Kiedy mężczyzna dowiaduje się, że zostanie ojcem

Wiadomość o poczęciu dziecka, bez względu na okoliczności, niejednokrotnie przewraca codzienne życie pary do góry nogami. Świadomość tego, że za kilka miesięcy na świecie pojawi się nasz potomek może zarówno zdumiewać, uszczęśliwiać, jak i przerażać.

Mężczyźni dowiadujący się, że w niedalekiej przyszłości przywitają na świecie swoje dziecko, często doświadczają wszystkich z wyżej wymienionych emocji w jednej chwili. Ponadto, w ich świadomości dominować zaczyna jedna myśl „od tej pory moje życie nigdy nie będzie już takie samo”.

W przypadku znacznej części mężczyzn psychologowie obserwują pojawienie się niepokoju, rozterek i wątpliwości związanych przede wszystkim z poczuciem niekompetencji związanej z wykonywaniem roli ojca. (Taka sytuacja w większości przypadków ma miejsce podczas pierwszej ciąży partnerki). Co ciekawe, mężczyźni na wieść o tym, że już niedługo zostaną ojcami, ze zwielokrotnioną siłą zaczynają odczuwać presję społeczną, która związana jest z panującymi stereotypami na temat ojców.

Mimo przemian kulturowych nadal dominującym jest stereotyp mężczyzny, jako głowy rodziny, który powinien być synonimem stabilności emocjonalnej. Na skutek tego, niektórzy przedstawiciele płci męskiej mogą doświadczać poczucia zagubienia, niezrozumienia, zaniepokojenia, a nawet osamotnienia.

W głowie większości z nas mężczyzna oczekujący dziecka powinien otaczać szczególną opieką swoją partnerkę, stanowiąc dla niej opokę emocjonalną i zapewniając jej wszelkie możliwe wsparcie. Niemniej jednak czasem okazuje się, że w związku ze zbliżającą się zmianą życiową, mężczyzna zaczyna doświadczać nieprzyjemnych stanów emocjonalnych, których w obawie o komfort partnerki nie chce wyrażać. Taka sytuacja może nieść ze sobą poważne konsekwencje psychologiczne.

Proces „wylęgania ojca”

Jeśli przyjrzymy się parom, które spodziewają się przyjścia na świat swojego dziecka, w pierwszej chwili dostrzeżemy, że to kobieta przyjmuje na siebie większość obowiązków. Niemniej jednak, w tym miejscu nie powinniśmy zapominać o ogromnej roli, jaką odgrywa ojciec w tym szczególnym okresie.

Jak wspomniano w pierwszej części artykułu, zadaniem partnera jest przede wszystkim wspieranie partnerki na każdym etapie ciąży. Zdaniem psychologów, okazywanie przez mężczyzn bezwarunkowej opiekuńczości oraz szczególnej serdeczności, zbliża do siebie partnerów i niejednokrotnie wzmacnia ich dotychczasową miłość.

Analizując zjawisko „stawania się ojcem”, warto zwrócić uwagę na fakt, że wraz z rozwojem medycyny, mężczyźni coraz częściej i szybciej zdają sobie sprawę z tego, jakim wyjątkowym zdarzeniem jest poczęcie nowej istoty. Dzieje się tak przede wszystkim za sprawą możliwości uczestniczenia w badaniu USG, które przez psychologów opisywane jest jako zdarzenie przełomowe w kontekście kształtowania dalszych postaw tacierzyńskich.

To właśnie w momencie, w którym mężczyzna pierwszy raz widzi swojego potomka, zaczynają wzbierać w nim silne emocje, które napędzają go do podejmowania kolejnych działań, które mają na celu przede wszystkim zapewnienie poczucia bezpieczeństwa rodzinie.

Kolejnym ważnym etapem w procesie „wylęgania się” ojca jest uczestnictwo w szkole rodzenia, które przygotowuje parę między innymi do udziału w porodzie rodzinnym.

Zespół couvade – na czym polega, co to jest?

