Poronienie jako kryzys psychologiczny

Utrata ciąży na skutek poronienia bez wątpienia stanowi sytuację nagłą o dużym natężeniu stresu. Podczas rozpoznania rodzicom towarzyszy szereg intensywnych emocji, takich jak żal, rozczarowanie, niespełnione nadzieję oraz lęk o powodzenie działań prokreacyjnych w przyszłości. Bez względu na czas, w którym doszło do poronienia, specjaliści są zdania, iż doświadczanie poronienia przez kobiety nosi znamiona kryzysu psychologicznego.

Mianem kryzysu psychologicznego określamy specyficzną reakcję (trwającą zazwyczaj od 6 do 8 tygodni) u zdrowej kobiety, na doświadczenie sytuacji trudnej, która w danej chwili przekracza jej zdolności adaptacyjne.

Utrata ciąży na skutek poronienia odpowiada za wywołanie wstrząsu. Wszystko to ze względu na swoją nagłość, brak kontroli nad sytuacją, jak również nieprzewidywalność. Jak wspomniano powyżej, rodzice dowiadujący się o poronieniu zmagają się z szeregiem intensywnych emocji. Ponadto, towarzyszy im poczucie dyskomfortu oraz wzmożone napięcie, które doprowadza do nieumiejętności uruchamiania (do tej pory skutecznych) mechanizmów radzenia sobie z sytuacją trudną.

Warto wiedzieć, że w sytuacji kryzysu psychologicznego rodzice doświadczający poronienia, w celu osiągnięcia stanu równowagi, przechodzą przez kolejne fazy adaptacyjne, na które składają się:

• SZOK – związany często z próbą negowania poronienia. Podczas tej fazy, pacjentom towarzyszy wzmożone uczucie napięcia oraz zaburzenia równowagi wewnętrznej. Mechanizmem obronnym, uruchamianym najczęściej w sytuacji szoku, jest zaprzeczenie.
• REAKCJA EMOCJONALNA – związana z konfrontacją z rzeczywistością (w tym przypadku, przyjęciem do świadomości utraty ciąży na skutek poronienia). Podczas fazy reakcji emocjonalnej podejmowana jest próba radzenia sobie z trudnymi emocjami. W tym czasie najczęściej uruchamiane są takie mechanizmy obronne, jak racjonalizacja oraz wyparcie.
• PRACA NAD KRYZYSEM – związana z poszukiwaniem możliwych rozwiązań zaistniałego problemu. Na tym etapie rodzice zaczynają akceptować utratę ciąży i rozważają możliwość planowania dalszych działań prokreacyjnych.
• NOWA ORIENTACJA – związana z pogodzeniem się ze stratą. W tej fazie rodzice uznają przeżyty kryzys za własne doświadczenie życiowe. Zaczynają akceptować sytuację poronienia i uwalniają się od często towarzyszących im wyrzutów sumienia. To także etap, podczas którego osoby, które doświadczyły poronienia, zaczynają odbudowywać poczucie własnej wartości.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że przykładanie niewystarczającego znaczenia, jak również ignorowanie sytuacji poronienia, nie daje kobiecie możliwości pełnego doświadczenia przeżywanych przez nią emocji, tym samym doprowadza to do uniemożliwienia adaptacyjnego przepracowania sytuacji kryzysowej. Natomiast nieprzepracowanie sytuacji kryzysu psychologicznego odpowiada za zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych w przyszłości. Ponadto, warto wiedzieć, że mechanizmy obronne, takiej jak wyparcie, czy też tłumienie, mogą związane być z wysokimi kosztami natury zdrowotnej, nie tylko w wymiarze psychicznym, ale także fizycznym. W literaturze naukowej możemy bowiem znaleźć liczne dowody na to, że niedopuszczanie do świadomości trudnych emocji przenoszone jest na inne obszary codziennego życia człowieka. Może doprowadzić między innymi do obniżenia motywacji, jak również do obniżenia jakości współżycia seksualnego, a nawet zaburzeń seksualnych, które mogą negatywnie oddziaływać na płodność partnerów.

