Najważniejsze informacje na temat przebiegu schizofrenii u kobiet

Zgodnie z najnowszymi danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), z problemem schizofrenii mogą zmagać się 24 miliony osób na całym świecie. Niniejsze zaburzenie jest jednym z najczęstszych, a zarazem najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, które w różnym stopniu może wpływać na zaburzenie sprawności psychospołecznej jednostki.

Rozpoznanie schizofrenii (stawiane przez lekarza psychiatrę) odbywa się przy zastosowaniu współczesnych kryteriów diagnostycznych: DSM V – zawartych w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych, opracowanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, oraz ICD-10 – zawartych w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, opracowanej przez Światowa Organizację Zdrowia. Oba te systemy klasyfikacyjne ujmują objawy ośmiu wymiarów schizofrenii, na które składają się: urojenia, halucynacje, dezorganizacja mowy, objawy negatywne, zaburzenia funkcji poznawczych, nieprawidłowe zachowania psychoruchowe, mania oraz depresja.

Zgodnie z systemem klasyfikacyjnym ICD-11, aby postawić u pacjenta rozpoznanie schizofrenii, konieczne jest stwierdzenie u niego wstępowania przynajmniej 1 z przedstawionych poniżej objawów:

• Doświadczanie urojeń o charakterze prześladowczym lub ksobnym (odnoszącym do siebie)
• Doświadczanie omamów słuchowych, które przyjmują formę głosów dyskutujących (mówiących o pacjencie w trzeciej osobie oraz komentujących jego zachowanie);
• Doświadczanie pseudoomamów słuchowych (pochodzących z dowolnej części ciała);
• Doświadczanie urojeń o absurdalnym oraz/lub nietypowym charakterze;
• Doświadczanie uwidocznienia myśli, przesyłania myśli oraz/lub ugłośnienia myśli.

Jeżeli u pacjenta nie stwierdza się żadnego z wymienionych wyżej objawów, w celu rozpoznania schizofrenii konieczne jest wyodrębnienie u niego przynajmniej dwóch z niżej wymienionych:

• Współwystępowanie urojeń oraz omamów, które nie spełniają kryteriów wyżej wymienionych urojeń i omamów, a także/lub występowanie myśli nadwartościowych;
• Przejawianie objawów katatonicznych;
• Przejawianie objawów negatywnych, na które składają się: uogólniona apatia, alogia (zubożona mowa), zobojętnienie emocjonalne, a także wycofanie społeczne;
• Doświadczanie zakłóceń toku myślenia oraz mowy, które przejawiają się pod postacią rozkojarzenia, nienaturalnych przerw, stosowania niezrozumiałych neologizmów, a także uporczywych wtrąceń w tok myślenia.

Teoria wyjaśniająca mechanizm powstawania schizofrenii zakłada współwystępowanie czynników o charakterze genetycznym oraz środowiskowym. W świetle współczesnych badań możemy stwierdzić, iż dziedziczymy predyspozycję genetyczną do rozwoju choroby, niemniej jednak za wyzwolenie objawów schizofrenii odpowiadają niekorzystne czynniki środowiskowe.

Specjaliści z dziedziny biochemii wyjaśniają, że w przypadku pacjentów ze schizofrenią rozpoznać można zaburzenia w obrębie funkcjonowania trzech istotnych układów neuroprzekaźnictwa, są to: układ serotoninergiczny, układ dopaminergiczny oraz układ glutaminergiczny. Wśród środowiskowych czynników ryzyka zachorowania na schizofrenię wymienia się natomiast zażywanie substancji o działaniu psychoaktywnym (ze szczególnym uwzględnieniem kanabinoli oraz stymulantów). Naukowcy są zdania, iż zażywanie kanabinoli jest jednym z czynników ryzyka zachorowania na schizofrenię. Zgodnie z aktualnym stanem badań, regularne zażywanie ich w okresie adolescencji, aż 2-krotnie zwiększa ryzyko rozwoju objawów schizofrenii w przyszłości.

