Zespół Jedzenia Nocnego jako niespecyficzne zaburzenie odżywiania się – charakterystyka i najważniejsze objawy

Zaburzenia odżywiania stanowią coraz częstszy problem we współczesnym świecie. Wpływ na niniejsze zjawisko wywiera wiele czynników, przede wszystkim tych o charakterze psychospołecznym. Podczas gdy psychologowie, dietetycy oraz psychiatrzy najczęściej zajmują się diagnozą, a także leczeniem klasycznych form zaburzeń odżywiania, takich jak anorexia nervosa (jadłowstręt psychiczny) oraz bulimia nervosa (żarłoczność psychiczna), wzrasta również liczba pacjentów doświadczających objawów niespecyficznych zaburzeń odżywiania się. Choć rzadziej o nich słyszymy, okazuje się, iż mogą dotyczyć sporej grupy społeczeństwa, zwłaszcza tej, która mierzy się z problemem przewlekłego stresu, nadwagi lub otyłości. Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się, podobnie jak ich klasyczne formy, mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń stanu zdrowia, a ponadto współwystępować z innymi zaburzeniami o charakterze psychicznym, w tym z depresją oraz/lub zaburzeniami lękowymi.

Wśród najczęściej rozpoznawanych niespecyficznych zaburzeń odżywiania się, wyróżniamy między innymi:

• Ortoreksję (obsesyjne myślenie o zdrowym jedzeniu oraz potencjalnej szkodliwości żywności dostępnej w większości sklepów);
• Bigoreksję (związaną z niedoszacowaniem rozmiarów własnego ciała, dotyczącą zwłaszcza wielkości tkanki mięśniowej. Zaburzenie dotykające najczęściej mężczyzn, którzy poświęcają wiele godzin dziennie na treningi siłowe, w celu osiągnięcia upragnionej sylwetki);
• Napady objadania się (niekontrolowane spożywanie nadmiernych ilości jedzenia, zwłaszcza wysokokalorycznego, głównie pod wpływem negatywnych emocji);
• Pica (zaburzenie związane ze spożywaniem niejadalnych przedmiotów, na przykład kartek papieru);
• Zaburzenia odżywiania związane ze snem;
• Zespół Jedzenia Nocnego.

Ostatnie z wymienionych, niespecyficznych zaburzeń odżywiania się (tj. zaburzenia odżywiania się związane ze snem oraz Zespół Jedzenia Nocnego) omówione zostaną szczegółowo w dalszej części artykułu.

Zespół Jedzenia Nocnego (NES, z ang. Night Eating Syndrome)

Jest to zaburzenie odżywiania się, które coraz częściej rozpatrywane jest w kategoriach związku przyczynowo-skutkowego w kontekście nasilającego się problemu nadwagi i otyłości. Pierwsza definicja niniejszego zaburzenia została opracowana przez Alberta J. Stunkarda (amerykańskiego psychiatrę) w latach 50. ubiegłego wieku. W swoich publikacjach, uczony opisywał NES (Zespół Jedzenia Nocnego) jako dobowe opóźnienie przyjmowania posiłków związane z problemem nadmiernej masy ciała. W jednej z pierwszych definicji uwzględnione zostały takie objawy Zespołu Jedzenia Nocnego jak: poranna anoreksja, wieczorna oraz/lub nocna hiperfagia (zwiększenie łaknienia) występująca przy pełnej świadomości, bezsenność. Niemniej jednak, na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci, definicja NES zaczęła podlegać zmianom i współcześnie definiowana jest jako całodzienne opóźnienie przyjmowania pokarmu.

Szacuje się, iż Zespół Jedzenia Nocnego może dotyczyć nawet 1,5% populacji osób dorosłych. Warto wiedzieć, że problem ten istotnie częściej rozpoznawany jest wśród osób otyłych (około 9-10%). Ponadto, NES (Zespół Jedzenia Nocnego) stanowi powszechne zjawisko wśród osób, u których rozpoznano otyłość III stopnia (BMI > 40). Jak podają współczesne badania, Zespół Jedzenia Nocnego dotyczy w tej grupie blisko 50-60% przypadków. Co ciekawe, niniejsze zaburzenie częściej występuje wśród mieszkańców regionu śródziemnomorskiego, gdzie jego rozpowszechnienie szacowane jest na poziomie 3,5%. Być może związane jest to z tradycją późnego spożywania kolacji.

W świetle kryteriów diagnostycznych zaburzeń psychicznych DSM V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) – Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Zespół Jedzenia Nocnego zakwalifikowany został do grupy specyficznych zaburzeń odżywiania się.

