Czym jest depresja poporodowa?

W przestrzeni medialnej w ciągu ostatnich lat coraz częściej poruszane jest zagadnienie depresji poporodowej. Wszystko to z uwagi na zatrważającą skalę zjawiska, z jakim mamy do czynienia. Niemniej jednak, podczas próby wyjaśnienia niniejszego zaburzenia w większości przypadków uwzględniana jest wyłącznie perspektywa kobiet z nią się zmagających.

Warto wiedzieć, że problem depresji poporodowej może dotyczyć zarówno matek, jak i ojców, którzy stawiają czoła wyzwaniom rodzicielstwa. 

W tej części tekstu omówione zostaną najważniejsze informacje na temat depresji poporodowej, jako jednostki chorobowej. W dalszej części artykułu omówiona zostanie specyfika niniejszego zaburzenia w perspektywie ojców.

Zgodnie z definicją zawartą w literaturze przedmiotu, depresję poporodową uznaje się za zaburzenie psychiczne, które współcześnie rozpoznawane jest nawet u 10%-20% matek. I chociaż w pierwszej chwili możemy dostrzec, że objawy niniejszej choroby są zbieżne z symptomami doświadczanymi przez pacjentów w przebiegu dużej depresji, wyraźną różnicę stanowi fakt, iż większość objawów depresji poporodowej bezpośrednio dotyczy wykonywania czynności oraz kwestii związanych z opieką nad noworodkiem.

W przebiegu depresji poporodowej pacjenci doświadczają wielu trudnych emocji, w tym:

• poczucia zniechęcenia,
• zobojętnienia,
• poczucia winy, które w tym przypadku działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Psychologowie zwracają uwagę na fakt, iż większość osób z rozpoznaniem depresji poporodowej, podczas przeprowadzanego wywiadu zgłasza doświadczanie objawów o charakterze neurotycznym (doświadczanie lęku, rozdrażnienia, frustracji).

W obrazie depresji poporodowej charakterystyczne jest odczuwanie negatywnych emocji zwłaszcza wtedy, kiedy wykonywane są czynności opiekuńcze. Warto jednak wiedzieć, że objawy tego zaburzenia mogą przenosić się także na inne sfery życia.

Zarówno przebieg zaburzenia, jak i jego konsekwencje w przypadku kobiet zostały dość dobrze opisane w literaturze specjalistycznej. Współczesne badania psychologiczne dowodzą, iż występowanie depresji w okresie okołoporodowym (ze szczególnym uwzględnieniem okresu poporodowego) w znacznym stopniu wpływa nie tylko na zdrowie mamy i jej dziecka, ale także na funkcjonowanie całej rodziny.

A jak niniejsze zaburzenie wpływa na jakość życia i zdrowie mężczyzn, którzy go doświadczają? Czym różni się depresja poporodowa u kobiet i u mężczyzn?

Jakie są objawy depresji poporodowej u mężczyzny?

Czas ciąży oraz przyjście na świat pierwszego dziecka stanowi dużą zmianę w sytuacji życiowej mężczyzny. Dlatego też psychologowie dostrzegają, że ten szczególny okres może związany być ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia depresji. Co ciekawe, niektóre ze współczesnych badań naukowych zwracają uwagę, że mężczyźni, nawet częściej niż kobiety, po narodzinach dziecka mogą doświadczać trudnych stanów emocjonalnych, na które składają się strach, lęk, frustracja, bezsilność, uczucie wyczerpania, a także zwiększona drażliwość. Zdaniem psychologów, wspomniana na końcu drażliwość może być nawet objawem dominującym, który niejako maskuje smutek.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w nowej wersji klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych DSM-V (z ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), szeroki opis symptomów depresji poporodowej nieznacznie różni się od objawów innych typów depresji. W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na to, iż obserwowany jest nieco inny przebieg niniejszego zaburzenia w zależności od płci.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, w przypadku mężczyzn, u których rozpoznano depresję poporodową, typowe jest występowanie wspomnianej wcześniej drażliwości, a także impulsywności, tendencji do podejmowania zachowań ryzykownych, zażywania substancji o działaniu psychoaktywnych, a także do przejawiania objawów obejmujących wycofanie się z życia społecznego, jak również spadek odporności na stres.