Przyglądając się przyczynom schizofrenii należy uwzględnić także czynniki społeczne. Badania dowodzą, iż zwiększone ryzyko rozwoju objawów choroby dotyczy osób zamieszkujących duże ośrodki miejskie. Ponadto, niezwykle istotny okazuje się udział stresu w życiu jednostki. Specjaliści z zakresu zdrowia potwierdzają, iż osoby narażone na intensywny stres w środowisku rodzinnym są bardziej narażone na zachorowanie. W tym miejscu warto przyjrzeć się także neurorozwojowej koncepcji schizofrenii, zgodnie z którą do rozwoju choroby przyczyniają się zaburzenia prawidłowego rozwoju mózgu w okresie płodowym oraz okołourodzeniowym. Dodatkowo, za jedne z przyczyn rozwoju schizofrenii uznaje się także doświadczenie zakażeń bakteryjnych i wirusowych w okresie ciąży (ze szczególnym uwzględnieniem II i częściowo III trymestru). W etiopatogenezie zaburzenia wyróżnia się także inne powikłania ciążowe, w tym: cukrzycę, konflikt serologiczny, niską masę urodzeniową noworodka, przedwczesny poród, doświadczanie krwawień w czasie ciąży.

Przebieg schizofrenii jest inny w przypadku kobiet niż u mężczyzn. Objawy zaburzenia pojawiają się u kobiet w późniejszym wieku. Ponadto, przebieg choroby i intensywność doświadczanych objawów jest w przypadku kobiet łagodniejsza. Dlatego też, pacjentki rzadziej poddawane są leczeniu szpitalnemu, a ponadto odznaczają się lepszym funkcjonowaniem społecznym, częściej zawierają związki małżeńskie i wydają na świat potomstwo.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat schizofrenii, zapoznaj się z artykułem SCHIZOFRENIA – CO TO JEST, PRZYCZYNY, OBJAWY, PRZEBIEG, LECZENIE.

Seksualność kobiet chorujących na schizofrenię

Zarówno przebieg faz procesu socjalizacji, jak i rozwoju seksualnego, w znacznej mierze uzależniony jest od struktury osobowości jednostki, a także jej emocji, postaw, systemu wartości oraz inteligencji. Podczas fazy inicjowania kontaktów seksualnych, ważne jest przejawianie umiejętności współdziałania oraz współpracy z innymi ludźmi. Ponadto, istotne jest, aby jednostka przejawiała pozytywny stosunek do samej siebie, a także innych. Okazuje się, iż w kontekście życia seksualnego, znamienny wpływ na rozwój zróżnicowanych zaburzeń seksualnych wywiera zjawisko stygmatyzacji, które dotyczy zwłaszcza tych osób, u których rozpoznano schizofrenię. Mimo przybierającej na sile edukacji społeczeństwa, wciąż powszechne są negatywne stereotypy na temat chorób psychicznych, które wzbudzają uogólniony dystans społeczny. Dotyczy to zwłaszcza tych osób, które poddawane były leczeniu na oddziałach szpitalnych. Odbycie hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym wpływa nie tylko na postrzeganie jednostki przez społeczeństwo, ale przede wszystkim na obraz samego siebie. Wiele kobiet, które wymagają intensywnego leczenia objawów schizofrenii zmaga się z obniżonym poczuciem własnej wartości, co przekłada się także na ich kontakty matrymonialne.

W świetle współczesnych badań oraz obserwacji naukowych, niektóre osoby z rozpoznaniem schizofrenii (a zwłaszcza kobiety) – pomimo obniżonych potrzeb seksualnych – są skłonne do utrzymywania licznych kontaktów fizycznych, nawet z wieloma partnerami. W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż dotyczy to tej grupy pacjentek, które nie poddają się systematycznej terapii oraz leczeniu farmakologicznemu. Co więcej, to nie kobiety są inicjatorkami tych kontaktów i w wielu przypadkach ulegają one namowom mężczyzn. Dzieje się tak z powodu obniżonej uczuciowości, co jest jednym z objawów nieleczonej choroby.

Na życie seksualne pacjentek leczących się z powodu schizofrenii w znacznej mierze wpływają także stosowane środki farmakologiczne.

