Sytuacja psychologiczna kobiety w obliczu rozpoznania nowotworu piersi

Diagnoza choroby nowotworowej piersi jest jednym z krytycznych momentów życia kobiety. Niejednokrotnie prowadzi ona do całkowitego przewartościowania, a tym samym przeorganizowania dotychczasowej codzienności. Przeformułowaniu, a czasem wyraźnej redukcji, podlegają pełnione do tej pory przez kobietę role społeczne, w tym rola matki, żony, pracownicy, przyjaciółki, a także kochanki. W wielu przypadkach, konsekwencje związane z prowadzonym leczeniem doprowadzają do konieczności wycofania się (przynajmniej na jakiś czas) z życia zawodowego oraz towarzyskiego. To może doprowadzić do poczucia izolacji, a w dalszej konsekwencji bezsilności, która wzmaga tylko odczuwanie przez kobietę negatywne emocje związane z chorobą.

Współcześnie zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważne jest utrzymanie dobrej kondycji psychicznej w kontekście leczenia chorób nowotworowych. Niestety często zdarza się, że samo uświadomienie sobie zachorowania na nowotwór piersi wywołuje w kobiecie intensywne, mieszane, a często nieprzyjemne uczucia, których tłem jest niepewność oraz strach o własne zdrowie i życie. W przypadku, gdy doświadczane przez kobietę negatywne emocje ulegają nasileniu, wraz z czasem wydłużania się leczenia, u części pacjentek może dojść do rozwoju objawów zaburzeń nastroju (ze szczególnym uwzględnieniem depresji). Dlatego też niezwykle ważne jest, aby na każdym z etapów leczenia, kobieta otrzymywała niezbędne wsparcie psychologiczne, które pomoże jej oswoić się ze zmianą dotychczasowego funkcjonowania. Wsparcie to powinno obejmować rozmowę i próbę wypracowania nowych sposobów funkcjonowania we wszystkich obszarach życia kobiety, włącznie ze sferą życia seksualnego. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu.

Obawy kobiet dotyczące życia partnerskiego w obliczu choroby nowotworowej piersi

Jak wspomniano powyżej, w sytuacji otrzymania rozpoznania nowotworu piersi, kobiety mierzą się z koniecznością zredefiniowania pełnionych przez nią ról społecznych. Jedną z ról, której konieczność przeformułowania wzbudza najwięcej obaw, jest rola małżonki, partnerki, kochanki. Jak wskazują współczesne badania psychologiczne, w obliczu diagnozy nowotworu piersi, znaczna część kobiet wykazuje obawy dotyczące przyszłej relacji z partnerem, niejednokrotnie obawiając się, że wyczerpanie spowodowane leczeniem wpłynie na okazywaną bliskość, a także możliwość zbliżeń seksualnych. Ponadto, kobiety świadome konsekwencji podejmowanego leczenia, mogą doświadczać lęku przed utratą atrakcyjności w oczach partnera. Możliwość utraty włosów oraz piersi, które uznawane są za atrybuty kobiecości, wzbudza w nich silną niepewność w kontekście utrzymania poczucia atrakcyjności, a tym samym jakości życia seksualnego w relacji.

Doświadczane przez kobiety, wyżej opisane obawy mogą doprowadzić do pogłębienia odczuwania negatywnych emocji związanych z chorobą. To z kolei może sprzyjać rozwojowi depresji, która oddziałuje na motywację wobec podejmowanego leczenia onkologicznego. W związku z tym bardzo ważne jest, aby kobieta miała możliwość dzielenia się swoimi obawami zarówno z partnerem, jak i doświadczonym psychologiem / psychoterapeutą. Konfrontacja doświadczanych lęków i wykształcenie efektywnych sposobów radzenia sobie z nimi jest bowiem niezwykle istotna i pomocna w profilaktyce zaburzeń nastroju.

Życie seksualne kobiet po mastektomii. Piersi a poczucie kobiecości i atrakcyjności fizycznej

Za jedną z podstawowych metod leczenia nowotworu piersi uznaje się zabieg chirurgiczny.

Współcześnie stosowane są dwie metody leczenia operacyjnego:

• Metoda klasyczna – związana z usunięciem zarówno gruczołu piersiowego, jak i regionalnych węzłów chłonnych (mastektomia);
• Metoda oszczędzająca – polegająca na usunięciu guza oraz okolicznych zdrowych tkanek.

