Wpływ niepłodności na związek partnerski w wymiarze emocjonalnym

Zjawisko bezdzietności dotyczy około 15% par w Polsce. Warto jednak wiedzieć, że bezdzietność nie zawsze związana jest z niemożnością poczęcia potomka.

Dlatego też, wyodrębnia się 4 typy bezdzietności, a wśród nich:

• Bezdzietność dobrowolną – tymczasową: w której małżonkowie są płodni (lub jeszcze nie zdają sobie sprawy ze swojej niepłodności), jednak przesuwają plany prokreacyjne na przyszłość;
• Bezdzietność dobrowolną – zaplanowaną na stałe: w której małżonkowie są płodni, jednak świadomie rezygnują z rodzicielstwa;
• Bezdzietność mimowolną – tymczasową: w której przynajmniej jeden z partnerów zmaga się z problemem niepłodności, niemniej jednak małżonkowie podejmują leczenie niniejszego problemu lub decydują się na nawiązanie kontaktu z ośrodkiem adopcyjnym;
• Bezdzietność mimowolną – na stałe: w które przynajmniej jeden z parterów zmaga się z problemem niepłodności, niemniej jednak małżonkowie nie podejmują prób leczenia, lub zakończyli już swoje postępowanie terapeutyczne i nie mają zamiaru adoptować dziecka.
  

W świetle definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), mianem niepłodności określa się niemożność zajścia w ciążę pomimo rocznego, regularnego współżycia seksualnego (bez stosowania środków antykoncepcyjnych). Niepłodność zawsze rozpatruje się jako problem dotyczący pary, a nie tylko jednej osoby. Choroba ta posiada zarówno wymiar medyczny, społeczny, jak i psychologiczny, a proces jej leczenia wprowadza istotne zmiany w życiu partnerów, dla których podstawowym pragnieniem jest posiadanie dziecka.

Podczas walki z niepłodnością w małżeństwie pojawiają się trudne emocje, które stanowią ogromne wyzwanie dla ich relacji. Wśród nich dominuje zarówno nadzieja, frustracja, złość, jak i rozczarowanie. Co ciekawe, badania psychologiczne nie są w stanie jednoznacznie określić wpływu leczenia niepłodności na jakość relacji w małżeństwie. W świetle niektórych źródeł, problemy z poczęciem dziecka i związane z tym postępowanie terapeutyczne negatywnie oddziałuje na atmosferę w małżeństwie.

Negatywne emocje, które dominują codzienność partnerów, przyczyniają się do zaogniania starych, jak i nowych konfliktów, które mogą narastać do tego stopnia, iż para w obliczu niemożności zajścia w ciążę decyduje się na rozstanie. Niemniej jednak, istnieją także badania naukowe, które uwypuklają pozytywny wpływ leczenia niepłodności na relacje między partnerami. Okazuje się, iż dążenie do wspólnego celu i borykanie się z tym samym problemem, zbliża do siebie małżonków i kształtuje w nich umiejętność rozmawiania na nawet najtrudniejsze tematy.

Psychologom trudno jest wyznaczyć jednoznaczny czynnik wpływający na charakter relacji, zmieniający się po diagnozie niepłodności. Niektórzy zakładają, iż istotnym czynnikiem jest czas, jaki upłynął od momentu podjęcia leczenia. Im dłuższy, tym gorszy wpływ wywiera na relacje między partnerami. Zdaniem innych specjalistów ważne jest również to, które z małżonków zmaga się bezpośrednio z niemożnością poczęcia dziecka. Okazuje się bowiem, że kobiety odznaczają się większym zrozumieniem w stosunku do niepłodności partnera.

Bez względu na to, jak para radzi sobie z problemem niepłodności, nie podlega wątpliwości, że niniejsza diagnoza związana jest z intensywnym stresem, który można porównać do diagnozy choroby nowotworowej lub kardiologicznej. Podobnie jak osoby, które zmagają się z przewlekłym zaburzeniem stanu zdrowia, tak i osoby borykające się z problemem niepłodności mogą przechodzić przez 5 etapów akceptacji niepłodności (zaprzeczenie, gniew, targowanie się, depresja, akceptacja). W niniejszym przypadku większość par pozostaje przez dłuższy czas na etapie targowania się, w trakcie którego podejmują usilne próby leczenia, obarczone niejednokrotnie silnym stresem, który może nasilać problemy z zajściem w ciążę.