Wśród powszechnych skutków ubocznych związanych z przyjmowaniem leków psychotropowych wyróżnia się:

• Wyraźnie zmniejszone zainteresowanie sferą życia seksualnego;
• Suchość pochwy;
• Trudności z osiągnięciem satysfakcji wynikającej z kontaktów seksualnych;
• Obniżenie libido.

Wśród innych możliwych skutków ubocznych związanych z leczeniem objawów schizofrenii wymienia się także:

• mlekotok,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego (nieregularne krwawienia).
• wciągnięcie brodawki sutkowej.

Co ciekawe, spadek libido nie jest spowodowany bezpośrednio przyjmowaniem leków z grupy neuroleptyków. Wpływ na niniejsze zjawisko wywiera ogólne działanie sedatywne tej grupy leków, a także ich oddziaływanie na podwyższone wydzielanie prolaktyny. Warto przy tym wiedzieć, że dopamina stanowi naturalny inhibitor wychwytu prolaktyny, natomiast blokada dopaminergiczna niejako znosi tę kontrolę i powoduje ogólne zwiększenie poziomu prolaktyny w organizmie kobiety. Niniejsze zaburzenie wpływa przede wszystkim na wywołanie takich objawów jak: obniżenie libido, zaburzenie cyklu miesiączkowego, a także mlekotok.

Psychologowie oraz psychiatrzy zajmujący się pracą z osobami chorymi na schizofrenię zwracają uwagę na jeszcze jeden problem, a mianowicie niską satysfakcję z życia seksualnego deklarowaną przez kobiety. Specjaliści podkreślają także, że pacjentki leczone z powodu schizofrenii są bardziej narażone na ataki seksualne, przygodne kontakty seksualne, a co za tym idzie na zwiększone ryzyko rozwoju chorób przenoszoną drogą płciową. Dlatego też, tak ważne jest, aby edukacja seksualna stanowiła nieodłączny element rehabilitacji psychologicznej kobiet, które są leczone z powodu schizofrenii.

Wpływ schizofrenii na przebieg ciąży i rozwój dziecka

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, sama choroba psychiczna nie wpływa bezpośrednio na upośledzenie zdolności rozrodczych kobiety. Niemniej jednak, wyniki aktualnych analiz naukowych zwracają uwagę na fakt, iż w grupie kobiet z rozpoznaniem schizofrenii odnotowywany jest zmniejszony współczynnik płodności. Warto jednak wiedzieć, że płodność pacjentek nie jest spowodowana mechanizmami patofizjologicznymi schizofrenii, a raczej jej specyfiką. Kobiety zmagające się z niniejszym zaburzeniem w wielu przypadkach wykazują bowiem gorsze funkcjonowanie społeczne. Objawy psychotyczne mogą przyczynić się między innymi do ograniczenia poszukiwania wsparcia przez kobiety ciężarne, a także do negowania ciąży, palenia tytoniu, zażywania alkoholu w czasie ciąży, jak również do ograniczenia korzystania z opieki położniczej. Ponadto, nieleczone objawy schizofrenii mogą wpływać bezpośrednio na zaniedbanie czynności samoobsługowych (obejmujących między innymi przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej), co może przekładać się bezpośrednio na powikłania położnicze.

Pomimo licznych badań, nie udało się do końca ustalić jednoznacznego wpływu przebiegu schizofrenii u matek na rozwój prenatalny dziecka. Niemniej jednak, przeprowadzone do tej pory obserwacje zwracają uwagę, iż niniejsze zaburzenie może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu, a także niskiej masy urodzeniowej noworodka. Największe znaczenie zdaje się odgrywać w tym przypadku gorsze funkcjonowanie pacjentek ze schizofrenią w ciąży, a co za tym idzie przejawiana przez nie mniejsza dbałość o stan własnego zdrowia oraz przywiązywanie mniejszej uwagi do konieczność korzystania z fachowej opieki ginekologicznej. Zgodnie z informacjami zawartymi we współczesnej literaturze naukowej, w wielu przypadkach kobiety zmagające się ze schizofrenią doświadczają ciąż niechcianych i nieplanowanych. Ponadto, niejednokrotnie są one ofiarami przemocy domowej w czasie ciąży.