Chociaż porody rodzinne cieszą się popularnością w naszym kraju zaledwie od kilku dziesięcioleci, warto wiedzieć, że w wielu kulturach starożytnych rola ojca zarówno w czasie ciąży, jak i podczas samego porodu, upatrywana była jako niezwykle znacząca. Co ciekawe, w społeczeństwach pierwotnych rdzennych mieszkańców Ameryki, a także Południowo-Wschodniej Azji, obecność ojca podczas ciąży i porodu posiadała wymiar znacznie przekraczający pozytywne aspekty psychologiczne.

Niektóre z kultur po dzień dzisiejszy przestrzegają restrykcyjnych praktyk w okresie oczekiwania na dziecko. Te niecodzienne praktyki oraz zwyczaje w literaturze antropologicznej określane są mianem „couvade” (z języka francuskiego: wysiadywać, wylęgać). Zgodnie z niniejszą tradycją, przedstawiciele niektórych plemion pierwotnych po dziś dzień zobowiązani są do przestrzegania określonych nakazów oraz rytuałów, które obejmują między innymi: wstrzemięźliwość seksualną, przestrzeganie określonych zaleceń dietetycznych, zakaz zabijania zwierząt oraz kontaktu z krwią, unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego, a także konieczność składania określonych ofiar wyznawanym bogom.

Przedstawiciele wymienionych wyżej plemion odgrywali znaczącą rolą także podczas samego porodu, między innymi poprzez symulowanie bólów porodowych, a także krzyk, którego nadrzędnym celem było odstraszenie złych duchów, które mogły negatywnie wpłynąć na przebieg samego porodu.

Poprzez takie aktywne uczestnictwo mężczyzny w okresie ciąży oraz podczas porodu, możliwym miało stać się ograniczenie odczuwanego przez kobietę lęku, a także wyrażenie solidarności z nią. Podejmowanie przez przyszłego ojca ściśle określonych restrykcji, a także praktyk (niejednokrotnie o charakterze magicznym), miało natomiast zapewnić prawidłowy przebieg ciąży, szczęśliwy poród i prawidłowy rozwój dziecka.

Słowo ”couvade” posiada nie tylko znaczenie kulturowe, znajduje ono także swoje miejsce w nomenklaturze psychologicznej.

Analizując wyżej opisane zjawiska, antropologowie i psychologowie zaczęli poddawać obserwacji współczesnych mężczyzn, którzy coraz częściej i chętniej angażują się w czas przygotowań na przyjęcie dziecka. U niektórych z nich, dostrzegli oni wyodrębnienie się charakterystycznych objawów, które określi mianem syndromu kuwady.

Zespół couvade to zatem stan, który charakteryzuje się na tyle intensywnym zaangażowaniem emocjonalnym partnera w proces ciąży, które może doprowadzić do współodczuwania symptomów specyficznych dla niniejszego okresu.

Syndrom kuwady – objawy

Współcześni mężczyźni, pragnąc zmniejszyć odczuwany poziom napięcia oraz dyskomfortu psychicznego, coraz częściej angażują się w przeżycia partnerki w czasie ciąży, a tym samym dogłębnie wczuwają się zarówno w jej stan fizyczny, jak i psychologiczny.

Wówczas może dojść do rozwoju zespołu couvade, który możemy zaobserwować na podstawie niżej wymienionych objawów:

• Przyrost masy ciała;
• Odczuwanie „zachcianek”, obejmujących nieodpartą chęć spożywania określonych pokarmów;
• Labilność nastroju;
• Doświadczanie zwiększonej męczliwości oraz nadmiernej senności;
• Przejawianie trudności w utrzymywaniu koncentracji i uwagi;
• Odczuwanie dolegliwości bólowych w okolicach krzyża oraz brzucha;
• Doświadczanie zaburzenia snu;
• Odczuwanie zaburzeń czynności serca;
• Przejawianie wahania poziomu ciśnienia krwi;
• Doświadczanie nieuzasadnionego świądu skóry;
• Zgłaszanie dolegliwości trawiennych które mogą występować pod postacią nudności, a nawet wymiotów;
• Doświadczanie zwiększonego lub obniżonego łaknienia;
• Zwiększenie podatności na rozwój stanów zapalnych.