Wśród jego najpowszechniejszych objawów wyróżnia się:

• Spożywanie żywności po posiłku wieczornym, której kaloryczność przekracza 25% dziennej racji pokarmowej;
• Częste wybudzanie się w nocy (przynajmniej 2 razy w tygodniu) w celu zjedzenia posiłku;
• Zachowanie świadomości spożywania posiłków w nocy;
• Odczuwanie uporczywego niepokoju, związanego między innymi z nieodpartą chęcią spożywania posiłku w ciągu nocy;
• Pogorszenie funkcjonowania w różnych obszarach życia.

W celu rozpoznania NES (Zespół Jedzenia Nocnego), pacjent powinien wykazywać minimum 3 z 5 wyżej wymienionych objawów przez okres przynajmniej 3 miesięcy. Ponadto, podczas diagnozy Zespołu Jedzenia Nocnego, konieczne jest wykluczenie innych chorób o charakterze somatycznym oraz/lub psychicznym, które mogą odpowiedzialne być za wywołanie powyższych objawów.

Zespół Jedzenia Nocnego wzbudza szerokie zainteresowanie psychologów, psychiatrów oraz dietetyków. Dlatego też, powstaje coraz większa ilość badań na temat niniejszego zaburzenia. Przedmiotem analiz stają się nie tylko nieprawidłowe schematy żywieniowe, ale także przebieg kliniczny NES (Zespół Jedzenia Nocnego) i jego wpływ na funkcjonowanie jednostki oraz jej najbliższego otoczenia. Analiza snu pacjentów zmagających się z Zespołem Jedzenia Nocnego pozwoliła na wysnucie wniosku, iż jego epizody pojawiają się najczęściej w fazie snu nREM, co przyczynia się bezpośrednio do pogorszenia efektywności snu, a tym samym zmniejszenia wydajności w ciągu dnia. U osób dotkniętych NES odnotowano blisko 4 razy częstsze wybudzenia w ciągu nocy, niż w przypadku osób zdrowych. Co ciekawe, ponad 50% tych wybudzeń spowodowanych było koniecznością spożycia posiłku (najczęściej w postaci wysokokalorycznych przekąsek). Badania dowodzą, iż Zespół Jedzenia Nocnego może przyczynić się nie tylko do rozwoju nadwagi lub otyłości, ale także zaburzeń funkcjonowania w wymiarze poznawczym i emocjonalnym. NES jest także źródłem stresu dla licznej grupy pacjentów.

We współczesnej literaturze psychologicznej coraz częściej pojawiają się informacje na temat rodzinnej postaci Zespołu Jedzenia Nocnego, określanej skrótem fNES (Family Night Eating Syndrome). Okazuje się bowiem, że istotną rolę w powstawaniu niniejszego zaburzenia mogą odgrywać nieprawidłowe nawyki żywieniowe prezentowane przez pozostałych członków rodziny. W tym miejscu warto także wspomnieć, iż w celu rozpoznania Zespołu Jedzenia Nocnego, konieczne jest różnicowanie niniejszego zaburzenia nie tylko z Zespołem Napadowego Objadania Się, ale także z Bulimią oraz z Zaburzeniami Odżywiania Związanymi ze Snem (SRED).

Możliwe przyczyny oraz diagnoza Zespołu Jedzenia Nocnego

Etiologia Zespołu Jedzenia Nocnego nie została do końca poznana. Wśród czynników ryzyka wyróżnia się te o charakterze emocjonalnym, genetycznym oraz neuroendokrynnym. Ponadto, czynnikiem predysponującym do wystąpienia niniejszego zaburzenia może być otyłość. Niemniej jednak, wyniki analiz dotyczące związku między NES a nadmierną masą ciała nie są do końca jasne. Zdaniem niektórych badaczy, Zespół Jedzenia Nocnego częściej występuje u otyłych mężczyzn, inni zwracają uwagę na powszechniejsze występowanie NES u płci żeńskiej i jego nagły początek w okresie wczesnej młodości. Chociaż wyniki badań nie są jednoznaczne, specjaliści są zdania, iż to właśnie kobiety są bardziej narażone na wystąpienia niniejszego zaburzenia.

Co ciekawe, wśród czynników sprzyjających rozwojowi Syndromu Jedzenia Nocnego możemy wyróżnić także:

• RLS – zespół niespokojnych nóg;
• OSA – obstrukcyjny bezdech sennych;
• PLMD – zespół okresowych ruchów kończyn;
• Nadużywanie alkoholu;
• Picie kawy w późnych godzinach wieczornych;
• Palenie papierosów;
• Przyjmowanie opiatów.
  