Podobieństw w przebiegu niniejszego zaburzenia u kobiet i u mężczyzn możemy się natomiast doszukiwać w występowaniu zaburzeń snu oraz łaknienia, w pogorszeniu się funkcji poznawczych, a także w doświadczanej często anhedonii (niemożności odczuwania przyjemności) oraz towarzyszącym jej poczuciu wyczerpania.

Doświadczanie takich objawów w krótkim okresie po narodzinach dziecka, często doprowadza do pojawienia się u pacjenta myśli o charakterze rezygnacyjnym, a także szeroko rozumianych wyrzutów sumienia, które związane są przede wszystkim z przeświadczeniem, że jest się złym rodzicem.

Psychologowie zwracają uwagę, że do skrajnie niebezpiecznej sytuacji dochodzi wtedy, gdy mężczyzna zaczyna doświadczać myśli o charakterze samobójczym (które w niektórych przypadkach mogą przyjmować postać myśli o samobójstwie rozszerzonym – obejmującym zarówno partnerkę, jak i dzieci). W takiej sytuacji konieczne jest jak najszybsze podjęcie leczenia, obejmującego zarówno farmakoterapię, jak i psychoterapię. W niektórych przypadkach niezbędne może okazać się także podjęcie się leczenia szpitalnego.

Z uwagi na rosnące zainteresowanie zjawiskiem depresji poporodowej u mężczyzn, specjaliści zwrócili uwagę, że niniejsze zaburzenie często ujawnia się u nich pod postacią somatyzacji (doświadczania objawów pochodzących z ciała, takich jak bóle głowy, brzucha, ogólne osłabienie organizmu, czy też kołatania serca). Dlatego też, zdaniem psychologów konieczne jest opracowanie nowych narzędzi diagnostycznych, dzięki którym możliwe stanie się sprawniejsze rozpoznawanie depresji poporodowej pod postacią somatyzacji u mężczyzn.

Depresja poporodowa u mężczyzn – jak często występuje?

Ze względu na trudności diagnostyczne, a także niewielką ilość ojców poszukujących pomocy w gabinetach specjalistycznych, dokładne ustalenie skali zjawiska depresji poporodowej wśród mężczyzn jest trudne do określenia. Niemniej jednak szacuje się, że współczesne kryteria depresji o różnym nasileniu spełnia około 10% ojców. Niniejsze dane dotyczą okresu ciąży oraz pierwszego roku po narodzinach dziecka.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że zgodnie z szacunkami, w tym samym okresie z objawami zaburzeń nastroju (w tym przede wszystkim depresji) o różnym nasileniu zmaga się około 24% matek.

Specjaliści szacują, że problem depresji poporodowej (obejmującej wyłącznie okres po narodzinach dziecka) może dotyczyć od 1,2% do aż 25,5% mężczyzn na świecie.

Depresja poporodowa u mężczyzn – kiedy może się pojawić?

Depresja poporodowa może pojawić się już w ciągu pierwszych tygodni po narodzinach dziecka. Niemniej jednak, w przypadku mężczyzn, objawy depresji poporodowej dają o sobie znać nieco później – zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy po narodzinach dziecka. Psychologowie zwracają także uwagę na fakt, że do rozwoju symptomów niniejszego zaburzenia, może dojść nawet w ciągu pierwszych 12 miesięcy pełnienia roli rodzicielskiej. Dlatego też, tak ważne jest, aby w tym szczególnym okresie młodzi rodzice uważnie przyglądali się zarówno własnym przeżyciom emocjonalnym, jak i przeżyciom partnera.

Jak długo trwa depresja poporodowa u mężczyzn?

