Czym jest tokofobia?

Tokofobia (inaczej parturifobia) oznacza patologiczny lęk przed porodem. Mimo iż z każdym rokiem niniejsze zjawisko przybiera na swojej sile, nadal pod względem klinicznym pozostaje ono niewystarczająco zdefiniowane. Oznacza to, że tokofobia ma słabo określone kryteria diagnostyczne. Dlatego też tak ważne jest przeprowadzenie wnikliwej obserwacji oraz wywiadu ze strony specjalisty stawiającego rozpoznanie.

Psychologowie zaznaczają, iż tokofobia posiada charakter wielopłaszczyznowy. Może związana być z lękiem przed samą procedurą porodu, jak również bezpośrednio przed bólem czy możliwością doświadczenia urazu w czasie jego trwania. Ponadto niniejsze zaburzenie może dotyczyć obniżenia wiary we własne możliwości poradzenia sobie z bólem porodowym, lęku przed utratą kontroli oraz nieotrzymaniem wystarczającego wsparcia. Dodatkowo część kobiet mierzących się z problemem tokofobii, może doświadczać intensywnego strachu przed możliwością utraty życia (własnego lub dziecka) podczas akcji porodowej.

Rodzaje tokofobii

W literaturze przedmiotu wyróżnia się współcześnie trzy rodzaje tokofobii, są nimi:

• Tokofobia pierwotna
• Tokofobia wtórna;
• Tokofobia stanowiąca objaw zaburzeń depresyjnych.

Tokofobia pierwotna

Dotyczy kobiet, które do tej pory nie były w ciąży. Jej pierwsze objawy mogą pojawić się już w okresie dorastania. Niniejszy rodzaj zaburzenia w znacznym stopniu może determinować plany prokreacyjne (o tym w dalszej części artykułu).

Tokofobia wtórna

Dotyczy kobiet, które doświadczyły w przeszłości trudnego porodu. Specjaliści zwracają uwagę, że często stanowi ona objaw poporodowego psychogennego zespołu pourazowego. Niniejszy rodzaj zaburzenia może występować także jako odpowiedź na doświadczanie zmian poporodowych związanych z fizjologią oraz sferą życia seksualnego.

Tokofobia stanowiąca objaw zaburzeń depresyjnych

Może pojawić się podczas pierwszej oraz/lub kolejnych ciąż. Przyczyną rozwoju niniejszego zaburzenia jest występowanie u pacjentki depresji. Charakterystyczne dla przebiegu niniejszego rodzaju tokofobii jest doświadczanie przez pacjentkę nawracających (często obsesyjnych) myśli, że nie jest ona w stanie poradzić sobie z wyzwaniami porodu oraz że zbliżający się poród stwarza ogromne ryzyko utraty życia (przez matkę oraz/lub dziecko).

Jakie są objawy tokofobii?

Tokofobia może objawiać się na różne sposoby. Specjaliści zwracają uwagę, że może ona manifestowana być zarówno pod postacią symptomów psychologicznych, jak i somatycznych.

Wśród najczęściej występujących objawów tokofobii o charakterze psychologicznym wyróżnia się:

• Koszmary senne;
• Problemy w uwagą i koncentracją;
• Zmniejszenie wydajności w pracy;
• Obniżenie nastroju spowodowane częstym doświadczaniem lęku;
• Zmniejszenie tolerancji na bodźce zewnętrzne o charakterze lękotwórczym; 
• Zmniejszenie tolerancji na stres;
• Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji romantycznych;
• Trudności dotyczące życia seksualnego;
• Doświadczanie nawracających myśli na temat możliwego bólu porodowego;
• Przejawianie katastroficznego myślenia na temat przebiegu ciąży i porodu.
  

Natomiast, wśród objawów somatycznych tokofobii wymienia się:

• Częste bóle brzucha, mdłości, a nawet wymioty;
• Drżenia rąk oraz przyspieszenie akcji serca podczas myślenia o możliwym porodzie;
• Bóle i zawroty głowy;
• Poczucie przewlekłego zmęczenia, związane z doświadczaniem lęku.

Tokofobia może mieć zróżnicowany przebieg. W przypadku kobiet, które w najbliższym czasie nie planują dziecka, zwykle przybiera charakter okresowych stanów niepokoju. Natomiast, w przypadku kobiet w ciąży, może odznaczać się ciągłym napięciem, co niesie ze sobą istotne zagrożenie dla zdrowia psychicznego.

