Ciąża jako czas przygotowań na narodziny dziecka

Okres ciąży to bez wątpienia nie tylko jeden z najważniejszych momentów życia kobiety, ale także jej partnera. To czas, w którym zmiany dotyczące życia codziennego zdają się zachodzić szybciej niż zwykle, a przede wszystkim czas intensywnych przemian psychologicznych i tożsamościowych, których doświadczają przyszli rodzice. Podczas tych niezwykle ważnych 9 miesięcy, zarówno kobieta, jak i mężczyzna przystosowują się do roli rodzicielskiej, a także w bardziej lub mniej świadomy sposób, nawiązują relację z dzieckiem, które już wkrótce przyjdzie na świat.

Psychologowie podkreślają, że już podczas ciąży kształtują się postawy rodzicielskie, a także więź między rodzicami, a dzieckiem. Specjaliści z zakresu psychologii, a także ginekologii i położnictwa dostrzegają, że współczesny mężczyzna jest coraz częściej włączany do wspólnego oczekiwania z partnerką na narodziny potomka. Zmiany dostrzegalne są nie tylko w ich zaangażowaniu, ale także języku. Coraz częściej zdarza się bowiem słyszeć sformułowania „oczekujemy dziecka”, „zostanę ojcem”, jesteśmy w ciąży”, aniżeli „moja żona spodziewa się dziecka”, czy też „moja żona jest w ciąży”. A zatem przeżywanie okresu ciąży nie leży już wyłącznie po stronie kobiety.

Przyszli ojcowie coraz częściej i chętniej zdają się uczestniczyć w badaniach oraz wizytach kontrolnych partnerek, wyrażają również chęć uczestnictwa w szkołach rodzenia, a także coraz bardziej świadomie podchodzą do budowania relacji z nienarodzonym dzieckiem.

Charakterystyka więzi emocjonalnej między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym

Nawiązywanie więzi emocjonalnej z nienarodzonym jeszcze dzieckiem należy do jednych z najważniejszych zadań mężczyzny w okresie ciąży. Wśród pozostałych zadań, w literaturze psychologicznej wyróżnia się między innymi: zapewnienie poczucia bezpieczeństwa partnerce, akceptację stanu fizjologicznego kobiety oraz związanych z nim konsekwencji, a także przystosowanie się do nowych zadań, które nierozerwalnie związane są z rodzicielstwem. W celu określenia specyficznej relacji, która wytwarza się między rodzicami a ich nienarodzonym jeszcze dzieckiem używa się licznych sformułowań, między innymi takich jak: postawa względem dziecka, przywiązanie emocjonalne, czy interakcja prenatalna.

Samo pojęcie więzi emocjonalnej w okresie prenatalnym rozumiane jest w literaturze psychologicznej jako relacja tworząca się podczas ciąży, na którą składają się:

• Traktowanie płodu jako odrębnej istoty (które można pojmować jako uznanie odrębności, która istnieje mimo tego, że dziecko rozwija się w łonie matki i jest zależne od jej organizmu);
• Przypisywanie właściwości charakterystycznych dla dziecka (poprzez analizę jego „temperamentu”, a tym samym częstotliwości i siły ruchów wewnątrz łona matki);
• Próby nawiązywania interakcji (które mogą przyjmować różną formę – począwszy od myślenia o dziecku, poprzez dotykanie brzucha partnerki, a na rozmowach, czytaniu bajek i śpiewaniu kołysanek do nienarodzonego dziecka kończąc).

Psychologowie dostrzegają, że im większa jest częstotliwość ruchów dziecka, tym większa jest także intensywność relacji rodzącej się między nim a jego przyszłym tatą. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, iż mężczyźni w okresie ciąży są w stanie nawiązywać relację ze swoim dzieckiem wyłącznie za pośrednictwem partnerki. Niemniej jednak, coraz chętniej i częściej deklarują oni potrzebę dotykania brzucha, a także rozmowy ze znajdującym się w nim dzieckiem.

Specjaliści podkreślają, że nawiązywanie intensywnych kontaktów z dzieckiem w okresie prenatalnym niewątpliwe sprzyja rozwojowi właściwych postaw rodzicielskich, a ponadto, działanie to uznawane jest za jeden z najważniejszych elementów psychoprofilaktyki porodowej.

Analizując doniesienia zawarte w literaturze specjalistycznej jesteśmy w stanie dostrzec, iż każda postawa mężczyzny wobec jego nienarodzonego dziecka składa się tak naprawdę z trzech komponentów: uczuciowego, poznawczego oraz behawioralnego.

