Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa stanowi przewlekłe zaburzenie psychiczne. Odznacza się ona zwykle naprzemiennym występowaniem faz manii oraz faz depresji. Zmiany tych faz następują z różną częstotliwością. W tym miejscu warto nadmienić, że w literaturze przedmiotu znajdziemy opisy mieszanych stanów CHAD (choroby afektywnej dwubiegunowej), w przebiegu których jednocześnie mogą występować objawy o cechach maniakalnych, jak i depresyjnych. Specjaliści dostrzegają, że u większości pacjentów średnio w ciągu życia można zaobserwować od 5 do 10 epizodów choroby. Jednocześnie podkreślają, że jeśli częstość ich występowania jest większa niż 4 razy w ciągu jednego roku, możemy mówić o chorobie dwubiegunowej z szybką zmianą faz.

W świetle współczesnych analiz możemy stwierdzić, że najczęściej początek choroby ma miejsce między 20 a 30 rokiem życia. Ryzyko zachorowania na CHAD (chorobę afektywną dwubiegunową) w porównywalnym stopniu dotyczy kobiet i mężczyzn. Na przestrzeni ostatnich lat coraz więcej mówi się na temat niniejszej choroby. Nic w tym dziwnego, albowiem częstość jej występowania w populacji ogólnej plasuje się na poziomie 4%. Specjaliści z dziedziny psychiatrii oraz psychologii zaznaczają przy tym, że jeśli uwzględnilibyśmy w statystykach również atypowe formy choroby dwubiegunowej, częstość występowania zaburzenia mogłaby osiągnąć poziom nawet 6,5%.

Trudno jest wskazać jednoznaczną przyczynę rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej. Niemniej jednak zdaniem psychologów w jej powstawaniu należy przyjąć perspektywę modelu podatności na stres, który uwzględnia znaczenie czynników psychologicznych, biologicznych, jak i społecznych. Psychiatrzy podkreślają także znaczenie genów w genezie oraz przebiegu CHAD (choroby afektywnej dwubiegunowej). Ich zdaniem czynniki te determinują między innymi występowanie szybkiej zmiany faz, a także ryzyko pojawienia się zachowań o charakterze autodestrukcyjnym, w tym zachowań samobójczych.

Życie z chorobą afektywną dwubiegunową

Choroba afektywna, niezależnie od występującej w danym momencie fazy (manii lub depresji), negatywnie wpływa na funkcjonowanie jednostki w świecie społecznym. Co więcej, może ona odpowiadać za zmiany emocjonalne, a także poznawcze oraz zmiany związane z zachowaniem. Z pozoru może nam się wydawać, że dla fazy depresji typowe jest doświadczanie smutku, a dla manii euforii, warto jednak wiedzieć, że w przebiegu niniejszego zaburzenia (niezależnie od aktualnej fazy) pacjenci mierzą się także z silnym poczuciem niepokoju, rozdrażnienia, a nawet gniewu.

Psychologowie dostrzegają, że pacjentów z CHAD (chorobą afektywną dwubiegunową) w wielu przypadkach wyróżnia:

• Chwiejne poczucie własnej wartości;
• Osłabiona umiejętność rozwiązywania problemów;
• Podwyższony perfekcjonizm;
• Często nadmiernie uogólniona pamięć dotycząca własnego życia;
• Podwyższona potrzeba uzyskiwania aprobaty społecznej.

Występowanie objawów choroby afektywnej dwubiegunowej istotnie oddziałuje na poczucie satysfakcji z życia osoby z nią się zmagającej, a także osób z jej najbliższego otoczenia. Niejednokrotnie jest ona przyczyną cierpienia. Dlatego też tak ważne jest podjęcie efektywnego leczenia.

Choroba afektywna dwubiegunowa – zaburzenia współwystępujące

Choroba afektywna dwubiegunowa niejednokrotnie występuje z innymi zaburzeniami o charakterze psychicznym. Wśród nich najczęściej wyróżnia się:

• Uzależnienie (najczęściej od substancji o działaniu psychoaktywnym);
• Zaburzenia lękowe (w tym fobię społeczną, fobie specyficzne, lęk napadowy, a także PTSD – zespół stresu pourazowego);
• Zaburzenia osobowości (ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń osobowości typu borderline / z pogranicza);
• Zaburzenia odżywiania (najczęściej pod postacią żarłoczności psychicznej / bulimii).