Czynniki ryzyka rozwoju tokofobii

Na podstawie wieloletnich obserwacji, specjaliści z zakresu położnictwa, ginekologii i psychologii wyróżnili szereg czynników ryzyka, których występowanie może sprzyjać rozwojowi lęku przed porodem. Wśród nich zwraca się uwagę przede wszystkim na:

• Młody wiek przyszłej mamy – wówczas może ona nie być psychologicznie oraz informacyjnie przygotowana na wyzwania, jakie niesie ze sobą ciąża oraz poród, czego wyrazem może być wystąpienie objawów tokofobii;
• Niski poziom wykształcenia oraz status społeczno-ekonomiczny – co może wiązać się z ograniczonym dostępem do wiedzy oraz profesjonalnego wsparcia, a zatem zwiększać obawy kobiety przed procedurą porodu;
• Doświadczenie problemów psychologicznych przed oraz/lub w czasie trwania ciąży – zdaniem specjalistów rozwój depresji sprzyja rozwojowi lęku przedporodowego;
• Doświadczenie w przeszłości nadużyć o charakterze seksualnym – poród jest wydarzeniem intymnym i jednocześnie może nieść ze sobą ból przywodzący skojarzenia związane ze zdarzeniem traumatycznym;
• Niski poziom samooceny oraz wiary we własne możliwości – wówczas kobieta może mieć przeświadczenie, że nie uda jej się poradzić z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą ciąża i poród. 

Ponadto psychologowie są zdania, że rozwojowi tokofobii może sprzyjać: wysoki poziom strachu przed doznaniami bólowymi, wysokie natężenie cech osobowości neurotycznej, niski poziom więzi z partnerem, niski poziom wsparcia społecznego, negatywne doświadczenia związane z poprzednimi porodami.

Diagnoza tokofobii w gabinecie psychoterapeuty

Rozpoznanie tokofobii zazwyczaj stawia specjalista zdrowia psychicznego. Niemniej jednak to lekarz ginekolog oraz/lub położna, często rozpoznają objawy niniejszego zaburzenia u swoich pacjentek, po czym kierują je na konsultację specjalistyczną.

W systemach klasyfikacji chorób nadal brakuje jednoznacznych kryteriów klasyfikacji objawów tokofobii, dzięki którym łatwiej byłoby dokonać diagnozy różnicowej. W gabinecie psychoterapeutycznym specjalista zwykle korzysta ze standardowych narzędzi diagnostycznych, którymi są:

• Wywiad kliniczny – dotyczący sytuacji życiowej pacjentki, doznawanych w przeszłości urazów, a także ewentualnych zaburzeń zdrowia psychicznego, które zostały u niej rozpoznane (lub rozpoznane u członków jej najbliższej rodziny). Ponadto, podczas takiego wywiadu, psychoterapeuta zbiera informacje na temat specyfiki odczuwanego lęku i jego intensywności;
• Badania kwestionariuszowe – podczas diagnozy tokofobii zazwyczaj wykorzystywane są standardowe narzędzia do pomiaru lęku. Tylko nieliczni badacze podjęli się opracowania narzędzi do pomiaru objawów tokofobii, niemniej jednak rzadko wykorzystywane są one w powszechnej praktyce psychoterapeutycznej;
• Obserwacja – zadaniem psychoterapeuty jest uważne obserwowanie reakcji lękowych prezentowanych przez pacjentkę przez cały czas trwania terapii.
  

Podczas dokonywania diagnozy bardzo ważne jest przeprowadzenie wspomnianej wcześniej diagnozy różnicowej. Nie możemy zapominać bowiem, że lęk przed porodem może być objawem depresji okołoporodowej.

Sposoby radzenia sobie z lękiem przed porodem

Kobiety, które nie korzystają z opieki specjalistycznej w przebiegu tokofobii, radzą sobie z doświadczanym lękiem na różne sposoby i z różną efektywnością. Postawy przez nie przyjmowane mogą przybrać formę:

• Ucieczki przed problemem, co może wiązać się z odsuwaniem planów prokreacyjnych (więcej na ten temat znajdziesz w dalszej części tekstu);
• Prób redukcji doświadczanego lęku poprzez poszukiwanie informacji na ten temat, stosowania technik relaksacyjnych oraz technik pozytywnego myślenia;
• Poszukiwania wsparcia u męża, bliskich sobie osób, czy też specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego;

Część kobiet może także redukować doświadczany lęk poprzez założenie, że jeśli przyjdzie im sprowadzić na świat dziecko, będzie to miało miejsce za pośrednictwem cięcia cesarskiego.