W badaniach psychologicznych wiele kobiet leczących się z powodu niepłodności podkreśla, jak ważne jest dla nich wsparcie ze strony partnera. To bowiem kobieta w większości przypadków poddawana jest hormonoterapii oraz zabiegom, które wpływają na jej samopoczucie psychiczne i fizyczne. Jeśli potrzeba wsparcia zostaje u nich zapewniona, a partnerzy razem przechodzą przez poszczególne etapy terapii, problem niepłodności może doprowadzić do wzmocnienie ich relacji, która w momencie diagnozy wystawiona została na ogromną próbę.

Niepłodność a pożądanie

Problemy z płodnością stanowią specyficzny rodzaj zaburzenia, które istotnie oddziałuje na intymne życie partnerów. Bez względu na to, czy niemożność zajścia w ciążę spowodowana jest dysfunkcją ze strony partnera, partnerki, czy też obojga partnerów, ich ciała od tej pory nabierają zupełnie innego znaczenia, a ich głównym zadaniem ma być spełnienie funkcji prokreacyjnej i wydanie na świat upragnionego dziecka. Problem niepłodności dotyczy pary. Oznacza to, że zarówno mąż, jak i żona razem uczestniczą w spotkaniach z lekarzem oraz towarzyszą sobie podczas niezbędnych badań i zabiegów.

W tym momencie zerwana zostaje pewna zasłona intymności, która do tej pory oddzielała partnerów, zapewniając im w ten sposób możliwość patrzenia na swoje ciała w wymiarze erotycznym. Podczas wizyt w gabinecie lekarskim padają niejednokrotnie pytania, które mają na celu określenie wyglądu sfer intymnych, a nawet koloru czy zapachu wydzielin. Dla wielu osób rozmawianie o tego typu problemach stanowi ogromne wyzwanie, zwłaszcza wtedy, gdy partnerzy do tej pory nie poruszali kwestii dotyczących niniejszych sfer intymności. Niemniej jednak, gdy proces terapeutyczny przedłuża się, małżonkowie przyzwyczajają się do nadawania swojemu ciału bardziej medycznego wymiaru. Okazuje się jednak, że zjawisko to może w sposób negatywny oddziaływać na uczucie pożądania.

Wiele par zmagających się z problemem niepłodności w badaniach psychologicznych ujawnia, iż ogromny problem stanowi dla nich odbywanie stosunków seksualnych zgodnie z kalendarzem owulacyjnym. W takim przypadku zanika spontaniczność sprzyjająca odczuwaniu satysfakcji ze stosunku. Niejednokrotnie zdarza się także, iż partnerzy podejmują próbę zapłodnienia bez obopólnej ochoty na stosunek, a jedynie z poczucia obowiązku. Śledząc wypowiedzi kobiet, które od lat walczą z problemem niepłodności, nie trudno doszukać się spadku pożądania wobec własnego partnera, albowiem nie traktują już one stosunku seksualnego jako możliwości fizycznego zbliżenia się z małżonkiem, a jako procedurę, której celem jest doprowadzenie do efektywnego zapłodnienia.

W wypowiedziach małżonków można natomiast dostrzec, iż zwracają oni uwagę na problem kontroli ciała ze strony partnera. Zarówno mąż, jak i żona, którzy starają się o poczęcie dziecka, często zmieniają swoje nawyki żywieniowe, a nawet styl ubierania. Kobiety rezygnują z ciasnych ubrań i tego samego oczekują od partnera. Wzajemna kontrola polega również na sprawdzaniu, czy partner/partnerka odpowiednio się odżywia poza miejscem zamieszkania. Niejednokrotnie w wypowiedziach badanych pojawia się odczucie, że ich ciało nie należy już tylko do nich, ale także do partnera oraz personelu medycznego.

Wielu lekarzy oraz psychologów pracujących z parami zmagającymi się z problemem niepłodności zwraca uwagę na to, aby małżonkowie nie poddawali się przesadnej presji, aby mieli na uwadze swoje dobre samopoczucie i dbali o siebie wzajemnie, nie ingerując tym samym w swoją intymność. Pożądanie stanowi bowiem bardzo istotny element związku, który doprowadza do stosunku seksualnego, z którego może począć się dziecko.