Okres utrzymywania się objawów depresji poporodowej u mężczyzn zależny jest od wielu czynników. Przede wszystkim od podjęcia przez pacjenta procesu leczenia. To bardzo ważne, aby w przypadku niniejszego zaburzenia, jak najszybciej skorzystać z pomocy psychologa, w celu zapobiegnięcia rozwojowi poważnych konsekwencji, które wywierają wpływ zarówno na życie mężczyzny, jak i całej jego rodziny.

Przyczyny depresji poporodowej u mężczyzn

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychologicznych, tak i w przypadku depresji poporodowej u mężczyzn, jednoznaczne ustalenie przyczyn występowania jest niemożliwe do zrealizowania. Niemniej jednak, w dalszej części artykułu opisaliśmy wymieniane w literaturze czynniki, które mogą sprzyjać rozwojowi objawów depresji poporodowej u mężczyzn.

Czynniki neurobiologiczne

W przypadku kobiet możemy mówić o swoistym, fizjologicznym przystosowaniu się do pełnienia roli matki, które można dostrzec pod postacią obniżonego poziomu lęku, a także odpowiedzi na stres związanej z wykonywaniem czynności pielęgnacyjnych oraz opiekuńczych skierowanych na dziecko. Wynika to między innymi z faktu, iż w czasie opieki nad noworodkiem, u niektórych kobiet można zaobserwować zwiększoną reaktywność w układzie korowo-limbicznym, a także zmiany stężenia hormonów (o dużej dynamice). Neuropsycholodzy zauważają, że w przypadku niektórych matek, w okresie opieki nad noworodkiem może dochodzić do zaburzeń funkcjonowania sieci nazywanej salience network – odpowiedzialnej między innymi za rozpoznawanie sygnałów pochodzących od noworodka, a także czynników odpowiedzialnych za wywoływanie lęku. Ze względu na stosunkowo małą liczbę przypadków depresji poporodowej u mężczyzn, nie przeprowadzono do tej pory wystarczającej ilości badań, dzięki której jesteśmy w stanie stwierdzić, jakie czynniki o charakterze neurologicznym mogą odpowiadać za zwiększone ryzyko rozwoju objawów zaburzenia.

Czynniki związane ze stresem

Psychologowie zwracają uwagę, że największy poziom odczuwanego stresu dostrzegany jest u mężczyzn, których partnerki znajdują się w III trymestrze ciąży. Spekuluje się, że związane jest to ze znacznym obniżeniem częstotliwości współżycia seksualnego. W tym miejscu warto jednak przypomnieć, że przewlekły stres stanowi jeden z najpowszechniejszych czynników biorących udział w wywoływaniu objawów pierwszego epizodu depresji. Oprócz zmiany jakości życia seksualnego, na nasilenie odczuwanego przez młodych ojców stresu wpływa również konieczność przystosowania się do pełnienia nowych ról społecznych.

Czynniki hormonalne

Niektóre ze współczesnych teorii próbujących wyjaśnić mechanizm powstawania depresji poporodowej u ojców, zwracają uwagę na obniżenie się poziomu androgenów u mężczyzn.

Niezgodność oczekiwań z rzeczywistością

Zdaniem psychologów, jeden z najsilniejszych czynników odpowiedzialnych za rozwój objawów depresji to wyraźna rozbieżność między wcześniejszymi wyobrażeniami mężczyzny na temat ojcostwa, a realiami związanymi z pełnieniem tej niewątpliwie trudnej roli.

Występowanie depresji u matki dziecka

Chociaż niniejsza teoria bezsprzecznie wymaga przeprowadzenia pogłębionych analiz, już dzisiaj wielu psychologów zwraca uwagę na to, że występowanie depresji poporodowej u matki zwiększa ryzyko wystąpienia niniejszego zaburzenia u ojca nawet o 50%. Zdaniem psychologów, może to wynikać z tendencji do dobierania się partnerów pod względem podatności na zachorowania na zaburzenia nastroju. Niemniej jednak, jak wspomniano powyżej, zjawisko to wymaga przeprowadzenia dalszych badań i obserwacji klinicznych.

