Kilka słów na temat depresji

Zgodnie z doniesieniami Światowej Organizacji Zdrowia, depresja (obok choroby niedokrwiennej serca) stanowi współcześnie główną przyczynę niepełnosprawności społeczeństwa (dane z 2020 roku). Jak wspomniano we wstępie, to właśnie niniejsza jednostka chorobowa stanowi najczęściej rozpoznawane zaburzenie psychiczne, które występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Współczesne systemy klasyfikacji chorób wyróżniają najpowszechniejsze objawy niniejszego zaburzenia, wśród których dominują:

• Obniżenie nastroju;
• Anhedonia – niezdolność do odczuwania przyjemności; 
• Utrata zainteresowania dotychczasowymi pasjami/przyjemnościami. 

Warto jednak wiedzieć, że depresja może przyjmować różne postaci. Niejednokrotnie zdarza się, iż pierwsze jej objawy zwracają naszą uwagę na możliwość występowania innych problemów zdrowotnych. Część osób z rozpoznaniem depresji zdradza, iż to nie obniżenie nastroju było pierwszym z dostrzeganych przez nich objawów. Zwracali oni jednak uwagę na poczucie ogromnego zmęczenia, problemy ze snem, ogólne osłabienie organizmu oraz utratę sił witalnych. U niektórych występowały także przewlekłe bóle brzucha i nudności, a także bóle i zawroty głowy.

Ważną informację stanowi fakt, że o występowaniu depresji możemy mówić wtedy, gdy objawy związane z obniżeniem nastroju (lub inne z wyżej wymienionych) utrzymują się nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 14 dni. To bardzo ważne, aby nie zwlekać z diagnozą zaburzenia, albowiem wczesne rozpoznanie stanowi istotny czynnik wpływający na efektywność stosowanych metod leczenia. W celu uzyskania fachowej pomocy można zgłosić się do gabinetu lekarza pierwszego kontaktu, psychiatry oraz/lub psychologa. Podczas pierwszych konsultacji możliwe staje się uzyskanie informacji niezbędnych do podjęcia dalszej ścieżki leczenia.

Więcej informacji na temat depresji znajdziesz w artykule ZABURZENIA NASTROJU – JAK JE ROZPOZNAĆ I JAK SOBIE Z NIMI RADZIĆ?

Depresja w rozumieniu psychodynamicznym

Rozumienie depresji w kontekście psychodynamicznym może być zróżnicowane. Niemniej jednak najczęściej postrzegana jest ona jako stan utraty lub braku obiektu. Psychoterapeuci psychodynamiczni zwracają uwagę, że w przypadku pacjentów zgłaszających się na terapię trudno jest dostrzec konkretny obiekt, który traktowany jest jako przedmiot straty. To właśnie odróżnia jakościowo niniejsze zjawisko od procesu żałoby, która jest procesem radzenia sobie z realną stratą (najczęściej bliskiej osoby).

Psychoterapeuci psychodynamiczni wyjaśniają dalej, iż osoby z depresją są skłonne do kierowania swojej wrogości, a także impulsów agresywnych powstałych w wyniku utraty lub braku, w stronę siebie samych, a zatem w stronę własnego Ja. Taki proces odpowiada za zakłócenie podstawowych funkcji Ja, a także doprowadza do zanikania pozytywnych emocji i jednocześnie narastania negatywnych, to może z kolei doprowadzić do pojawienia się depresyjnych fantazji o śmierci, a także zniszczeniu. To, co odróżnia taki stan od stanu psychotycznego, to przede wszystkim ukierunkowanie tych fantazji w przestrzeni wewnątrz psychicznej i nie przenoszenie ich na obiekty zewnętrzne. Konsekwencją takiego stanu jest tak zwane depresyjne zaabsorbowanie, związane między innymi z wycofywaniem się z kontaktów interpersonalnych, a także ze zmniejszeniem swojej codziennej aktywności oraz wycofaniem się z realizacji codziennych zainteresowań. W tym miejscu warto podkreślić, że wspomniane fantazje o destrukcji oraz śmierci w większości przypadków dotyczą własnego Ja. Ich świadome przeżywanie z czasem doprowadza do obniżenia poczucia własnej wartości, a nawet pragnienia własnej śmierci w poczuciu przekonania, że jest się bezwartościowym.

Najnowsze koncepcje psychodynamiczne zwracają także uwagę na znaczenie interakcji czynników osobowościowych ze specyficznymi (obciążającymi) zdarzeniami życiowymi, które w efekcie mogą sprzyjać rozwojowi objawów depresyjnych.

• W przypadku osób o neurotycznej organizacji osobowości, w przebiegu zaburzeń depresyjnych dominującymi objawami może być lęk oraz agresja stanowiąca wyraz doświadczanych konfliktów wewnętrznych.
• Depresja u pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń osobowości z pogranicza (borderline) może przybierać nieco bardziej dramatyczny przebieg i związana być z większym ryzykiem samookaleczania oraz podejmowania prób samobójczych.

