Kobiecość i macierzyństwo

Pojęcie kobiecości zmieniało się na przestrzeni wieków. Współcześnie rozpatruje się je na kilku różnych poziomach:

• Po pierwsze: na poziomie biologicznym (sex);
• Po drugie: na poziomie społecznym (gender);
• Po trzecie: na poziomie osobowościowym (gender identity).

Dlatego też, możemy powiedzieć, iż pełnia kobiecości to proces dynamiczny kształtujący się na przestrzeni lat. Niniejszy proces, związany z tworzeniem się kobiecej tożsamości jest złożony i uwarunkowany licznymi czynnikami, zarówno w wymiarze społecznym, jak i kulturowym. Niemal każdy z nas w trakcie procesu socjalizacji zdobywa wiedzę na temat tego, co oznacza bycie kobietą. Ponadto, poznajemy modele kobiecości, które powstały na kanwie przemian kulturowych oraz obowiązujących w społeczeństwie stereotypów. W procesie kształtowania poczucia kobiecości niezwykle istotne zdają się być doświadczenia jednostki na przestrzeni lat. W związku z tym, pojęcie kobiecości (w wymiarze jednostkowym) powinniśmy rozpatrywać w kategoriach zarówno zebranych informacji, jak i własnych doświadczeń zmieniających się w zależności od czasu i okoliczności.

W tym miejscu warto się zastanowić, jakie miejsce zajmuje macierzyństwo w próbie odpowiedzi na pytanie – Kim się czuję, jako kobieta?

W współczesnym świecie rola kobiety wydaje się nie być tak jasno określona, jak było to w uprzednich stuleciach. Dzisiaj kobieta jest bowiem nie tylko opiekunką domowego ogniska, ale także pracownikiem oraz jednostką dążącą do osiągnięcia samorealizacji. Współcześnie kobiety są postrzegane jako jednostki dysponujące umiejętnością łączenia zarówno obowiązków domowych, jak i zawodowych. W badaniach naukowych analizujących wypowiedzi kobiet dotyczące poczucia kobiecości, respondentki wielokrotnie podkreślały, iż właśnie możliwość łączenia ze sobą wielu ról społecznych sprawia, iż kobieta może czuć się szczęśliwa i spełniona.

Przed rozpoczęciem starań prokreacyjnych, kobiety dostrzegają swoje liczne możliwości, w których spełnianie się w roli rodzica nie zawsze znajduje się na pierwszym miejscu osobistych celów. Wiele kobiet, przed założeniem rodziny, pragnie osiągnąć wykształcenie oraz stabilną sytuację zawodową. Ponadto, kluczowe jest dla nich odnalezienie odpowiedniego partnera życiowego, z którym będą śmiało podążać przez resztę życia i realizować wspólne cele.

Co ciekawe, dla większości kobiet posiadanie potomstwa jest czymś naturalnym. Wiele badanych podkreśla, iż po realizacji założonych celów edukacyjnych oraz zawodowych, z pewnością podejmie starania o poczęcie dziecka, nie biorąc przy tym pod uwagę możliwych komplikacji. Dlatego też, współcześnie wiele kobiet odsuwa w czasie podjęcie decyzji o macierzyństwie. Perspektywa ta zmienia się w momencie, w którym podjęcie starań o dziecko nie przynosi oczekiwanych efektów. Wówczas, znaczenie macierzyństwa w kontekście poczucia kobiecości zdaje się nabierać zupełnie innego znaczenia.

Problemy prokreacyjne jako czynnik wpływający na poczucie kobiecości

W literaturze psychologicznej coraz częściej analizowana jest zależność pomiędzy poczuciem kobiecości a doświadczanymi przez nią problemami prokreacyjnymi. Większość analiz zwraca uwagę na niski poziom poczucia kobiecości oraz obniżone poczucie własnej wartości w przypadku jednostek, które doświadczają niepowodzeń związanych z zajściem w ciążę. Wiele kobiet zwraca uwagę, iż problemy prokreacyjne sprawiają, iż czują się one niekompletne, okaleczone, a przez to mniej wartościowe. Niektórzy psychologowie zwracają uwagę, iż intensywne działania nakierowane na poczęcie dziecka, dla wielu kobiet stanowią nierówną walkę o odzyskanie swojej kobiecej tożsamości. I chociaż większość kobiet na początku doświadczania trudności z zajściem w ciążę odczuwa głęboką nadzieję na sukces, z czasem zaczynają odczuwać coraz większy niepokój i z uwagą obserwować swoje ciało oraz sposób jego funkcjonowania.

