Wpływ klimakterium na nasze zdrowie i samopoczucie psychiczne

Współczesna kobieta pełni wiele ról oraz zadań społecznych. Przeciętny wiek życia polek wynosi około 80 lat. Pierwsze objawy przekwitania pojawiają się około 45-50 roku życia, co oznacza, że okres przed i pomenopauzalny przypada na 1/3 życia kobiety. Dlatego też, tak ważne jest, aby zapewnić jej możliwie jak największe komfort w tym wyjątkowym czasie. Działania mające na celu poprawę stanu zdrowia dojrzałych kobiet przyjmują nie tylko charakter indywidualny, ale także społeczny. Przyczynia się do tego efekt starzenia się społeczeństwa oraz fakt, iż kobiety żyją zazwyczaj dłużej niż mężczyźni.

Chociaż menopauza w pierwszej kolejności kojarzy nam się z takimi objawami, jak uderzenia gorąca, zlewające poty, czy też problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, warto wiedzieć, iż wywołuje ona także ogromny wpływ na zdrowie psychiczne i codzienne samopoczucie kobiety. W czasie klimakterium wiele kobiet zmaga się z rozdrażnieniem oraz chwiejnością nastroju. Badania naukowe, jak również obserwacje specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, zwracają uwagę na fakt, iż menopauza sprzyja rozwojowi zaburzeń nastroju (w tym depresji), które często maskowane są przez objawy stanowiące skutek zaburzeń hormonalnych. W opracowaniach naukowych wiele uwagi poświęca się także problemom ze snem, towarzyszącym niejednokrotnie kobietom w okresie klimakterium. Zarówno zaburzenia nastroju, jak i bezsenność oddziałują na siebie w sposób dwukierunkowy, albowiem niedobór snu może odpowiadać za nasilenie objawów depresji, a nawet rozwój zaburzeń lękowych. Natomiast, objawy związane z przebiegiem depresji mogą przyczyniać się do nasilenia objawów bezsenności, co w efekcie prowadzi do ogólnego pogorszenia stanu zdrowia kobiety, jak również obniżenia ogólnej satysfakcji z życia.

Menopauza a zaburzenia funkcji poznawczych

Zaburzenia poznawcze mogą obejmować zarówno funkcje naszej uwagi (w tym skłonność do szybkiej dekoncentracji oraz utrudnienia w obszarze przerzutności i podzielności uwagi), pamięci (związane zarówno z pamięcią operacyjną, jak i krótkotrwałą), funkcje wykonawcze (związane między innymi z planowaniem oraz abstrakcyjnym myśleniem), zaburzenia percepcji (np. trudności z rozpoznawaniem obiektu, problemy z identyfikowaniem obiektów jako całości, po prawidłowym rozpoznaniu i nazwaniu ich części składowych), jak i zaburzenia funkcji językowych (związane między innymi z trudnością w przypominaniu sobie słów lub nieumiejętnością budowania spójnych wypowiedzi).

Liczne doniesienia naukowe zwracają uwagę na fakt, że funkcje poznawcze ulegają pogorszeniu wraz z wiekiem człowieka. Wystąpienie pierwszych problemów z pamięcią oraz uwagą dla wielu kobiet ma początek w okresie menopauzy. Badania dowodzą, iż u pacjentek po menopauzie dochodzi do obniżenia zdolności poznawczych w zakresie czasu reakcji, szybkości psychomotorycznej oraz orientacji wzrokowo-przestrzennej. Istnieje wiele teorii naukowych, które próbują wyjaśnić związek między występowaniem zaburzeń poznawczych a menopauzą. Najczęściej rozważany jest wpływ gwałtownego spadku hormonów płciowych, w odniesieniu do neuroprotekcyjnej roli estrogenów oraz androgenów. Co ciekawe, naukowcy zwracają także uwagę na bezpośredni związek uderzeń gorąca (charakterystycznych dla okresu menopauzy) z funkcjami pamięci. Podczas uderzeń gorąca dochodzi do spadku przepływu krwi w obrębie hipokampu, co może wpływać na pogorszenie się funkcji pamięci. Zgodnie z niniejszą teorią, można wysunąć tezę, iż zmniejszenie przepływu krwi odpowiada za problemy z krótkotrwałą pamięcią słowną, których doświadcza wiele kobiet w okresie okołomenopauzalnym.