Zaburzenia rytmu okołodobowego

Zaburzenia rytmu snu i czuwania uznawane są za jeden z najważniejszych biologicznych czynników ryzyka rozwoju depresji. Deprywacja snu związana z pierwszym okresem życia noworodka jest dla większości rodziców zjawiskiem powszechnym. Niewielu z nas zwraca jednak uwagę a fakt, iż problemy ze snem u obojga partnerów mogą pojawić się już podczas ciąży, a następnie ulec nasileniu po narodzinach dziecka. Niemożność odpoczynku w ciągu nocy utrudnia nie tylko mechanizm przystosowywania się do pełnienia nowej roli społecznej, ale także jest źródłem frustracji, która nasila odczuwanie zmęczenia fizycznego, a w dalszej kolejności może doprowadzić do wywołania objawów charakterystycznych dla depresji poporodowej.

Własne doświadczenia z okresu dzieciństwa

Niektóre z teorii psychologicznych zwracają uwagę, iż w okresie okołoporodowym u rodziców może dochodzić do (bardziej lub mniej uświadomionych) specyficznych procesów psychologicznych, związanych bezpośrednio z okresem własnego dzieciństwa. W przypadku osób, u których wspomnienia z dzieciństwa związane są z doświadczeniem traumy, w okresie okołoporodowym może dochodzić do uwolnienia się skrywanych wcześniej lęków, które mogą sprzyjać wywołaniu objawów depresji poporodowej. Co ciekawe, nie tylko doświadczenia traumatyczne, ale także nadopiekuńczość matek w przypadku mężczyzn może być istotnym czynnikiem ryzyka depresji poporodowej u ojców.

Inne czynniki ryzyka

W literaturze specjalistycznej opisywane są także inne czynniki predysponujące do wystąpienia niniejszego zaburzenia u mężczyzn. Wśród nich wyróżnia się: doświadczenie depresji w przeszłości, problemy w relacji partnerskiej, problemy ekonomiczne, niskie wsparcie społeczne, skomplikowaną sytuację prawną, nieplanowaną ciążę partnerki, uzależnienia, a także przejawianie cech osobowości niedojrzałej.

W tym miejscu warto także wspomnieć, iż wpływ na rozwój niniejszego zaburzenia może mieć sytuacja, w której uwaga partnerki po porodzie skierowana jest wyłącznie na dziecko. W takich okolicznościach, mężczyzna może doświadczać poczucia odrzucenia. Dodatkowo, rozwojowi zaburzeń nastroju w okresie poporodowym sprzyja przeświadczenie o własnych niskich kompetencjach opiekuńczych, co skutkuje niejednokrotnie wycofaniem się mężczyzny z pełnienia większości zadań związanych opieką nad noworodkiem.

Konsekwencje depresji poporodowej u mężczyzn

Występowanie depresji poporodowej u ojców bezsprzecznie wpływa na pogorszenie się doświadczanej przez nich jakości życia. Dodatkowo, odpowiada za pogorszenie się zdrowia zarówno w wymiarze psychicznym, jak i fizycznym, a w skrajnych przypadkach zwiększa także ryzyko popełnienia samobójstwa.

Współczesne badania psychologiczne zwracają również uwagę, że objawy depresji poporodowej w znacznym stopniu wpływają na osobiste funkcjonowanie jednostki. W przypadku większości kobiet, w okresie poporodowym dochodzi do rezygnacji z pełnienia ról zawodowych. W przypadku mężczyzn, rzadko mamy do czynienia z długim urlopem. W związku z tym, niektórzy mężczyźni obserwują u siebie zaburzenia funkcji poznawczych (związane między innymi z pamięcią roboczą oraz krótkotrwałą, a także z funkcjami wykonawczymi), co bezpośrednio przekłada się na obniżenie wydajności w sferze życia zawodowego. Psychologowie dostrzegają, iż to właśnie niniejsze zjawisko stanowi najpowszechniejszą przyczynę zgłaszania się mężczyzn do gabinetu specjalisty w okresie poporodowym.

