W diagnostyce, wykrywaniu i różnicowaniu chorób tarczycy najczęściej zastosowanie znajdują następujące przeciwciała:

• przeciwciało przeciwko tyreoperoksydazie tarczycowej (anty-TPO),
• przeciwciało przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg)
• przeciwciało przeciwko receptorowi dla TSH (anty-TSHR)

Inne markery immunologiczne takie jak stężenia immunoglobuliny stymulującej tarczycę (ang. Thyroid-Stimulating Immunoglobulin, TSI) są, w codziennej praktyce klinicznej, o wiele rzadziej stosowane z racji m.in. ich ceny czy ograniczonej dostępności.

Należy sobie zdawać, że przypadkowo stwierdzone podwyższone miano jednego lub więcej przeciwciał przeciwtarczycowych nie musi świadczyć o obecności choroby gruczołu tarczowego. Na zwiększenie miana w surowicy krwi określonych przeciwciał wpływ może mieć wiele czynników, w tym m.in.:

• wiek – częściej stwierdza się podwyższone miano przeciwciał u osób starszych, niż młodych
• płeć – częściej stwierdza się podwyższone miano przeciwciał u kobiet, niż u mężczyzn
• choroby towarzyszące – częściej stwierdza się podwyższone miano przeciwciał u osób obciążonych innymi chorobami autoimmunizacyjnymi takimi jak cukrzyca typu 1
• czynniki genetyczne – badania pokazują, że rozwój chorób autoimmunizacyjnych tarczycy i zwiększenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych częściej ma miejsce u osób posiadających określone warianty poszczególnych genów układu odpornościowego (HLA DR3, CTLA4)

Przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie tarczycowej (anty-TPO)

Przeciwciała anty-TPO można uznać za podstawowy marker autoimmunizacyjny w diagnostyce chorób tarczycy. Enzym tyreoperoksydaza tarczycowa, przeciwko której skierowana jest odpowiedź i reakcja zapalna ze strony układu odpornościowego, odpowiada w warunkach prawidłowych, za utlenianie trafiających z krwią do gruczołu tarczowego jonów jodkowych i ich wbudowywanie do reszt tyrozynowych znajdującej się w świetle pęcherzyków tarczycowych tyreoglobuliny. Tyreoperoksydaza tarczycowa jest enzymem transbłonowym zlokalizowanym po wewnętrznej stronie błony komórkowej tyreocyta. Tyreocyty z kolei tworzą okrągłe pęcherzyki tarczycowe będące miejscem produkcji i magazynowania hormonów tarczycy.  Z uwagi na ‘’’schowanie’’ i ekspresję tyreoperoksydazy wewnątrz pęcherzyków tarczycowych do ekspozycji tego białka, jego kontaktu z komórkami układu odpornościowego i wytworzenia skierowanej przeciwko niemu odpowiedzi układu odpornościowego (w postaci produkcji przeciwciał) dochodzi najczęściej w momencie uszkodzenia i zniszczenia komórek gruczołu tarczowego. Mechanizm ten nie jest jednak, na dzień dzisiejszy, całkowicie poznany. Dla przykładu zwiększona częstość występowania przeciwciał przeciwtarczycowych u osób starszych może być, po części, efektem nagromadzonych, wraz z upływem lat, urazów i schorzeń, które w swoim przebiegu doprowadziły do zniszczenia określonej liczby komórek tarczycy i ekspozycji w ten sposób ich antygenów.

Szacuje się, że wysokie miano przeciwciał anty-TPO występuje u nawet ponad 80% osób z rozpoznaną chorobą Hashmimoto czy chorobą Gravesa-Basedowa. Z powodu m.in. tak często obserwowanego współwystępowania przeciwciał anty-TPO w tych jednostkach chorobowych, podejrzewa się, że mogą mieć one wspólną, nie do końca jeszcze poznaną, autoimmunizacyjną etiologię.

Niestety przeciwciała anty-TPO nie są najlepszym markerem służącym do monitorowania przebiegu i leczenia chorób tarczycy. Nawet pomimo odpowiednio wcześnie włączonego leczenia podwyższone miano przeciwciał anty-TPO nierzadko obserwuje się jeszcze przez długi czas w trakcie terapii. Wynika to m.in. z ich dość długiego okresu półtrwania oraz z faktu, że w przebiegu choroby Hashimoto stosuje się odpowiednią suplementację hormonów tarczycowych, a nie leczenie przeciwzapalne, które ograniczyłoby produkcję przeciwciał. Z kolei w chorobie Gravesa-Basedowa zastosowanie w ocenia leczenia, znajdują inne markery immunologiczne.

Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg)

Przeciwciała anty-Tg w codziennej praktyce klinicznej nie znajdują aż takiego szerokie zastosowania jak przeciwciała anty-TPO. Szacuje się, że przeciwciała anty-Tg występują nawet u ponad 50% chorych z rozpoznaną chorobą Hashimoto czy chorobą Gravesa-Basedowa. Dodatkowo mogą być one dodatnie, podobnie jak przeciwciała anty-TPO, u osób starszych. Największe znaczenie przeciwciała anty-Tg odgrywają w przypadku pacjentów leczonych i monitorowanych z powodu tzw. zróżnicowanego raka tarczycy, czyli raka pęcherzykowego i brodawkowatego tarczycy. W tych przypadkach dodatnie miano przeciwciał anty-Tg stanowi dodatkowy marker pomocny w ocenie przebiegu i monitorowania choroby u pacjentów pozostających w obserwacji – stopniowo narastające, bądź stale utrzymujące się na wysokim poziomie, stężenie przeciwciała anty-Tg, może w takich przypadkach świadczyć, po wykonaniu dodatkowych badań obrazowych, o niekompletnym wyleczeniu choroby nowotworowej.

