Pochwica – podłoże psychologiczne choroby

Jak wspomniano we wstępie, w większości przypadków seksualność stanowi nieodłączną część naszego życia i w znaczny sposób wpływa na jego jakość, a tym samym pozostałe obszary funkcjonowania. W świetle klasyfikacji chorób (ICD-10), pochwica stanowi zaburzenie związane z mimowolnym skurczem mięśni w okolicach pochwy, co tym samym uniemożliwia (lub bardzo utrudnia) wprowadzenie do niej członka lub przyrządów ginekologicznych. Powszechnie pochwicę dzieli się na pierwotną (czyli taką, w której prawidłowa reakcja na penetrację nigdy nie wystąpiła) oraz wtórną (czyli zaburzenie, które rozwinęło się po okresie prawidłowej reakcji na penetrację).

W świetle badań i obserwacji specjalistów, za główną przyczynę objawów pochwicy uznaje się lęk przed bólem. To właśnie on jest źródłem unikania przez kobiety kontaktów seksualnych. Psychologowie dostrzegają, że u wielu kobiet z rozpoznaniem pochwicy zauważa się nie tylko lęk przed konkretnym bólem, ale także objawy lęku uogólnionego, które składają się na obraz współistniejących zaburzeń lękowych.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że to nie tylko lęk, ale także określone przekonania go wyzwalające mają wpływ na rozwój objawów pochwicy. Do tych przekonań należą między innymi: ortodoksyjne przekonania religijne, niska samoocena, nieprawidłowy obraz własnego ciała, negatywne przekonania dotyczące współżycia seksualnego (które mogą stanowić wynik negatywnych doświadczeń).

W najnowszych systemach klasyfikacji chorób (ICD-11) zwrócono także uwagę, że za czynnik odpowiadający za rozwój pochwicy można uznać brak wiedzy lub doświadczenia seksualnego. Ponadto psychologowie zwracają uwagę na fakt, że bez względu na przyczynę, dysfunkcje seksualne stanowiące konsekwencje pochwicy wpływają na relacje w związku, funkcjonowanie społeczne i zawodowe, a także ogólny stan zdrowia psychicznego. Dlatego też kobietom zmagającym się z niniejszym problemem konieczne jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia psychologicznego.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat psychologicznych przyczyn pochwicy, zapoznaj się z artykułem na naszej stronie – POCHWICA – MOŻLIWE PRZYCZYNY PSYCHOLOGICZNE.

Rola psychologa w diagnozie i terapii pochwicy

Psycholog odgrywa znaczącą rolę zarówno w procesie diagnozy, jak i terapii pochwicy oraz innych zaburzeń bólowych w trakcie penetracji. Warto bowiem pamiętać, że w przypadku dysfunkcji seksualnych zazwyczaj mamy do czynienia z połączeniem oddziaływania czynników o charakterze somatycznym oraz psychologicznym. W związku z tym bardzo ważne jest, aby w procesie stawiania rozpoznania pochwicy brał udział nie tylko lekarz ginekolog (którego zadaniem jest m.in. wykluczenie przyczyn organicznych niniejszego zaburzenia), fizjoterapeuta uroginekologiczny (określający stopień napięcia i funkcjonowania  mięśni dna miednicy jak również pozostałych tkanek wpływających na ich stan), ale także psycholog, który stara się odnaleźć zarówno przyczyny, jak i ewentualne zaburzenia towarzyszące (np. zaburzenia lękowe), wymagające odpowiedniej terapii.

Pacjentki zmagające się z problemem pochwicy wyznają, że wsparcie psychologiczne jest dla nich nieocenione. Już na etapie diagnozy doceniają one wsparcie, które płynie z samej postawy psychologa przeprowadzającego wywiad. Okazanie zrozumienia, przedstawienie psychologicznych aspektów niniejszego zaburzenia, a także zaproponowanie form postępowania terapeutycznego jest bardzo ważne w kontekście budowania w pacjentce poczucia bezpieczeństwa oraz wiary w zmianę swojego obecnego stanu.