Analizując sytuację kobiet w ciąży z rozpoznaniem schizofrenii, warto przyjrzeć się szczególnej grupie pacjentek, które urojeniowo zaprzeczają ciąży. Taka sytuacja zazwyczaj ma miejsce w przypadku kobiet, które wcześniej nie podejmowały systematycznego leczenia. Pacjentki zaprzeczające ciąży jednocześnie odrzucają niezbędną opiekę lekarską, a ponadto mogą przejawiać problemy z rozpoznaniem początków porodu. W nielicznych przypadkach zdarza się także, iż pacjentki doświadczające silnych urojeń mogą dopuścić się zabójstwa noworodka. Specjaliści zwracają uwagę, iż sytuacja zaprzeczania ciąży dotyczy w większości tych kobiet, którym w przeszłości (z powodu choroby) odebrane zostały prawa rodzicielskie oraz tych pacjentek, które obawiają się możliwości utraty dziecka na skutek choroby.

Istotny czynnik wpływający na przebieg ciąży wśród kobiet chorujących na schizofrenię stanowi fakt, iż duży procent pacjentów zmagających się z niniejszą chorobą jest uzależniony od nikotyny (w świetle danych literaturowych od 74% do nawet 90%). Niniejsza sytuacja dotyczy także wielu kobiet w ciąży z rozpoznaniem schizofrenii. W tym miejscu warto podkreślić, iż nikotyna ma wysoce niekorzystny wpływ na rozwój dziecka w okresie prenatalnym oraz postnatalnym.

Objawy psychotyczne (charakterystyczne dla przebiegu schizofrenii) pojawią się w ciąży stosunkowo rzadko. Dotyczy to zwłaszcza tych pacjentek, które poddawały się wcześniej systematycznej terapii. Niemniej jednak, specjaliści zwracają uwagę, że niektóre czynniki (takie jak: występowanie objawów psychotycznych podczas poprzednich ciąż, występowanie objawów psychotycznych w czasie ciąży wśród innych kobiet w rodzinie zmagających się z problemem schizofrenii) mogą zwiększać ryzyko występowania psychozy w czasie ciąży.

W przebiegu leczonej schizofrenii, objawy choroby pojawiają się najczęściej jakiś czas po porodzie. Wówczas, czas ich utrzymywania się jest dłuższy niż zwykle. Obserwacje psychologów zwracają uwagę, iż kobiety zmagające się z problemem schizofrenii (szczególnie te kobiety, które doświadczały trudności w czasie ciąży oraz kobiety młodsze) doświadczają więcej lęku niż kobiety zdrowe. Taka sytuacja może sprzyjać pogorszeniu się stanu psychicznego, a co za tym idzie – gorszemu rozwojowi dziecka.

Naukowcy podkreślają, że czynnikami przyczyniającymi się do pogorszenia ciąży w przypadku kobiet chorujących na schizofrenię są przede wszystkim:

• Palenie papierosów;
• Starszy wiek zajścia w ciążę;
• Doświadczanie dyskryminacji z powodu choroby;
• Ciąża nieplanowana;
• Przyjmowanie leków w czasie ciąży;
• Późne rozpoznanie ciąży;
• Niska więź emocjonalna z rozwijającym się w łonie dzieckiem;
• Niekorzystanie z opieki prenatalnej;
• Współwystępowanie innych chorób, które często towarzyszą schizofrenii (takich jak: otyłość, cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze).

W świetle danych statystycznych, szacowane ryzyko występowania choroby u dziecka kobiety zmagającej się ze schizofrenią plasuje się na poziomie 10%-15%. Na niniejszy stan rzeczy wpływają nie tylko kwestie genetyczne, ale także te związane z brakiem dostatecznej opieki rodzicielskiej, działaniem leków psychotropowych, a także z komplikacjami położniczymi. Ponadto, rozwój emocjonalny dziecka może przebiegać w inny sposób, niż w przypadku dzieci zdrowych matek. Okazuje się bowiem, że kobiety chorujące na schizofrenię mogą przejawiać trudności w odczytywaniu sygnałów komunikacyjnych wysyłanych przez dziecko. Obserwacje zwracają także uwagę na to, iż matki chorujące na schizofrenię rzadziej bawią się ze swoimi dziećmi. Również same dzieci na kolejnych etapach rozwoju mogą zacząć przejawiać dystans wobec swoich matek, ze względu na ich nieprzewidywalność, związaną z występowaniem objawów choroby.