Wielu psychologów zwraca także uwagę na związek NES (Zespół Jedzenia Nocnego) z przewlekłym stresem.

Osoby doświadczające negatywnych emocji (związanych między innymi z środowiskiem pracy) mają problemy z zaśnięciem. Wówczas skutecznym sposobem na redukcję napięcia może okazać się spożycie słodkiego, wysokokalorycznego posiłku, który choć na chwilę pomaga oderwać się od codziennych zmartwień. Zgodnie z koncepcjami psychodynamicznymi, Zespół Jedzenia Nocnego może stanowić konsekwencję zaburzenia rozwoju w fazie oralnej, której podstawę stanowi relacja między matką a dzieckiem. Zgodnie z niniejszą teorią, jedzenie w późnych godzinach nocnych może stanowić element stłumienia nieuświadomionych marzeń oraz pragnień. Niemniej jednak, jedną z najbardziej wiarygodnych teorii dotyczących możliwych przyczyn rozwoju NES (Zespół Jedzenia Nocnego) wydaje się być ta dotycząca nieprawidłowych nawyków żywieniowych, niskiej aktywności fizycznej oraz nieregularnego trybu dnia. Okazuje się bowiem, że po jedzenie sięgamy często również wtedy, gdy się nudzimy.

W tym miejscu warto także zwrócić uwagę na aspekt neuroendokrynny niniejszego zjawiska, a zwłaszcza przyjrzeć się znaczeniu czterech hormonów.

• Melatonina – neuroprzekaźnik wydzielany w godzinach nocnych, odpowiadający za regulację rytmu okołodobowego (snu i czuwania);
• Leptyna – (nazywana także hormonem sytości) odpowiada za regulację zapotrzebowania energetycznego względem jego wydatkowania, uwzględniając przy tym metabolizm jednostki i jednocześnie normalizuje poziom jej apetytu. Wzrost stężenia leptyny w nocy odpowiada za obniżenie apetytu;
• Grelina – odpowiadająca za pobudzenie apetytu;
• Kortyzol – hormon wyzwalany przez nadnercza w odpowiedzi na doświadczanie sytuacji o charakterze stresowym. Krótkotrwałe zwiększenie poziomu kortyzolu przygotowuje organizm do prawidłowego reagowania na stres. Natomiast, długotrwałe utrzymywanie się wysokiego poziomu kortyzolu we krwi może powodować zwiększenie łaknienia, jak również trudności z utratą nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. W większości przypadków, poziom kortyzolu w organizmie obniża się w sytuacji snu oraz w czasie odpoczynku.

Badania naukowe pokazują, że u pacjentów z rozpoznanym Zespołem Jedzenia Nocnego dochodzi do obniżenia poziomu melatoniny w nocy, co może sprzyjać nie tylko zjawisku bezsenności, ale także powodować obniżenie nastroju, a nawet zwiększać ryzyko rozwoju depresji. Ponadto udowodniono, że w przypadku pacjentów z NES (Zespół Jedzenia Nocnego), w okresie między 2:00 a 8:00 rano dochodzi do podniesienia poziomu kortyzolu we krwi. Niemniej jednak, badania te są niewystarczające, aby przenieść wnioski na ogół pacjentów z rozpoznaniem Syndromu Jedzenia Nocnego. Warto przyglądać się kolejnym badaniom i obserwacjom naukowym, które w przyszłości być może klarowniej wyjaśnią związek między NES a stężeniem określonych hormonów.

Rozpoznanie Zespołu Jedzenia Nocnego powinno odbyć się na podstawie obszernego wywiadu z pacjentem. Ponadto, niezbędne jest wykluczenie innych, możliwych przyczyn zgłaszanych objawów. W tym celu warto wykonać nie tylko badanie poziomu hormonów we krwi, ale także badania obrazowe mózgu, w celu wykluczenia przyczyn organicznych. Niezbędna okazuje się także diagnoza w kierunku innych zaburzeń psychicznych. Dlatego też, w rozpoznaniu niniejszego zaburzenia powinni uczestniczyć specjaliści z różnych dziedzin medycyny i psychologii, w tym: endokrynolog, neurolog, psychiatra, psycholog oraz psychodietetyk.