Dlatego też tak ważna jest diagnoza osobowości u pacjentów poddawanych psychoterapii psychodynamicznej. Za sprawą uzyskanej wiedzy, psychoterapeuta jest bowiem w stanie dostosować techniki pracy do indywidualnych potrzeb pacjenta, a także specyficznego przebiegu zaburzeń afektywnych, w tym depresji.

Czym jest psychoterapia psychodynamiczna depresji?

Psychoterapia psychodynamiczna jest szerokim pojęciem, które obejmuje między innymi spektrum metod leczenia depresji opartych na koncepcjach psychodynamicznych oraz psychoanalitycznych. Spotkania w ramach psychoterapii psychodynamicznej depresji odbywają się zazwyczaj systematycznie, 1-2 razy w tygodniu i trwają 50 minut. Chociaż psychoterapia psychodynamiczna zaburzeń depresyjnych może mieć zróżnicowany przebieg, ze względu na indywidualne potrzeby pacjentów, w literaturze wymienia się najważniejsze aspekty oddziaływania w czasie spotkań ze specjalistą. Najistotniejsze z nich zostaną omówione w dalszej części tekstu.

Zwrócenie uwagi na doświadczane emocje i sposób ich wyrażania

Psychoterapia psychodynamiczna zaburzeń nastroju zachęca do poznania oraz omówienia pełnego spektrum doświadczanych emocji. Podczas spotkań, psychoterapeuta pomaga pacjentowi ubrać w słowa doświadczane emocje i rozpoznać te, które stanowią dla niego zagrożenie.

Rozpoznanie prób unikania niepokojących myśli oraz/lub uczuć

Podczas spotkań specjalista zwraca uwagę na uświadomione bądź nieuświadomione próby unikania myślenia o problematycznych sytuacjach/emocjach. Dla procesu terapeutycznego bardzo ważne jest zrozumienie przyczyny unikania.

Rozpoznanie przejawianych przez pacjenta powtarzających się wzorców poztepowania oraz myślenia

Podczas sesji psychoterapeuta stara się zidentyfikować powtarzające się, dezadaptacyjne sposoby myślenia i zachowania pacjenta. Często zdarza się, że pacjent nie jest świadomy występowania takich wzorów. Ich rozpoznanie oraz próba ich przełamania, może być kluczowa dla osiągnięcia zmiany nie tylko w procesie leczenia zaburzeń nastroju, ale także innych problemów psychicznych oraz/lub emocjonalnych.

Omawianie znaczących zdarzeń związanych z przeszłością pacjenta

Omówienie zwłaszcza znaczących doświadczeń z okresu dzieciństwa, czy też dorastania jest szczególnie istotne w kontekście próby wyjaśnienia przejawianych przez pacjenta, destrukcyjnych wzorców zachowania.

Zorientowanie współpracy na jakośc zwiazków interpersonalnych pacjenta

W pracy terapeutycznej ważne jest zwrócenie uwagi na jakość związków interpersonalnych pacjenta. Stanowią one istotne odzwierciedlenie jego samooceny. W tym miejscu warto także przypomnieć, że w przebiegu depresji powszechne jest wycofywanie się z relacji społecznych. Dlatego też trening umiejętności komunikacyjnych jest niezwykle istotny w kontekście rehabilitacji psychologicznej osoby dotkniętej depresją, a także w kontekście zapobiegania nawrotom choroby.

Zwrócenie uwagi na wysoką jakość relacji terapeutycznej

Analiza relacji pacjenta z terapeutą dostarcza ważnych informacji na temat funkcjonowania pacjenta dotkniętego depresją. Podczas sesji terapeutycznych, szczególnie tych prowadzonych w nurcie psychodynamicznym, bardzo często dochodzi do zaistnienia zjawiska przeniesienia, które jest źródłem wiedzy na temat wewnętrznych przeżyć pacjenta. Informacje zdobyte dzięki analizie relacji terapeutycznej pozwalają na stałe dostosowywanie warunków psychoterapii do potrzeb oraz wymagań pacjenta zmagającego się z problemem depresji.

Poznanie świata fantazji pacjenta

Świat fantazji stanowi bogate źródło wiedzy o pacjencie. Dostarcza nam informacji na temat tego jak postrzega samego siebie oraz otaczającą go rzeczywistość. Ważne jest jednak ostrożne podchodzenie do interpretacji wiedzy pochodzącej ze snów, czy też wyobrażeń pacjenta. Stanowią one bowiem uzupełnienie, a nie trzon wiedzy na temat funkcjonowania pacjenta w przestrzeni emocjonalnej oraz społecznej.