Obie te metody różnią się nie tylko inwazyjnością przeprowadzonej procedury, ale przede wszystkim aspektem psychologicznym. Okazuje się bowiem, że mastektomia związana jest z licznymi konsekwencjami natury psychicznej. Obejmuje ona także istotne zmiany w kontekście postrzegania swojego zdrowia seksualnego.

Współcześnie prowadzone obserwacje wskazują, że blisko połowa pacjentek leczonych chirurgicznie z powodu nowotworu piersi nie jest zadowolona ze swojego życia seksualnego, a zdecydowana większość przyznaje się do doświadczania spadku satysfakcji z pożycia, w porównaniu do jego jakości przed rozpoznaniem choroby.

Dane zawarte w literaturze przedmiotu zwracają także uwagę na pojawienie się u pacjentek poddanych mastektomii określonych dysfunkcji seksualnych.

Wśród najczęściej występujących wyróżnia się:

• Zaburzenia orgazmu (anorgazmię);
• Doświadczanie bólu w czasie stosunku seksualnego (dyspareunię, pochwicę);
• Zaburzenia pożądania (hipolibidemię oraz hiperlibidemię).

Po usunięciu gruczołu piersiowego, czasem obustronnego, zmianie podlegają czynności seksualne, które do tej pory wzbudzały u kobiet podniecenie. Niemożność doświadczania pieszczot w obrębie piersi i sutków niejednokrotnie wzbudza u kobiety poczucie straty oraz obniża ogólną satysfakcję fizyczną płynącą ze zbliżenia.

Współcześni psychologowie oraz specjaliści z zakresu seksuologii zwracają uwagę, że problemy seksualne pojawiające się u kobiet po mastektomii wcale nie znikają wraz z upływem czasu. Co więcej, mogą one podlegać nasileniu – szczególnie w sytuacji, w której kobieta nie otrzymuje odpowiedniej pomocy psychologicznej, a także wsparcia ze strony partnera.

Amputacja obu, jednej, a nawet kawałka piersi doprowadza do sytuacji, w której pacjentka może kwestionować swoją kobiecość. Dodatkowo, towarzyszące dolegliwości bólowe po zabiegu chirurgicznym, a czasem pojawiający się w jego następstwie obrzęk limfatyczny, duszności i nasilone zmęczenie, w negatywny sposób oddziałują na poziom akceptacji własnego ciała, a także na nastrój pacjentki.

Utrata piersi na skutek mastektomii u wielu kobiet związana jest z utratą poczucia własnej wartości oraz kobiecości. Piersi w naszej kulturze, która promuje kult ciała, stanowią bowiem symbol kobiecości, seksualności oraz macierzyństwa. W psychoonkologii utratę poczucia wartości oraz kobiecości za sprawą mastektomii określa się kompleksem „połowy kobiety”, czy też kompleksem „niepełnej wartości”.

Nie podlega wątpliwości, że w kontekście życia intymnego, poczucie kobiecości i zadowolenie z wyglądu własnego ciała posiada ogromne znaczenie. Mastektomia narusza natomiast integralność fizyczną ciała, podważając tym samym poczucie psychofizycznej tożsamości kobiety. Psychologowie dostrzegają, że kobietom młodszym gorzej przychodzi zaakceptowanie zmian w ciele, które pojawiają się na skutek zabiegu usunięcia gruczołu piersiowego. Ponadto, doświadczają one większego obniżenia satysfakcji z życia seksualnego po rozpoznaniu nowotworu piersi. Prawdopodobnie związane jest to z faktem, iż przed rozpoznaniem prowadziły one bardziej intensywne i satysfakcjonujące życie seksualne w porównaniu do starszych pacjentek. W tym miejscu warto także nadmienić, że kobiety poddane leczeniu oszczędzającemu nie tylko wykazują większą akceptację własnego ciała, ale także większe zadowolenie ze sfery życia seksualnego.

Skutki uboczne leczenia systemowego a życie seksualne kobiet po mastektomii

Czasem zabieg mastektomii może okazać się być niewystarczający. Wówczas, pacjentka wymaga leczenia uzupełniającego, między innymi pod postacią chemioterapii, czy też radioterapii. Nie ulega wątpliwości, że podczas leczenia onkologicznego pacjentki narażone są na wiele działań ubocznych, które mogą prowadzić do obniżenia jakości życia oraz samopoczucia w wymiarze psychicznym i fizycznym. Psychologowie, a także seksuologowie, zwracają uwagę, że skutki uboczne leczenia systemowego w znacznym stopniu oddziałują także na jakość życia seksualnego pacjentek.