Wpływ tokofobii na przebieg porodu

Na podstawie wieloletnich badań oraz obserwacji specjalistów dostrzeżono, że to właśnie lęk stanowi jedną z najistotniejszych zmiennych o charakterze psychologicznym, wpływających na przebieg oraz jakość porodu. W tym miejscu warto bowiem pamiętać, że lęk stanowi zespół objawów emocjonalnych, behawioralnych oraz wegetatywnych, które w bezpośredni sposób mogą utrudniać przebieg akcji porodowej, a nawet sprzyjać pojawieniu się powikłań położniczych. Psychologowie zwracają jednak uwagę, że lęk przede wszystkim oddziałuje na doznania bólowe w czasie porodu.

Obserwacje dowodzą, że kobiety mierzące się z tokofobią odczuwają ból intensywniej, skróceniu ulega także czas wykazywanej przez nie tolerancji na bodźce bólowe. Zdaniem specjalistów, tendencje te nasilają się zwłaszcza w końcowym etapie ciąży, kiedy perspektywa porodu staje się coraz bliższa. Dlatego też tak ważne jest zapewnienie pacjentkom z rozpoznaniem tokofobii profesjonalnego wsparcia psychoterapeutycznego, już od momentu rozpoznania pierwszych objawów niniejszego zaburzenia.

Wpływ tokofobii na plany prokreacyjne kobiet

Chociaż tokofobia dotyczy lęku przed porodem, nie zawsze dotyczy ona kobiet, które w najbliższym czasie spodziewają się dziecka. W świetle współczesnych badań dotyczących niniejszego zaburzenia blisko 13% kobiet niebędących w ciąży może doświadczać lęku na myśl o procedurze porodowej oraz urodzeniu dziecka. U części tych kobiet, doświadczany lęk będzie jedną z najistotniejszych przyczyn odsuwania decyzji o zajściu w ciąże.

Specjaliści zwracają uwagę, że część kobiet, w obliczu tokofobii (zwłaszcza wtedy, gdy nie poddają się one psychoterapii), całkowicie rezygnuje z planów prokreacyjnych, tylko z powodu doświadczanego lęku. W szczególnie trudnych przypadkach lęk jest na tyle nasilony i utrudnia nawiązywanie romantycznych relacji, a nawet codzienne funkcjonowanie, że kobiety decydują się na sterylizację.

Psychoterapia jako skuteczna forma zwalczania tokofobii

Współczesne metody psychoterapeutyczne stanowią skuteczną metodę profilaktyki oraz leczenia tokofobii. Dzięki zastosowaniu opartych na badaniach naukowych oraz dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjentki metod współpracy możliwe staje się rozpoznanie czynników leżących u podstaw rozwoju zaburzenia. To z kolei pozwala na zaplanowanie efektywnego postępowanie terapeutycznego, którego nadrzędnym celem jest zmniejszenie doświadczanych przez pacjentkę objawów lękowych, a ponadto:

• Zapobieganie negatywnemu doświadczeniu porodu;
• Poprawianie doświadczanej jakości życia w czasie ciąży;
• Zapobieganie rozwojowi innych zaburzeń psychicznych charakterystycznych dla okresu okołoporodowego;
• Skrócenie czasu trwania porodu; Przygotowanie (w porozumieniu z lekarzem prowadzącym ciążę) planu uśmierzania bólu w czasie akcji porodowej.

W wielu przypadkach, podczas psychoterapii pacjentek z rozpoznaniem tokofobii, wykorzystuje się techniki relaksacyjne, które sprzyjają doraźnemu ograniczeniu objawów lęku. Ponadto wykorzystywana jest psychoedukacja, stanowiąca czynnik zwiększający poczucie wiary we własne możliwości oraz kompetencje, a tym samym ograniczający lęk przed porodem. W tym miejscu warto podkreślić, że w sytuacji, w której lęk związany z porodem wyraźnie przekracza zdolności adaptacyjne przyszłej mamy, a tym samym wpływa na jej codzienne funkcjonowanie, a ponadto, gdy stanowi on objaw poważnych, okołoporodowych zaburzeń nastroju, konieczne może okazać się zasięgnięcie konsultacji psychiatrycznej w celu wprowadzenia właściwego oddziaływania farmakologicznego.