Psychoterapia jako metoda leczenia zaburzeń seksualnych, w tym pochwicy

Zarówno rozumienie przyczyn, jak i form leczenia dysfunkcji seksualnych (w tym pochwicy) zmieniało się na przestrzeni lat. W kontekście oddziaływań psychoterapeutycznych początkowo dysfunkcje seksualne rozpatrywano i poddawano oddziaływaniom w zakresie psychoanalizy (w większości zgodnie z opracowaniami Zygmunta Freuda). Niemniej jednak, na przestrzeni kolejnych dekad intensywnie rozwijało się także podejście behawioralne, które wynikało z założenia, że dysfunkcje seksualne (w tym waginizm / pochwica) stanowią nieprawidłową reakcję na bodźce o charakterze seksualnym. Ponadto, po uwzględnieniu zasad uczenia się, w oddziaływaniach terapeutycznych zaburzeń seksualnych na pierwszy plan wysunęły się takie techniki behawioralne jak desensytyzacja, czy rozluźnianie mięśni. Obie techniki zostaną opisane w dalszej części artykułu.

Podstawy terapii seksualnej opartej na zmianie zachowania w latach 50-tych i 60-tych ubiegłego stulecia stworzyli William Masters (amerykański seksuolog i ginekolog) oraz Virginia Johnson (amerykańska psycholog). W swoich oddziaływaniach terapeutycznych uwzględnili wprowadzanie zadań behawioralnych, które kobieta, wraz ze swoim partnerem, była zobowiązana realizować między kolejnymi spotkaniami z terapeutą. Masters i Johnson wykorzystywali także ćwiczenia, których celem było skupienie się na swojej seksualności – sensate focus. W latach 90-tych terapia dysfunkcji seksualnych (w tym pochwicy) rozszerzona została o treningi komunikacji między partnerami, a także takie aspekty jak psychoedukacja, czy też ćwiczenia pozwalające bezpośrednio na obniżenie lęku przed planowanym zbliżeniem z partnerem.

Z uwagi na złożoność przyczyn psychologicznych pochwicy, a także jej skomplikowany przebieg, nie można określić jednej, uniwersalnej formy oddziaływania terapeutycznego. Dlatego też, w dalszej części przedstawimy zróżnicowane sposoby terapii waginizmu (pochwicy), które w znacznej mierze zostały oparte o założenia zgodne z podejściem poznawczo-behawioralnym.

Terapia poznawczo-behawioralna jako skuteczna metoda wsparcia dla kobiet zmagających się z problemem pochwicy

Współcześnie, to właśnie terapia poznawczo-behawioralna stanowi jedną z najczęściej wykorzystywanych form leczenia pochwicy oraz innych zaburzeń seksualnych, z którymi zmagają się kobiety. Odznacza się ona wysoką skutecznością, a jej efekty możemy obserwować już po odbyciu przez pacjentkę od 12 do 24 spotkań terapeutycznych. Czas trwania terapii uzależniony jest przede wszystkim od złożoności samego problemu, jak i nastawienia pacjentki do pracy. Zgodnie ze swoimi najważniejszymi założeniami, terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na błędnych przekonaniach pacjentki dotyczących seksualności, a także negatywnych myślach na ten temat, błędnym postrzeganiu własnej sprawności seksualnej, rozpraszaniu się w czasie stosunku seksualnego, a także na problemach komunikacyjnych w związku, które mogą odpowiadać za nasilenie doświadczanych objawów.

Terapeuci pracujący w nurcie poznawczo-behawioralnym wykorzystują zatem wiele technik pracy, na które składają się:

• Restrukturyzacja poznawcza (której celem jest rozpoznanie, a następnie zmiana zniekształconego myślenia);
• Psychoedukacja;
• Wzmocnienie komunikacji;
• Ćwiczenie uważności;
• Relaksacja.

Na początku pracy z pacjentką, niezwykle ważne jest dokładne omówienie i wyjaśnienie modelu „ABC”. To właśnie dzięki niemu jesteśmy w stanie dostrzec zależność pomiędzy naszymi myślami i emocjami, zachowaniem a reakcjami fizjologicznymi – które w przebiegu pochwicy koncentrują się na doznaniach bólowych w trakcie stosunku seksualnego. Ponadto, podczas procesu terapeutycznego, ważne jest wskazanie pacjentce z pochwicą, jak niniejsze zaburzenie wpływa na poszczególne aspekty jej życia (nie tylko seksualnego).