Należy jednak podkreślić, iż wymienione wyżej zagrożenia dotyczą przede wszystkim tych kobiet, które nie poddają się leczeniu farmakologicznemu, a także rehabilitacji psychologicznej i psychoterapii.

Schizofrenia a poród

Z uwagi na fakt, iż na kilka tygodni przed planowanym porodem nasileniu ulega poziom lęku, który może odpowiadać za wywołanie objawów psychotycznych, rekomendacje kliniczne wskazują, iż elektywne cięcie cesarskie może stanowić metodę z wyboru w sytuacji, w której ryzyko możliwych powikłań okołoporodowych (podczas porodu siłami natury) może doprowadzić do sytuacji zwiększenia ryzyka rozwoju objawów psychotycznych u dzieci. W tym przypadku, warto uwzględnić możliwość wystąpienia gwałtownych objawów w czasie porodu, które mogą wpłynąć na wystąpienie poważnych powikłań. Specjaliści zwracają także uwagę na nie do końca klarowny wpływ stosowania oksytocyny w okresie okołoporodowym na możliwość rozwoju ostrej psychozy w okresie poporodowym. Zaistnienie takiej sytuacji wpływa na konieczność podjęcia przez pacjentkę hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym, przy czym pobyt na oddziale bezpośrednio po narodzinach dziecka może odpowiadać za nasilenie negatywnych emocji, a tym samym pogorszenie stanu psychicznego matki.

Rola estrogenów w etiopatogenezie schizofrenii

Analizując sytuację kobiet w ciąży z rozpoznaniem schizofrenii, warto przyjrzeć się także estrogenowej koncepcji niniejszej choroby. Estrogenowa koncepcja schizofrenii powstała w oparciu o liczne doniesienia naukowe, które potwierdzały pozytywny wpływ estrogenów na zmniejszenie objawów psychotycznych, a także ich ochronne działanie, które skutkuje późniejszym początkiem wystąpienia pierwszych objawów schizofrenii u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Naukowcy zwracają uwagę na zjawisko występowania niższego stężenia poziomu estrogenów u pacjentek z rozpoznaniem schizofrenii w porównaniu do zdrowych kobiet. Możemy zatem wysnuć tezę, iż estrogeny wywierają pozytywny wpływ na stan psychologiczny kobiet. Niniejszą tezę potwierdzają badania z różnych okresów życia kobiet. Na ich podstawie zaobserwowano, że na rozwój chorób psychicznych (w tym schizofrenii) najbardziej narażone są kobiety, które doświadczają spadku estrogenów – kobiety w ciąży oraz w okresie menopauzalnym. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby objąć specjalną opieką zdrowe pacjentki w ciąży, które podają w wywiadzie występowanie schizofrenii u krewnych pierwszego stopnia. W licznych przypadkach dochodzi bowiem do sytuacji, w której początek schizofrenii ma miejsce w okresie okołoporodowym (najczęściej po narodzinach pierwszego dziecka).

Opieka nad pacjentką z rozpoznaniem schizofrenii w ciąży

Kobieta w ciąży z rozpoznaniem schizofrenii jest wyjątkową pacjentką, która wymaga szczególnej opieki, zarówno położnej, lekarza ginekologa, jak i psychiatry prowadzącego. Dane dostępne we współczesnej literaturze, dotyczące działania leków psychotropowych, zostały w głównej mierze oparte na badaniach przeprowadzonych na zwierzętach, a także na opisach pojedynczych przypadków klinicznych. Dlatego też, tak ważne jest, aby do każdej z pacjentek podchodzić w sposób indywidualny. Warto jednak wiedzieć, iż dostępne są ogólne wytyczne dotyczące postępowania wobec kobiet w ciąży chorujących na schizofrenię. Wytyczne te od lat pozostają jednak niezmienne.