Współwystępowanie wymienionych wyżej zaburzeń często utrudnia proces diagnozy choroby. Dlatego też tak ważne jest, aby specjalista wykazał się szczególną ostrożnością i wnikliwością podczas stawiania rozpoznania. Dzięki temu możliwe stanie się dostosowanie odpowiednich metod leczenia, ze szczególnym uwzględnieniem farmakoterapii oraz oddziaływań psychoterapeutycznych.

Choroba afektywna dwubiegunowa – leczenie

Z uwagi na złożony charakter niniejszego zaburzenia, a także wysokie ryzyko nawrotów oraz zachowań o charakterze samobójczym, w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej zalecane jest podjęcie podejścia zintegrowanego, łączącego w sobie farmakoterapię oraz dostosowaną do potrzeb jednostki psychoterapię.

Współcześni specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego podkreślają jednak, że to właśnie farmakoterapia odgrywa główną rolę w procesie leczenia niniejszego zaburzenia. Współcześnie powszechnie stosowane są środki odpowiedzialne za stabilizację nastroju oraz leki z grupy neuroleptyków.

Przedstawiciele środowisk psychologicznych oraz psychoterapeutycznych podkreślają jednocześnie, że nie możemy zapominać o znaczącej roli psychoterapii przede wszystkim w profilaktyce nawrotów objawów CHAD (choroby afektywnej dwubiegunowej). Co ciekawe, pierwsze próby stosowania oddziaływań psychoterapeutycznych w przebiegu choroby dwubiegunowej sięgają początków ubiegłego wieku. Wówczas najpopularniejszym z nurtów była psychoanaliza, która jednak okazała się mało skuteczna w poprawie funkcjonowania pacjentów z rozpoznaniem niniejszej jednostki chorobowej. Na przestrzeni dziesięcioleci rozwijały się inne metody oddziaływań psychoterapeutycznych. Badacze poddawali analizom ich skuteczność w kontekście leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej. Na ich podstawie dostrzeżono, że dobre efekty jest w stanie przynieść terapia interpersonalna w połączeniu z technikami behawioralnymi, a także terapia rodzinna. W tym miejscu warto jednak nadmienić, że żadna z wymienionych wyżej terapii nie okazała się samodzielnie tak skuteczna, jak w połączeniu ze stosowaniem odpowiednio dobranych środków farmakologicznych. W związku z tym niezwykle ważne jest, aby w procesie leczenia uczestniczył zarówno psychiatra, jak i psycholog/psychoterapeuta. Co więcej, z uwagi na dobro pacjenta, powinni oni pozostawać ze sobą w kontakcie.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna – na czym polega?

Terapia poznawczo-behawioralna jest współcześnie jedną z najpopularniejszych form oddziaływania psychoterapeutycznego. Jej korzenie sięgają jednak lat 60-tych ubiegłego wieku. Stanowiła ona wówczas odpowiedź na ograniczenia, które charakteryzowały istniejące wówczas formy psychoterapii (w tym psychoanalizę). Połączenie teorii poznawczej oraz behawioralnej koncentruje się przede wszystkim na tym, jak jednostka postrzega siebie, otaczający ją świat oraz ludzi, a także jakie (w następstwie tego postrzegania) podejmuje działania.

Przedstawiciele nurtu poznawczo-behawioralnego są zdania, że na przestrzeni naszego życia kształtujemy różne przekonania. Część z nich utrzymuje się przez całe życie, a inne podlegają modyfikacji na podstawie nowych doświadczeń. W ten sposób tworzą się schematy poznawcze, z których w bardziej lub mniej świadomy sposób korzystamy w codziennym życiu.

Ważną informację stanowi fakt, że niektóre ze schematów bywają zniekształcone na skutek błędów we wnioskowaniu. Takie zniekształcenia określane są przez specjalistów mianem zniekształceń poznawczych, wśród których wyróżnia się:

• Myślenie czarno-białe;
• Katastrofizację
• Nadmierne uogólnianie;
• Wyolbrzymianie;
• Pomniejszanie doświadczania zdarzeń pozytywnych.