Zespół Jedzenia Nocnego a Zaburzenia Odżywiania Związane ze Snem

Przyglądając się zjawisku Zespołu Jedzenia Nocnego warto także zwrócić uwagę na problem Zaburzeń Odżywiania Związanych ze Snem (SRED), klasyfikowanych w kategoriach parasomnii nREM. W świetle Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu, SRED (Zaburzenia Odżywiania Związane ze Snem) odznacza się nawracającymi epizodami nieuświadomionego spożywania posiłków podczas snu w nocy. Zachowania te stanowią przyczynę problemów zdrowotnych, ze szczególnym uwzględnieniem nadwagi. W przeciwieństwie do Zespołu Jedzenia Nocnego, epizody jedzenia w przypadku Zaburzeń Odżywiania Związanych ze Snem następują już po zaśnięciu pacjenta i w żaden sposób nie są one zamierzone. Co więcej, osoby dotknięte SRED nie pamiętają o tym, że podczas nocy spożywali jakikolwiek posiłek.

Wśród charakterystycznych objawów Zaburzeń Odżywiania Związanych ze Snem wyróżnia się między innymi:

• Brak porannego apetytu;
• Urazy ciała powstające na skutek podejmowania niebezpiecznych zachowań w czasie snu (np. przygotowywanie gorących posiłków w stanie nieświadomości, picie wrzącej zupy);
• Spożywanie niejadalnych przedmiotów (np. jedzenie zamrożonej żywności lub słodyczy wraz z ich opakowaniami).

Okazuje się, iż SRED (Zaburzenia Odżywiania Związane ze Snem) może współwystępować z zaburzeniami odżywiania się, lękowymi oraz afektywnymi. Ponadto, może stanowić konsekwencję zażywania substancji o działaniu psychoaktywnym. Dodatkowo, Zaburzenia Odżywiania Związane ze Snem mogą towarzyszyć Zespołowi Niespokojnych Nóg oraz/lub Somnambulizmowi (nazywanego potocznie lunatykowaniem).W poniższej tabeli przedstawione zostały podobieństwa i różnice między NES (Zespół Jedzenia Nocnego) a SRED (Zaburzenia Odżywiania Związane ze Snem).

Zespół Jedzenia Nocnego – przebieg zaburzenia i konsekwencje psychofizyczne

Zespół Jedzenia Nocnego w istotny sposób oddziałuje na obniżenie jakości życia jednostki. Pacjenci, u których rozpoznano NES doznają nie tylko pogorszonego apetytu w godzinach porannych oraz ataków kompulsywnego objadania się w godzinach wieczornych, ale także licznych konsekwencji o charakterze psycho-fizjologicznym, a nawet społecznym.

Doświadczanie objawów Zespołu Jedzenia Nocnego dla wielu pacjentów jest źródłem stresu. Brak kontroli nad ilością przyjmowanych pokarmów w godzinach wieczornych wywołuje poczucie niezadowolenia z siebie, poczucia winy, a nawet wstydu za swoje postępowanie. Wielu pacjentów zmaga się również poczuciem bezradności, albowiem pomimo licznych prób hamowania wieczornego apetytu, nadal sięgają po wysokokaloryczne przekąski, wprowadzając się tym samym w mechanizm błędnego koła, albowiem to właśnie jedzenie dla wielu pacjentów z NES (Zespół Jedzenia Nocnego) stanowi element pocieszenia. Długotrwałe utrzymywanie się objawów Zespołu Jedzenia Nocnego i związane z nimi negatywne emocje mogą doprowadzić do przewlekłego obniżenia nastroju, a tym samym do rozwoju depresji, zaburzeń lękowych oraz niskiego poczucia własnej wartości. W efekcie, osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem odżywiania doświadczają pogorszenia w różnych sferach życia. Niska efektywność snu sprzyja mniejszej wydajności w pracy. Dodatkowo, pacjenci z rozpoznaniem NES (Zespół Jedzenia Nocnego) niejednokrotnie zmagają się z osłabieniem relacji partnerskiej. Nie bez znaczenia jest także fakt, iż Zespół Jedzenia Nocnego sprzyja rozwojowi otyłości, która może odpowiadać za obniżenie poczucia własnej atrakcyjności, a tym samym wycofywania się jednostki z życia społecznego.

Warto także wiedzieć, że spożywanie posiłków w godzinach nocnych może doprowadzić do zmian w stężeniu niektórych hormonów, ze szczególnym uwzględnieniem greliny oraz insuliny. Ponadto, Zespół Jedzenia Nocnego może doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu II, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz chorób w obrębie jamy ustnej. Dodatkowo, spożywanie wysokokalorycznych posiłków bezpośrednio przed położeniem się spać wywołuje szereg nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak: mdłości, a nawet wymioty, zgaga, uporczywe odbijanie się, bóle brzucha, wzdęcia, biegunki.