Jednym z najważniejszych elementów przepracowywania kryzysu psychologicznego (następującego na skutek doświadczenia poronienia) jest przejście przez rodziców etapu żałoby.

Żałoba jest procesem natury biopsychospołecznej. Stanowi reakcję na doświadczenie straty oraz wiązane z nią konsekwencje. Żałoba w sytuacji utraty ciąży składa się z pięciu następujących po sobie etapów: szoku, uświadomienia sobie utraty dziecka, ochrony siebie i wycofania się, powrotu do zdrowia oraz odnowy.

W sytuacji, w której partnerzy nie otrzymują odpowiedniego wsparcia ze strony specjalistów w okresie żałoby, podczas kolejnych ciąż może dojść do poważnych zaburzeń psychicznych, między innymi do psychozy połogowej, której towarzyszyć mogą urojenie na temat dziecka.

Odmienne reakcje emocjonalne kobiety i mężczyzny na wiadomość o utracie ciąży

Poronienie wpływa zarówno na emocjonalną, fizyczną, jak i psychiczną sferę życia kobiety. Badania naukowe ukazują, iż kobiety, które doświadczyły straty dziecka na skutek poronienia często doświadczają zaburzeń snu, braku apetytu, zwiększonej męczliwości, jak również zmniejszonej efektywność w pracy. Ponadto, u wielu kobiet rozpoznaje się objawy obniżonego nastroju, a nawet depresji. W rozmowach z psychologiem, pacjentki wyrażają niezadowolenie z siebie oraz pesymistyczne nastawienie wobec przyszłości. W świetle badań i analiz naukowych ustalono także, iż kobiety, które doświadczyły utraty ciąży na skutek poronienia, przejawiają niższe zainteresowanie seksualną sferą życia, wycofują się z kontaktów towarzyskich, jak również przejawiają niskie poczucie własnej wartości. W niektórych przypadkach, oprócz objawów depresji pacjentki mogą doświadczać także myśli samobójczych oraz podejmować próby odebrania sobie życia.

Reakcje emocjonalne kobiet na doświadczenie poronienia mogą się istotnie różnić. W wielu przypadkach zdarza się, iż pacjentki zaprzeczają swoim uczuciom. Wówczas próbują one zracjonalizować stratę poprzez przyjmowanie panującej w społeczeństwie opinii, zgodnie z którą „lepiej”, że do utarty ciąży doszło na wczesnym etapie, niż w jej późniejszych okresach. Niemniej jednak, przekonania te w istocie nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Badania naukowe wskazują, iż to właśnie te kobiety, które doświadczyły straty na wcześniejszych etapach rozwoju ciąży, gorzej radzą sobie ze zjawiskiem poronienia. Niniejsza sytuacja może wynikać z faktu, iż kobiety te rzadziej otrzymują przestrzeń na wyrażanie swojego bólu spowodowanego stratą. Są one niejako przymuszane do szybkiego powrotu do codzienności, a to sprawia, iż nie są w stanie przepracować dotykającego ich problemu. W tym miejscu warto także zaznaczyć, iż nie ma znaczenia, w którym momencie życia płodowego doszło do utraty dziecka, albowiem poronienie zawsze jest doświadczeniem o charakterze traumatycznym i bez wątpienia wymaga wsparcia ze strony specjalisty.

Zgodnie z wieloletnimi obserwacjami psychologów, nie da się wyróżnić grupy kobiet, która lepiej lub gorzej radzi sobie z doświadczeniem poronienia. Warto jednak wiedzieć, iż specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego dostrzegli zwiększoną tendencję do intelektualizacji oraz zaprzeczania pojawiającym się emocjom, przez kobiety o wyższym wykształceniu. Spekuluje się, iż zjawisko to może związane być z faktem, iż kobiety słabiej wykształcone zyskują większą przestrzeń na wyrażanie swojego bólu, jak również przeżywanie żałoby. Niemniej jednak, to kobiety zamieszkujące małe miejscowości częściej, oprócz wewnętrznego bólu, muszą mierzyć się także z negatywną opinią ze strony społeczeństwa, które może podważać zdolności kobiety do radzenia sobie z rolą matki.