Terapeuta ukazuje, że doświadczanie bólu w czasie zbliżenia odpowiada za obniżenie pociągu seksualnego, a tym samym za osłabienie więzi między partnerami. Dodatkowo, obniżenie pociągu seksualnego wpływa na zmniejszenie podniecenia w czasie stosunku, a to z kolei powoduje większe doznania bólowe. A zatem ważne jest, aby pacjentka dostrzegła związek przyczynowy związany z występowaniem objawów pochwicy, jak i również znaczenie własnego nastawienia oraz interpretacji własnych doświadczeń w tym aspekcie.

W kontekście terapii poznawczo-behawioralnej pochwicy, konieczne jest podkreślenie znaczenia dobrej relacji terapeutycznej. To bardzo ważne, aby pacjentka czuła się komfortowo ze swoim terapeutą. Tylko w ten sposób będzie w stanie otwarcie i z całkowitą szczerością opowiadać o własnych doświadczeniach dotyczących sfery życia intymnego. Ponadto istotne jest wzbudzenie poczucia sprawczości w pacjentce. Dzięki temu zda ona sobie sprawę z tego, że to od jej zaangażowania w znacznej mierze będzie zależny ogólny wynik oddziaływania terapeutycznego.

Warto bowiem pamiętać, że ważnym czynnikiem w terapii poznawczo-behawioralnej jest praca osobista. Istotne jest także włączenie partnera w niniejszy proces, albowiem to właśnie z nim należy wykonywać określone ćwiczenia między kolejnymi sesjami. Ponadto, zaangażowanie partnera stanowi nie tylko nieocenione wsparcie, ale także istotnie wpływa na efektywność podjętego leczenia. Badania i obserwacje specjalistów dowodzą, że brak wsparcia ze strony partnera może odpowiadać za pogłębienie doświadczanej dysfunkcji seksualnej, a także przyczyniać się do zwiększenia ryzyka rozwoju zaburzeń współistniejących (takich jak zaburzenia lękowe, czy zaburzenia nastroju).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że terapia poznawczo-behawioralna nie zakłada jednego, wystandaryzowanego protokołu postępowania dla pacjentek z pochwicą. Podczas planowania leczenia bardzo ważne jest uwzględnienie zarówno możliwych przyczyn, jak i przebiegu niniejszego zaburzenia. Dodatkowo ważne jest wzięcie pod uwagę indywidualnych cech osobowości oraz doświadczeń pacjentki. Dzięki temu możliwe stanie się zaplanowanie odpowiedniego programu terapeutycznego, opartego o najważniejsze założenia podejścia poznawczo-behawioralnego.

Najważniejsze elementy postępowania terapeutycznego w przebiegu pochwicy (ujęcie poznawczo – behawioralne)

Terapia pochwicy powinna przebiegać etapowo. Wśród najistotniejszych elementów postępowania,  dostosowanego do indywidualnych potrzeb pacjentki, wyróżnia się:

• ETAP 1 (Wywiad psychologiczno-seksuologiczny) – polegający na określeniu problemów pacjentki oraz ich możliwych przyczyn. Dodatkowo już podczas niniejszego etapu możliwe staje się nawiązanie dobrego kontaktu terapeutycznego, ustalenie najważniejszych celów leczenia, a także ustalenie kontraktu między pacjentem a terapeutą, który będzie obowiązywał do czasu zakończenia leczenia.
  
• ETAP 2 (Konceptualizacja problemu) – związana z wyróżnieniem możliwych przyczyn pochwicy w oparciu o najważniejsze założenia modelu poznawczo-behawioralnego. Ponadto, na tym etapie ważne jest zapoznanie pacjentki z modelem pracy, który będzie obowiązywał podczas kolejnych spotkań, a także wprowadzenie pierwszych elementów pracy związanych z analizą myślenia i zachowania.
  
• ETAP 3 (Praca poznawcza) – zakładająca nie tylko pracę w gabinecie terapeuty, ale także pracę osobistą pacjentki (oraz jej partnera) pomiędzy kolejnymi spotkaniami.
  
• ETAP 4 (Praca behawioralna) – związana z przeprowadzaniem różnorodnych eksperymentów oraz ekspozycji behawioralnych.
  
• ETAP 5 (Profilaktyka) – której celem jest zapobieganie nawrotom objawów pochwicy.
  