Jaką formę psychoterapii wybrać?

W przypadku zaburzeń lękowych, w tym tokofobii jedną z najczęściej zalecanych form psychoterapii, jest ta prowadzona w nurcie poznawczo-behawioralnym. Niniejszy rodzaj oddziaływania szczególnie polecany jest kobietom w ciąży, które w stosunkowo krótkim czasie będą musiały osiągnąć kontrolę nad doświadczanymi objawami. Dzięki współpracy z psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym możliwe staje się rozpoznanie zniekształceń myślenia, które odpowiadają za nasilenie objawów, zmiana negatywnych przekonań na temat ciąży i porodu (przede wszystkim za sprawą technik psychoedukacyjnych), a także wyposażenie pacjentki w efektywne metody redukcji lęku (między innymi poprzez sprawdzone techniki relaksacji i kontroli oddechu).

W przypadku kobiet niebędących w ciąży, a doświadczających objawów tokofobii, wybór technik psychoterapeutycznych jest znacznie szerszy. W tym przypadku efektywna może okazać się zarówno psychoterapia psychodynamiczna, psychoanalityczna, jak i systemowa. Paradygmat, w którym będzie prowadzone oddziaływanie terapeutyczne powinien odpowiadać na aktualne potrzeby pacjentki.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat głównych nurtów psychoterapeutycznych i w ten sposób wybrać dla siebie właściwą formę terapii, zapoznaj się z poniższymi artykułami na naszej stronie:

• Psychoterapia psychodynamiczna – na czym polega?
• Terapia poznawczo-behawioralna – podstawy teoretyczne i skuteczność zastosowania
• Terapia systemowa grupowa i indywidualna

W tym miejscu warto zaznaczyć, że w przebiegu tokofobii kobiety mogą zdecydować się zarówno na formę psychoterapii indywidualnej, jak i grupowej.

Tokofobia a strach przed porodem

Badania przeprowadzone przez szwedzkich naukowców ukazują, że nawet 80% kobiet może doświadczać strachu przed porodem w łagodnej lub umiarkowanej postaci. Niemniej jednak, z problemem tokofobii (a zatem lęku) może zmagać się od 6% do 10% z nich. Dodają oni, że skrajne przypadki tokofobii, w których lęk przed porodem istotnie utrudnia codzienne funkcjonowanie i stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia – plasuje się na poziomie 2%.

To, co odróżnia strach przed porodem od tokofobii, to nie tylko zespół objawów lękowych (o charakterze psychicznym oraz/lub somatycznym) doświadczanych przez kobietę, ale przede wszystkim fakt, że to tokofobia w znacznej mierze wpływa na podejmowane przez nią decyzje prokreacyjne.

Podsumowanie

Doświadczanie lęku przed porodem stanowi poważny, aczkolwiek wciąż bagatelizowany, problem medyczny. Warto jednak pamiętać, że tokofobia istotnie wpływa nie tylko na przebieg ciąży oraz porodu, ale przede wszystkim na stan zdrowia matki oraz dobrostan psychologiczny dziecka. Niestety, leczenie tokofobii na terenie naszego kraju nie jest powszechnym zjawiskiem, mimo iż jej skala zdaje się przybierać na sile. Taka tendencja może stanowić wynik uwarunkowań społeczno-kulturowych. Wiele kobiet boi się bowiem przyznać, że odczuwa lęk przed urodzeniem dziecka, a jeśli to robią, niejednokrotnie spotykają się ze zjawiskiem bagatelizowania problemu, a nawet stygmatyzacją. Warto jednak pamiętać, że tokofobia jest zaburzeniem lękowym, które powinno podlegać procesowi leczenia. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technik terapeutycznych możliwe staje się nie tylko zredukowanie objawów tokofobii, ale przede wszystkim zwiększenie komfortu życia jednostki, a tym samym zwiększenie szans na prawidłowy przebieg ciąży i porodu w przyszłości.