Co ciekawe, mężczyźni doświadczający objawów ze spektrum zespołu couvade częściej skarżą się na dolegliwości somatyczne, niż te związane z samopoczuciem psychicznym.

Warto wiedzieć, że objawy zespołu couvade możemy rozpoznać nie tylko na podstawie zgłaszanych przez mężczyznę dolegliwości, ale także na podstawie badań poziomu hormonów we krwi (ze szczególnym uwzględnieniem poziomu prolaktyny, która w przypadku zespołu couvade ulega podwyższeniu). Oprócz prolaktyny, w badaniach zwraca się także uwagę na poziom hormonów płciowych, w tym estradiolu oraz testosteronu, które w przypadku mężczyzn z objawami zespołu couvade ulegają obniżeniu.

Zespół couvade – częstość występowania

Zdaniem specjalistów, zespół wylęgania ojca charakterystyczny jest przede wszystkim dla współczesnych mieszkańców krajów zachodnich. Objawy niniejszego zespołu najczęściej nasilają się między 3 a 4 miesiącem ciąży, a także tuż przed samym porodem. Symptomy niniejszego zaburzenia są jednak na tyle umiarkowane, że mężczyźni rzadko zgłaszają się z nimi do lekarza. Co ważne, zespół couvade nie jest traktowany jako schorzenie w sensie medycznym. W związku z tym, ciężko jest określić ilu mężczyzn tak naprawdę odczuwa jego objawy, a także jakie czynniki sprzyjają jego rozwojowi.

Psychologowie dostrzegają, że zespół couvade w znacznej większości przypadków dotyczy mężczyzn, którzy oczekują na narodziny pierwszego dziecka. Co ciekawe, zwiększenie częstotliwości występowania objawów niniejszego zaburzenia nastąpiło wraz ze wzrostem popularności uczestnictwa mężczyzn w porodzie rodzinnym.

Zespół wylęgania ojca – konsekwencje

Mężczyzna doświadczający objawów ze spektrum syndromu kuwady jest w stanie dobrze zrozumieć samopoczucie swojej partnerki, a tym samym okazywać jej niezbędną troskę i zaangażowanie w proces przygotowań na przyjęcie dziecka. W literaturze psychologicznej znajdziemy bowiem opisy przypadków, zgodnie z którymi mężczyźni z rozpoznaniem zespołu kuwady, chętniej uczestniczą w badaniach, a także zajęciach szkoły rodzenia.

Mogą zdarzyć się sytuacje, w których na skutek doświadczania nieprzyjemnych objawów (między innymi takich jak uporczywe mdłości, czy też nadmierna senność) mężczyzna będzie mniej skory do przyjmowania na siebie części obowiązków domowych, co w efekcie może doprowadzić do napięć między partnerami.

Psychologowie częściej dostrzegają jednak, że występowanie u partnera objawów syndromu kuwady sprzyja pogłębieniu się więzi, a także większemu zaangażowaniu zarówno w proces ciąży, jak i opieki nad dzieckiem już po jego narodzinach.

Czy zespół kuwady trzeba leczyć?

Chociaż psychologowie coraz częściej obserwują niniejsze zjawisko, warto wiedzieć, że niewielu mężczyzn zgłasza się do lekarza na skutek doświadczania objawów charakterystycznych dla zespołu wylęgania ojca. Ze względu na niskie ryzyko wystąpienia poważnych konsekwencji, syndrom kuwady nie podlega konieczności leczenia.

Niemniej jednak, jeśli doświadczane objawy wpływają bezpośrednio na jakość życia partnerów, w takiej sytuacji warto zgłosić się na konsultację psychologiczną oraz/lub seksuologiczną. Kontakt ze specjalistą wskazany jest także wtedy, gdy mężczyzna na skutek zespołu couvade doświadcza istotnego obniżenia samopoczucia w aspekcie somatycznym.