• ETAP 6 (Podsumowanie) – polegający na omówieniu całej terapii wraz ze wskazaniem umiejętności, które pacjentka nabyła podczas niniejszego procesu.

Skuteczność psychoterapii oraz wsparcia psychologicznego w przebiegu pochwicy

Terapia poznawczo-behawioralna uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych form leczenia dysfunkcji seksualnych związanych z bólem (w tym pochwicy). W świetle badań stosowane techniki pracy pomagają pacjentkom nie tylko wziąć odpowiedzialność za podejmowany proces terapeutyczny, ale także zachęcić je do czynnego udziału w nim, a tym samym do osiągnięcia szybszej poprawy, która manifestowana jest poprzez zmniejszenie, a nawet redukcję objawów pochwicy, co pozwala na podniesienie ogólnego poczucia dobrostanu psychicznego. Ważnym celem terapii poznawczo-behawioralnej (oprócz poprawy funkcjonowania seksualnego kobiety) jest zapobieganie nawrotom objawów choroby.

Znaczenie psychoedukacji w terapii oraz profilaktyce nawrotów pochwicy

Psychoedukacja stanowi bardzo ważny element postępowania terapeutycznego w przebiegu pochwicy. Psychologowie podkreślają, że brak wiedzy w obszarze seksualności może nieść ze sobą liczne konsekwencje, wśród których możemy wyróżnić:

• Generowanie nierealistycznych oczekiwań względem życia seksualnego, zarówno w kontekście partnera / partnerki, jak i własnej osoby;
• Obwinianie siebie za niepowodzenia seksualne, które są od nas całkowicie niezależne;
• Obawianie się kary za podejmowanie współżycia seksualnego w celach innych niż prokreacyjne – tutaj niezwykle istotny okazuje się czynnik religijny oraz kulturowy;
• Tworzenie błędnych przekonań na temat roli płci zarówno w kontekście życia seksualnego, jak i w innych obszarach codzienności.

Specjaliści z zakresu psychologii dostrzegają, że kobiety zmagające się z problemem pochwicy (jak również dyspareunii) częściej prezentują konserwatywne podejście wobec seksu. Towarzyszą im także katastroficzne wizje związane z aktywnością seksualną, co może istotnie nasilać doświadczane przez nich problemy. Dzięki edukacji seksualnej możliwe staje się nie tylko lepsze zrozumienie własnych potrzeb, ale przede wszystkim skonfrontowanie się z błędnymi przekonaniami. Ponadto psychoedukacja pozwala na lepsze poznanie anatomii i fizjologii stosunku seksualnego, co umożliwia redukcję lęku doświadczanego w przebiegu pochwicy.

Relaksacja jako jedna z technik terapeutycznych w przebiegu pochwicy

Pośród technik stosowanych w przebiegu leczenia pochwicy, warto wyróżnić ćwiczenia relaksacyjne. To dzięki nim udaje się istotnie obniżyć doświadczany przez pacjentkę lęk przed stosunkiem seksualnym, jak również pomóc kobiecie nawiązać bliższą i bardziej świadomą relację ze swoim ciałem.

Wśród najczęściej stosowanych w terapii metod relaksacji wyróżnia się:

• Progresywną relaksację mięśni Jacobsona;
• Trening autogenny Schultza.

Progresywna relaksacja mięśni (znana również jako Trening Jacobsona) została opracowana przez amerykańskiego psychiatrę – Edmunda Jacobsona. Niniejsza technika polega na nauce napinania i rozluźniania mięśni, dzięki czemu jesteśmy w stanie obniżyć poziom napięcia w ciele, które pojawia się na skutek lęku / stresu.

Trening autogenny Schultza to technika relaksacji neuromięśniowej, która polega na wywoływaniu autosugestii. Jest to stan podobny do hipnozy oraz medytacji.

Biblioterapia jako cenna forma wsparcia w przebiegu pochwicy

Jednym z elementów wspomnianej wcześniej psychoedukacji (stanowiącej bardzo ważny element postępowania terapeutycznego w przebiegu pochwicy) jest biblioterapia. Niniejsza technika polega na wykorzystywaniu dostępnej literatury z zakresu problemu, z którym zmaga się pacjentka. Zadaniem terapeuty jest wskazanie kobiecie odpowiednich książek, które poszerzą jej wiedzę nie tylko z zakresu pochwicy, ale także dostępnych metod terapii – w tym relaksacji. Dzięki temu będzie ona w stanie samodzielnie rozszerzać swoje działania, między innym poprzez wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych pomiędzy kolejnymi sesjami.