W procesie terapeutycznym nietrudno jest dostrzec zniekształcenia poznawcze stosowane przez pacjentów. Ci z rozpoznaniem depresji często używają stwierdzenia: „do niczego się nie nadaję”, co jest wyrazem nadmiernego uogólniania. Natomiast pacjenci z rozpoznaniem fobii społecznej mogą myśleć: „ośmieszę się”, co bezsprzecznie nosi znamiona katastrofizacji. Wiedza specjalistów na ten temat pozwoliła na stworzenie modeli pracy, które na każdym kroku poddawane są wnikliwej analizie badawczej, w celu potwierdzenia ich skuteczności.

Dzięki wysokiej sprawdzalności, a tym samym licznym badaniom potwierdzającym jej skuteczność, terapia poznawczo-behawioralna stosowana jest dziś na całym świecie jako jedna z pierwszych z wyboru metod leczenia: zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zespołu stresu pourazowego, przewlekłego bólu, zaburzeń odżywiania, a także przewlekłych zaburzeń nastroju. Co bardzo istotne, niniejszą formę terapii można stosować niezależnie od wieku i poziomu intelektualnego pacjenta. Podczas opracowywania planu leczenia uwzględniane są przede wszystkim indywidualne potrzeby i możliwości leczenia. Niniejsza forma terapii jest zorientowana na osiągnięcie konkretnego celu, ma jasno określoną strukturę i czas trwania. Podobnie jak w przypadku innych nurtów psychoterapeutycznych, dla osiągnięcia skutecznego leczenia bardzo ważne jest zaangażowanie pacjenta i ścisła współpraca z terapeutą.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat psychoterapii poznawczo-behawioralnej, zapoznaj się z artykułem TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA PODSTAWY TEORETYCZNE I SKUTECZNOŚĆ ZASTOSOWANIA.

Terapia poznawczo-behawioralna a choroba dwubiegunowa

Terapia poznawczo-behawioralna uznawana jest za przydatną formę oddziaływania w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Wszystko to ze względu na fakt, iż łączy ona w sobie nie tylko elementy poznawcze i behawioralne, ale także elementy oddziaływań interpersonalnych i rytmów biologicznych. Terapeuci pracujący w niniejszym nurcie korzystają z modelu poznawczego zaburzenia, a także z dostosowania jego najważniejszych zasad do indywidualnych potrzeb pacjenta, który zwraca się z prośbą o pomoc.

W pracy nad objawami choroby afektywnej dwubiegunowej korzysta się między innymi z trójczynnikowego modelu depresji Aarona Becka (uznawanego za twórcę podejścia poznawczo-behawioralnego). Zgodnie z tym modelem, jednostka przejawia trzy kluczowe zniekształcenia poznawcze – dotyczące samego siebie, otaczającej ją rzeczywistości, a także przyszłości. Aaron Beck na przestrzeni lat swojej pracy opracował również trójczynnikowy model manii, który stanowi lustrzane odbicie zniekształceń poznawczych występujących podczas epizodu depresji.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej w nurcie poznawczo-behawioralnym powinno składać się następujących elementów:

• Konceptualizacja problemu pacjenta (rozpoznanie prezentowanych schematów poznawczych oraz sposobu ich kompensacji);
• Psychoedukacja (wyjaśniająca naturę choroby afektywnej dwubiegunowej, jej przebieg, a także znaczenie leczenia farmakologicznego);
• Oddziaływanie behawioralne (zwracające uwagę na znaczenie higieny snu oraz planowania codziennych aktywności);
• Praca poznawcza (związana ze zmianą dysfunkcjonalnych przekonań, które przejawia pacjent);
• Profilaktyka (związana z opracowaniem konkretnego planu na wypadek nawrotu objawów choroby).

Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu choroby dwubiegunowej

Współcześnie psychoterapia poznawczo-behawioralna uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych form oddziaływania psychoterapeutycznego w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Większość przeprowadzonych do tej pory badań potwierdza, iż włączenie jej do procesu leczenia wpływa na zmniejszenie doświadczanego przez pacjentów niepokoju, obniżenie częstości hospitalizacji, wydłużenie okresów stabilizacji nastroju, a także podniesienie ogólnego poziomu satysfakcji z życia. Co najważniejsze, terapia poznawczo-behawioralna zmniejsza ryzyko nawrotów choroby, a także zwiększa efektywność stosowanego oddziaływania farmakologicznego.