Mężczyźni towarzyszą swoim partnerkom od samego poczęcia. Kobiety dzielą z nimi wszelkie radości oraz troski związane ze zbliżającym się rodzicielstwem. Przez kolejnego tygodnie mężczyźni obserwują nie tylko to, jak zmienia się ciało kobiety, ale także jej emocje. To oni są zazwyczaj pierwszymi osobami, do których kobiety zwracają się z potrzebą wsparcia emocjonalnego w obliczu niepokoju. Podobnie jak w przypadku kobiet, tak i mężczyźni intensywnie doświadczają utraty ciąży na skutek poronienia. Niniejsza sytuacja jest dla nich niewątpliwie trudna i bolesna. Niemniej jednak, w sytuacji, w której dostrzegają ogrom cierpienia swojej partnerki, często decydują się na zapewnienie jej wsparcia, między innymi poprzez okazywanie spokoju. Przejawiane przez mężczyzn emocje po doświadczeniu straty ciąży mogą różnić się od tych prezentowanych przez kobiety. Mężczyźni częściej ukrywają swoje uczucia, sprawiając z pozoru wrażenie obojętnych na zaistniałą sytuację. Partnerzy rzadko chcą rozmawiać na temat poronienia i jak najszybciej pragną powrócić do codzienności. W wielu przypadkach zdarza się, iż takie zachowania mężczyzn odbierane są przez kobiety jako ignorowanie problemu. Niemniej jednak, wywiady psychologiczne prowadzone z mężczyznami, którzy doświadczyli poronienia ukazują, iż niniejsze zdarzenie wywołuje u nich szereg intensywnych emocji, których jednak nie chcą ukazywać ze względu na dobro partnerki. Okazuje się, że mężczyźni pragnący zapewnić ochronę swoim partnerkom często przyjmują postawę opancerzonego rycerza, która może być przez kobiety mylnie interpretowana.

Wpływ poronienia na codzienne życie pary

Utrata ciąży na skutek poronienia jest sytuacją, która dotyczy nie tylko kobiet, ale także ich partnerów oraz rodzin. Zdarzenie to niewątpliwie związane jest z silnym lękiem i rodzi pytania, które dotyczą nie tylko umiejętności udzielania wsparcia, ale także proszenia o nie. To czas próby dla związku, dla jego intymności oraz zrozumienia. W literaturze psychologicznej znajdziemy liczne informacje na temat istotności wsparcia partnera dla radzenia sobie przez kobietę z doświadczeniem utraty ciąży. Niemniej jednak, wiele par odczuwa problemy w przeprowadzaniu rozmowy na temat tego traumatycznego zdarzenia. To z kolei może doprowadzić do problemów w komunikacji w związku, a co za tym idzie do narastających konfliktów oraz sytuacji kryzysu.

W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, iż istnieje spora grupa mężczyzn, którzy rozmawiają ze swoimi partnerkami na temat emocji, których doświadczają na skutek poronienia. Kobiety posiadające takich partnerów często określają ich jako współczujących i dbających o ich dobro. Badania wskazują, iż kobiety otwartych partnerów deklarują otrzymywanie satysfakcjonującego wsparcia, które pomaga im przejść przez okres żałoby. Ponadto, wiele kobiet, których partnerzy nie mówią otwarcie o uczuciach, również docenia ich wsparcie. Zwracają one uwagę na obecność partnera w trudnych sytuacjach oraz możliwość powierzenia mu przeżywanych przez siebie emocji.

Poronienie bez wątpienia oddziałuje na dalsze plany prokreacyjne pary. Część osób decyduje się na odroczenie decyzji na temat ponownej próby zajścia w ciążę. Partnerzy zgłaszają wówczas silny poziom lęku oraz napięcia, które wpływa na brak gotowości do podejmowania współżycia seksualnego, którego celem jest zapłodnienie. W praktyce psychologicznej obserwowana jest także odwrotna tendencja, w której partnerzy przejawiają silną potrzebę jak najszybszego, ponownego zajścia w ciążę. Słuszność tych decyzji uzależniona jest wyłącznie od wewnętrznych przeżyć pary. Niemniej jednak, niezwykle istotne jest, aby partnerzy pozwoli sobie na przeżycie straty nienarodzonego dziecka i nie zapełniali odczuwanej pustki poprzez „zastąpienie dziecka kolejnym”. Uniknięcie takiej sytuacji możliwe jest wtedy, gdy zarówno kobieta, jak i mężczyzna pozwala sobie na przepracowanie utraty ciąży. Dzięki temu, możliwe staje się czerpanie pełnej satysfakcji ze zbliżającego się rodzicielstwa, jak również nawiązywanie silnych więzi emocjonalnych z narodzonym dzieckiem.