Komunikacja partnerów zmagających się z problemem niepłodności

Otwarta i oparta na wzajemnym szacunku komunikacja stanowi ważny element leczenia niepłodności, który w istotny sposób oddziałuje na jakość życia małżonków. Problem pojawiający się w życiu pary wywołuje bowiem lawinę emocji, których tłumienie może doprowadzić nie tylko do rozwoju konfliktów, ale także do izolacji jednego z partnerów, a nawet do pogorszenia zdrowia psychicznego (w tym depresji).

Badania psychologiczne ujawniają, iż możliwość otwartej komunikacji między partnerami w obliczu niepłodności pomaga im radzić sobie z silnym napięciem emocjonalnym, które towarzyszy leczeniu. Niemniej jednak, to kobiety są bardziej skłonne do otwartej rozmowy. Mężczyźni mimo, iż przeżywają tak samo silne emocje, jak swoje partnerki, rzadziej odsłaniają swoje obawy. Co ciekawe, wraz z wydłużającym się czasem leczenia, partnerzy są bardziej skłonni do podejmowania rozmów na temat dotykającego ich problemu. Psychologowie zwracają uwagę na fakt, iż małżonkowie tworzą swój unikalny język, który opisuje medyczne aspekty leczenia. Do codziennego języka wkrada się także nazewnictwo bio-medyczne, które do tej pory było im obce.

Ważnym elementem komunikacji partnerów jest także zdobywana przez nich wiedza na poszczególnych etapach leczenia. W wielu przypadkach zdarza się, iż pochodzi ona z forów oraz stron internetowych, które niestety nie stanowią rzetelnego źródła edukacji, niemniej jednak pozwalają na porównanie doświadczeń sporej grupy osób. Język pozyskany na drodze zdobywania wiedzy zaczyna dominować w języku pary i może stać się niezrozumiały dla jej otoczenia. Niezwykle ważne jest jednak, aby oprócz zapewnienia możliwości otwartej komunikacji na temat dotykającego ich problemu, para zwróciła także uwagę na to, aby temat leczenie niepłodności nie dominował w ich codziennych rozmowach.

Leczenie niepłodności a zmiany społeczno-ekonomiczne w życiu pary

Leczenie niepłodności wymaga od pary wprowadzenia istotnych zmian w swojej codzienności. Postępowanie terapeutyczne wiąże się bowiem z częstymi wizytami w gabinecie lekarskim i zmianą stylu życia. Wpływa to nie tylko na ograniczenie czasu, ale także generuje istotne wydatki. Wiele par zmagających się z problemem niepłodności nie liczy kosztów, jakie poniosła w związku z terapią. Niemniej jednak, nie ulega wątpliwości fakt, iż koszty te sięgają często kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. To ogromne obciążenie zwłaszcza dla młodej pary, która w obliczu niniejszej sytuacji niejednokrotnie zmuszona jest do wzięcia kredytu. I chociaż w sytuacji, w której cel leczenia zostaje osiągnięty, a upragnione dziecko przychodzi na świat, żadne pieniądze nie grają roli, okazuje się, że obciążenie budżetu rodzinnego może oddziaływać na nastrój i relacje partnerów podczas leczenia.

W niektórych przypadkach podjęcie leczenia hormonalnego w istotny sposób wpływa na samopoczucie fizyczne oraz psychiczne kobiet, wpływając tym samym na ich niezdolność do pracy. Zdarzają się sytuacje, w których (najczęściej kobiety) rezygnują z pełnienia obowiązków zawodowych, aby w pełni oddać się procedurom niezbędnym do osiągnięcia swojego celu. Niestety, taka sytuacja może powodować u nich poczucie zależności od męża, które wraz kolejnymi niepowodzeniami może generować także lęk oraz obawę przed porzuceniem. W wywiadach psychologicznych wiele kobiet deklaruje, iż zmaga się z lękiem, że ich partner znajdzie sobie nową, płodną partnerkę. Z resztą, problem ten dotyczy również panów, którzy obawiają się odrzucenia z powodu swojej niepłodności.

Zmiany związane z leczeniem niepłodności nie dotyczą tylko sfery finansowej, para często mierzy się także z uczuciem niezrozumienia ze strony najbliższego otoczenia. Zarówno rodzina, jak i przyjaciele często nie zdają sobie sprawy z tego, jakie emocje towarzyszą parze w trakcie terapii niepłodności. Dlatego też, wiele małżeństw istotnie ogranicza swoje życie towarzyskie. Trudno jest im uczestniczyć w przyjęciach, w których biorą udział dzieci i omijają miejsca, które mogą wpływać na ich złe samopoczucie psychiczne.