Bibliografia

1. Alehagen S, Wijma B, Wijma K. Fear of childbirth before, during, and after childbirth. Acta Obstet Gynecol Scand. 2006, 85, 56-62;
2. Bączyk G, Cebulska V, Koźlak V, Michalak M, Bajek A, Marcinkowski JT: Poziom lęku przedporodowego u kobiet w ciąży. Probl Hig Epidemiol. 2011;92(4):774–777;
3. Billert H: Tokofobia – problem multidyscyplinarny. Ginekol Pol. 2007; 78:807–811;
4. Błaszczak A, Pilch D, Szamlewska B: Badanie poziomu lęku kwestionariuszem STAI C.D. Spielberga u kobiet w okresie okołoporodowym. Perinat Neonat Ginekol. 2011;4(3):163–168;
5. Cekański A: Tokofobia – lęk przed porodem naturalnym – prośba o cięcie cesarskie. Przegl Gin Poł. 2009;9(2):31–33;
6. Czerwiak G, Michalska M, Zdziebło K: Problemy emocjonalne związane z porodem. Ann Acad Med Siles. 2006;60:31–34;
7. da Costa D, Larouche J, Dritsa M [et al.]. Variations in stress levels over the course pf pregnancy: factors associated with elevated hassles, state anxiety and pregnancy-specific stress. J Psychosom Res. 1999, 47, 609-621;
8. DiRenzo GC, Polito PM, Volpe A, Anceschi MM, Guidetti R: A multicentric study on fear of childbirth in pregnant women at term. J Psychosom Obstet Gynaecol. 1984;3:155–1163;
9. Egliston KA, McMahon C, Austin MP. Stress in pregnancy and infant HPA axis function: conceptual and methodological issues relating to the use of salivary cortisol as an outcome measure. Psychoneuroendocrinology. 2007, 32, 1-13;
10. Eriksson C, Jansson L, Hamberg K. Women’s experiences of intense fear related to childbirth investigated in a Swedish qualitative study. Midwifery. 2006, 22, 240-248;
11. Gammie SC, Hasen NS, Stevenson SA [et al.]. Elevated stress sensitivity in corticotropinreleasing factor receptor 2 deficient mice decreases maternal, but not intermale aggression. Behav Brain Res. 2005, 160, 169-177;
12. Guszkowska M: Lęk przed porodem i determinujące go czynniki – przegląd literatury. Perinat Neonat Ginekol. 2012;5(3):154–161;
13. Hofberg KM, Brockington IF: Tokophobia: a morbid dread of childbirth its presence in Great Britain and Grand Cayman, British West Indes. J Psychosom Obstet Gynaecol. 2001;22–96;
14. Libera A: Problemy psychologiczne okresu ciąży. [W:] Psychologia w położnictwie i ginekologii. Red.: Makara-Studzińska M, Iwanowicz-Palus G. Warszawa: Wyd. Lekarskie PZWL; 2009:154–177;
15. Lisius E, Michalik A: Uczestnictwo w zajęciach szkoły rodzenia jako forma psychoprofilaktyki. Położna. Nauka i Praktyka. 2008;4:42–49;
16. Makara-Studzińska M, Morylowska-Topolska J, Sygit K, Sygit M, Goździewska M: Socio-demographical and psychososial determinants of anxiety symptoms in a population of pregnant women in the regions of central and eastern Poland. Ann Agric Environ Med. 2013;20(1):195–202;
17. Nerum H, Halvorsen L, Sorlie T [et al.]. Maternal request for cesarean section due to fear of childbirth: can it be changed through crisis-oriented counseling? Birth. 2006, 33, 221-228;
18. Putyński L, Paciorek M: Kwestionariusz Lęku Porodowego (KLP II) wersja zrewidowana – konstrukcja i właściwości psychometryczne. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica. 2008;12:129–133;
19. Saisto T, Halmesmaki E. Fear of childbirth: a neglected dilemma. Acta Obstet Gynecol Scand. 2003, 82, 201-208;
20. Sieber S, Germann N, Barbir AU, Ehlert U: Emotional well-being and predictors of birth-anxiety, self-efficacy, and psychological adaptation in healthy pregnant women. Acta Obstet Gynecol. 2006; 85:1200–1207;
21. Van den Bussche E, Crombez G, Eccleston C [et al.]. Why women prefer epidural analgesia during childbirth: the role of beliefs about epidural analgesia and pain catastrophizing. Eur J Pain. 2007, 11, 275-282.