Utrata włosów, stanowiąca częste następstwo chemioterapii, w dużym stopniu wpływa na poczucie atrakcyjności kobiety. Ponadto, na skutek niniejszej metody leczenia mogą pojawić się uporczywe wymioty, czy też biegunki, które odbierają całkowicie chęć na zbliżenia fizyczne z partnerem. Wówczas, życie seksualne zostaje zepchnięte na dalszy plan, a czasem niemal całkowicie zapomniane.

Jednym ze skutków ubocznych mastektomii może być wspomniany wcześniej obrzęk limfatyczny kończyny górnej. Dolegliwość ta związana jest z pogorszeniem funkcjonowania fizycznego, a także oddziałuje na poczucie własnej atrakcyjności i wpływa na ograniczenie pełnienia niektórych funkcji społecznych.

W tym miejscu warto także zwrócić uwagę, że większość kobiet poddawana leczeniu systemowemu w przebiegu choroby nowotworowej piersi odczuwa przewlekłe i intensywne zmęczenie, uniemożliwiające podejmowanie aktywności fizycznej. Pacjentki przyznają, że jest to rodzaj zmęczenia, z którym do tej pory nie miały do czynienia i opisują je mianem obezwładniającego oraz całkowicie dewastującego. Niniejszy rodzaj zmęczenia może nie poprawiać się nawet po dłuższym odpoczynku. To niewątpliwie wpływa na obniżenie chęci kobiety do nawiązywania kontaktów seksualnych z partnerem. Co więcej, częste powoduje to również znaczne obniżenie komfortu życia, a w dłuższej perspektywie może doprowadzić nawet do rozwoju objawów depresji.

Dość rzadko omawianą konsekwencją chemioterapii w kontekście życia seksualnego kobiet jest wzrost masy ciała, oddziałujący negatywnie na poczucie ogólnej atrakcyjności fizycznej, a tym samym na obniżenie chęci do współżycia.

Wpływ zabiegu rekonstrukcji piersi na życie seksualne oraz partnerskie kobiet

W przezwyciężaniu negatywnych emocji związanych z chorobą nowotworową piersi oraz koniecznością przebycia mastektomii, pomocny jest zabieg rekonstrukcji. Niniejszy zabieg niesie ze sobą wiele pozytywnych konsekwencji psychologicznych. Wpływa korzystnie na proces powrotu do akceptacji własnego ciała, a także pozytywnie oddziałuje na poczucie własnej atrakcyjności i pewności siebie.

Psychologowie dostrzegają, że dzięki zabiegom rekonstrukcyjnym piersi możliwe staje się zwiększenie ogólnego komfortu psychicznego pacjentki. Po przebytym zabiegu, u kobiet obserwowana jest większa chęć do nawiązywania kontaktów społecznych. Co niezwykle istotne, zabieg ten pomaga w budowaniu pozytywnego obrazu samej siebie, motywuje do dalszego leczenia i pozwala na zwiększenie poczucia kobiecości, a tym samym na bardziej satysfakcjonujące wypełnianie ról społecznych.

Co istotne w kontekście tematu poruszanego w niniejszym artykule, odnotowano, że kobiety po zabiegu rekonstrukcji piersi zgłaszają większą satysfakcję z życia seksualnego niż kobiety, które doświadczyły mastektomii bez rekonstrukcji piersi.

Potrzeba wsparcia psychologicznego oraz seksuologicznego dla kobiet po mastektomii

Współczesne badania zwracają uwagę na to, że jakość życia kobiet po mastektomii ulega obniżeniu. Najwięcej problemów uwidacznia się w sferze życia psychicznego oraz seksualnego. Dodatkowo wiele kobiet doświadcza lęku przed nawrotem choroby, co uniemożliwia im proces pełnego zdrowienia. Dlatego też, tak ważne jest, aby kobiety po mastektomii miały możliwość otrzymywania wsparcia psychologicznego na każdym z etapów leczenia. Ważne jest, aby w odpowiedni sposób przygotować je do zabiegu, a także uświadomić im możliwe konsekwencje psychologiczne z nim związane. Ponadto, niezbędne okazuje się przekazanie informacji na temat życia seksualnego po zabiegu, a także informacji na temat możliwości przebycia zabiegu rekonstrukcji piersi.

