Co wpływa na rozwój mózgu płodu?

Mózg jest wyjątkowym narządem, nazywanym często miejscem sterowania organizmu, którego prawidłowe wykształcenie w okresie płodowym, ma bardzo duży wpływ na kolejne lata życia dziecka. Na rozwój mózgu płodu ma wpływ wiele czynników, m.in. genetyka, ale również aspekty środowiskowe, takie jak dieta matki, stosowanie używek, poziom narażenia na stres, zanieczyszczenia środowiska oraz aktywność fizyczna. Coraz częściej mówi się również o pozytywnym wpływie ekspozycji dziecka na różne bodźce, np. słuchanie muzyki klasycznej w ciąży, czy mówienie „do brzucha”.

Co jeść na rozwój mózgu płodu?

Dieta zapewniająca prawidłowy rozwój mózgu dziecka to dieta przede wszystkim urozmaicona, niskoprzetworzona oraz doborowa we wszystkie witaminy i składniki mineralne. Powinna opierać się o warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, wartościowe źródła białka (mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych), produkty mleczne oraz tłuszcze roślinne.

Szczególnie polecany w kontekście rozwój mózgu dziecka w okresie płodowym jest model diety śródziemnomorskiej, którego zasady przedstawione są poniżej:

• W diecie powinny dominować produkty pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, oleje roślinne, orzechy, pestki, nasiona)
• W każdym głównym posiłku powinny znaleźć się warzywa (minimum 3-4 porcje dziennie) i/lub owoce (1-2 porcje dziennie), pełnoziarniste produkty zbożowe (3-4 porcje dziennie) oraz źródła białka (jaja, mięso, ryby, strączki)
• Codziennie należy spożywać minimum 2 porcje nabiału, najlepiej o obniżonej, procentowej zawartości tłuszczu
• Ryby, zwłaszcza tłuste ryby morskie, należy jeść minimum 2 razy tygodniowo
• Należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, zwłaszcza przetworzonego, do 150-200 g tygodniowo
• Zaleca się częściowe zastąpienie mięsa nasionami roślin strączkowych, które powinny być spożywane minimum 2 razy tygodniowo
• Głównym tłuszczem wykorzystywanym jako dodatek do potraw powinna być oliwa z oliwek (nierafinowana, tłoczona na zimno)

Dodatkowo, aby dieta jeszcze lepiej wspierała rozwój mózgu dziecka, warto ograniczyć sól, cukier oraz żywność wysoko-przetworzoną. Nadmierne spożycie tych produktów przez kobietę ciężarną może negatywnie wpływać na wykształcenie struktur i funkcji mózgowych.

Spożycie soli należy ograniczyć do maksymalnie 5 g dziennie (ok. 1 łyżeczki). Warto zastąpić ją naturalnymi przyprawami, świeżymi i/lub suszonymi ziołami, które są źródłem wielu substancji o działaniu przeciwzapalnym (np. bazylia, oregano, cynamon, zioła prowansalskie, lubczyk, mielona papryka, ziele angielskie, liście laurowe, tymianek, rozmaryn, mięta).

Cukier natomiast warto zastąpić słodzikami np. ksylitolem i erytrytolem, które pozwalają na zachowanie słodkiego smaku potraw i jednocześnie nie wpływają negatywnie na zdrowie. Trzeba jednak pamiętać, że ograniczenie nie dotyczy wyłącznie cukru samodzielnie dodawanego do posiłków, ale również tego dodanego przez producentów, dlatego warto wybierać produkty bezcukrowe lub o jego możliwie najniższej zawartości.

Suplementy w ciąży na rozwój mózgu dziecka

Dodatkowo, bardzo ważne jest stosowanie suplementacji dedykowanej kobietom ciężarnym (kwas foliowy, witamin D, jod, omega-3) najlepiej już od momentu podjęcia decyzji o planowaniu ciąży. Kluczowe z punktu widzenia rozwoju mózgu są kwas foliowy oraz kwas DHA zaliczany do grupy omega-3.

Kwas foliowy

Kwas foliowy, czyli witamina B9, odgrywa istotną rolę w prawidłowym rozwoju struktur i funkcji mózgu oraz całego układu nerwowego. Ma szczególne znaczenie w I trymestrze ciąży – jego niedobór w tym okresie może powodować m.in. wady cewy nerwowej, czyli struktury, z której w kolejnych etapach powstają mózg i rdzeń kręgowy. Ze względu na tak ważną rolę w rozwoju układu nerwowego, zwiększone zapotrzebowanie w okresie ciąży oraz fakt, że dostarczenie zalecanej dawki kwasu foliowego z żywności jest często bardzo trudne, zalecana jest suplementacja. Najlepiej zacząć ją już na etapie planowania ciąży. Mimo, że kwas foliowy jest najważniejszy w pierwszym trymestrze warto kontynuować jego przyjmowanie przez cały okres ciąży. Oprócz suplementacji, na co dzień należy zadbać o spożywanie pokarmowych źródeł kwasu foliowego, przede wszystkim zielonych warzyw liściastych (np. szpinak, sałata, roszponka, rukola, jarmuż, natka pietruszki).