Konsekwencje depresji poporodowej ojców oddziałują nie tylko na nich samych, ale także na cały system rodzinny. Bez wątpienia pogorszeniu ulegają relacje partnerskie, szczególnie wtedy, gdy matka dziecka także zmaga się z objawami obniżonego nastroju.

Specjaliści z zakresu psychologii rozwoju zwracają jednak uwagę na fakt, że depresja poporodowa rodziców w znacznym stopniu oddziałuje na prawidłowy rozwój dziecka. W literaturze specjalistycznej znajdziemy dużą ilość publikacji, które potwierdzają niekorzystny wpływ depresji poporodowej matki na wczesny rozwój dziecka.

Współczesne analizy zwracają także uwagę, iż mężczyźni zmagający się z objawami depresji poporodowej odznaczają się zwiększoną drażliwością, obniżoną samooceną, tendencją do przejawiania gwałtownych reakcji, a także do sięgania po używki, co bezsprzecznie wpływa na jakość życia rodzinnego, a tym samym prawidłowy rozwój noworodka.

W tym miejscu warto przypomnieć, że relacja ojca z niemowlęciem jest kluczowa dla kształtowania u dziecka prawidłowych odpowiedzi na stres. Zdaniem psychologów, obniżony nastrój u ojca w okresie poporodowym może doprowadzić do rozwoju u niemowlęcia zjawiska określanego mianem negatywnego temperamentu.

Specjaliści z zakresu rozwoju podkreślają także, że ojcowie zmagający się z objawami depresji (a tym samym dysponujący mniejszym wachlarzem emocji) wykazują obniżoną jakość interakcji oraz komunikacji z dzieckiem. Dodatkowo, w świetle analiz naukowych, podejmują oni mniejszą ilość zabaw „twarzą w twarz”, co w przyszłości może przekładać się na obniżenie zdolności komunikacyjnych dziecka.

Depresja poporodowa u mężczyzny – pomoc psychologa

Pojawienie się objawów obniżonego nastroju u mężczyzny w okresie poporodowym doprowadza do sytuacji, w której nie tylko dziecko oraz sprawująca nad nim opiekę matka, ale także ojciec staje się osobą wymagającą bezwarunkowego wsparcia, troski oraz fachowej opieki psychologicznej.

Współcześni specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego poświęcają coraz więcej uwagi wpływowi płci na przebieg depresji poporodowej. Zwracają także uwagę na możliwą odmienność przyczyn o charakterze społecznym oraz biologicznym, a zatem dostrzegają, że interwencja psychologiczna w przypadku mężczyzn cierpiących z powodu depresji poporodowej, być może powinna opierać się na nieco odmiennych zasadach.

W tym miejscu warto podkreślić, że podobnie jak w przypadku kobiet, tak i u mężczyzn podjęcie jak najszybszej diagnostyki i leczenia psychologicznego jest kluczowe dla osiągnięcia zdrowia. Ponadto, badacze podkreślają, że depresja poporodowa u mężczyzn w znacznym stopniu oddziałuje na relację partnerską, a także zwiększa ryzyko przejawiania zachowań gwałtownych, a nawet przemocowych.

Co ciekawe, w świetle współczesnych badań naukowych oraz obserwacji klinicznych, najczęstszą przyczyną zgłaszania się mężczyzn (u których w procesie diagnostycznym rozpoznano depresję poporodową) do gabinetu specjalisty jest dostrzeżenie zmniejszenia swojej wydajności w pracy.

