Aktywność fizyczna jest niezwykle ważnym aspektem zachowań prozdrowotnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. WHO – World Health Organization) każdego dnia należy poświęcać na aktywność fizyczną przynajmniej 30 minut. Aktywność fizyczna ta definiowana jest jako dowolna forma ruchu, w której to wydatek energii przekracza poziomy energii spoczynkowej, a więc zalicza się tu tzw. aktywność rekreacyjną ( a więc większość dyscyplin sportowych, również taniec) oraz zawodowe uprawianie sportu.

Zalecenia te dotyczą ogółu populacji – są jednak takie zaburzenia, które dodatkowo wpływają niekorzystnie na stan zdrowia chorego oraz przyczyniają się do zwiększonego ryzyka rozwoju powikłań w postaci nadwagi i otyłości. Wśród zaburzeń niekorzystnie wpływających na metabolizm chorych znajdują się te związane z nieprawidłową funkcją gruczołu tarczowego. Odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny u osób z zaburzeniem funkcji tarczycy odgrywa bardzo istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi powikłań wynikających z zachwiania równowagi procesów metabolicznych organizmu.

Choroby tarczycy a metabolizm

Hormony produkowane przez gruczoł tarczowy wykazują tzw. aktywność plejotropową, co oznacza, że wykazują działanie wielokierunkowe i mają wpływ na funkcjonowanie wielu układów narządowych ludzkiego organizmu. Ich bardzo ważną rolą jest udział w regulacji procesów metabolicznych i termogenetycznych ustroju.

Właściwy poziom hormonów tarczycy warunkuje odpowiednie tempo przemian metabolicznych oraz równowagę pomiędzy spalaniem, a magazynowaniem zasobów energetycznych m.in. w postaci odkładania tkanki tłuszczowej czy gromadzenia zapasów glikogenu (związek powstały z wielokrotnie połączonych cząsteczek glukozy i odkładany głównie w wątrobie stanowiący rezerwę energetyczną). W ten sposób hormony tarczycy mają wpływ na utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Wpływ aktywności fizycznej na stężenie hormonów tarczycy

Wysiłek fizyczny wpływa na stężenie hormonów tarczycy i zasadniczo prowadzi do spadku ich poziomu w organizmie. To, jak znaczny jest to spadek i jak długo będzie się utrzymywał, zależy przede wszystkim od intensywności wysiłku, ale też od wieku i płci sportowca. Warto też pamiętać, że podczas wysiłku energia chemiczna wytworzona w procesach metabolicznych – a więc zależnych od hormonów tarczycy – przez komórki przetwarzana jest na energię mechaniczną pozwalającą na pracę poszczególnych mięśni.

Uważa się, że największy wpływ na obniżenie stężenia hormonów tarczycy mają wysiłki maksymalne i submaksymalne.

Wysiłek maksymalny definiujemy jako wysiłek, w którym to zapotrzebowanie na tlen jest równe indywidualnej wydolności aerobowej (VO_2max). Jest to parametr, który określa zdolność tkanek organizmu do pobierania dostarczanego tlenu i odzwierciedla pośrednio sprawność układu oddechowego oraz układu krążenia. Z kolei wysiłek submaksymalny jest to taka aktywność fizyczna, w której zapotrzebowanie na tlen jest mniejsze od VO_2max (wydolność aerobowa).

Taki rodzaj treningów doprowadza do zużycia hormonów tarczycowych wymagającego dłuższej regeneracji.

Podczas ćwiczeń fizycznych wydzielany jest także kortyzol, czyli tzw. „hormon stresu” uwalniany m.in. w sytuacjach zagrożenia typu „walcz i uciekaj”, który posiada jednocześnie wpływ na gospodarkę tarczycową. Kortyzol produkowany jest przez nadnercza w sytuacjach stresowych, a także w odpowiedzi na głód czy właśnie wysiłek fizyczny. Posiada on wielokierunkowe działania o charakterze mobilizującym, którego głównym celem jest przygotowanie organizmu do „obrony” – doprowadza m.in. do zwiększenia poziomu glukozy w organizmie, wzrostu ciśnienia tętniczego oraz spowolnienia procesów metabolicznych w celu maksymalnego gromadzenia energii.