Gdzie szukać wsparcia?

Leczenie niepłodności skupia się przede wszystkim na wymiarze medycznym, warto jednak wiedzieć, że cennym wsparciem procesu terapeutycznego jest również zapewnienie odpowiedniej opieki psychologicznej. Podczas wizyt w gabinecie specjalisty możliwe staje się wypracowanie efektywnych sposobów komunikacji między partnerami, jak również strategii radzenia sobie z trudnymi emocjami.

Ponadto, psycholog pomaga parze łagodnie przejść przez wszystkie etapy dotyczące akceptacji niepłodności i uświadomić im, jak ważne dla poczęcia dziecka jest zachowanie równowagi psychicznej, a nie rygorystyczne poddawanie się cyklom owulacyjnym i zaleceniom terapeutycznym, które mogą doprowadzić nawet do rozwoju zaburzeń o charakterze nerwicowym. Szukając wsparcia psychologicznego, warto zapytać swojego ginekologa oraz/lub endokrynologa o opinie. Dodatkowo, kliniki zajmujące się leczeniem niepłodności niejednokrotnie oferują swoim pacjentom dostęp do profesjonalnej opieki psychologicznej.

Podsumowanie

Niepłodność stanowi częsty problem w polskim społeczeństwie. Szacuje się, iż bezdzietność dotyka od 1 miliona do nawet 3 milionów par w naszym kraju. Problem ten istnieje nie tylko w wymiarze fizycznym, ale także psycho-społecznym. Dlatego też, w istotny sposób oddziałuje na życie pary, dla której poczęcie dziecka staje się priorytetem. Podejmując drogę leczenia niepłodności, małżeństwo niejednokrotnie zmaga się z trudnymi emocjami. W związku z tym, niezwykle ważne jest zapewnienie im odpowiedniego wsparcia zarówno ze strony najbliższego otoczenia, jak i doświadczonego psychologa.

Bibliografia

1. Anderson K.M., Sharpe M., Rattray A. Irvine D.S. Distress and concerns in couples referred to a specialist infertility clinic. Journal of Psychosoamatic Research 2003; 54: 353–355;
2. Dembińska A. Rola personelu medycznego we wsparciu kobiet poddawanych leczeniu niepłodności. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2012; 4(18): 366–370;
3. Dembińska A. Relacje partnerskie w leczeniu niepłodności. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 2, 174–180;
4. Drosdzol A., Skrzypulec V., Buchacz P., Bakon J. Psychologiczne i społeczno- kulturowe aspekty niepłodności. W: Annales Academiae Medicae Silesiensis 2006; 60: 438–443;
5. Jakiel G. Płodność kobiety i mężczyzny w różnych sytuacjach zdrowotnych i życiowych, zapłodnienie — współżycie seksualne. W: Stadnicka G. Opieka przedkoncepcyjna. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009; 44;
6. Jędrzejczak P, Łuczak Wawrzyniak J, Szyfter J, Przewoźna J, Taszarek Hauke G, Pawelczyk L. Odczucia i emocje u kobiet leczących się z powodu niepłodności. Przegląd Lekarski 2004; 61(12): 1334–1337;
7. Makara-Studzińska M., Wdowiak A. Diada małżeńska a niepłodność. W: Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. (red.). Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009;
8. Makara-Studzińska M., Wdowiak A. Psychologiczna sytuacja kobiety niepłodnej. W: Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. (red.). Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009;
9. Monga M, Alexandrescu B, Katz SE, et al. Impact of infertility on quality of life, marital adjustment, and sexual function. Urology 2004; 63: 126–130;
10. Newson L., Postmen T., Lea S.E.G., Webley P., Richerson P. J., Mcelreath R. Influences on communication about reproduction: the cultural evolution of low fertility. Evolution and Human Behavior 2007; 28: 199–210;
11. Szamatowicz M. Etyczne, społeczne i psychiczne aspekty niepłodności. W: Kuczyński W. (red.). Biologia rozrodu oraz zdrowie reprodukcyjne człowieka. Wyd. Lek. PZWL, Białystok 2004;
12. Wdowiak A. Problemy psychologiczne w niepłodności. W: Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. (red.). Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2009; 5.