Przeciwciało przeciwko receptorowi dla TSH (anty-TSHR)

Przeciwciała przeciwko receptorowi dla TSH (anty-TSHR, TRAb, TRAk) odgrywa kluczową rolę w etiopatogenezie i rozwoju choroby Gravesa-Basedowa. Szacuje się, że dodatnie miano przeciwciał anty-TSHR stwierdza się u ponad 90% chorych z rozpoznaną chorobą Gravesa-Basedowa i u około 10% ze stwierdzoną chorobą Hashimoto. Do pojawienia się dodatniego miana tego przeciwciała w surowicy krwi pacjenta nie jest niezbędne uprzednie uszkodzenie tkanek i ekspozycja antygenu dla komórek układu odpornościowego – dokładny mechanizm prowadzący do indukcji produkcji przeciwciał anty-TSHR wciąż jest badany. Biologiczna rola przeciwciał anty-TSHR polega na ich łączeniu się z receptorami dla TSH obecnymi na komórkach gruczołu tarczowego – połączenie takie aktywuje przekazanie sygnału do wnętrza komórki, co prowadzi do wzmożonej syntezy wolnych hormonów tarczycy. Wszystko to prowadzi ostatecznie do rozwoju objawów jawnej nadczynności tarczycy. Dodatkowo okazuje się, że także tkanki miękkie oczodołu wykazują ekspresję antygenów, z którymi mogą łączyć się te przeciwciała – efektem tego jest obserwowana nierzadko w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa tzw. orbitopatia tarczycowa, która jest skutkiem aktywnego procesu zapalnego toczącego się w okolicy gałek ocznych i mięśni okoruchowych – jej konsekwencją są najczęściej m.in. zaburzenia widzenia pod postacią dwojenia się obrazu oraz ból gałek ocznych.

Przeciwciało przeciwko receptorowi dla TSH służy, w praktyce klinicznej, poza potwierdzeniem rozpoznania, jako marker odpowiedzi na zastosowane w przebiegu choroby Gravesa-basedowa leczenie. Oceniając stężenie tego przeciwciała w określonych punktach czasowych, po włączeniu leczenia farmakologicznego, można wstępnie oszacować szansę na uzyskanie remisji. Dla przykładu utrzymujące się stale, od początku leczenia, wysokie stężenia przeciwciał anty-TSHR mogą zwiastować konieczność zmiany leczenia (np. zastosowania leczenia jodem promieniotwórczym w osłonie steroidowej lub przeprowadzenia zabiegu operacyjnego).

Immunoglobulina stymulująca tarczycę (TSI)

Oznaczenie immunoglobuliny stymulującej pracę tarczycy (TSI) jest nowoczesną metodą pomagającą ustalić rozpoznanie choroby Gravesa-Basedowa, szczególnie w przypadkach niejednoznacznych i budzących wątpliwości. Dostępne w wielu laboratoriach oznaczenia przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH (anty-TSHR), w związku z zastosowaną techniką diagnostyczną, mierzą stężenie zarówno frakcji blokujących, nieaktywnych biologicznie przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH (tzw. z ang. thyrotropin-binding inhibitory immunoglobulin ,TBII), jak i immunoglobuliny stymulującej pracę tarczycy, czyli właśnie TSI. Oznaczenie jedynie stężenia TSI może pomóc, w takich przypadkach, postawić odpowiednią diagnozę i wdrożyć właściwe leczenie.

Bibliografia

1. Eleonore Fröhlich and Richard Wahl Thyroid Autoimmunity: Role of Anti-thyroid Antibodies in Thyroid and Extra-Thyroidal Diseases Front Immunol. 2017; 8: 521. Published online 2017 May 9.
2. Hyemi Kwon, Won Gu Kim, Eun Kyung Jang Mijin Kim, Suyeon Park, Min Ji Jeon, Tae Yong Kim, Jin-Sook Ryu, Young Kee Shong Won Bae Kim Usefulness of Measuring Thyroid Stimulating Antibody at the Time of Antithyroid Drug Withdrawal for Predicting Relapse of Graves Disease Endocrinol Metab (Seoul). 2016 Jun; 31(2): 300–310.
3. Fröhlich E, Wahl R Thyroid Autoimmunity: Role of Anti-thyroid Antibodies in Thyroid and Extra-Thyroidal Diseases. Front Immunol. 2017 May 9;8:521.
4. Susan Hutfless, Peter Matos, Monica V. Talor, Patrizio Caturegli, Noel R. Rose Significance of Prediagnostic Thyroid Antibodies in Women with Autoimmune Thyroid Disease J Clin Endocrinol Metab. 2011 Sep; 96(9): E1466–E1471.
5. Jia Liu, Yan Duan, Jing Fu, Guang Wang Association Between Thyroid Hormones, Thyroid Antibodies, and Cardiometabolic Factors in Non-Obese Individuals With Normal Thyroid Function Front Endocrinol (Lausanne). 2018; 9: 130.
6. M. A. Iddah, B. N. Macharia Autoimmune Thyroid Disorders ISRN Endocrinol. 2013; 2013: 509764.