Przeprowadzone do tej pory badania wskazują na poprawę funkcjonowania seksualnego kobiet zmagających się z pochwicą, po zastosowaniu przynajmniej 10-tygodniowego programu samopomocy, opartego o wskazane pozycje literatury specjalistycznej oraz poradnikowej. Chociaż biblioterapia nie stanowi wystarczającej formy leczenia zaburzeń seksualnych (w tym pochwicy), doskonale wspomaga proces terapeutyczny, a także poszerza wiedzę pacjentki na temat seksualności i popycha ją do rozwoju osobistego.

Trening uważności (mindfulness) w terapii kobiet z pochwicą

Współcześnie, techniki uważności cieszą się coraz większym zainteresowaniem, zarówno ze strony pacjentów, jak i specjalistów. Okazuje się, że mogą one stanowić także cenne uzupełnienie technik terapeutycznych stosowanych w przebiegu zaburzeń seksualnych, w tym pochwicy. Przeprowadzone do tej pory badania zwracają uwagę, że zastosowanie treningu uważności w procesie terapeutycznym odpowiada za zwiększenie poziomu satysfakcji seksualnej odczuwanej przez pacjentki.

Opublikowane analizy zwracają uwagę, że trening uważności może:

• Prowadzić do poprawy świadomości własnego ciała;
• Prowadzić do poprawy relacji partnerskich – między innymi poprzez zmniejszenie tendencji do rozpraszania się podczas stosunku seksualnego;
• Wpływać na zwiększenie świadomej regulacji emocji;
• Modyfikować towarzyszące problemy psychologiczne.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, iż klasyczne metody terapii poznawczo-behawioralnej zachęcają do kwestionowania, analizy i zmiany zniekształceń poznawczych, natomiast techniki skupiające się na uważności zachęcają do analizy aktualnych doznań, rozpoznawania własnych emocji w tym czasie, akceptowania ich i niepoddawania ocenie.

Pierwsze treningi uważności stosowane u pacjentek z rozpoznaniem pochwicy wcale nie muszą skupiać się na doznaniach seksualnych. Wręcz przeciwnie, terapeuta powinien zachęcać pacjentki do treningu uważności podczas wykonywania codziennych czynności. Jedną z takich czynności jest jedzenie. Trening uważności w tym przypadku polega na skupianiu się zarówno na smaku, zapachu, jak i teksturze jedzenia. Po kilku tygodniach takiej praktyki dołącza się ćwiczenia wyobrażeniowe (skoncentrowane na własnej seksualności oraz zmysłowości). Następnie, ważne jest wprowadzanie uważności do kontaktu seksualnego, w ten sposób, aby skupiać się na wszystkich doznaniach płynących z ciała podczas zbliżenia.

Chociaż dotychczasowe analizy zwracają uwagę na pozytywne aspekty treningu uważności (mindfulness), warto wiedzieć, że niniejsze zagadnienie wymaga przeprowadzenia dalszych badań naukowych oraz obserwacji.

Desensytyzacja jako jedna z metod leczenia pochwicy

Systematyczna desensytyzacja – chociaż stanowi jedną z technik poznawczo-behawioralnych – powinna odbywać się także po konsultacji z lekarzem ginekologiem oraz seksuologiem oraz fizjoterapeutą uroginekologicznym. Niniejsza metoda polega na stopniowym przyzwyczajaniu się pacjentki do kontaktu z bodźcem odpowiedzialnym za wywołanie lęku. Ekspozycja na ten bodziec powinna odbywać się wyłącznie w bezpiecznych dla kobiety warunkach i w stanie jej odprężenia.

Proces desensytyzacji w przypadku kobiet zmagających się z problemem pochwicy polega na wprowadzeniu do pochwy specjalnych przedmiotów o fallicznym kształcie (dilatorów). Z czasem, większość tych przedmiotów powinna zwiększać się (rozpoczynając od grubości długopisu). Niniejszy proces zakłada wprowadzanie, a następnie przetrzymywanie w pochwie dilatorów (przez około 10-15 minut), aż do momentu, w którym kobieta zacznie przyzwyczajać się do jego obecności.