Postawa mężczyzny wobec rozwijającego się w łonie partnerki dziecka może być ustosunkowana zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Komponent poznawczy niniejszej postawy charakteryzują przede wszystkim myśli na temat dziecka, a także ocena jego zachowania w okresie prenatalnym (na którą składają się przede wszystkim aktywność płodu, jak również wpływ ciąży na samopoczucie psychofizyczne matki). Komponent uczuciowy jesteśmy natomiast w stanie dostrzec w sposobie ekspresji, wyrażającej się poprzez wypowiedzi mężczyzny na temat ciąży, jego partnerki, a także rozwijającego się w łonie dziecka. Natomiast komponent behawioralny dostrzegalny jest poprzez zachowania przyszłego ojca względem partnerki, jak również nienarodzonego dziecka (próby nawiązywania kontaktu, podejmowanie działań mających na celu przygotowanie przestrzeni życiowej do przyjęcia na świecie dziecka).

Nie ulega zatem wątpliwości fakt, iż kształtowanie się więzi emocjonalnej między przyszłym ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym jest złożonym procesem, u podstaw którego leży przede wszystkim stopniowe tworzenie obrazu dziecka jako odrębnej istoty, która będzie charakteryzowała się indywidualnymi właściwości i z którą w niedalekiej przyszłości będzie można nawiązać bezpośredni kontakt.

Kiedy ciąża jest przez rodziców oczekiwana, w większości przypadków wzbudza w przyszłym ojcu pozytywne emocje. Niemniej jednak, nie można wykluczyć sytuacji, w której uczucia względem niniejszej zmiany życiowej zdają się przyjmować bardziej negatywny charakter. Ponadto, warto zapamiętać, że w czasie 9 miesięcy ciąży zarówno emocje, jak i postawy mężczyzny wobec nienarodzonego dziecka mogą podlegać zmianie.

Różnice w doświadczaniu więzi z nienarodzonym dzieckiem między przyszłym tatą i mamą

Polskie badania naukowe przeprowadzone przez Profesor Eleonorę Bielawską-Batorowicz (psycholog i wykładowczynię Uniwersytetu Łódzkiego) ukazują różnice dotyczące natężenia więzi między nienarodzonym dzieckiem i matką a nienarodzonym dzieckiem i przyszłym tatą. Na podstawie przytoczonych analiz ustalono, iż kobiety doświadczają zwykle bardziej intensywnych zmian w rozwoju relacji z dzieckiem, przede wszystkim ze względu na możliwość fizycznego kontaktu z nim (zwłaszcza wtedy, gdy przyszła mama odczuwa pierwsze ruchy płodu).

Zdaniem autorki niniejszych badań, więź między nienarodzonym dzieckiem a przyszłym ojcem rozwija się w sposób bardziej stopniowy i w mniejszym natężeniu niż ma to miejsce u matek. Niemniej jednak, dostrzeżono, że mężczyźni w większym stopniu niż kobiety są w stanie traktować rozwijające się w łonie partnerki dziecko jako odrębną istotę.

Literatura psychologiczna wskazuje, że momentem przełomowym w kontekście kształtowania się więzi pomiędzy ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym jest moment, w którym mężczyzna może po raz pierwszy zobaczyć swoje dziecko za pośrednictwem badania USG.

Czy kwestia planowania ciąży wpływa na tworzenie się relacji między ojcem a nienarodzonym jeszcze dzieckiem?

Psychologowie przez wiele lat poszukiwali jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy fakt planowania lub nieplanowania ciąży jest istotnym czynnikiem warunkującym więź między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym. Wydaje się być oczywiste, że chęć posiadania dziecka i podejmowanie działań w tym kierunku może zwiastować prawidłowy rozwój więzi między przyszłym ojcem a jego nienarodzonym jeszcze dzieckiem. Natomiast, fakt nieplanowanej ciąży może wpłynąć na zburzenie kształtowania się takiej więzi. Jeszcze do niedawna sądzono, że niespodziewana ciąża może być czynnikiem utrudniającym zaakceptowanie dziecka, a tym samym czynnikiem utrudniającym nawiązywanie prawidłowej więzi między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym.

Współczesne badania i analizy psychologiczne zwracają uwagę, iż fakt planowania lub nieplanowania ciąży nie wpływa tak istotnie na jakość więzi między rodzicami a dzieckiem w okresie prenatalnym. Zaznaczają one jednak, że pewne różnice w intensywności więzi mogą widoczne być na wczesnym etapie ciąży. Mimo to, wraz z upływem czasu wielu rodziców jest w stanie zaakceptować zaskakującą perspektywę powiększenia rodziny, a tym samym rozpocząć proces nawiązywania prawidłowej więzi.