Każda kobieta mierząca się z nowotworem piersi powinna mieć zapewnioną możliwość swobodnej rozmowy ze specjalistą na temat problemów związanych z odzyskaniem poczucia kobiecości i własnej atrakcyjności po przebytym zabiegu. Powinna ona również otrzymywać wsparcie i wskazówki dotyczące powrotu do satysfakcjonującego życia seksualnego, a także dotyczące powrotu do życia w społeczeństwie.

Okazuje się bowiem, że powrót do „życia sprzed choroby”, a tym samym mierzenia się z wyzwaniami dnia codziennego, jest nie tylko oznaką zdrowienia, ale także czynnikiem stresogennym, który również może odpowiadać za pogorszenie się kondycji psychicznej pacjentki, a nawet za rozwój objawów depresji.

Nie podlega zatem wątpliwości fakt, że powrót do zdrowia pacjentki, we wszystkich jego wymiarach (w tym w wymiarze psychicznym i seksualnym), wymaga odpowiedniego wsparcia. Może być to wsparcie zapewniane przez psychologa, psychoonkologa, czy też psychoterapeutę. Niemniej jednak, nie mniej cenne okazuje się być wsparcie otrzymywane ze strony najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem partnera / współmałżonka – o tym w dalszej części artykułu.

Znaczenie wsparcia otrzymywanego ze strony partnera w obliczu życia seksualnego kobiet po mastektomii

Psychologowie zwracają uwagę, że szczególnie ważną osobą dla pacjentki po przebytej mastektomii jest jej partner życiowy. Nie podlega wątpliwości fakt, iż to właśnie od jego postawy i prezentowanego zachowania zależy, jak kobieta będzie postrzegała siebie po przebytym zabiegu. Wspierająca postawa mężczyzny i jego otwartość na rozmowę dotyczącą lęku partnerki przed utratą atrakcyjności w jego oczach, w znacznej mierze wpływają na jej poczucie kobiecości oraz pewności siebie. To bardzo ważne, aby w tych wyjątkowych chwilach, partner zapewniał kobietę o jej atrakcyjności i niezmiennej kobiecości.

Ponadto, wskazane jest, aby odpowiadał on na aktualne potrzeby w czasie stosowanego leczenia. Nie zawsze jest to łatwe zadanie. Warto bowiem pamiętać, że choroba nowotworowa ukochanej osoby jest niezwykle trudnym wyzwaniem również dla najbliższych. Mężczyzna obserwujący swoją partnerkę w czasie jednego z największych kryzysów życiowych, sam może doświadczyć obniżenia nastroju, lęku, negatywnych emocji, a nawet pełnoobjawowej depresji. Dlatego też, chcąc zapewnić swojej partnerce właściwe wsparcie i aby pomóc jej w powrocie do zdrowia (również w wymiarze seksualnym), powinien zadbać także o własne zdrowie oraz komfort psychiczny. W tym celu może zasięgnąć pomocy w gabinecie psychologa, czy też psychoterapeuty. Warto również wiedzieć, że wielu placówkach leczenia onkologicznego funkcjonują oddziały wsparcia duchowego, gdzie można skorzystać z pomocy doświadczonego psychoonkologa.

Podsumowanie

Dysfunkcje seksualne, a także obniżenie ogólnej satysfakcji z życia seksualnego, stanowią istotny problem u pacjentek po przebytej mastektomii. Chociaż niniejsze konsekwencje i ich wpływ na ogólny poziom satysfakcji z życia są znane specjalistom, nadal znaczna część z nich marginalizuje niniejszy temat. Tymczasem, to bardzo ważne, abyśmy zwracali uwagę na jakość życia seksualnego pacjentek po mastektomii. Czerpanie satysfakcji z niniejszej sfery życia wpływa bowiem na zdrowie we wszystkich jego wymiarach, a także na motywację pacjentki do podejmowania leczenia. W związku z tym ważne jest, aby specjaliści zapewniający wsparcie pacjentkom z nowotworem piersi (przygotowującym się lub odbywającym rekonwalescencję po przebytym zabiegu mastektomii) byli otwarci na rozmowę i udzielanie niezbędnych wskazówek na temat życia seksualnego po leczeniu chirurgicznym.