Narażenie na przewlekłe stany stresowe lub zbyt intensywne treningi spowoduje zatem nadmierną produkcję kortyzolu, co doprowadzić może do wzmożonego gromadzenia tkanki tłuszczowej oraz jej dystrybucji w typowych miejscach takich jak brzuch, biodra, kark oraz twarz. Wynika to także z faktu, że nadmiar kortyzolu zaburza cykl insulinowo-glukozowy i powoduje wzrost zapotrzebowania na glukozę (gromadzenie energii do „walki”), co przejawia się potrzebą spożywania słodkich przekąsek. Ponadto, nadmiar kortyzolu spowalnia metabolizm zaburzając tym samym prawidłową pracę gruczołu tarczowego i syntezę wytwarzanych przez nią hormonów – poprzez ich niedobór – dodatkowo sprzyja zwiększeniu masy ciała. Okazuje się zatem, że narażenie na przetrenowanie może przynieść efekt odwrotny do zamierzonego i spowodować wzmożone odkładanie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza u osób z nieprawidłową funkcją tarczycy.

Kluczowe znaczenie dla utrzymania prawidłowych wartości hormonów produkowanych przez tarczycę ma obok odpowiednio dostosowanej aktywności fizycznej właściwa podaż kalorii, gdyż zbyt restrykcyjna dieta uniemożliwia prawidłowy przebieg syntezy hormonów.

Aktywność fizyczna u osób z chorobami tarczycy

Odpowiednio dobrany rodzaj aktywności fizycznej przy właściwym leczeniu podstawowej choroby gruczołu tarczowego oraz diecie może uchronić przed konsekwencjami zachwiania równowagi procesów metabolicznych organizmu zależnych od hormonów tarczycy.

Warto podkreślić, że w każdym przypadku decyzję o rozpoczęciu regularnej aktywności fizycznej należy wdrożyć po konsultacji z lekarzem, który oceni stan gospodarki hormonalnej tarczycy. Aktywność fizyczną powinno się rozpoczynać po uzyskaniu stanu eutyreozy, czyli prawidłowego stężenia tyroksyny i trijodotyroniny, gdyż wysiłek w warunkach zarówno nadmiaru jak i niedoboru tych hormonów może pociągnąć za sobą dalszą destabilizację pracy tarczycy oraz wynikające z tego powikłania.

W przypadku osób z niedoczynnością tarczycy problemem w rozpoczęciu ćwiczeń mogą być dolegliwości związane z bólami mięśni, uczuciem ich sztywności, nadmiernym zmęczeniem i sennością.

Kluczowe znaczenie ma dobór treningu dostosowanego indywidualnie do możliwości osoby chorej, który nie doprowadzi do nadmiernego obciążenia organizmu, wartościowa dieta o odpowiedniej dla płci i wieku kaloryczności oraz odpoczynek umożliwiający regenerację. Osobom z niedoczynnością tarczycy zaleca się rozsądne podejście do treningów maksymalnych i submaksymalnych.

Badania naukowe wykazały jednak, że w przypadku występowania niedoczynności tarczycy suplementacja hormonów oraz regularna aktywność fizyczna poprawiają funkcję gruczołu tarczowego – badaniem objęto w 2015 roku grupę 20 pacjentów z rozpoznaną niedoczynnością tarczycy i poddano ich trzymiesięcznej obserwacji. Okazało się, że w grupie ćwiczącej codziennie doszło do istotnej poprawy funkcji tarczycy i obniżenia poziomu tyreotropiny (TSH) w porównaniu do grupy, która nie wykonywała ćwiczeń fizycznych.

Warto dodać, że samo podwyższenie poziomu hormonu tyreotropowego (TSH) jak to ma miejsce w niedoczynności tarczycy jest niezależnym czynnikiem ryzyka rozwoju otyłości – wykazały to przeprowadzone w 2005 roku w Stanach Zjednoczonych w których obserwacją objęto ponad 4 tys. osób.

U osób z nadczynnością tarczycy wydolność organizmu jest obniżona ze względu na stale obecne obciążenie wynikające z nadmiaru hormonów tarczycowych.

Oznacza to, że zmniejsza się tolerancja ustroju na wysiłek. Zbyt intensywne ćwiczenia mogą u chorych z nadczynnością tarczycy powodować nadmierne obciążenie układu krążenia z przyspieszoną pracą serca.