Kwas DHA – DHA, czyli kwas dokozaheksaenowy

Zaliczany jest do tłuszczów z grupy omega-3, często określanych mianem tych najzdrowszych i najważniejszych. Szacuje się, że ok. 20% kory czołowej mózgu, czyli struktury odpowiedzialnej m.in. za analizowanie bodźców, pamięć, podejmowanie decyzji, planowanie, myślenie, ocenę emocji, czy zachowania społeczne, zbudowanych jest właśnie z kwasu DHA. W życiu płodowym DHA odgrywa istotną rolę w neurogenezie, czyli procesie tworzenia komórek nerwowych. Ponieważ organizm nie ma możliwości jego samodzielnego wytworzenia konieczne jest jego dostarczenie do organizmu z dietą i suplementami. Do głównych źródeł pokarmowych DHA zaliczane są tłuste ryby morskie oraz owoce morza – zaleca się, aby kobiety w ciąży spożywały minimum 2 porcje tygodniowo. Dodatkowo niezbędna jest suplementacja DHA w dawce minimum 250 mg dziennie, którą najlepiej rozpocząć jeszcze w okresie prekoncepcyjnym i kontynuować przez cały czas trwania ciąży.

Używki w ciąży, a rozwój mózgu płodu

Niezbędne dla zapewnienia prawidłowego rozwoju mózgu dziecka w okresie płodowym jest całkowita rezygnacja z alkoholu i papierosów. Ich stosowanie przez kobietę w ciąży ma szereg negatywnych skutków dla rozwijającego się organizmu i już nawet ich niewielkie ilości mogą okazać się szkodliwe.

Alkohol

Mimo, że o negatywnych skutkach jego picia w okresie ciąży mówi się coraz więcej, wciąż jeszcze można spotkać się z opinią, że „lampka czerwonego wina nie zaszkodzi”. Tymczasem, nie ma bezpiecznej dawki, ani bezpiecznego rodzaju alkoholu w ciąży i każda jego ilość, pod jakąkolwiek postacią może mieć negatywny wpływ na rozwój układu nerwowego i mózgu dziecka. Ponieważ układ nerwowy zaczyna wykształcać się już tuż po poczęciu, bardzo ważne jest, aby zrezygnować z alkoholu jeszcze na etapie starań o dziecko, ponieważ niemożliwe jest dokładne przewidzenie kiedy dojdzie do zapłodnienia. Alkohol powoduje m.in. zaburzenia w wykształcaniu konkretnych struktur mózgu, przewodzeniu bodźców, wytwarzaniu neuroprzekaźników, zaburza gospodarkę hormonalną.

U dzieci matek, które w trakcie ciąży piły alkohol można zaobserwować nadpobudliwość, zaburzenia behawioralne, problemy z nauką, pamięcią i koncentracją, a nawet widoczne zmiany w budowie mózgu np. małogłowie. Dlatego należy pamiętać, że każda ilość, każdego rodzaju alkoholu, na każdym etapie ciąży może uszkadzać układ nerwowy i należy wstrzymać się od jego spożycia już od momentu podjęcia decyzji o powiększeniu rodziny.

Papierosy

Palenie papierosów w ciąży oraz w okresie prekoncepcyjnym ma negatywny wpływ na rozwój układu nerwowego dziecka. Substancje zawarte w dymie tytoniowym działają toksycznie na niedojrzały organizm dziecka i mogą powodować niedotlenienie mózgu, co będzie skutkowało nieprawidłowym wykształceniem jego struktur i funkcji.

Dzieci matek, które paliły papierosy w okresie ciąży narażone są m.in. na mniejszą, całkowitą objętość mózgu oraz istoty szarej, która odpowiada za funkcje kognitywne takie jak pamięć, koncentracja, abstrakcyjne myślenie, uczenie się.

Muzyka klasyczna a rozwój mózgu dziecka

Popularne w ostatnich latach staje się słuchanie muzyki klasycznej przez przyszłe mamy w celu stymulacji rozwoju mózgu dziecka i poprawy jego funkcjonowania. Rzeczywiście, istnieją pewne przesłanki naukowe mówiące o tzw. „efekcie Mozarta”.  Polega on na tym, że muzyka klasyczna działa relaksująco i wyciszająco na rozwijający się mózg dziecka, zmniejszając negatywny wpływ stresu, czy innych czynników, a dodatkowo stymuluje jego obszary odpowiedzialne za kreatywność, czy inteligencję. Mimo, że do dziś brakuje konkretnego wyjaśnienia dla tego zjawiska, słuchanie muzyki klasycznej w ciąży może być ciekawym sposobem dla wsparcia rozwoju dziecka, a jednocześnie relaksu i wyciszenia dla przyszłej mamy.

Aktywność fizyczna w ciąży, a rozwój mózgu dziecka

Utrzymanie regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej w trakcie ciąży jest bardzo ważne zarówno dla zdrowia i samopoczucia kobiety, jak również prawidłowego rozwoju płodu. Już nawet 20-30 minut lekkiej aktywności dziennie korzystnie wpływa na rozwój i funkcjonowanie mózgu dziecka. Aktywność fizyczna matki stymuluje przede wszystkim rozwój kory mózgowej dziecka, która odpowiada za sprawność umysłową, inteligencję, pamięć, czy zdolność do koncentracji. Dlatego, w przypadku braku zdrowotnych przeciwwskazań, warto zadbać o codzienną dawkę ruchu w ciąży.

Podsumowanie

Kluczowe dla prawidłowego rozwoju mózgu dziecka w okresie płodowym jest stosowanie urozmaiconej, niskoprzetworzonej diety, suplementacja kwasu foliowego i kwasów omega-3 oraz rezygnacja z alkoholu i papierosów. Dodatkowo, warto zadbać o codzienną umiarkowaną aktywność fizyczną. Zalecenia te warto wprowadzić już na etapie podjęcia decyzji o rozpoczęciu starań o dziecko i kontynuować je przez całe 9 miesięcy.