Obserwacje oraz badania psychologiczne wyraźnie wskazują, iż poronienie istotnie oddziałuje na dotychczasowe życie partnerów. Bardzo często dochodzi między nimi do konfliktów, które wynikają przede wszystkim z braku odpowiedniej komunikacji. Niektóre analizy psychologiczne wskazują, iż blisko 60% par, które doświadczyły poronienia, kilka lat po zdarzeniu decyduje się na zakończenie związku. Wynika to nie tylko z braku zrozumienia, ale także intensywnej refleksji nad śmiercią oraz sensem istnienia.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt poronienia dotyczący partnerów, którzy posiadają już swoje dzieci. Okazuje się bowiem, że rodzeństwo także odczuwa silne emocje (zwłaszcza smutek) na wiadomość o utracie ciąży. Zdarzają się przypadki, w których dzieci obwiniają za niniejsze zdarzenie samych siebie. Ponadto, widząc smutek rodziców, przejawiają lęk, iż stracą dotychczasowe zainteresowanie oraz miłość. Dzieci często nie chcą otwarcie mówić o swoich uczucia i ukrywają emocje przed rodzicami. W takiej sytuacji niezwykle istotne jest, aby poświęcić im wiele uwagi i zapewnić możliwie jak najbardziej efektywne wsparcie, nie tylko ze swojej strony, ale także ze strony psychologa dziecięcego.

Wpływ poronienia na relacje seksualne partnerów

Jak wspomniano we wstępie, doświadczenie poronienia wpływa na wiele sfer życia pary, w tym również na sferę życia seksualnego. Utrata ciąży oddziałuje negatywnie na poczucie kobiecości, jak również poczucie własnej atrakcyjności, a tym samym seksualności kobiety. W wielu przypadkach, u kobiet rozwijają się także zaburzenia seksualne. Warto jednak wiedzieć, że często kobiety decydują się na szybkie podjęcie współżycia seksualnego po doświadczeniu poronienia. Niemniej jednak, motywacje do kontynuowania stosunków intymnych z partnerem, w tym przypadku posiadają charakter pozaseksualny. W perspektywie kobiety, podjęcie współżycia ma zapewnić jej poczucie bliskości, bezpieczeństwa oraz wsparcia ze strony partnera.

Współczesne badania naukowe skupiają się także wokół innego problemu, polegającego na długotrwałym powstrzymywaniu się od współżycia seksualnego, związanego między innymi z odczuwaniem dyskomfortu, a nawet bólu podczas stosunku. W tym miejscu warto również zaznaczyć, że wspomniany dyskomfort może związany być nie tylko ze sferą psychiczną, ale także fizyczną. Niejednokrotnie zdarza się, iż kobieta odczuwa dolegliwości bólowe stanowiące konsekwencję przeprowadzonych procedur medycznych.

Ponadto, w przypadku par, które doświadczyły poronienia obserwuje się inne zaburzenia sfery seksualnej, w tym:

• Obniżenie libido – niniejsze zjawisko może spowodowane być zmianami hormonalnymi, jak również psychologicznymi;
• Lęk przed penetracją – spowodowany między innymi obawą o stan narządów rodnych po poronieniu. Warto również wiedzieć, że wiele kobiet przejawia lęk przed penetracją, który umotywowany jest niechęcią ponownego zajścia w ciążę, która wiąże się z ryzykiem ponownego doświadczenia poronienia.