Dodatkowo należy zauważyć, że niedobór hormonów tarczycowych wpływa na wagę ciała w sposób wielokierunkowy, w ten sposób utrudniając pozytywny wpływ właściwie dobranej aktywności fizycznej. Niedoczynność tarczycy, szczególnie niewyrównana (która to m.in. w związku z coraz szerszym dostępem pacjentów do badań diagnostycznych jest coraz rzadziej obserwowana) prowadzi do zaburzeń profilu lipidowego sprzyjających wzrostowi stężenia cholesterolu LDL (lipoproteina niskiej gęstości, z ang. low-density lipoprotein, powszechnie określana jako tzw. ’’zły’’ cholesterol), co w sposób pośredni wpływa na ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych, w tym nadwagi i otyłości. Z kolei konsekwencją głębokiego niedoboru hormonów tarczycy może być rozwój tzw. obrzęku śluzowatego. Jest to objaw występujący, najczęściej, w ciężkiej niedoczynności tarczycy, który związany jest ze skrajnym spowolnieniem metabolizmu występujących naturalnie w tkance podskórnej tzw. glikozaminoglikanów, czyli grupy związków chemicznych, które odpowiadają m.in. za elastyczność i uwodnienie powłok skórnych – ich nadmiar prowadzi do powstania twardych obrzęków, mogących utrudniać, w skrajnych przypadkach, pracę stawów. Jednym z groźniejszych, możliwych, powikłań ciężkiej niedoczynności tarczycy (które także wpływa na wzrost masy ciała) jest tzw. zatrucie wodne. Stan ten wynika z głębokiego niedoboru hormonów tarczycy, czego konsekwencją jest nieprawidłowa praca nerek i upośledzone wydalanie wody z organizmu – dochodzić może do rozwoju ciastowatych obrzęków i groźnych dla życia zaburzeń elektrolitowych. Z uwagi na powyższe, potencjalne, powikłania niewyrównanej niedoczynności tarczycy stan ten wymaga w pierwszej kolejności leczenie farmakologicznego prowadzącego do unormowania gospodarki hormonalnej ustroju – wysiłek fizyczny, w tym okresie, zwłaszcza ten o charakterze maksymalnym, powinien być w ograniczony do minimum, ponieważ może m.in. powodować nasilenie groźnych dla życia zaburzeń elektrolitowych. 

Nie należy także zapominać, że niedobór hormonów tarczycowych może wpływać, u pacjentów, na pogorszenie samopoczucia czy rozwój stanów o charakterze depresyjnym – są to dodatkowe czynniki, które utrudniają podjęcie odpowiednio dobranej i dostosowanej do aktualnego stanu zdrowia aktywności fizycznej. 

Bibliografia

1. A. Syrenicz „Zarys endokrynologii klinicznej”, wyd. Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Szczecin 2017.
2. A.Szczeklik „Interna Szczeklika”, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
3. Władysław Z. Traczyk „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, PZWL, Warszawa 2012 r.
4. A.Bansal „The effect of regular physical exercise on the thyroid function of treated hypothyroid patients: An interventional study at a tertiary care center in Bastar region of India” , Archives of Medicine and Science, Vol.#, Issue 2, p.244-246, 2015.
5. Small Differences in Thyroid Function May Be Important for Body Mass Index and the Occurrence of Obesity in the Population.” The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, Volume 90, Issue 7, 1 July 2005, Pages 4019–4024  
6. I Kostoglou-Athanassiou and K Ntalles Hypothyroidism – new aspects of an old disease Hippokratia. 2010 Apr-Jun; 14(2): 82–87.
7. Maja Udovcic, M.D., Raul Herrera Pena, M.D., Bhargavi Patham, M.D., Ph.D., Laila Tabatabai, M.D., and Abhishek Kansara, M.D., M.P.H. Hypothyroidism and the Heart Methodist Debakey Cardiovasc J. 2017 Apr-Jun; 13(2): 55–59.
8. Debmalya Sanyal and Moutusi Raychaudhuri Hypothyroidism and obesity: An intriguing link Indian J Endocrinol Metab. 2016 Jul-Aug; 20(4): 554–557.
9.  Sanjay Kalra and Sachin Kumar Khandelwal Why are our hypothyroid patients unhappy? Is tissue hypothyroidism the answer? Indian J Endocrinol Metab. 2011 Jul; 15(Suppl2): S95–S98.
10. Davis JD, Tremont G. Neuropsychiatric aspects of hypothyroidism and treatment reversibility. Minerva Endocrinol. 2007 Mar;32(1):49-65.