Leczenie Zespołu Jedzenia Nocnego

Pacjent z podejrzeniem Zespołu Jedzenia Nocnego w pierwszej kolejności powinien trafić do poradni leczenia zaburzeń snu, gdzie poddany zostanie niezbędnym badaniom mającym na celu wykluczenie organicznych przyczyn objawów.

Po właściwym rozpoznaniu choroby, konieczne jest podjęcie zintegrowanego leczenia łączącego w sobie farmakoterapię, psychoterapię oraz dietoterapię. Podstawą skuteczności stosowanych metod terapii jest także przestrzeganie przez pacjenta odpowiedniej higieny snu, podejmowanie systematycznej aktywności fizycznej, jak również normalizacja masy ciała. Wśród farmakologicznych metod leczenia Zespołu Jedzenia Nocnego, najlepsze efekty przynosi stosowanie selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny, czyli leków z grupy SSRI  (Selektywne Inhibitory Zwrotnego Wychwytu Serotoniny). W badaniach klinicznych odnotowano także wysoką skuteczność środków dopaminergicznych oraz opioidowych. Ponadto, w leczeniu NES (Zespół Jedzenia Nocnego) wykorzystywane są preparaty farmakologiczne odpowiadające za hamowanie apetytu. Co ciekawe, w przebiegu terapii Zespołu Jedzenia Nocnego pacjentom podawane są także suplementy diety zawierające w swoim składzie melatoninę, ułatwiającą proces zasypiania, bez konieczności sięgania po słodką przekąskę.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania się, tak i w przebiegu Zespołu Jedzenia Nocnego konieczne jest podejmowanie działań psychologicznych oraz psychoterapeutycznych. Po pierwsze, dzięki współpracy z doświadczonym psychologiem możliwe staje się odnalezienie przyczyn, odpowiedzialnych za wywołanie nasilonego łaknienia w godzinach wieczornych. Okazuje się bowiem, że w istotnej części przypadków ryzyko wystąpienia objawów NES (Zespół Jedzenia Nocnego) związane jest bezpośrednio ze stanem emocjonalnym pacjenta oraz doświadczaniem przez niego przewlekłego stresu. Ponadto, współczesne badania zwracają uwagę na wyższy odsetek występowania depresji wśród pacjentów z rozpoznaniem NES (Zespół Jedzenia Nocnego), w porównaniu do grupy kontrolnej. Najlepsze efekty w terapii Zespołu Jedzenia Nocnego przynosi terapia poznawczo-behawioralna, jak również naukowa metoda relaksacji. Hipnoterapia oraz biofeedback okazały się mniej skuteczne w leczeniu NES (Zespół Jedzenia Nocnego). Psycholog pomaga pacjentowi ograniczać konsekwencje choroby zarówno w wymiarze psychologicznym, jak i społecznym.

Warto przy tym pamiętać, że ważną rolę w terapii niniejszego zaburzenia odgrywa także nauka prawidłowych nawyków żywieniowych pod okiem doświadczonego dietetyka.

Zespół Jedzenia Nocnego a cukrzyca typu II

Cukrzyca typu II to zespół chorób metabolicznych, charakteryzujący się hiperglikemią stanowiącą konsekwencję zaburzonego działania oraz/lub wydzielania insuliny.

Zgodnie z klasyfikacją Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego, możemy wyróżnić 4 główne typy cukrzycy:

• cukrzycę typu I;
• cukrzycę typu II;
• cukrzycę ciążową;
• cukrzycę o znanej etiologii wywołaną za sprawą: defektu genetycznego funkcji komórek beta, defektu genetycznego działania insuliny, endokrynopatii, zaburzeń czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki, przyjmowania określonych leków, zespołów genetycznych związanych z występowaniem cukrzycy.

Warto przy tym wiedzieć, że cukrzyca typu II występuje zdecydowanie najczęściej. Szacuje się, iż stanowi ponad 90% przypadków zaburzeń w obrębie gospodarki węglowodanowej. Wraz ze wzrostem liczby przypadków niniejszego zaburzenia, rozpoczęto rozważać związek między cukrzycą a problemami ze snem, ze szczególnym uwzględnieniem Zespołu Jedzenia Nocnego (NES).

W tym celu członkowie Akademii Medycznej w Gdańsku przeprowadzili badania, które miały ujawnić związek między występowaniem cukrzycy typu II a zaburzeniami snu. Zgodnie z otrzymanymi wynikami, blisko 76% osób dotkniętych problemem cukrzycy typu II deklarowało problemy ze snem. Ponad 40% z nich zmagało się z poczuciem niepokoju w nogach (Zespołem Niespokojnych Nóg), a blisko 35% wybudzało się w nocy po to, aby spożyć jakąś przekąskę. Skłoniło to badaczy do postawienia tezy stanowiącej o związku cukrzycy typu II (zwłaszcza jej niewyrównanej postaci) z Zespołem Jedzenia Nocnego. Jako potwierdzenie niniejszej tezy, przedstawili fakt, iż nieodpowiednio skomponowane posiłki, spożywane przez pacjentów w godzinach wieczornych oraz zaraz po przebudzeniu, przyczyniają się do rozregulowania poziomu glukozy we krwi.