Dodatkowo, w tej trudnej sytuacji kobiety mogą doświadczać zjawiska dyspareunii (stanowiącej konsekwencję przebytych zabiegów), jak również pochwicy, której objawy mogą wywoływać zarówno zaburzenia poczucia bezpieczeństwa, konflikty między partnerami oraz lęk o stan swojego zdrowia.

Ponadto, niektóre kobiety decydują się na zaprzestanie współżycia seksualnego, albowiem odczuwają intensywne wyrzuty sumienia i w ten sposób pragną ukarać zarówno siebie, jak i swojego partnera. Psychologowie zwracają także uwagę, iż na skutek zmian hormonalnych związanych ze zjawiskiem poronienia, u niektórych kobiet może dochodzić do nasilenia objawów zaburzeń osobowości, które również mogą oddziaływać na zaburzenia dotyczące sfery seksualnej.

Warto także wiedzieć, iż to konflikty między partnerami, powstające na skutek doświadczania trudnych emocji związanych z poronieniem, wpływają bezpośrednio na jakość życia seksualnego. Wśród pozostałych zaburzeń seksualnych, z którymi mogą zmagać się pary, które doświadczyły utraty ciąży na skutek poronienia, wyróżnia się:

• Dysharmonię seksualną – związaną ze zmianami w reaktywności seksualnej jednego lub obojga partnerów;
• Dysocjację – związaną z oddzieleniem ciała od psychiki, oddziałującą na pogłębienie zniechęcenia do podejmowania współżycia seksualnego;
• Smutek – związany z lękiem przed oceną ze strony partnera. Spowodowane jest to obniżeniem samooceny oraz poczucia kobiecości na skutek poronienia;
• Autoagresję – związaną z obwinianiem siebie za utratę ciąży, a tym samym odmawianiem sobie przyjemności płynących z ciała (w tym doznań natury seksualnej);
• Instrumentalizację – związaną z przypisywaniem stosunkom seksualnym wyłącznie roli prokreacyjnej.

Sfera seksualna bez wątpienia jest jedną z najważniejszych w życiu człowieka. Wpływa ona nie tylko na poziom satysfakcji z życia, ale także na poczucie własnej atrakcyjności oraz poziom zadowolenia z siebie. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby w sytuacji pojawienia się problemów w życiu seksualnym na skutek poronienia, jak najszybciej skorzystać z pomocy doświadczonego psychologa oraz/lub seksuologa.

Znaczenie komunikacji między partnerami w sytuacji utraty ciąży na skutek poronienia

Doświadczenie poronienia jest sytuacją trudną, która stanowi wyzwanie dla dotychczasowej relacji między partnerami. Wiele par deklaruje problemy w rozmowie na temat utraty ciąży, a to z kolei może przyczynić się do wyodrębnienia zaburzeń komunikacji. Nieumiejętność rozmowy i zaburzenia komunikacji z czasem dotykają nie tylko problemu poronienia, ale także przenoszą się na inne sfery życia codziennego, co z kolei prowadzi do wycofywania się partnerów i rodzi kolejne oskarżenia. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby w sytuacji poronienia zachęcać partnerów do otwartego kontaktu. W tym miejscu warto zaznaczyć, że niezwykle ważna jest nie tylko sama rozmowa, ale przede wszystkim bycie ze sobą i zapewnianie przestrzeni do wzajemnego wyrażania własnych emocji.

Zdaniem psychologów i terapeutów, otwarta komunikacja między partnerami posiada kluczowe znaczenie w radzeniu sobie z utratą ciąży na skutek poronienia. W przypadku doświadczania problemów z komunikacją należy zatem jak najszybciej skorzystać z pomocy specjalisty, który podpowie nam, nie tylko jak zapewnić naszemu partnerowi odpowiednie wsparcie, ale przede wszystkim, jak wyrażać swoje potrzeby w poszanowaniu uczuć ukochanej osoby.

Gdzie szukać wsparcia w sytuacji kryzysu?