Koncentracja na ciele zwiększa się wraz z wydłużeniem czasu trwania niepowodzeń prokreacyjnych. Zazwyczaj okres ten poprzedza podjęcie diagnostyki oraz leczenia niepłodności, podczas którego doświadczenie macierzyństwa nabiera większego znaczenia, a poczucie kobiecości staje się z nim jeszcze bardziej związane. Powtarzające się trudności związane z zajściem w ciążę, z każdym miesiącem stają się coraz bardziej znaczące w kontekście konsekwencji psychologicznych. Badane kobiety z coraz większą pieczołowitością podchodzą do obserwacji własnego ciała, poprzez regularne mierzenie jego temperatury oraz stosowanie testów owulacyjnych. W ten sposób starają się one pojąć funkcjonowanie swojego organizmu i dostrzec możliwe nieprawidłowości, które mogą oddziaływać na ich płodność. Tak intensywne pragnienie macierzyństwa w wielu przypadkach doprowadza do tego, iż bliskość fizyczna z partnerem zostaje sprowadzona do rytmicznych współżyć w celu zapłodnienia. Odcięcie przyjemności i pożądania od sfery seksualnej także w znacznym stopniu oddziałuje na poczucie kobiecości.

Rozpoczęcie procesu diagnostycznego, a w związku z tym konieczność poddawania się licznym badaniom sprawia, iż kontrola nad ciałem nie leży już tylko po stronie kobiety, ale także lekarza prowadzącego. Ponadto, część kobiet poddawana jest inwazyjnym procedurom diagnostycznym, które mogą potęgować ich uczucie dyskomfortu. Mimo tych trudnych doświadczeń, dla większości kobiet, które marzyły o poczęciu dziecka, rozpoczęcie procedury diagnostycznej oraz procesu leczenia niepłodności wiązało się z ogromnymi nadziejami, że już w niedługim czasie uda im się zajść w ciążę.

Intensywne wysiłki podejmowane w celu zapłodnienia powodują, iż uwaga kobiet zmagających się z problemami prokreacyjnymi, z każdym dniem coraz bardziej zawęża się ku macierzyństwu. Myślenie o pragnieniu bycia matką staje się motorem do podejmowania wszelkich działań. Leczenie problemów prokreacyjnych staje się wówczas centralnym elementem życia kobiety. Okazuje się również, że macierzyństwo, które we wcześniejszej perspektywie kobiet stanowiło tylko jeden z elementów kobiecości, w niniejszej sytuacji staje się jej kluczowym składnikiem.

Utrata dziecka na skutek poronienia jako wyzwanie dla kobiecości

Doświadczenie poronienia opisywane jest w literaturze specjalistycznej w kategoriach kryzysu psychologicznego, którego przebieg jest zgodny z kolejnymi etapami żałoby po stracie ukochanej osoby.

Czynnikami wpływającymi na intensywność przeżywanych emocji po stracie nienarodzonego dziecka są:

• Intensywność pragnienia posiadania dziecka;
• Znaczenie więzi, jaką udało się nawiązać matce z rozwijającym się w jej łonie dzieckiem;
• Długość oczekiwania na poczęcie (opisane wyżej, wcześniejsze problemy prokreacyjne).