• Leczenie przy udziale środków farmaceutycznych powinno być wdrażane tylko w sytuacji, w której potencjalne korzyści wynikające ze stosowania środków farmaceutycznych przewyższają potencjalne zagrożenia wynikające ze stosowania farmakoterapii;
• Podczas planowania leczenia w okresie ciąży zawsze należy uwzględnić ryzyko, które związane jest z odstawieniem środków farmaceutycznych, obejmujące pogorszenie stanu psychicznego przyszłej mamy, a tym samym jej nienarodzonego dziecka;
• Zalecane jest unikanie stosowania leczenia farmakologicznego w pierwszym trymestrze ciąży. Ponadto, wskazane jest odstawienie leków na około 7 dni przed planowanym porodem;
• W terapii niezbędne jest stosowanie takich środków farmaceutycznych, które wykazują najmniejszy potencjał teratogenny, przy uwzględnieniu najmniejszej możliwej dawki, podzielonej na mniejsze porcje w ciągu doby;
• Dawkę stosowanych leków należy zawsze dostosowywać do zróżnicowanej farmakokinetyki kolejnych etapów ciąży;
• W sytuacji, w której pacjentka przejawia nasilone objawy psychotyczne, wskazana jest hospitalizacja;
• Po narodzinach dziecka niezbędne jest monitorowanie psychicznego stanu zdrowia matki, a także zdrowia jej dziecka.

Mimo wyżej wymienionych wytycznych, dyskusja na temat tego, jak postępować z pacjentką w ciąży leczoną z powodu schizofrenii jest nadal niezwykle intensywna. Ponadto, konieczne jest przeprowadzanie dalszych badań naukowych, które rzetelnie oceniłyby wpływ stosowania środków farmakologicznych na rozwój dziecka oraz zdrowie matki. W dyskusjach tych coraz częściej ważne miejsce zajmuje temat współpracy między psychiatrą a ginekologiem. Nie ulega bowiem wątpliwości fakt, że pacjentka z rozpoznaniem schizofrenii oczekująca dziecka stanowi ogromne wyzwanie dla przedstawicieli obu tych specjalizacji. I chociaż istnieją wytyczne dotyczące leczenia, do każdej z pacjentek należy podchodzić w sposób indywidualny, uwzględniając przy tym historię jej choroby, jak również sieć wsparcia.

Współcześni specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego są zdania, że monitorowanie stanu zdrowia pacjentki z różnych perspektyw może istotnie wpłynąć na stopień bezpieczeństwa ciąży, a także procedury porodu. Współpraca między lekarzami różnych specjalizacji w tym przypadku może wydawać się nam oczywista. Niemniej jednak, nadal rzadko do niej dochodzi. Okazuje się, że wiele pacjentek z rozpoznaniem schizofrenii, po zgłoszeniu na oddział położniczy, często nie jest konsultowanych psychiatryczne w celu oceny stanu psychicznego w okresie okołoporodowym. Co więcej, niestety nadal dochodzi do przypadków, w których w karcie leczenia szpitalnego brakuje informacji na temat zdrowia psychicznego pacjentek.

Dlatego też, tak ważne jest dzisiaj podjęcie pracy nad próbą opracowania nowych zaleceń dotyczących postępowania terapeutycznego w przypadku kobiet w ciąży z rozpoznaniem schizofrenii lub innych chorób psychicznych. Zalecenia te powinny dotyczyć zarówno opieki psychiatrycznej, jak i ginekologiczno-położniczej. Pomocnym rozwiązaniem byłoby również zapewnienie możliwości płynnego kontaktu między lekarzami prowadzącymi pacjentkę w ciąży.