Bibliografia

1. Arora N.K., Gustafson D.H., Hawkins R.P., Mctavish F., Cella D.F., Pingree S., Mendenhall J.H., Mahvi D.M. Impact of surgery and chemotherapy on the quality of life of younger women with breast carcinoma: a prospective study, Cancer, 2001; 92, 1288–1298;
2. Basson R. Women’s sexual dysfunction: revised and expanded definitions, Canadian Medical Association Journal. May 10, 2005; 172 (10) 1327–1333;
3. Bąk-Sosnowska M., Oleszko K., Skrzypulec-Plinta V. Adaptacja psychologiczna dojrzałych kobiet w pierwszych dobach po zabiegu mastektomii, Przegląd Menopauzalny, 2013; 2, 120–124;
4. Chałubińska J., Łuniewska-Bury J., Spych M., Fijuth J. Jakość życia kobiet ze szczególnym uwzględnieniem życia seksualnego w trakcie leczenia i po leczeniu z powodu raka piersi – przegląd piśmiennictwa, Przegląd Menopauzalny, 2010; 3, 178–183;
5. Farrington A. Zdrowie seksualne kobiet w wieku średnim i powyżej – zaburzenia seksualne. Przegląd Seksuologiczny. 2006; październik/grudzień, 8;
6. Gałka A., Świątoniowska N.A. Ocena jakości życia kobiet z rakiem piersi w zależności od zastosowanej metody leczenia chirurgicznego. Palliative Medicine in Practice 2018;12(2):76–85;
7. Hawro R, Tchórzewska-Korba H. Fizjoterapia pacjentek leczonych z powodu raka piersi. W: Woźniewski M (red.). Fizjoterapia w onkologii. Warszawa: PZWL; 2012;
8. Jassem J, Krzakowski M. Rak piersi. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych — 2013 r. Gdańsk: Wyd. VM Media sp. z o.o. VM Group sp. k.; 2013;
9. Kedde H, van del Viel HBM. Weijmar schultz W.C.M., Wijsen C., Subjective sexual well-being and sexual behavior in young women with breast cancer. Support Care Cancer. 2013; 21:1993–2005;
10. Kosowicz M. Psychoonkologia – Wybrane aspekty psychologiczne funkcjonowania w chorobie nowotworowej. W: Meder J (red.). Podstawy onkologii klinicznej. Warszawa: CMKP; 2011;
11. Kurowska K., Spierewka B. Rola przystosowania się do optymalnej jakości życia kobiet po mastektomii. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. 2012; 3:114–122;
12. Lelonek B., Cieślik A., Kamusińska E. Problematyka stresu w chorobie nowotworowej, Problemy Pielęgniarstwa, 2013; 21 (1), 128–136;
13. Nowosielski K, Wróbel B, Sioma-Markowska U, Poręba RJ. Development and validation of the Polish version of the Female Sexual Function Index in the Polish population of females, Sex Med. 2013 Feb; 10(2): 386–395;
14. Pacian A., Kulik T.B., Chruściel P., Pacian J., Skórzyńska H., Zakrzewska W. Uwarunkowania psychospołeczne jakości życia kobiet w okresie klimakterium leczonych z powodu raka piersi, Przegląd Menopauzalny, 2012; 5, 423–427;
15. Rawińska M, Czyżkowska A, Lew-Starowicz Z. Klasyfikacja, etiologia oraz prawidłowe diagnozowanie zaburzeń seksualnych u kobiet – ZSK (FSD – Female Sexual Disorders). Czynniki biologiczne, psychoseksualne oraz kontekstualne, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 2012; 18, (4): 334–339;
16. Szpurtacz K. Jakość życia kobiet po mastektomii. Pielęgniarstwo Polskie. 2016;3(61):397–402;
17. Ślubowska M., Ślubowski T. Problemy psychosocjalne w raku piersi, Psychoonkologia, 2008; 1, 14–25;
18. Tchórzewska-Korba H. Fizjoterapia po rekonstrukcji piersi. W: Woźniewski M (red.). Fizjoterapia w onkologii. Warszawa: PZWL; 2012;
19. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN; 2012;
20. Zdończyk S.A. Wpływ wybranych czynników socjomedycznych na jakość życia i funkcjonowanie psychoseksualne kobiet po leczeniu operacyjnym raka gruczołu piersiowego. Pom J Life Sci. 2015; 61:199–206;
21. Zegarski W., Basałygo M. Ocena wpływu fizjoterapii na jakość życia po leczeniu operacyjnym raka piersi, Współczesna Onkologia, 2010; 14 (4), 281–285.