Dla większości kobiet, szczególnie tych, które przez długi czas oczekiwały na możliwość doświadczenia macierzyństwa, wiadomość o ciąży jest źródłem ogromnej radości, a także zaskoczenia. W przypadku kobiet, które wcześniej doświadczały problemów prokreacyjnych, upragniona ciąża stanowi najcenniejszą nagrodę za podejmowane przez nie wielomiesięczne (czasem wieloletnie) wysiłki i wyrzeczenia. Niemniej jednak, w okresie pierwszych tygodni przed wizytą w gabinecie ginekologa, kobietom towarzyszyć mogą także liczne wątpliwości oraz niepewność. Kobiety, które przez długie miesiące starały się o poczęcie, wykazują obawę przed stratą dziecka. W związku z tym, wykonują systematyczne badania hormonalne (beta HCG), które teoretycznie mogą świadczyć o rozwoju ciąży.

Bez względu na okoliczności, wiadomość o stracie ciąży dla większości kobiet jest zdarzeniem szokującym i pociągającym za sobą szereg intensywnych emocji. Na etapie wczesnej ciąży plamienie, krwawienie, czy też nieprawidłowe wyniki kolejnych pomiarów BHCG mogą być sygnałami świadczącymi o nieprawidłowym przebiegu ciąży. Objawy te często skłaniają do wizyty u ginekologa, na której kobiety dowiadują się o stracie dziecka. O stracie dziecka kobiety dowiadują się również w czasie rutynowego badania USG ciąży, które wskazuje na to, iż ciąża się nie rozwija. W tym miejscu należy jednak pamiętać, że bez względu na to, w jaki sposób kobieta dowiedziała się o stracie dziecka i na jakim etapie ciąży miało to miejsce, poronienie zawsze jest zdarzeniem traumatycznym, wpływającym na wywołanie szeregu konsekwencji psychologicznych.

Wiele kobiet doświadczających niniejszej straty opisuje poronienie, jako największą z przeżytych tragedii oraz najtrudniejszy dzień w życiu. Dla kobiet, które wcześniej zmagały się z problemami prokreacyjnymi, poronienie staje się kolejnym bolesnym niepowodzeniem po serii podejmowanych starań i wysiłków. Niektóre z nich wyrażają także poczucie podwójnej niesprawiedliwości, które po pierwsze związane jest z faktem, iż musiały walczyć o możliwość poczęcia, a po drugie, że upragniona ciąża została im odebrana.

W wielu przypadkach zdarza się, iż doświadczenie poronienia rodzi w kobietach jeszcze większe pragnienie macierzyństwa. Ponadto, samo bycie matką staje się dla nich esencją kobiecości, a niemożność utrzymania ciąży w znacznym stopniu oddziałuje na obniżenie ich poczucia własnej wartości. W badaniach psychologicznych, kobiety, które doświadczyły utraty dziecka na skutek poronienia, deklarują, iż kobiecość oznacza dla nich przede wszystkim bycie matką. Wiele kobiet mówi wprost, iż wraz z utraconą ciążą tracą one swoje poczucie kobiecości.

W przypadku doświadczenia poronienia, zaleca się kobietom czasowe zaprzestanie starań prokreacyjnych (zazwyczaj na okres 3 miesięcy). Jest to dla nich czas niezwykle trudny, w którym pojawiają się nie tylko negatywne emocje, ale także narastająca potrzeba macierzyństwa. Niemniej jednak, w perspektywie psychologicznej niniejszy okres jest niezwykle potrzebny, aby w prawidłowy sposób przeżyć żałobę utraconego dziecka. W przeciwnym razie może dojść do rozwoju Zespołu Dziecka Zastępczego, który oznacza wewnętrzną potrzebę niejako zastąpienia utraconego dziecka, tym nowonarodzonym.

Seksualność kobiet, które doświadczyły utraty dziecka na skutek poronienia

Strata dziecka jest intensywnym doświadczeniem, które w znaczny sposób wpływa nie tylko na poczucie kobiecości i atrakcyjności, ale także na seksualność jednostki. Obserwacje psychologiczne dowodzą bowiem, iż poronienie może stać się przyczyną zaburzeń seksualnych na poziomie indywidualnym oraz diadycznym. W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż większość par podejmuje się szybkiego współżycia po doświadczeniu straty. Niemniej jednak, zbliżenia te mają zazwyczaj charakter pozaseksualny i związane są z potrzebą bliskości, intymności oraz wsparcia.