Ci mężczyźni, którzy zmagają się z objawami depresji poporodowej mogą skorzystać nie tylko z pomocy psychologa, ale także psychoterapeuty lub psychiatry. Ponadto, pomocna w procesie leczenia może okazać się terapia grupowa. Dzięki podjęciu kompleksowego leczenia w odpowiednim czasie, ojcowie już po kilku miesiącach, a nawet tygodniach są w stanie doświadczyć zmniejszenia natężenia odczuwania objawów, a także powoli powracać do pełnienia swoich ról społecznych, w tym roli rodzicielskiej.

Jak rozmawiać z mężczyzną w depresji poporodowej?

Czynnikiem, który w znaczny sposób utrudnia nie tylko proces diagnozy, ale przede wszystkim efektywnego leczenia, jest bagatelizowanie doświadczanych przez mężczyzn objawów. Taki stan rzeczy może wynikać między innymi ze stereotypowego postrzegania mężczyzn oraz swoistego „zakazu” okazywania własnych słabości, gorszej formy oraz zmęczenia tacierzyństwem. Z taką sytuacją mamy do czynienia między innymi ze względu na fakt, iż to kobiecie przypisywanych jest więcej obowiązków związanych z pełnieniem opieki nad noworodkiem. To z kolei może doprowadzić do niezrozumienia problemu mężczyzny przez otoczenie, a tym samym do odmówienia mu wsparcia.

Dlatego też, tak ważne jest, aby mężczyźni otwarcie rozmawiali o swoich emocjach związanych z okresem okołoporodowym. Ponadto, wskazane jest, aby partnerka, mimo nowych obowiązków, nie zapominała o tym, aby zapytać o samopoczucie swojego partnera. To bardzo istotne, aby współcześni mężczyźni posiadali wiedzę na temat wystąpienia możliwych zaburzeń nastroju w okresie okołoporodowym, a także na temat możliwych form leczenia i wsparcia psychologicznego, psychoterapeutycznego oraz psychiatrycznego.

Jak rozpoznać depresję poporodową u mężczyzn?

Chociaż dzięki wzrastającej świadomości na temat niniejszego zaburzenia, coraz częściej przyglądamy się sytuacji emocjonalnej kobiet w okresie okołoporodowym, często zapominamy o tym, aby zwrócić uwagę na kondycję psychiczną mężczyzn. Nie możemy bowiem zapominać, że narodziny dziecka są jednym z najważniejszych wydarzeń zarówno w życiu matki, jak i ojca. Dlatego też, to bardzo istotne, abyśmy zwracali uwagę na niepokojące objawy, które mogą przejawiane być przez mężczyzn zmagających się z problemem depresji poporodowej.

Wśród objawów depresji poporodowej u mężczyzn wyróżniamy:

• zwiększenie drażliwości; 
• przejawianie większej nerwowości oraz wzburzenia; 
• przejawianie zachowań o charakterze impulsywnym; 
• zwiększenie tendencji do podejmowania działań o charakterze ryzykownym, w tym zwiększenie częstotliwości sięgania po alkohol oraz inne używki; 
• wycofanie się ze sfery życia społecznego; 
• niechęć do podejmowania interakcji z dzieckiem; 
• osłabienie zdolności do koncentracji oraz zapamiętywania; 
• przejawianie niechęci do podejmowania intymnych interakcji z partnerką; 
• wyraźne obniżenie nastroju; 
• zmiana apetytu; 
• problemy ze snem; 
• zmniejszenie ogólnej odporności na działanie czynników stresowych. 