Podsumowanie

Syndrom couvade to zjawisko polegające na doświadczaniu przez mężczyzn, oczekujących na narodziny dziecka, objawów charakterystycznych dla okresu ciąży. Dzieje się tak najczęściej na skutek pogłębionej empatii oraz wysokiego stopnia zaangażowania w proces przygotowań na przyjęcie dziecka. Czasem emocje z tym związane są na tyle silne dla mężczyzny, że na skutek niemożności poradzenia sobie z nimi na świadomym poziomie, przyjmują postać opisanych wyżej somatyzacji (uporczywych mdłości, poczucia nadmiernego zmęczenia, czy też senności). Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, syndrom Kuwady nie wywiera poważnych konsekwencji zarówno w kontekście zdrowia psychicznego mężczyzn, jak i ich życia rodzinnego. Dlatego też, w większości przypadków nie wymaga on leczenia. Niemniej jednak, warto zasięgnąć opinii psychologa, endokrynologa, czy też ginekologa prowadzącego ciąże, jeśli doświadczane przez mężczyznę objawy w znacznym stopniu pogarszają jakość życia partnerów.

Bibliografia

1. Bielawska-Batorowicz E. (2005), Rozwój więzi z dzieckiem w okresie ciąży u matek i ojców [w:] E. Bielawska-Batorowicz (red.), Psychologiczne aspekty prokreacji, Katowice;
2. Bielawska-Batorowicz E. (1999). Psychologia prokreacji jako dziedzina badań i obszar praktycznej działalności psychologa. Przegląd Psychologiczny 42 (1-2): 221-239;
3. Baran S. (2004), Ojcostwo od poczęcia [w:] H. Cudak (red.), Rocznik Pedagogiki Rodziny, tom VII, Piotrków Trybunalski;
4. Dąbrowska – Wnuk M. (2013). Przywiązania rodziców do swego dziecka w prenatalnym okresie jego życia [w:] A. Żywczok (red.), Miłość – akt preferencji duchowości człowieka. Studium bliskości uczuciowej, 103-119. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”;
5. Dąbrowska – Wnuk M. (2014). Uwarunkowania więzi emocjonalnej między rodzicami a ich prenatalnym dzieckiem [w:] A. Żywczok (red.), Znajomość. Koleżeństwo. Przyjaźń. Dynamizm ewoluowania więzi emocjonalnej, 23-39. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”;
6. Dąbrowska – Wnuk M. (2015). The man – a future father – in search of new identity [w:] M. Szyszka, Ł. Tomczyk, V. Gulevska, D. Petrovski (red.), Modern social and educational challenges and phenomena. Polish and Macedonian perspective, 285-298. Cracow-Bitola: Pedagogical University of Cracow, Department of Social Pedagogy and Andragogy;
7. Kornas-Biela D. (2009). Pedagogika prenatalna, nowy obszar nauk o wychowaniu. Lublin: Wydawnictwo KUL;
8. Kurcbart A. (2011). Psychologiczny obraz ojca w biegu życia. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA;
9. Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006). Mężczyzna polski. Psychospołeczne czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku;
10. Liberska H. (2014). Rozwój rodziny i rozwój w rodzinie [w:] I. Janicka, H. Liberska (red.), Psychologia rodziny, 221-240. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA;
11. Mandal, E. (2006). Emocje kobiet i mężczyzn różnice i podobieństwa w aspekcie rozwojowym. Psychologia Rozwojowa, 10(3): 23-34;
12. Nesterowicz-Wyborska J. (2011). Jak badać ojcostwo, czyli o potrzebie (re)konceptualizacji pojęcia ojcowskiego zaangażowania [w]: H. Liberska, A. Malina (red.), Wybrane problemy współczesnych małżeństw i rodzin, 137-148. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA;
13. Wojaczek M. (2011). Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red.), Ciąża czy stan błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne. Kraków: Wydawnictwo Impuls.