Ważną informację stanowi także fakt, iż do pogorszenia funkcjonowania kobiet w zakresie poznawczym przyczynia się depresja. Niniejsze zaburzenie nastroju wpływa nie tylko na zaburzenia pamięci, ale także na zmianę myślenia. Osoby dotknięte depresją najlepiej pamiętają i najczęściej przywołują wspomnienia negatywne, które potęgują stan obniżonego nastroju. Zgodnie z teorią Aarona Becka (amerykańskiego psychiatry), depresja stanowi wynik rozbieżności pomiędzy tym, co spostrzegamy, a tym co jest stanem obiektywnym. Zaburzenia nastroju są zatem konsekwencją nieracjonalnych schematów, pojawiających się pod postacią automatycznych myśli, które z kolei mają wpływ na interpretacje przeżywanych przez jednostkę zdarzeń.

Jak dbać o zdrowie psychiczne w okresie menopauzy?

Okres okołomenopauzalny jest początkiem procesu starzenia się organizmu kobiety. W tym czasie istotnie wzrasta ryzyko wystąpienia licznych zaburzeń stanu zdrowia, zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym. Dlatego też, tak ważne jest wprowadzenie prozdrowotnych nawyków do swojej codzienności. Zarówno codzienna aktywność fizyczna, właściwa higiena snu, jak i bogata w cenne składniki dieta, przyczyniają się do profilaktyki chorób o charakterze cywilizacyjnym (w tym cukrzycy typu 2). Co ciekawe, odpowiednio zbilansowany jadłospis (bogaty w witaminy z grupy B) może wpływać także na zminimalizowanie objawów zaburzeń poznawczych w okresie menopauzy. Witaminy z grupy B wiążą się bezpośrednio z prawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, w tym z funkcjonowaniem poznawczym. Okazuje się, że witamina B3 (znana również jako niacyna) może wpływać na zapobieganie osłabieniu pamięci, a nawet redukować uczucie rozdrażnienia i wpływać na poprawę koncentracji. Ponadto, badania naukowe dowodzą, że odpowiedni dowóz witamin z grupy B (w tym kwasu foliowego) wraz z codzienna dietą zmniejsza stężenie homocysteiny, której zbyt wysoki poziom może wpływać na zwiększenie ryzyka rozwoju demencji w przyszłości.

Warto także pamiętać, że niezwykle ważnym elementem dbania o zdrowie psychiczne, nie tylko w okresie menopauzy, jest unikanie nadużywania alkoholu oraz zaprzestanie palenia papierosów. Niezbędne jest także otrzymywanie wsparcia ze strony najbliższych, a zwłaszcza partnera. Badania naukowe wskazują, iż utrzymywanie dobrych relacji w związku istotnie koreluje zarówno z dobrym zdrowiem fizycznym, jak i psychicznym.

Kiedy warto skorzystać z pomocy psychologa?

Okres menopauzy to czas istotnych zmian w życiu kobiety. Dotyczą one zarówno jej ciała, psychiki, życia rodzinnego, jak i zawodowego. Dla wielu kobiet przekwitanie wyznacza początek starzenia się, co stanowi spore wyzwanie psychologiczne, zwłaszcza współcześnie, kiedy media kreują wizerunek kobiety idealnej, spełniającej się jako matka, kochanka i zaradna bizneswoman. Ten trudny czas może być przyczyną obniżonego nastroju, a nawet rozwoju depresji. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby zapewnić dojrzałym kobietom nie tylko dostęp do profesjonalnej opieki medycznej, ale także psychologicznej.