Podsumowanie

Choroba afektywna dwubiegunowa stanowi poważne zaburzenie psychiczne, które w znaczny sposób wpływa na jakość życia osób z nią się zmagających, a także na jakość życia ich bliskich. Co więcej, niniejsza choroba może w bezpośredni sposób zagrażać zdrowiu oraz życiu pacjenta, albowiem podczas epizodów depresji, pacjenci niejednokrotnie podejmują zachowania samobójcze, a podczas epizodów manii, ryzykowne zachowania, które mogą być przyczyną uszczerbku na zdrowiu. Dlatego też tak ważne jest podejmowanie skutecznych metod leczenia. Oprócz farmakoterapii jedną z nich jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Dzięki zastosowaniu odpowiednich metod jest ona w stanie wpłynąć na istotną poprawę jakości życia pacjenta, a przede wszystkim zapobiegać nawrotom choroby, co stanowi zmniejszenie ryzyka zagrożenia zdrowia i życia.

Bibliografia

1. Alfrod B., Beck A. Terapia poznawcza jako integrująca psychoterapię. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005: 9–20;
2. Basco M.R. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Podręcznik pacjenta. Jak opanować wahania nastroju? Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008: 9;
3. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. Psychiatria Urban& Partner, Wrocław 2003; 2: 384;
4. Cochran S.D. Preventing medical noncompliance in the outpatient treatment of bipolar affective disorders. J. Consult. Clin. Psychology 1984; 52: 873–878;
5. Colom F., Vieta E. Podręcznik psychoedukacji w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych. MediPage. Warszawa 2009: 3–19;
6. Dopierała E, Chrobak AA, Kapczinski F, Michalak M, Tereszko A, Ferensztajn-Rochowiak E i wsp. The biological rhythms interview of assessment in neuropsychiatry in patients with bipolar disorder: Correlation with affective temperaments and schizotypy. Braz. J. Psychiatry 2016; 38(4): 325–328;
7. Dudek D, Siwek M: Depresja w chorobie afektywnej dwubiegunowej. In: Dudek D, Siwek M, Rybakowski J (eds.): Choroba afektywna dwubiegunowa – wyzwania diagnostyczne. Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2012: 37–54;
8. Goodwin GM, Haddad PM, Ferrier IN et al.: Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder: revised third edition recommendations from the British Association for Psychopharmacology. J Psychopharmacol 2016; 30: 495–553;
9. Grabski B., Dudek D. Współwystępowanie zaburzeń psychicznych a choroba afektywna dwubiegunowa. Komitet Redakcyjno-Wydawniczy Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Kraków 2007;
10. Kapczinski F, Magalhães PV, Balanzá-Martinez V, Dias VV, Frangou S, Gama CS i wsp. Staging systems in bipolar disorder: An International Society for Bipolar Disorders Task Force Report. Acta Psychiatr. Scand. 2014; 130(5): 354–363;
11. Mączka G., Grabski B., Dudek D., Gierowski J.K. Grupowa psychoedukacja w dwubiegunowych zaburzeniach nastroju — wpływ na pozanwczą reprezentację choroby. Wyniki programu “Oswajanie choroby afektywnej dwubiegunowej”. Psychiatr. Pol. 2014; 48: 1237−1252;
12. Padesky Ch., Greenberger D. Umysł ponad nastrojem. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004: 18;
13. Popiel A., Pragłowska E. Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Paradygmat, Warszawa 2008;
14. Popiel A., Pragłowska E. Podstawy psychoterapii poznawczo-behawioralnej w zaburzeniach dwubiegunowych. Wiadomości Psychiatryczne 2005; 8 (1);
15. Reinecke M.A., Clark D.A. Psychoterapia poznawcza w teorii i praktyce. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005: 54–73;
16. Rizvi S., Zaretsky A.E. Psychotherapy through the phases of bipolar disorder: evidence for general efficacy and differential effects. J. Clin. Psychol. 2007; 63 (5): 491–506;
17. Rybakowski J. Oblicza choroby maniakalno-depresyjnej. Termedia, Poznań 2008: 130–142;
18. Siwek M, Dudek D, Rybakowski J: Diagnostyka kliniczna choroby afektywnej dwubiegunowej. Proces dochodzenia do rozpoznania. In: Dudek D, Siwek M, Rybakowski J (eds.): Choroba afektywna dwubiegunowa – wyzwania diagnostyczne. Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2012: 65–102.