Zdaniem psychologów, nie tyle sam fakt planowania, czy też nieplanowania ciąży wpływa na więź między ojcem a nienarodzonym dzieckiem, co atmosfera uczuciowa, w jakiej kobieta przez kolejne 9 miesięcy będzie nosiła w swoim brzuchu rozwijający się płód. To właśnie postawy emocjonalne przyszłego ojca, a także okoliczności, w jakich doszło do ciąży, stanowią ważny czynnik w kształtowaniu się prawidłowej roli rodzicielskiej.

Jeśli w związku z wiadomością o ciąży, przyszli rodzice odczuwają niepokój lub dystans, który może spowodowany być między innymi niemożnością dalszej realizacji własnych planów zawodowych, edukacyjnych, czy też podróżniczych, taka sytuacja bezsprzecznie może oddziaływać na jakość relacji, która będzie rozwijała się między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym.

Niemniej jednak, jeśli pomimo kwestii nieplanowania, ciąża zostanie przez rodziców zaakceptowana, a atmosfera wokół związku przyszłych rodziców jest prawidłowa, w większości przypadków ojcowie z radością angażują się w proces kształtowania prawidłowych postaw rodzicielskich.

Jakie inne czynniki mają znaczenie w procesie kształtowania się więzi między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym?

Na zjawisko kształtowania się więzi emocjonalnej między ojcem a nienarodzonym dzieckiem wpływa wiele czynników. W dalszej części artykułu omówione zostaną najważniejsze z nich.

Jakość relacji partnerskiej

Badania psychologiczne udowadniają, że im lepiej partnerom układa się w relacji, tym silniejsza jest więź emocjonalna między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym. Psychologowie zwracają uwagę na fakt, iż bardzo ważne jest to, aby matka jak najczęściej informowała przyszłego ojca o zachowaniach dziecka w ciągu dnia;

Wcześniejsze doświadczenia prokreacyjne

Okazuje się, że posiadają ogromne znaczenie w kontekście budowania prawidłowej relacji emocjonalnej. Doświadczenie poronienia w znacznym stopniu może wpływać na zmniejszenie intensyfikacji więzi, przede wszystkim z uwagi na fakt wcześniejszej traumy. A zatem, unikanie nawiązywania silnej więzi przez ojca będzie swoistym mechanizmem obronnym, który ma ochronić go przed kolejnym intensywnym doświadczeniem straty;

Czas trwania leczenia niepłodności

W świetle badań psychologicznych, czas trwania leczenia niepłodności, a także rodzaj i intensywność procedur medycznych podejmowanych w czasie terapii, mogą wpływać na osłabienie intensywności więzi emocjonalnej między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym;

Ciąża wysokiego ryzyka

Uznawana jest za szczególną sytuację w kontekście kształtowania się relacji między rodzicami a dzieckiem w okresie prenatalnym. W takiej sytuacji, radość wynikająca z oczekiwania na pojawienie się dziecka zostaje w jednej chwili zaburzona. Mężczyźni w takiej sytuacji najczęściej odczuwają silne obawy o losy dziecka oraz zdrowie jego matki. Ponadto, w niektórych przypadkach, w obliczu zagrożenia ciąży, ojcowie bardziej odpowiedzialnie podchodzą do kształtowania postaw rodzicielskich oraz do procesu przygotowywania się do roli rodzica.

Możliwość wystąpienia wady wrodzonej u dziecka

Nie tyle sam fakt choroby dziecka, co przede wszystkim czas oczekiwania na wyniki badań, w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się więzi między ojcem a dzieckiem. Okazuje się bowiem, że w momencie oczekiwania na wyniki badań, rozwój niniejszej więzi ulega wyraźnemu spowolnieniu.

Wśród innych czynników, które mogą wpływać na intensywność relacji łączącej przyszłego ojca z dzieckiem w okresie prenatalnym można wyróżnić również wiadomość o płci dziecka. Niemniej jednak, niniejszy przypadek nie jest szeroko omawiany w literaturze. Psychologowie, a także specjaliści z zakresu położnictwa niejednokrotnie obserwują, że silniejszą więź i zaangażowanie można dostrzec u ojców, którzy spodziewają się syna. Badania, które miały na celu określenie wpływu ciąży mnogiej a pojedynczej na jakość więzi między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym, nie dały jednoznacznych wyników.