Lekarz psychiatra powinien przekazać wówczas ginekologowi informacje dotyczące:

• Historii choroby pacjentki, historii hospitalizacji, a także podejścia pacjentki do leczenia obejmującego współpracę z lekarzem i systematyczność w przyjmowaniu zaleconych leków
• Stanu psychicznego pacjentki podczas wcześniejszych ciąż, jak również informacje dotyczące aktualnego samopoczucia psychicznego kobiety;
• Stosowanej farmakoterapii oraz zalecanego leczenia w czasie ciąży, przy uwzględnieniu możliwości odstawienia środków farmakologicznych w pierwszym trymestrze ciąży;
• Stanu psychicznego pacjentki w okresie przypadającym na około 36 tydzień ciąży. Informacje te mogłyby posłużyć do zaplanowania procedury porodu (wskazanie do cięcia cesarskiego, czy też możliwość porodu siłami natury).
• Konieczności przeprowadzenia konsultacji psychiatrycznej podczas pobytu pacjentki na oddziale położniczym w okresie okołoporodowym. Nawet w sytuacji, w której pacjentka deklaruje dobre samopoczucie.

Zadaniem lekarza ginekologa powinno być natomiast przekazanie psychiatrze prowadzącemu następujących informacji:

• Ocena ginekologiczna w pierwszych tygodniach ciąży;
• Analiza wykonanych do tej pory badań ogólnych;
• Ocena dotycząca rozwoju płodu;
• Analiza somatycznego stanu zdrowia pacjentki, przy uwzględnieniu potencjalnych chorób przewlekłych, np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy ciążowej, zaburzeń czynności tarczycy
• Planowany  termin oraz wskazany sposób porodu.

Pomoc psychologiczna dla pacjentek i ich rodzin

Ciąża kobiet zmagających się z problemem schizofrenii stanowi spore wyzwanie nie tylko dla przedstawicieli opieki medycznej, ale przede wszystkim dla niej samej, a także dla członków jej najbliższej rodziny. W związku z tym, wskazane jest, aby w tym szczególnym okresie, w procesie terapeutycznym uczestniczył również dobry psycholog oraz/lub psychoterapeuta. Zadaniem specjalisty byłoby przede wszystkim zapewnienie wsparcia emocjonalnego pacjentce oraz jej najbliższym. Ponadto, ważnym elementem niniejszej współpracy jest psychoedukacja. Psycholog powinien wyjaśnić pacjentce, jak ważne jest w tym wyjątkowym czasie dbanie o swój dobrostan psychiczny oraz fizjologiczny. Dodatkowo, na każdym kroku powinien on podkreślać istotność systematycznego korzystania z opieki psychiatrycznej, a także ginekologiczno-położniczej.

Podsumowanie

Schizofrenia jest poważnym zaburzeniem psychicznym, które dotyczy blisko 24 milionów osób na całym świecie. Choroba ta w znacznym stopniu wpływa na myślenie oraz sposób funkcjonowania jednostki. Dzięki osiągnięciom medycyny oraz farmakologii, możliwe stało się dziś skuteczne opanowanie objawów schizofrenii, a za sprawą odpowiedniego wsparcia psychologicznego – powrót do prawidłowego funkcjonowania w przestrzeni społecznej. Niemniej jednak, postępowanie lecznicze nie jest jeszcze tak klarowne w przypadku pacjentek w ciąży. Z uwagi na możliwe działanie teratogenne niektórych środków, konieczne staje się wprowadzenie istotnych zmian w dotychczasowym leczeniu farmakologicznym. Niemniej jednak, dzięki ścisłej współpracy lekarza prowadzącego ciążę, lekarza psychiatry, a także dobrego psychologa, możliwe staje się bezpieczne przeprowadzenie pacjentki przez ten szczególny czas. Nadrzędnym celem spełnianej nad nią opieki powinno być nie tylko zapewnienie optymalnych warunków dla rozwoju dziecka, ale także profilaktyka psychicznego stanu zdrowia matki, który może ulec pogorszeniu w okresie okołoporodowym.