Chociaż zjawisko Syndromu Jedzenia Nocnego wzbudza szerokie zainteresowanie naukowców, w literaturze specjalistycznej znajdziemy zaledwie kilka publikacji badających związek między NES a cukrzycą typu II. Na podstawie przeprowadzonych do tej pory badań i analiz oszacowano, iż Zespół Jedzenia Nocnego może dotyczyć nawet 10% pacjentów, u których rozpoznano cukrzycę typu II. Podczas rozważania niniejszego zjawiska nie można jednak zapomnieć o psychologicznym aspekcie NES. Tak jak wspomniano we wcześniejszej części artykułu, spożywanie przez pacjentów posiłków w późnych godzinach wieczornych, niejednokrotnie spowodowane jest odczuwaniem negatywnych emocji, w tym uporczywego smutku oraz stresu (związanego między innymi z sytuacją zawodową oraz/lub rodzinną). Dlatego też, podczas przeprowadzania dalszych badań, konieczne jest uwzględnienie kondycji psychicznej respondentów. Przeprowadzone do tej pory analizy ukazują, że pacjenci dotknięci cukrzycą typu II sięgają po przekąski częściej, gdy towarzyszy im smutek, gniew, samotność, zdenerwowanie, a także niepokój. Pozwala to na wyciągnięcie wniosku, że Zespół Jedzenia Nocnego dotyczy częściej tych osób z cukrzycą typu II, które przejawiają nieprawidłowe zachowania żywieniowe o podłożu emocjonalnym.

Na związek cukrzycy typu II z Zespołem Jedzenia Nocnego warto także spojrzeć pod kątem czysto psychologicznym. Przeprowadzone w tej dziedzinie badania zasugerowały bowiem, że pacjenci z rozpoznaniem cukrzycy typu II częściej charakteryzują się lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania lub unikowym stylem przywiązania.

• Jednostki charakteryzujące się unikowych stylem przywiązania skłonni są do powierzchownego traktowania kontaktów międzyludzkich. Ponadto, wykazują problem w tworzeniu bliskich więzi z innymi. Zgodnie z koncepcjami psychologicznymi, osoba wykazująca unikowy styl przywiązania skłonna jest do unikania kontaktu z innymi ludźmi, co w efekcie prowadzi do poczucia samotności, a także sprzyja rozwojowi depresji.
• Jednostki charakteryzujące się lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania mierzą się z nieuzasadnionym lękiem przed utratą bliskiej osoby (np. partnera). Dlatego też, podejmują zróżnicowane działania, które mają na celu zapobiec takiej ewentualnej utracie. Na przykład, poprzez spełnianie pragnień bliskiej osoby, podporządkowywanie się jej oraz spędzanie z nią możliwie jak największej ilości czasu.

Jak leczyć Zespół Jedzenia Nocnego w przebiegu cukrzycy typu II?

Leczenie Zespołu Jedzenia Nocnego w przebiegu cukrzycy typu II powinno przebiegać w sposób wieloetapowy. W skład zespołu terapeutycznego powinien wchodzić przede wszystkim diabetolog, doświadczony dietetyk kliniczny, psycholog, a także psychiatra.

• Po pierwsze: ze względu na tendencję spożywania nocnych przekąsek pod wypływem doświadczania negatywnych emocji, konieczne jest wprowadzenie interwencji psychologicznej. Indywidualna psychoterapia może pomóc pacjentom zmodyfikować błędne przekonania oraz wzorce dotyczące jedzenia. Ponadto, dzięki współpracy z doświadczonym psychologiem oraz/lub psychoterapeutą, możliwe staje się wypracowanie efektywnych strategii radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, co jednocześnie pozwala na zredukowanie nieprawidłowych wzorców żywieniowych;
• Po drugie: ze względu na częste obniżenie nastroju oraz problemy ze snem charakterystyczne dla przebiegu NES (Zespół Jedzenia Nocnego), konieczne może okazać się wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Jak wspomniano we wcześniejszej części artykułu, najwyższą skutecznością w tym przypadku cieszą się leki z grupy SSRI (Selektywne Inhibitory Zwrotnego Wychwytu Serotoniny).
• Po trzecie: edukacja mająca na celu uświadomienie pacjentowi przebiegu choroby oraz jej wpływu na możliwe konsekwencje związane z rozpoznaniem cukrzycy typu II. Takie działania sprzyjają ukształtowaniu prawidłowej postawy pacjenta wobec choroby, a tym samym zwiększają efektywność zastosowanych metod leczenia.
• Po czwarte: interwencja żywieniowa, która jest niezbędna dla zmniejszenia ryzyka wystąpienia możliwych konsekwencji cukrzycy typu II. Interwencja powinna być poprzedzona wnikliwą oceną stanu odżywienia pacjenta oraz dotychczasowych nawyków żywieniowych.