Siła więzi prenatalnej a relacje ojca z dzieckiem po jego narodzinach

Obserwacje psychologów oraz liczne badania naukowe nie pozostawiają złudzeń, im silniejsza jest więź między ojcem a dzieckiem w okresie prenatalnym, tym silniejsza jest ich relacja już po narodzinach. Co więcej, ojcowie, którzy chętniej i częściej starali się nawiązywać kontakt z nienarodzonym dzieckiem (między innymi poprzez mówienie do niego, czy też poprzez głaskanie brzucha), wyrażali większą skłonność do akceptacji zachowań dziecka w przyszłości i co więcej, odbierali swoje dzieci jako mniej kłopotliwe, w porównaniu do tych mężczyzn, którzy nawiązywali mniej intensywną więź ze swoim dzieckiem w okresie prenatalnym.

Podsumowanie

Więź emocjonalna między ojcem a nienarodzonym dzieckiem jest niezwykle złożonym zjawiskiem. Jej charakter oraz intensywność uzależniona jest bowiem od wielu czynników (między innymi od jakości relacji partnerskiej, a także stanu zdrowia kobiety w ciąży). Niemniej jednak, nie podlega wątpliwości fakt, że im intensywniejsza i bardziej nacechowana czułością jest więź przyszłego taty z dzieckiem w okresie prenatalnym, tym wyższe prawdopodobieństwo, że ich relacje będą cechowały się miłością, akceptacją i zrozumieniem w przyszłości. Albowiem, sam proces nawiązywania takiej relacji w okresie prenatalnym w znacznym stopniu ujawnia gotowość jednostki do podjęcia się wyzwań i odpowiedzialności, jakie wiążą się z pełnieniem roli rodzicielskiej.

Bibliografia:

1. Ahlborg T, Strandmark M. (2006). Factors influencing the quality of intimate relationships six months after delivery-first-time parents’ own views and coping strategies. J Psychosom Obstet Gynaecol. 27(3):163–172;
2. Bakiera L. (2013). Zaangażowane rodzicielstwo a autokreacyjny aspekt rozwoju dorosłych. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA;
3. Bielawska-Batorowicz E. (1987). Ciąża i poród w świetle badań psychologicznych. Przegląd Psychologiczny 3: 679-695;
4. Bielawska-Batorowicz E. (1995). Determinanty spostrzegania dziecka przez rodziców w okresie poporodowym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego;
5. Bielawska-Batorowicz E. (1999). Psychologia prokreacji jako dziedzina badań i obszar praktycznej działalności psychologa. Przegląd Psychologiczny 42(1-2): 221-239;
6. Budrowska B. (2008). Tacierzyństwo, czyli nowy wzór ojcostwa. Kultura i Społeczeństwo 3: 123-151;
7. Dąbrowska – Wnuk M. (2013). Przywiązania rodziców do swego dziecka w prenatalnym okresie jego życia [w:] A. Żywczok (red.), Miłość – akt preferencji duchowości człowieka. Studium bliskości uczuciowej, 103-119. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”;
8. Dąbrowska – Wnuk M.(2014). Uwarunkowania więzi emocjonalnej między rodzicami a ich prenatalnym dzieckiem [w:] A. Żywczok (red.), Znajomość. Koleżeństwo. Przyjaźń. Dynamizm ewoluowania więzi emocjonalnej, 23-39. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”;
9. Kornas-Biela D. (2009). Pedagogika prenatalna, nowy obszar nauk o wychowaniu. Lublin: Wydawnictwo KUL;
10. Kwiatkowska A., Nowakowska A. (2006). Mężczyzna polski. Psychospołeczne czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i rodzinnych. Białystok: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku;
11. Lewis R. A., Spanier, G. B. (1979). Theorizing about the quality and stability of marriage [w:] W. R. Burr, R. Hill, F. I. Nye, I. L. Reiss (red.), Contemporary theories about the family, 268-294. New York: The Free Press;
12. Mierzwiński B. (1996). Teoretyczne podstawy doradztwa rodzinnego. Mężczyzna jako mąż i ojciec. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego 2(5): 5-32;
13. Nesterowicz-Wyborska J. (2011). Jak badać ojcostwo, czyli o potrzebie (re)konceptualizacji pojęcia ojcowskiego zaangażowania [w]: H. Liberska, A. Malina(red.), Wybrane problemy wspólczesnych małżeństw i rodzin, 137-148. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA;
14. Reniecka E. (2011). Idea rodzicielstwa bliskości [w]: H. Liberska, A. Malina (red.), Wybrane problemy współczesnych małżeństw i rodzin, 131-135. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA;
15. Tryjarska B. (2012). Style przywiązania partnerów a tworzenie bliskich związków w dorosłości [w:] B. Tryjarska (red.), Bliskośc w rodzinie. Więzi w dzieciństwie a zaburzenia w dorosłości, 185-217. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar;
16. Wojaczek M. (2011). Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzierżanowski (red.), Ciąża czy stan błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne. Kraków: Wydawnictwo Impuls;