Bibliografia

1. Barasińska-Tarak E, Kłoszewska I. Przyczyny gorszych wyników położniczych u kobiet chorujących na schizofrenię. Psychiatr. Psychol. Klin. 2011; 11(4): 206–213;
2. Barbui C, Nose M, Bindman J, Schene A, Becker T, Mazzi MA, Kikkert M, Camara J, Born A, Tansella M. Sex differences in the subjective tolerability of antipsychotic drugs. J. Clin. Psychopharm. 2005; 6: 521–526;
3. Bucci P. Rozwój rozdziału ICD-11 dotyczącego zaburzeń psychicznych – aktualizacja dla członków WPA. Psychiatr Pol. 2014;48(2):401–402;
4. Fortier P, Motard JP, Trudel G, Even S. Study of sexuality-related characteristics in young adults with schizophrenia treated with novel neuroleptics and in a comparison group of young adults. Schizophr. Bull. 2003; 3: 559–578;
5. Harris EL, Frayne J, Allen S, Renganathan K, Nguyen TN. Psychiatric admission during pregnancy in women with schizophrenia who attended a specialist antenatal clinic. J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 2019; 40(3): 211–216;
6. Holka-Pokorska J, Jarema M, Stefanowicz A, Piróg-Balcerzak A, Wichniak A. Efektywne cięcie cesarskie ze wskazań psychiatrycznych – analiza zjawiska, opis dwóch przypadków oraz rekomendacje kliniczne. Psychiatr. Pol. 2016; 50(2): 357–373;
7. Jarema M, Rabe-Jabłońska J. Schizofrenia. W: Jarema M. red. Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Gdańsk: Via Medica; 2011. S. 29;
8. Jungbauer J., Stelling K., Kuhn J., Lenz A.: How do mothers and fathers suffering from schizophrenia experience their parenthood? Results from an in-depth interview study. Psychiatr. Prax. 2010; 37: 233-239;
9. Karakuła H, Szajer K, Pawęzka J, Grzywa A, Gut A, Przywara G. Psychofarmakoterapia zaburzeń psychotycznych w okresie ciąży i laktacji. Psychiatr. Pol. 2005; 39(2): 285–292;
10. Matevosyan N.R.: Pregnancy and postpartum specifics in women with schizophrenia: a meta-study. Arch. Gynecol. Obstet. 2011; 283: 141-147;
11. McNeil T.F., Kaij L., Malmquist-Larsson A.: Women with nonorganic psychosis: factors associated with pregnancy’s effect on mental health. Acta Psychiatr. Scand. 1984; 70: 209-219;
12. Nilsson E., Lichtenstein P., Cnattingius S. i wsp.: Women with schizophrenia: pregnancy outcome and infant death among their offspring. Schizophr. Res. 2002; 58: 221-229;
13. Liu CH, Keshavan MS, Tronick E, Seidman LJ. Perinatal risks and childhood premorbid indicators of later psychosis: Next steps for early psychosocial interventions. Schizophr Bull. 2015;41(4):801–816;
14. Raimondi A, Sheiner E. Pregnant women with schizophrenia are at higher risk of pre- -eclampsia, venous thromboembolism and adverse neonatal outcomes. Evid. Based Nurs. 2015; 18(2): 39–40;
15. Robinson GE. Treatment of schizophrenia in pregnancy and postpartum. J. Popul. Ther. Clin. Pharmacol. 2012; 19(3): 380–386;
16. Rowlands I, Redshaw M. Mode of birth and women’s psychological and physical wellbeing the postnatal period. BMC Pregnancy Childbirth. 2012; 12: 138;
17. Rzewuska M. Ograniczenie stosowania leków psychotropowych w okresie ciąży i laktacji. W: Rzewuska M. red. Leczenie zaburzeń psychicznych, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2003. S. 47–61;
18. Urban-Kowalczyk M. Leczenie objawów psychotycznych u kobiet w ciąży. Psychiatria po Dyplomie. 2017; 05: 46–52;
19. Vedder H., Behl C.: Estrogens in neuropsychiatric disorders. From physiology to pathophysiology. W: Bergemann N., Riecher-Rössler A. (red.): Estrogen Effects in Psychiatric Disorders. Springer, Wien, Nowy Jork 2005: 1-30;
20. Watkins M.1. E., Newport D.J.: Psychosis in pregnancy. Obstet. Gynecol. 2009; 113: 1349-1353.