Zapewnienie odpowiedniego wsparcia parom, które doświadczyły poronienia jest kluczowe dla bezpieczeństwa ich zdrowia psychicznego w przyszłości. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby już podczas pobytu w szpitalu kobieta oraz jej partner mieli możliwość rozmowy z psychologiem. Ponadto, cenne okazuje się przekazanie parom wychodzącym ze szpitala informacji na kartce, na której znajdą numery telefonów do psychologów, psychoterapeutów, seksuologów oraz grup wsparcia. O telefon do zaufanego specjalisty z dziedziny zdrowia psychicznego warto zapytać także swojego ginekologa.

Podsumowanie

Poronienie jest trudnym przeżyciem zarówno dla kobiety, jak i mężczyzny. Pociąga ono za sobą szereg konsekwencji, które w istotny sposób oddziałują na życie pary. W wielu przypadkach, utrata ciąży doprowadza do zaburzeń komunikacji, a także wpływa na stosunki seksualne między partnerami. Doświadczenie poronienia jest również bolesne dla dzieci funkcjonujących w systemie rodzinnym. Dlatego też, nie ulega wątpliwości fakt, iż bez względu na czas, w którym doszło do poronienia, konieczne jest zapewnienie kobiecie, jak również jej partnerowi odpowiedniego wsparcia psychologicznego. To właśnie dzięki współpracy ze specjalistą, będą oni w stanie przejść przez kolejne etapy kryzysu psychologicznego oraz żałoby, która pozwoli im na budowanie dalszych planów wspólnej przyszłości w poczuciu wzajemnego zrozumienia.

Bibliografia

1. Abboud L. N., Liamputtong P. Pregnancy loss: What it means to women who miscarry and their partners. Social Work in Health Care 2002; 36, 37-62;
2. Bielan Z., Machaj A., Stankowska I. Psychoseksualne konsekwencje straty dziecka w okresie ciąży i porodu. Seksulogia Polska 2010; 8, 41-46;
3. Bielawska-Batorowicz, E. Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2006;
4. Bieleninik, Ł., Preis, J., Bidzan, M. Uwarunkowania więzi emocjonalnej z dzieckiem w okresie prenatalnym w ciążach wielopłodowych i pojedynczych. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia 2010; 3, 223-231;
5. Domar A.D., Penzias A., Dusek J.A., Magna A., Merarim D., Nielsen B., Paul D. The stress and distress of infertility: does religion help women cope? Sexuality, Reproduction and Menopause 2005; 3, 45-51.
6. Lewis E., Bourne S. Pregnancy after stillbirth or neonatal death: Psychological risks and management. W: Raphael-Leff J. (red.). Spilt milk. Perinatal loss & breakdown. The Institute of Psychoanalysis, London 2000;
7. Matusiak-Kita M. Orgazm po zabiegach ginekologiczno-urologicznych. W: Zdrojewicz Z. (red.). Tajemniczy świat kobiecego orgazmu. Continuo, Wrocław 2009;
8. Meston C, Trapnell P. Development and validation of a five-factor sexual satisfaction and distress scale for women: The Sexual Satisfaction Scale for Women (SSS-W). J Sex Med 2005;2:66–81;
9. Murlikiewicz M., Sieroszewski P. Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia 2013; 6, 93-98.
10. Nomejko A, Dolińska-Zygmunt G, Zdrojewicz Z. Poczucie jakości życia a satysfakcja z życia seksualnego – badania własne. Seksuologia Polska 2012;10(2):54-60;
11. Pisoni, C., Garofoli, F., Tzialla, C., Orcesi, S., Spinillo, A., Politi, P., Balottin, U., Tinelli, C., Stronati, M. Complexity of parental prenatal attachment during pregnancy at risk for preterm delivery. Journal of Maternal-Fetal and Neonatal Medicine 2015; 29 (5), 771-776;
12. Pociask A. Sposób ujawniania emocji negatywnych przez kobiety po poronieniu w zależności od otrzymanego wsparcia. Niepublikowana Praca Magisterska, SWPS w Warszawie 2009;
13. Szymona-Pałkowska K. Psychologiczna analiza doświadczeń rodziców w sytuacji ciąży wysokiego ryzyka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: 2005;
14. Wnuk M., Marcinkowski J. T. Psychologiczne funkcje religii. Problemy Higieny i Epidemiologii 2012; 93, 239-243.