Cel psychoterapii psychodynamicznej depresji

Celem psychodynamicznej psychoterapii depresji jest nie tylko redukcja objawów związanych z przebiegiem niniejszego zaburzenia. Proces zakłada osiągnięcia poprawy funkcjonowania pacjenta w różnych obszarach życia, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zasobów psychologicznych, stanowiących niezbędny element profilaktyki zdrowia psychicznego.

Praca nad wzmocnieniem tych zasobów w znacznej mierze zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta. Niemniej jednak zwykle obejmuje ona:

• Nabycie umiejętności tworzenia oraz utrzymywania satysfakcjonujących związków;
• Rozpoznanie własnych, unikalnych zdolności, które można wykorzystać zarówno w życiu codziennym, jak i na gruncie życia zawodowego;
• Wzmocnienie, zakorzenionej w rzeczywistości samooceny oraz poczucia własnej wartości;
• Osiągnięcie zdolności do akceptacji szerszego spektrum reakcji emocjonalnych oraz osiągnięcie zdolności do ich interpretacji;
• Głębsze rozumienie zarówno siebie, jak i bliskich osób;
• Osiągnięcie większej elastyczności oraz swobody w podejmowaniu codziennych, a także ważnych decyzji.

Celem prowadzonych oddziaływań psychoterapeutycznych jest także osiągnięcie przez pacjenta zdolności do samopoznania oraz głębokiej autorefleksji.

Skuteczność psychodynamicznej psychoterapii depresji

Współczesna literatura specjalistyczna, a także liczne badania potwierdzają skuteczność psychoterapii psychodynamicznej w kontekście leczenia różnych zaburzeń psychicznych, w tym depresji. Warto jednak pamiętać, że to nie tylko wybrany nurt terapeutyczny, ale przede wszystkim jakość relacji psychoterapeutycznej, wiedza i umiejętności specjalisty oraz zaangażowanie pacjenta w niniejszy proces, będą w znacznej mierze stanowiły o powodzeniu podejmowanych działań. To bardzo istotne, aby zarówno pacjent, jak i jego terapeuta byli zmotywowani do przeprowadzenia niniejszego procesu przy udziale pełnego zaangażowania. Szczególnie w psychoterapii psychodynamicznej, to właśnie jakość relacji, jaką uda się nawiązać podczas kolejnych sesji w gabinecie, jest czynnikiem różnicującym w kontekście skuteczności prowadzonego leczenia. Dlatego też tak ważne jest, aby wybrać terapeutę, który będzie się odznaczał nie tylko niezbędną wiedzą oraz doświadczeniem, ale także empatią i zaangażowaniem. Jak to zrobić? O tym, w dalszej części artykułu.

Depresja – jak wybrać psychoterapeutę?

Wybór właściwego psychoterapeuty jest zadaniem, które wymaga zaangażowania ze strony pacjenta zmagającego się z depresją, a także bliskich mu osób. W większości przypadków kierujemy się bowiem opiniami, które nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości i niejednokrotnie stanowią wynik kampanii marketingowych.

Na co zatem zwrócić uwagę podczas wyboru psychoterapeuty?

1. Zwróć uwagę na to, czy wybrany przez Ciebie psychoterapeuta posiada odpowiednie wykształcenie;
2. Poznaj zakres pracy specjalisty. Wielu psychoterapeutów umieszcza na swojej stronie informacje dotyczące problemów zdrowia psychicznego, w pracy z którymi posiada największe doświadczenie;
3. Zwróć uwagę na nurt psychoterapeutyczny, w którym pracuje dany specjalista. Takie informacje zdobędziesz między innymi za sprawą danych o wykształceniu specjalisty;
4. Umów się na pierwsze spotkanie, aby przekonać się, jaki jest wybrany przez Ciebie specjalista i przekonaj się, czy jego styl komunikacji odpowiada Twoim potrzebom;
5. Zapoznaj się z opiniami osób, które korzystały z usług danego psychoterapeuty. Pamiętaj przy tym, że jakość współpracy w znacznej mierze zależy od zaangażowania obydwu stron.

Podsumowanie

Depresja jest poważnym zaburzeniem zdrowia psychicznego, które w istotny sposób oddziałuje na funkcjonowanie jednostki oraz jej najbliższe otoczenie. Nieleczenie depresji niesie ze sobą szereg negatywnych konsekwencji, które mogą doprowadzić do niepełnosprawności, a nawet bezpośredniego zagrożenia życia. Dlatego też tak ważne jest jak najszybsze podjęcie właściwego leczenia. Jedną ze skutecznych metod terapii (obok leczenia farmakologicznego) jest psychoterapia prowadzona w nurcie psychodynamicznym. Dzięki systematycznym spotkaniom z terapeutą możliwe staje się nie tylko zredukowanie objawów zaburzenia, ale przede wszystkim nabycie umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami, co stanowi niezbędny element profilaktyki zdrowia psychicznego.