Innym powszechnym problemem jest powstrzymywanie się od współżycia lub wykazywanie niechęci do jego podejmowania. Związane może być to zarówno z odczuwaniem bólu podczas stosunku, jak i z ograniczeniem możliwości odczuwania przyjemności. Wykazywana przez kobiety niechęć do współżycia może stanowić konsekwencję różnorodnych czynników, w tym następstw pozabiegowych, a także konfliktów, jakie narodziły się między nią a partnerem na skutek niedawno przeżytych doświadczeń.

Analizując całościowy problem zaburzeń seksualnych, pojawiających się na skutek doświadczenia poronienia, możemy wyróżnić:

• Po pierwsze: spadek libido uwarunkowany hormonalnie oraz/lub psychologicznie;
• Po drugie: lęk przed penetracją pochwy – związany z obawą o stan naruszonej pochwy po przebytym poronieniu;
• Po trzecie: lęk przed ponownym zajściem w ciążę i kolejnym poronieniem;
• Po czwarte: dyspareunię występującą głównie na skutek podejmowanych zabiegów medycznych;
• Po piąte: problemy w obrębie relacji partnerskiej.

Problemy seksualne, stanowiące jedną z konsekwencji poronienia, w sposób dwukierunkowy powiązane są ze spadkiem poczucia kobiecości oraz własnej atrakcyjności.

Pomoc dla kobiet mierzących się z kryzysem kobiecości po stracie dziecka

Kryzys kobiecości dostrzegany jest w przypadku wielu kobiet, które doświadczyły poronienia, a także wcześniejszych problemów prokreacyjnych. Dlatego też, w niniejszym przypadku niezbędne okazuje się zapewnienie pacjentkom odpowiedniego wsparcia, które powinno pochodzić przede wszystkim ze strony najbliższej rodziny, jak również personelu medycznego oraz od psychologa.

Dzięki współpracy ze specjalistą możliwe staje się przede wszystkim przepracowanie doświadczonej traumy, a następnie przekierowanie myśli i emocji kobiety z przeszłości na przyszłość. Ponadto, niezwykle ważne okazuje się przeformułowanie znaczenia pojęcia kobiecości i odbudowanie poczucia własnej wartości, jako kobiety. Możliwe staje się to poprzez podjęcie terapii indywidualnej, która może prowadzona być zarówno w nurcie psychodynamicznym, jak i poznawczo-behawioralnym.

Podsumowanie

Współczesny model kobiecości opiera się na wielozadaniowości. Dzisiaj kobieta jest nie tylko matką, ale także kobietą sukcesu, inwestującą w swoje cele i marzenia. Większość kobiet przed rozpoczęciem starań prokreacyjnych, choć myśli o założeniu rodziny, nie stawia jej na pierwszym miejscu. Zanim zostaną matkami, pragną odkryć swoją kobiecość w innych wymiarach, które przynosić im będą poczucie satysfakcji i spełnienia. Wszystko to zmienia się w momencie, w którym realizacja potrzeby posiadania potomka napotyka na liczne trudności. Wówczas problemy z płodnością stają się wyzwaniem dla poczucia kobiecości, a wręcz doświadczenia niekompletności. Z podobnymi doświadczeniami zmagają się kobiety, które doświadczyły utraty dziecka na skutek poronienia. Uruchomienie intensywnych emocji na skutek niniejszego zdarzenia, w znacznej mierze oddziałuje na osłabienie poczucia kobiecości oraz własnej wartości. Natomiast cel, jakim jest macierzyństwo, staje się synonimem walki o odzyskanie poczucia kobiecej tożsamości.