Należy pamiętać, że stosowanie dilatorów jest składową terapii prowadzonej przez fizjoterapeutę uroginekologicznego. Bardzo często praca na dilatorach jest poprzedzona wprowadzeniem ćwiczeń zwiększających świadomość własnego ciała, mających na celu uruchomienie mięśni dna miednicy poprzez stopniową naukę aktywacji i rozluźnienia w obrębie dna miednicy. Kluczowym elementem przy leczeniu pochwicy jest zwiększenie ukrwienia mięśni, ich elastyczności co w sposób bezpośredni przełoży się zmniejszenie ich sztywności i tendencji do automatycznego zacisku. Ważne jest to by terapia dilatorami nie była kojarzona z mechanicznym rozciąganiem mięśni a podążaniem za ruchem na który tkanka pozwala tak aby stopniowo przywracać właściwą funkcję mięśniom.

Celem niniejszej metody jest oswojenie pacjentki z obecnością w pochwie męskiego członka, czy też przyrządu ginekologicznego, a ponadto zmiana nastawienia pacjentki względem samego aktu seksualnego oraz redukcja doświadczanego przez nią lęku. Taki trening powinien odbywać się codziennie, przy wsparciu partnera lub samodzielnie.

Alternatywne formy wsparcia terapeutycznego w przebiegu pochwicy

Chociaż podstawę leczenia pochwicy stanowi opieka ginekologiczna, fizjoterapeutyczna, seksuologiczna oraz psychologiczna, warto wiedzieć, że sporym zainteresowaniem wśród pacjentek cieszą się także alternatywne metody terapii. Wśród nich warto wyróżnić techniki wschodnie, oparte na medytacji oraz jodze. Co ciekawe, to właśnie joga stanowi często nieformalne uzupełnienie podstawowej terapii pochwicy. Ćwiczenia z zakresu jogi koncentrują się zarówno na ciele pacjentki, jak i osiąganiu przez nią poczucia relaksacji.

Dzięki jodze możliwe staje się zwiększenie koncentracji na doznaniach płynących z własnego ciała, a także pogłębienie samoakceptacji, co tym samym może przyczynić się do zmniejszenia doświadczanego przez kobiety lęku. Chociaż wiele kobiet potwierdza pozytywny wpływ jogi oraz technik medytacyjnych na stan swojego samopoczucia, oraz efektywność zastosowanych metod leczenia pochwicy, warto wiedzieć, że joga (jako metoda wspomagająca leczenie niniejszego zaburzenia) nie została wprowadzona do kanonu klasycznej terapii. Ponadto jej skuteczność nie została potwierdzona wystarczającą liczbą analiz naukowych. Dlatego też nadal uważana jest za metodę alternatywną.

Podsumowanie

Zdaniem wielu specjalistów z dziedziny psychologii oraz seksuologii, pochwica nieorganiczna stanowi zaburzenie, które można wyleczyć przy zastosowaniu odpowiednich technik psychoterapeutycznych. Należy jednak pamiętać, że skuteczne leczenie zespołów bólowych (w tym pochwicy) nie powinno przebiegać bez uwzględnienia zintegrowanego podejścia, w tym przede wszystkim podejścia ginekologicznego i fizjoterapeutycznego. Ważne jest bowiem wykluczenie biologicznych przyczyn niniejszego zaburzenia. Dobrze zaplanowany proces terapeutyczny powinien dostosowany być do indywidualnych potrzeb pacjentki, z uwzględnieniem przebiegu zaburzenia, a także jego przyczyn. Ponadto, przed rozpoczęciem terapii, ważne jest uwzględnienie zależności między zaburzeniami seksualnymi a zaburzeniami układu nerwowego, układu hormonalnego, układu krążenia, zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych oraz doświadczanego przez pacjentkę stresu. Ponadto, za wywoływanie problemów seksualnych mogą być także odpowiedzialne niektóre zaburzenia osobowości – co wymaga dogłębnej analizy psychologicznej.

Wprowadzenie odpowiednich oddziaływań terapeutycznych, które mogą łączyć w sobie także elementy terapii alternatywnych (w tym jogi), może przyczynić się do znacznej redukcji lęku doświadczanego w obliczu aktu seksualnego, a tym samym wpłynąć na wycofanie się objawów pochwicy. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że w przypadku pochwicy ważna jest nie tylko praca w gabinecie specjalisty, ale również zaangażowanie kobiety oraz jej partnera w wykonywanie ćwiczeń zaleconych przez terapeutę.

