby zapewnić parom leczącym się z powodu niepłodności dostęp do profesjonalnej opieki psychologicznej. Taka pomoc coraz częściej dostępna jest w nowoczesnych klinikach specjalizujących się w leczeniu niepłodności. O kontakt do doświadczonego specjalisty warto zapytać także lekarza prowadzącego terapię. Dzięki wizytom w gabinecie psychologa możliwe staje się skonfrontowanie własnych lęków związanych z problemem niepłodności, a także redukcja napięcia powstającego na skutek leczenia. Ponadto, regularne spotkania terapeutyczne stanowią efektywną profilaktykę zaburzeń nastroju, które często rozwijają się na drodze leczenia problemów z płodnością. W terapii psychologicznej uczestniczą zazwyczaj partnerzy, niemniej jednak, możliwe jest także otrzymanie wsparcia indywidualnego. W tym miejscu należy pamiętać, że zachowanie równowagi psychicznej w trakcie leczenia niepłodności istotnie wpływa na jego efektywność.

Podsumowanie

Chociaż powszechnie uznaje się, że problem niepłodności zawsze dotyczy pary, w literaturze naukowej znajdziemy znacznie więcej opracowań dotyczących problemów emocjonalnych kobiet mierzących się z niemożnością poczęcia dziecka. Niemniej jednak, zdaniem wielu psychologów mężczyźni w równym stopniu doświadczają konsekwencji emocjonalnych. Dla wielu z nich, niepłodność wiąże się z poczuciem porażki i wpływa na obraz własnej osoby. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby zapewnić niepłodnym mężczyznom odpowiednie wsparcie psychologiczne. Wskazane jest także zwrócenie większej uwagi na emocjonalne aspekty męskiej niepłodności w specjalistycznej literaturze.

Bibliografia

1. Bielawska-Batorowicz, E. (2014). Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich skutki dla rodziny, (w:) Psychologia rodziny, I. Janicka, H. Liberska (red.), 412-436, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
2. Chazan B. (2004), Opieka prekoncepcyjna i wybrane problemy niepłodności małżeńskiej, (w:) Płodność i planowanie rodziny, Z. Szymański (red.), Szczecin: PAM;
3. Comhaire F.H., Mahmoud A. (2013), An Update Treatment and intervention for male infertility and role of nutraceutical food supplementation, Journal of Pharmacy and Nutrition Science, 3, 1-16;
4. Guzikowski W. (2009), Wybrane zagadnienia i aspekty niepłodności męskiej, (w:) Niepłodność – zagadnienia interdyscyplinarne, E. Lichtenberg-Kokoszki E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red.), 35-41, Kraków: Impuls;
5. Holka-Pokorska, J., Jarema, M., Wichniak, A. (2015). Kliniczne uwarunkowania zaburzeń psychicznych występujących w przebiegu terapii niepłodności, Psychiatria Polska, 49 (5), 965-982;
6. Jeznach-Steinhagen A., Czerwonogrodzka-Senczyna A. (2013), Postępowanie dietetyczne jako element leczenia zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 9(1), 14-19;
7. Koperwas M. Głowacka M. (2017). Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna. Aspekty zdrowia i choroby, Tom 2, Nr 3, s. 31–49;
8. Kostyk, M. (1996). Psychologiczne uwarunkowania leczenia niepłodności małżeńskiej, Medipress Ginekologia – Położnictwo, 1, 8-14;
9. Mendel, A. (2009). Psychologiczne aspekty diagnozy i leczenia niepłodności, (w:) Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne, E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red.), 73-80, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”;
10. Podolska, M.Z. (2011). Niepłodność i jej następstwa psychologiczne. Stan badań i perspektywy, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego;
11. Przybył, I. (2003). Naznaczenie społeczne i samonaznaczenie osób niepłodnych, Roczniki Socjologii Rodziny, XV, s. 47-61;
12. Shahraki, Z., Afshari, M., Ghajarzadeh, M., Tanha, F. D. (2019). How Different are Men with Infertility-Related Problems from Fertile Men in Prevalence of Depression, Anxiety and Quality of Life?, Maedica – a Journal of Clinical Medicine, 14 (1), 26-29; 
13. Ślizień-Kuczapska E., Sys D., Baranowska B., Tataj-Puzyna U. (2017), Zdrowie prokreacyjne jako zasadniczy kierunek troski o zdrowie rodziny. Wybrane zagadnienia profilaktyki zaburzeń płodności oraz promocji karmienia piersią na tle sytuacji demograficznej Polski, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4(32), . 88-111;
14. Trzęsowska-Greszta, E., Jastrzębski, J., Sikora, R., Fiałek, M., Trębicka P. (2017). Poziom depresji u kobiet z utrudnioną prokreacją a styl radzenia sobie ze stresem i płeć psychologiczna, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 1 (29), 191-215;
15. Wąsiński, A. (2018). Autokreacja małżonków bezdzietnych do wielowymiarowego rodzicielstwa adopcyjnego. Perspektywa pedagogiczno-antropologiczna, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego;
16. Wischmann, T., Thorn P. (2013). (Male) infertility: what does it mean to men? New evidence from quantitative and qualitative studies, Reproductive BioMedicine Online, 27, 236-243;
17. Wright, J., Duchesne, C., Sabourin, S., Bissonnette, F., Benoit, J, Girard, Y. (1991). Psychosocial distress and infertility: men and women respond differently, Fertil Steril. 55, 100-108.