Bibliografia

1. Blagys M., Hilsenroth M. Distinctive features of short-term psychodynamic-interpersonal psychotherapy: a review of the comparative psychotherapy process literature. Clin. Psychol. Sci. Pract. 2000; 7:167–188;
2. Clarkin J, Gabbard G, Fonagy P. Psychodynamic Psychotherapy for personality disorders. Arlington, Virginia: American Psychiatric Publishing. 2010;
3. Ensink K, Maheux J, Normandin L, Sabourin S, Diguer L, Berthelot N i in. The impact of mentalization training on the reflective function of novice therapists: a randomized controlled trial. Psychother. Res. 2013; 23(5): 526–538;
4. Fonagy P. The effectiveness of psychodynamic psychotherapies: An update. World Psychiatry 2015; 14(2): 137–150;
5. Fonagy P, Rost F, Carlyle J, McPherson S, Thomas, R, Fearon, P i wsp. Pragmatic randomized controlled trial of long-term psychoanalytic psychotherapy for treatment-resistant depression: the Tavistock Adult Depression Study (TADS). World Psychiatry 2015, 14: 312–321;
6. Gabbard G. Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2010;
7. Gabbard G. Długoterminowa terapia psychodynamiczna. Wprowadzenie, przeł. W. Turopolski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2011;
8. Gościniak J. Dwa modele psychopatologii i dwie strategie analityczne. W: Cierpiałkowska L, Gościniak J. red. Technika i relacja terapeutyczna we współczesnej psychoanalizie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM; 2010. s.19-32;
9. Grzesiuk L. Zjawiska w psychoterapii. W: L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 1994;
10. Heszen-Niejodek I. Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie. W: Strelau J. red. Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Tom III. Gdańsk: GWP; 2000. s. 465-492;
11. Huhn M, Tardy M, Spineli L, Kissling W, Forstl H, Pitschel-Walz G i wsp. Efficacy of pharmacotherapy and psychotherapy for adult psychiatric disorders: a systematic overview of meta-analyses. JAMA Psychiatry; 2014; 71 (6): 706–715;
12. Klein M. Wkład do psychogenezy stanów maniakalno-depresyjnych. W: Klein M. Miłość, poczucie winy i reparacja (Pisma, t. I). Przeł. D. Golec. Gdańsk: GWP; 2007;
13. Knekt P. Randomized trial on the effectiveness of long-and short-term psychodynamic psychotherapy and solution-focused therapy on psychiatric symptoms during a 3-year follow-up. Psychol. Med. 2008; 38(5): 689–703;
14. Huber D, Henrich G, Clarkin J, Klug G. Psychoanalytic versus psychodynamic therapy for depression: a three-year follow up study. Psychiatry 2013; 76 (2) 132-149;
15. Rajewski A. Farmakoterapia zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży. W: Namysłowska I, red. Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2004: 491–510;
16. Rizq R, Target M. „If that’s what I need, it could be what someone else needs”. Exploring the role of attachment and reflective function in counselling psychologists’ accounts of how they use personal therapy in clinical practice: a mixed methods study. Brit. J. Guid. Couns. 2010; 38(4): 459–481;
17. Sandell R, Blomberg J, Lazar A, Carlsson J, Broberg J, Schubert J. Varieties of long-term outcome among patients in psychoanalysis and long-term psychotherapy. A review of findings in the Stockholm Outcome of Psychoanalysis and Psychotherapy Project (STOPP). Int. J. Psychoanal.2008; 81(5): 921–942;
18. Skrzyński W. Zaburzenia psychiczne: wybrane zagadnienia psychologii klinicznej. Warszawa: Medium; 2004;
19. Sokolik Z. Psychoanaliza (ortodoksyjna i teorie relacji z obiektem). Neopsychoanaliza. W: L. Grzesiuk (red.), Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 1995;
20. Taylor D. Psychoanalytic and psychodynamic therapies for depression. The evidence base. Adv. Psychiatric Treat. 2008; 14 (6);
21. Walewska K. Wstęp. W: Walewska K. Pawlik J. red. Depresja ujęcie psychoanalityczne. Warszawa: PWN; 1992. s.6-9;
22. Wasilewska M. Depresja jako ucieczka przed wyzwaniami dorosłości – refleksje terapeutyczne. W: D. Kubacka-Jasiecka, M. Kuleta (red.), W kręgu psychologicznej problematyki tożsamości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2008
23. Watanabe N, Hunot V, Omori IM, Churchill R, Furukawa TA. Psychotherapy for depression among children and adolescents: a systematic review. Acta Psychiatr. Scand. 2007; 116 (2): 84–95.