Bibliografia

1. Beck J.G., Barlow D.H. The effects of anxiety and attentional focus on sexual responding — II: Cognitive and affective patterns in erectile dysfunction. Behaviour Research and Therapy 1986; 24: 19–26;
2. Bilejczyk A, Bilejczyk A, Pogorzelska M. Psychoterapia zespołów bólowych u kobiet. In: Rawińska MA, Bilejczyk A, Pogorzelska M. ed. Zaburzenia seksualne a psychoterapii poznawczo-behawioralna. PZWL, Warszawa 2019: 289–310;
3. Brotto Lori A., Heiman Julia R., Mindfulness in sex therapy: Applications for women with sexual difficulties following gynecologic cancer, Sexual and Relationship Therapy 2007;22:1;
4. Chatzipentidis K. Zastosowanie biblioterapii w leczeniu zaburzeń seksualnych. Doniesienia z wybranych badań. Przegląd Biblioterapeutyczny. 2014; IV;
5. Izdebski Z. Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012;
6. Jąderek I, Lew-Starowicz M. Zmiany w diagnostyce dysfunkcji seksualnych kobiet w klasyfikacji ICD-11. Przegląd Seksuologiczny 2:2-11; 2018;
7. Kane L, Dawson SJ, Shaughnessy K. A review of experimental research on anxiety and sexual arousal: Implications for the treatment of sexual dysfunction using cognitive behavioral therapy. Journal of Experimental Psychopathology. 2019: 1–24;
8. Kitłowska M. Założenia psychoterapii poznawczo — behawioralnej. In: Rawińska M. ed. Zaburzenia seksualne a psychoterapii poznawczo — behawioralna. PZWL, Warszawa 2019: 3–15;
9. Kuile Mt, Both S, Lankveld Jv. Cognitive Behavioral Therapy for Sexual Dysfunctions in Women. Psychiatric Clinics of North America. 2010; 33(3): 595–610;
10. Lahaie MA, Boyer SC, Amsel R, et al. Vaginismus: a review of the literature on the classification/diagnosis, etiology and treatment. Womens Health (Lond). 2010; 6(5): 705–719;
11. Leiblum SR, Wiegel M. Psychotherapeutic interventions for treating female sexual dysfunction. World J Urol. 2002; 20(2): 127–136;
12. Nobre P.J., Pinto-Gouveia J. Dysfunctional sexual beliefs as vulnerability factors for sexual dysfunction. Journal of Sex Research 2006(b); 43: 68–75;
13. Nobre PJ, Pinto-Gouveia J. Emotions during sexual activity: differences between sexually functional and dysfunctional men and women. Arch Sex Behav. 2006; 35(4): 491–499;
14. Nobre P.J., Pinto-Gouveia J. Differences in automatic thoughts presented during sexual activity between sexually functional and dysfunctional men and women. Journal of Cognitive Therapy and Research 2008; 32: 37–49;
15. Rawińska M. Zaburzenia seksualne a psychoterapii poznawczo-behawioralna. PZWL, Warszawa 2019: 17–36;
16. Stephenson KR, Kerth J. Effects of Mindfulness-Based Therapies for Female Sexual Dysfunction: A Meta-Analytic Review. J Sex Res. 2017; 54(7): 832–849;
17. Wells A. Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Praktyczny podręcznik i przewodnik po terapii. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010;
18. Wiegel M., Scepkowski L.A., Barlow D.H. Cognitive-Affective Processes in Sexual Arousal and Sexual Dysfunction. Materiały konferencyjne Kinsey Institute Conference: Methodological Approaches In Reproductive Psychophysiology Bloomington, Indiana, USA 2003; 1–34;
19. van Lankveld J, Everaerd W, Grotjohann I. Cognitive-behavioral Bibliotherapy for Sexual Dysfunctions in Heterosexual Couples: A Randomized Waiting-list Controlled Clinical Trial in the Netherlands. The Journal of Sex Research. 2001; 38(1): 51–67;
20. Zdrojewicz Z., Lelakowska K. Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Seksuologia Polska 2006; 4: 69–79.