Podsumowanie

Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego już od wielu lat toczą dyskusję na temat tego, czy płeć ma znaczenie w kontekście powstawania i przebiegu zaburzeń nastroju. Dyskusja ta coraz częściej dotyczy także zagadnienia depresji poporodowej. Okazuje się jednak, że w literaturze naukowej większość badań oraz analiz skupia się wokół poporodowych zaburzeń nastroju u kobiet, natomiast niniejszy problem kliniczny może dotyczyć także mężczyzn, którzy niedawno zostali ojcami. Depresja poporodowa ojców związana jest ze znacznym obniżeniem jakości życia, a ponadto w znacznym stopniu wpływa na wszystkich członków systemu rodzinnego. Dlatego też, to bardzo ważne, aby każdy mężczyzna doświadczający niepokojących objawów w okresie okołoporodowym, jak najszybciej skorzystał z pomocy specjalisty. W tym miejscu warto także podkreślić, że depresja poporodowa u mężczyzn wymaga przeprowadzenia dalszych analiz oraz badań naukowych, dzięki którym możliwe stanie się ustalenie zasad efektywnej profilaktyki, sprawnej diagnostyki, a także skutecznych metod leczenia.

Bibliografia

1. Abraham E, Hendler T, Shapira-Lichter I, et al. Father’s brain is sensitive to childcare experiences. Proc Natl Acad Sci U S A. 2014;111(27): 9792–9797;
2. Atzil S, Hendler T, Zagoory-Sharon O, et al. Synchrony and specificity in the maternal and the paternal brain: relations to oxytocin and vasopressin. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2012; 51(8): 798–811;
3. Banasiak-Parzych, B. Depresja poporodowa. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Warszawa: wydawnictwo Koldruk, 2007;
4. Condon JT, Boyce P, Corkindale CJ. The First-Time Fathers Study: a prospective study of the mental health and wellbeing of men during the transition to parenthood. Aust N Z J Psychiatry. 2004; 38(1-2): 56–64;
5. Deater-Deckard K, Pickering K, Dunn JF, et al. Family structure and depressive symptoms in men preceding and following the birth of a child. The Avon Longitudinal Study of Pregnancy and Childhood Study Team. Am J Psychiatry. 1998; 155(6): 818–823;
6. Gawlik S, Müller M, Hoffmann L, Dienes A, Wallwiener M, Sohn C. i wsp. Prevalence of paternal perinatal depressiveness and its link to partnership satisfaction and birth concerns. Arch. Womens Ment. Health. 2014; 17, 49–56;
7. Goodman JH. Paternal postpartum depression, its relationship to maternal postpartum depression, and implications for family health. J Adv Nurs. 2004; 45(1): 26–35;
8. Hanley J. Depresja poporodowa i zaburzenie dwubiegunowe. In: Hanley J. ed. Zaburzenia psychiczne w ciąży i połogu. Elsevier Urban& Partner, Wrocław 2009: 35;
9. Iwanowicz-Palus, G., Makara-Studzińska, M., Prażmowska, B. Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych okresu okołoporodowego, (w:) Psychologia w położnictwie i ginekologii. Makara-Studzińska, M. i Iwanowicz-Palus, G. (red.). 2009; 214-222;
10. Jaeschke R, Dudek D. Zaburzenia psychiczne u kobiet w wieku rozrodczym. Depresja poporodowa. In: Dudek D, Rymaszewska J. ed. Psychiatria na obcasach. Medical Education oficyna wydawnicza, Warszawa 2014 : 79–104;
11. Koch S, De Pascalis L, Vivian F, et al. Effects of male postpartum depression on father-infant interaction: The mediating role of face processing. Infant Ment Health J. 2019; 40(2): 263–276;
12. Leach LS, Poyser C, Cooklin AR, et al. Prevalence and course of anxiety disorders (and symptom levels) in men across the perinatal period: A systematic review. J Affect Disord. 2016; 190: 675–686;
13. Marcinowicz P, Więdłocha M. Depresja okołoporodowa u ojców. W: Mosiołek A. red. Okołoporodowe zaburzenia psychiczne. Prawo medyczne. 2018; 24: 135–144;
14. Sundström Poromaa I, Comasco E, Georgakis MK, et al. Sex differences in depression during pregnancy and the postpartum period. J Neurosci Res. 2017; 95(1-2): 719–730;
15. Wee KY, Skouteris H, Pier C, et al. Correlates of ante- and postnatal depression in fathers: a systematic review. J Affect Disord. 2011; 130(3): 358–377.