Bibliografia

1. Bidzan M. (2010), Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym, Wydawnictwo Impuls, Kraków;
2. Bielawska-Batorowicz E. (2006). Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”;
3. Bielawska-Batorowicz, E. (2014). Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich skutki dla rodziny, (w:) Psychologia rodziny, I. Janicka, H. Liberska (red.), 412-436, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
4. Bielan Z., Machaj A., Stankowska I. (2010), Psychoseksualne konsekwencje straty dziecka w okresie ciąży i porodu, „Seksuologia Polska”, Tom 8, Numer 1, s. 41-46;
5. Chanduszko-Salska J. (2016). Znaczenie pomocy psychologicznej i psychoterapii we wspomaganiu leczenia niepłodności. Postępy Andrologii Online, 3(1), 12–22.
6. Joelsson L. S., Tyden T., Wanggren K., Georgakis M. K., Stern J., Berglund A., Skalkidou A. (2017). Anxiety and depression symptoms among sub-fertile women, women pregnant after infertility treatment, and naturally pregnant women. European Psychiatry, 3556, 1–8;
7. Kalus A. (1999), Upragnione macierzyństwo: doświadczenie sytuacji niepłodności, [w:] Oblicza macierzyństwa, red. D. Kornas-Biela, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin;
8. Kleszcz-Szczyrba, R. (2016). Radzenie sobie ze stratami prenatalnymi i perinatalnymi jako wyzwanie naszych czasów, (w:) R. Kleszcz-Szczyrba, A. Gałuszka (red.), Utrata i żałoba. Teoria i praktyka, 145-154, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego;
9. Kornas-Biela D. (1999a), Zdobywane macierzyństwo: doświadczenia matek związane ze wspomaganą prokreacją, [w:] Oblicza macierzyństwa, red. D. Kornas-Biela, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin;
10. Kornas-Biela, D. (2018). Niepomyślna diagnoza prenatalna wyzwaniem dla rodziców, personelu medycznego oraz społeczeństwa, (w:) Wyzwania i zagrożenia bioetyczne XXI wieku, W. Sinkiewicz, R. Grabowski (red.), 149-180, Bydgoszcz: Bydgoska Izba Lekarska;
11. Kossakowska-Petrycka K., Chanduszko-Salska J. (2009). Poziom stresu i radzenie sobie ze stresem w ciąży wysokiego ryzyka a występowanie depresji poporodowej. W: K. Janowski, A. Cudo (red.), Człowiek chory. Aspekty biopsychospołeczne, t. 2, 11–21. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego;
12. Libera A. (2009), Psychologiczne aspekty poronień, [w:] Psychologia w położnictwie i ginekologii, red. M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa;
13. Makara-Studzińska M., Wdowiak A. (2009), Psychologiczna sytuacja kobiety niepłodnej, [w:] Psychologia w położnictwie i ginekologii, red. M. Makara- Studzińska, G. Iwanowicz-Palus,Wydawnictwo Lekarskie PZWL,Warszawa;
14. Milazzo A., Mnatzaganian G., Elshaug A. G., Hemphill S. A., Hiller J. E., Health A. (2016). Depression and anxiety outcomes associated with failed assisted reproductive technologies: A systematic review and meta-analysis. PLOS One, 11(11), e0165805;
15. Miluska J., Boski P. (1999),Męskość-kobiecość. Zarys i poziom analizy problematyki, [w]: Męskość-kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej, red. J. Miluska, P. Boski, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa;
16. Murlikiewicz M., Sieroszewski P. (2013), Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego, „Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia”, Tom 6, Zeszyt 2, s. 93-98;
17. Przybył I. (2012), Zostać rodzicem mimo wszystko: uwarunkowania działań prokreacyjnych małżonków niepłodnych, [w:] Między nakazem a wyborem, red. J. Baniak, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków;
18. Slany K., Szczepaniak-Wiecha I. (2003), Bezdzietność – czy nowa wartość we współczesnym świecie, [w:] Systemy wartości a procesy demograficzne, red. K. Slany, A. Małej, I. Szczepaniak-Wiecha, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków;
19. Trzęsowska-Greszta, E., Jastrzębski, J., Sikora, R., Fiałek, M., Trębicka P. (2017). Poziom depresji u kobiet z utrudnioną prokreacją a styl radzenia sobie ze stresem i płeć psychologiczna, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 1 (29), 191-215;
20. Walentynowicz-Moryl, K. (2016). Tajemnice kobiecego ciała. Doświadczenia kobiet zmagających się z niepłodnością nieznanego pochodzenia, Dyskursy Młodych Andragogów, 17, 341-356.