Konsultacji ze specjalistą warto zasięgnąć w przypadku, gdy:

• zmagamy się z lękiem dotyczącym zmian w ciele wywołanych przez menopauzę;
• trudno jest nam poradzić sobie z rozdrażnieniem oraz chwiejnością nastroju, które mogą stanowić objaw okresu klimakterium;
• od dłuższego czasu (około 2 tygodni) nieprzerwanie towarzyszy nam obniżony nastrój oraz nieuzasadnione (z medycznego punktu widzenia) zmęczenie fizyczne;
• dostrzegamy zmiany dotyczące czerpania satysfakcji z relacji seksualnej z partnerem, które mogą związane być z objawami charakterystycznymi dla przebiegu menopauzy;
• dostrzegamy pogorszenie funkcjonowania w zakresie poznawczym. Towarzyszą nam problemy z pamięcią oraz koncentracją;
• trudno jest nam poradzić sobie ze zmianą obowiązków rodzicielskich, wynikających z wkraczania dzieci w okres dorosłości;
• towarzyszą nam problemy ze snem, które nie ustępują mimo zastosowania odpowiedniej hormonalnej terapii zastępczej;
• zmagamy się z obniżonym poczuciem pewności siebie oraz atrakcyjności.
  

Podsumowanie

Od wielu lat na świecie obserwowane jest zjawisko starzenia się społeczeństwa. Co ważne, wydłużeniu ulega średnia długość życia kobiet. Dlatego też, ta właśnie grupa powinna zostać otoczona szczególna opieką, w kontekście planowania polityki zdrowotnej. U kobiet w wieku okołomenopauzalnym obserwuje się obniżenie funkcji poznawczych, które mogą związane być zarówno z zaburzeniami hormonalnymi (charakterystycznymi dla okresu klimakterium), jak i polimorfizmem genowym, czy też czynnikami środowiskowymi. W profilaktyce zdrowia psychicznego kobiet szczególną rolę odgrywają zachowania zdrowotne, w tym zrównoważona dieta bogata w witaminy z grupy B. Ogromne znaczenie posiada także zapewnienie dostępu do profesjonalnej opieki psychologicznej. Zastosowanie odpowiednich form wsparcia w dłuższej perspektywie jest w stanie zapewnić korzystny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne, a co za tym idzie przynieść korzyści społeczne i ekonomiczne.

Bibliografia

1. Bojar I, Gustaw-Rothenberg K, Owoc A. Zaburzenia funkcji poznawczych po menopauzie – problem ciągle aktualny. Przegląd Menopauzalny 2011; 1: 68–73;
2. Bojar I, Raczkiewicz D, Wdowiak A, Owoc A. The effect of prolactin and apolipoprotein E gene polymorphism on cognitive functions of menopausal women. Ginekol Pol. 2014, 85 (2), 131- 139;
3. Bojar I, Owoc A, Witczak M, Pięta B. Nasilenie objawów menopauzalnych a funkcje poznawcze oceniane baterią testów CNS-VS. Ginekologia Polska. 2015, 86, 765-773;
4. Bojar I, Wierzbińska-Stępniak A, Witczak M, [et al.]. Are cognitive func-tions in post-menopausal women related with the contents of macro- and micro-components in the diet?. Ann Agric Environ Med. 2015, 22 (1), 178-184;
5. Iwanowicz-Palus GJ, Stadnicka G, Bień A. Determinant factors of health in rural women in their perimenopausal period. Ann Agric Environ Med. 2013; 20: 96-100;
6. Markwitz-Grzyb N. Źródła wsparcia dla kobiety w rozwiązywaniu problemów wywołanych klimakterium, Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 197–202;
7. Pytasz U., Lewiński A.: Problemy żywieniowe kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Przegląd Menopauzalny 2004, 4, 26- 30;
8. Russo NF, Green BL. Kobiety a zdrowie psychiczne. W: Wojciszke B (red.). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na różnice Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. 2002; 303–353;
9. Stachoń AJ. Ocena odczuwania wybranych objawów w zależności od fazy klimakterium i charakteru menopauzy. Przegląd Menopauzalny. 2013;17;
10. Stępniak A, Kot K, Witczak M, Kondracka B, Bojar I. Spożycie witamin z grupy B a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie. Przegląd Menopauzalny 2013; 6: 464-471.