Związek zaburzeń odżywiania ze snem

Związek masy ciała ze snem stanowi przedmiot licznych badań oraz analiz naukowców. Okazuje się bowiem, że niska jakość snu może stanowić nie tylko konsekwencję otyłości, ale także jej przyczynę. Warto wiedzieć, że niedostateczna ilość oraz/lub niska jakość snu wpływa na procesy metaboliczne człowieka. Badania dowodzą, iż istnieje ścisły związek między snem, a aktywnością niektórych hormonów (ze szczególnym uwzględnieniem greliny oraz leptyny). To właśnie podczas snu organizm odpowiedzialny jest za regulację stężenia wspomnianych hormonów. Dlatego też, niedostateczna ilość snu może powodować obniżenie stężenia leptyny we krwi (hormonu odpowiedzialnego za hamowanie apetytu) oraz podniesienie stężenia greliny we krwi (hormonu odpowiedzialnego za zwiększenie wydzielania soku żołądkowego, a tym samym za wzmożenie apetytu).

Wyniki badań naukowych wskazują, że niedostateczna ilość snu może współwystępować z problemem otyłości. Ponadto, osoby, które doświadczają zaburzeń snu, blisko dwa razy częściej zmagają się z problemem otyłości.

Badania prowadzone przez amerykańskich naukowców skupiają się na analizie związku między zaburzeniami snu a zaburzeniami odżywiania. Dotyczą one nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci i młodzieży, która coraz częściej mierzy się z problemem nadwagi i otyłości. Badania naukowe wykazały, iż skrócenie ilości snu do około 6 – 6,5 godzin dziennie może zwiększać ryzyko rozwoju otyłości nawet 4-krotnie. Zaobserwowano także, iż młodzież śpiąca krócej w porównaniu do swoich rówieśników, chętniej sięga po produkty o wysokiej zawartości węglowodanów prostych. Ponadto, całodobowy bilans kaloryczny ich posiłków jest blisko o 500 kalorii wyższy niż w przypadku pozostałych rówieśników. Ponadto, niedostateczna ilość snu odpowiada za spowolnienie procesu spalania kalorii.

Na powyższy problem warto spojrzeć także z innej perspektywy, albowiem nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz niska aktywność fizyczna, także mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń snu. Dlatego też, niezmiernie ważne jest, aby na co dzień przestrzegać podstawowych zasad higieny życia, które obejmują zarówno zbilansowaną dietę, systematyczne uprawianie sportu, jak i dbanie o dobrą kondycję psychiczną.

Podsumowanie

We współczesnym świecie coraz większa ilość osób zmaga się nie tylko z problemem zaburzeń odżywiania, ale także zaburzeń snu. W niektórych przypadkach, oba te zaburzenia mogą być ze sobą ściśle powiązane, tak jak w przypadku Zespołu Jedzenia Nocnego. NES należący do grupy specyficznych zaburzeń odżywiania coraz częściej rozpoznawany jest u pacjentów charakteryzujących się nadmierną masą ciała. Niniejsze zaburzenie może stanowić nie tylko konsekwencję, ale także przyczynę nadwagi i otyłości. Ponadto, współczesne badania naukowe dostrzegają związek między występowaniem Zespołu Jedzenia Nocnego w przebiegu cukrzycy typu II. NES (Zespół Jedzenia Nocnego) w znaczny sposób wpływa na życie jednostki oraz jej najbliższego otoczenia. Może odpowiadać za pogorszenie kondycji fizycznej oraz psychicznej. Dlatego też, niezwykle ważne jest jak najszybsze rozpoznanie objawów niniejszego zaburzenia, a w szczególności wprowadzenie odpowiednich działań terapeutycznych, które mają na celu poprawę zdrowia pacjenta oraz podniesienie jego poziomu satysfakcji z życia.

