Tarczyca - budowa, położenie i funkcje

Spis treści

Tarczyca jest narządem pełniącym funkcję wewnątrzwydzielniczą – oznacza to, że produkuje ona substancje nazywane hormonami, które mają zdolność regulowania wielu zachodzących w organizmie procesów takich jak m.in. metabolizm czy termoregulacja. Hormony uwalniane są do układu krwionośnego i drogą naczyń krwionośnych transportowane do narządów docelowych – z tego powodu tarczyca nazywana jest narządem dokrewnym.

Budowa anatomiczna i położenie tarczycy

Tarczyca jest nieparzystym gruczołem, który znajduje się w przednio-dolnej części szyi, poniżej krtani. Rozpościera się mniej więcej od połowy wysokości chrząstki tarczowatej aż po piątą chrząstkę budującą tchawicę. Jej masa waha się przeciętnie od 30 do 60 g.

Tarczyca zasadniczo zbudowana jest z dwóch płatów, prawego i lewego, oraz łączącej je węziny – dodatkowo u niektórych osób obecny być może jeszcze jeden, szczątkowy płat nazywany piramidowym. Płat piramidowy stanowi pozostałość tzw. przewodu tarczowo-językowego, z którego w trakcie życia płodowego rozwija się tarczyca.
Tarczycy towarzyszą gruczoły przytarczyczne zwane przytarczycami. Są to niewielkich rozmiarów gruczoły, których liczba waha się od 1 do 8, jednak u większości osób wynosi 4. Tworzą one pary zlokalizowane przy dolnym oraz górnym biegunie tarczycy. Przytarczyce są odpowiedzialne przede wszystkim za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie przy pomocy wytwarzanego w nich parathormonu.

Tarczyca jest narządem bardzo dobrze unaczynionym, co jest charakterystyczną cechą narządów o bogatej aktywności metabolicznej. W krew tętniczą tarczyca zaopatrywana jest przez tętnicę tarczową górną, dolną oraz najniższą – natomiast krew żylna odprowadzana jest z narządu trzema odpowiadającymi im żyłami.

Budowa histologiczna oraz funkcja tarczycy

Histologia jest nauką zajmującą się budową mikroskopową organizmu, a więc skupia się głównie na budowie komórek oraz tkanek. Tkankami nazywamy skupiska komórek o określonej funkcji i podobnej budowie. Na podstawie typowych cech morfologicznych oraz czynnościowych tych komórek wyróżnić można cztery rodzaje tworzonych przez nie tkanek:

tkanka mięśniowa
tkanka nabłonkowa
tkanka nerwowa
tkanka łączna i podporowa

Komórki, które tworzą rusztowanie danej tkanki, nazywamy zrębem, natomiast te, które pełnią określone funkcje tworzą jej miąższ. Z tkanek zbudowane są wszystkie narządy ludzkiego organizmu.

Tarczyca otoczona jest dwuwarstwową torebką zbudowaną z tkanki łącznej. Warstwa zewnętrzna tworzy powłokę wokół tarczycy oraz towarzyszących jej gruczołów przytarczycznych, natomiast wewnętrzna wnika głęboko w miąższ tarczycy tworząc swoiste rusztowanie dla pozostałych komórek gruczołu.

Miąższ tarczycy współtworzony jest przez dwa rodzaje komórek:

komórki pęcherzykowe, które stanowią główną masę gruczołu
komórki przypęcherzykowe, nazywane także komórkami C

Komórki pęcherzykowe otoczone są ścianką zbudowaną przez nabłonek płaski lub sześcienny – zależy to od aktualnej aktywności wydzielniczej gruczołu. Pęcherzyki te są właściwym miejscem produkcji oraz magazynowania hormonów tarczycy: trijodotyroniny (T-3) oraz tyroksyny (T-4), do syntezy których niezbędny jest jod. Zalecane dzienne spożycie jodu wynosi 150 ug w przypadku osób dorosłych oraz 250 ug dla kobiet ciężarnych – niedobory jodu będą bowiem uniemożliwiać syntezę właściwych ilości hormonów, co z kolei doprowadzi do rozwoju objawów niedoczynności tarczycy. Oznacza to, że przy przeciętnej dobowej podaży jodu wynoszącej 100 ug, kobieta w ciąży powinna suplementować 150ug jodu w postaci jodku potasu.

Trijodotyronina jest najbardziej aktywnym metabolicznie hormonem tarczycy, który powstaje przez usunięcie atomu jodu z cząsteczki tyroksyny w procesie tzw. odjodowania. Z takiego punktu widzenia tyroksynę należałoby uznać za prohormon, czyli związek będący pierwotną formą hormonu. Hormony tarczycy stymulują procesy metaboliczne organizmu pobudzając zużycie energii oraz przemianę materii,a także odpowiadają za prawidłowy przebieg wzrastania i rozwoju psychofizycznego młodych organizmów – szczególnie podkreśla się tutaj rolę hormonów tarczycy w kształtowaniu się układu nerwowego.

Komórkom pęcherzykowym towarzyszą komórki przypęcherzykowe, nazywane także – jak wcześniej wspomniano – komórkami C. Znajdują się one na obwodzie komórek pęcherzykowych oraz pomiędzy nimi. Komórki C posiadają także zdolność syntetyzowania hormonów: kalcytoniny, somatostatyny oraz serotoniny. Kalcytonina wraz z parathormonem oraz aktywną formą witaminy D – kalcytriolem – bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Somatostatyna odpowiada za zahamowanie produkcji hormonu wzrostu oraz insuliny. Natomiast serotonina, która bywa potocznie nazywana hormonem szczęścia, bierze udział w regulacji snu, apetytu czy aktywności seksualnej.

Regulacja pracy tarczycy

Aktywność wydzielnicza tarczycy regulowana jest przez zmiany stężeń TSH, czyli hormonu tyreotropowego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego przez układ podwzgórze-przysadka – najogólniej oznacza to, że wysokie stężenia TSH pobudzają tarczycę do syntezy hormonów natomiast niskie hamują ten proces. W warunkach prawidłowych stężenie TSH u zdrowych dorosłych mieści się w granicach 0,4 -4,0 mIU/l – przy czym wartości te mogą się nieznacznie różnić w zależności od sprzętu i metody oznaczania w danym laboratorium. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego u kobiet ciężarnych górna granica stężenia TSH nie powinna jednak przekraczać 2,5 mIU/l w każdym trymestrze ciąży. Właściwy poziom TSH odpowiada w organizmie za stan tzw. eutyreozy, czyli prawidłowe stężenie hormonów tarczycy, co warunkuje z kolei równowagę w obrębie regulowanych przez nie procesów.

Ponadto aktywność gruczołu regulowana jest także przez pobudzenie układu współczulnego, co ma istotne znaczenie w warunkach reakcji obronnych organizmu, kiedy to konieczne jest jego pobudzenie oraz mobilizacja.

Bibliografia