Bibliografia

1. Allison KC, Lundgren JD, O’Reardon JP, Geliebter A, Gluck ME, Vinai P. i wsp. Proposed diagnostic criteria for night eating syndrome. Int. J. Eat. Disord. 2010; 43(3): 241–247;
2. Allison KC, Crow SJ, Reeves RR, West DS, Foreyt JP, DiLillo JG. i wsp. Binge eating Disorder and night eating syndrome in adults with type 2 diabetes. Obesity 2007; 15(5): 1287–1293;
3. Aronoff N.J., Geliebter A., Zammit G. Gender and body mass index are related to the night-eating syndrome in obese outpatients. J. Am. Diet. Assos. 2001; 101: 102–104;
4. Colles SL, Dixon JB, O’Brien PE. Night eating syndrome and nocturnal snacking: association with obesity, binge eating and psychological distress. Int. J. Obesity 2007; 31(11): 1722–1730;
5. Gluck M.E., Geliebter A., Satov T. Night Eating Syndrome is associated with depresssion, low-self-esteem, reduced daytime hunger, and less weight loss in obese outpatients. Obesity Research 2001; 9: 264–267;
6. Golley RK, Maher CA, Matricciani L, Olds TS. Sleep duration or bedtime? Exploring the association between sleep timing behaviour, diet and BMI in children and adolescents. Int J Obes 2013, 37(4): 546-551;
7. Jakitowicz J., Nitka A., Orłowska-Kunikowska E. i wsp. Zaburzenia snu i objawy depresyjne u chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy. Sen 2002; 2: 121–126;
8. Jakuszkowiak K, Cubała WJ: Zespół jedzenia nocnego – rozpowszechnienie, diagnoza i leczenie. Psychiatria 2004; 1: 107–111;
9. Jarrin DC, McGrath JJ, Poirier P. Quality Cohort Collaborative Group. Autonomic dysfunction: a possible pathophysiological pathway underlying the association between sleep and obesity in children at-risk for obesity. J Youth Adolesc 2015, 44(2): 285-297; 
10. Karney A, Oblacińska A, Kluba L, Świątkowska D. Otyłość u dzieci i młodzieży. Poradnik dla rodziców dzieci w wieku od 4 do 18 lat. IMiD, Warszawa 2007;
11. Khan MK, Chu YL, Kirk SF, Veugelers PJ. Are sleep duration and quality associated with diet quality, physical activity, and body weight status? A population-based study of Canadian children. Can J Public Health 2015, 106(5): e277-e282;
12. Mazzetti di Pietralata M., Florentino M.T., Guidi M., Leonardi C. Night eating syndrome. Preliminary results. Eat Weight Disord. 2000; 5: 92–101;
13. Michalska A, Szejko N, Jakubczyk A et al.: Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd. Psychiatr Pol 2016; 50: 497–507;
14. Miyaoka T., Yasukawa R., Tsubouchi K. i wsp. Successful treatment of nocturnal eating/ drinking syndrome with selective serotonin reuptake inhibitors. Int. Clin. Psychopharmacol. 2003; 18: 175–177;
15. Morse S.A., Ciechanowski P.S., Katon W.J., Hirsch I.B. Isn’t this just bedtime snacking? The potential adverse effects of nighteating symptoms on treatment adherence and outcomes in patients with diabetes. Diabetes Care 2006; 29: 1800–1804;
16. Lundgren JD, Newberg AB, Allison KC, Wintering NA, Ploessl K, Stunkard AJ. I-ADAM SPECT imaging of serotonin transporter binding in patients with night eating syndrome: a preliminary report. Psychiatry Res. 2008; 162(3): 214–220;
17. Lundgren J.D., Amsterdam J., Newberg A i wsp. Differences in serotonin transporter binding affinity in patients with major depressive disorder and night eating syndrome. Eat. Weight Disord. 2009; 14: 45–50;
18. Lu Q, Hou F, Sun Y, et al. Relations between duration of sleep, dietary patterns and the prevalence of overweight/ obesity among 11-13 year-olds in Xuzhou, Jiangsu province of China. Zhonghua LiuXingBing Xue ZaZhi 2014, 35(4): 381-385;
19. Schenck CH, Hurwitz TD, Bundie SR, Mahowald MW. Sleep-related eating disorders: polysomnographic correlates of a heterogenous syndrome distinct from daytime eating disorders. Sleep 1991; 14(5): 419–431;
20. Wasilewska J, Jarocka-Cyrta E, Kaczmarski M. Narcolepsy, metabolic syndrome and obstructive sleep apnea syndrome as the causes of hypersomnia in children. Report of three cases. Adv Med Sci 2007, 52(Suppl 1): 207-211.