Różyczka – co to za choroba i co ją wywołuje

Różyczka jest to wirusowa choroba zakaźna. Wywołuje ją wirus RNA z rodziny Togaviridae. Jedynym znanym rezerwuarem tego wirusa jest chory człowiek.

Jak możemy się zarazić różyczką? 

• wirus różyczki przenosi się drogą kropelkową (zarażenie przez kontakt, przebywanie z osobą chorą)
• różyczką możemy zarazić się również poprzez kontakt z materiałem zakaźnym, którym są: wydzielina z jamy nosowo-gardłowej chorego, jego mocz, kał, krew 
• drogą zarażenia może być droga krwionośna przez łożysko – tak dochodzi do zakażenia w przypadku różyczki wrodzonej (płód zakaża się od chorej na różyczkę matki)

Okres wylęgania się tej choroby wynosi około 14 – 21 dni (średnio 17 dni). Zakażony człowiek stanowi zagrożenie dla otoczenia najczęściej przez ok. 7 dni przed wystąpieniem wysypki, do 2 tygodni (zwykle 6 – 8 dni) po jej pojawieniu się. 

Specyficzną drogą przenoszenia wirusa różyczki jest tzw. droga wertykalna, dotycząca tylko i wyłącznie kobiet w trakcie ciąży.  Dochodzi wtedy do transmisji wirusa różyczki od zakażonej matki do płodu, poprzez łożysko. Teoretycznie rozważana naukowo jest również droga wstępująca, tzn. taka, w której wirus różyczki obecny w nabłonku szyjki macicy mógłby przedostawać się przez błony płodowe do płodu, niemniej na dzień dzisiejszy jest za mało danych, które potwierdzałyby taką możliwość. 

Podatność na zakażenie różyczką jest powszechna. Prawie połowa zakażeń przebiega bezobjawowo lub subklinicznie, a u większości chorujących objawy kliniczne są umiarkowanie nasilone.
Obecnie dzięki szczepieniom liczba zachorowań na różyczkę jest niewielka i z roku na rok maleje. W 2012 roku zaraportowano 6263 przypadki różyczki, w 2015 roku ok. 2000 przypadków, w 2019 roku było to 290 przypadków różyczki, a w 2020 roku – 98 przypadków tej choroby zakaźnej (na tak niski poziom zachorowań w 2020 roku prawdopodobnie dodatkowo wpłynęła izolacja związana z pandemią COVID-19). Prawie 98% chorujących to osoby nieszczepione lub zaszczepione tylko 1 dawką szczepionki przeciwko różyczce. Najczęściej na różyczkę chorują dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (1-9 rok życia), rzadziej osoby dorosłe. Ciągle jeszcze utrzymuje się tendencja, że częściej chorują chłopcy i mężczyźni (ok. 30% więcej), co wynika z tego, że dawniej na różyczkę szczepione były tylko dziewczynki.

Różyczka – objawy i przebieg choroby

Jak przebiega różyczka?

Około 25-50% zakażonych przechodzi różyczkę bezobjawowo. Wirus po wniknięciu zaczyna namnażać się w komórkach nabłonka dróg oddechowych, a następnie przedostaje się do krwi, z którą rozchodzi się po całym organizmie. Okres inkubacji trwa średnio 17 dni, a wiremię można stwierdzić zazwyczaj już 8 dni przed pojawieniem się objawów, czyli przed wystąpieniem jawnego zakażenia. Objawy zwiastujące różyczkę jeżeli występują, to z reguły u starszych dzieci i u osób dorosłych. Wyprzedzają pojawienie się wysypki różyczkowej o 1-7 dni.

Do objawów zwiastunowych różyczki należą m.in.:

• bóle mięśniowo-stawowe
• złe samopoczucie
• bóle głowy
• powiększenie węzłów chłonnych (za uchem, na szyi i na potylicy)
• utrata apetytu, zmęczenie, nudności

Wysypka różyczkowa to najbardziej charakterystyczny objaw różyczki. Na początku występuje na czole i twarzy, a następnie w ciągu doby rozprzestrzenia się na kończyny i tułów. Jest bladoróżowa, drobnoplamista lub plamisto-grudkowa, zdarza się, że wyglądem przypomina wysypkę odry lub płonicy. Najczęściej, najbardziej nasilona wysypka obejmuje twarz, szyję i tułów, wysypka na kończynach jest mniej nasilona, a stopy i dłonie są wolne od wysypki. Może pojawić się nieznacznie podwyższona temperatura ciała, powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia), rzadziej zapalenie gardła i błony śluzowej jamy ustnej, zaczerwienienie oczu. U niektórych chorych mogą też pojawić się na podniebieniu miękkim małe, punktowe, czerwone wybroczyny tzw. plamki Forchheimera. Wysypka znika samoistnie po 2-5 dniach nie pozostawiając przebarwień. Czasem może dojść do łuszczenia się skóry. Jeżeli w przebiegu różyczki wystąpi powiększenie węzłów chłonnych, może ono się utrzymywać nieco dłużej niż zmiany skórne. W rzadkich sytuacjach limfadenopatia jest jedynym klinicznym objawem zakażenia wirusem różyczki.   

Przebieg różyczki u osób dorosłych jest zwykle cięższy niż u dzieci. Oprócz wysypki pojawiają się gorączka, bóle stawów i zapalenie spojówek. Około 30% chorujących dorosłych wymaga hospitalizacji z powodu długo utrzymujących się objawów, zwłaszcza gorączki, utraty łaknienia i postępującego odwodnienia. 

Zakażenie wirusem różyczki w okresie życia płodowego wiąże się z ciężkimi powikłaniami, zwłaszcza gdy do zakażenia dojdzie w pierwszych 4 miesiącach ciąży. Dotyczą one praktycznie całego organizmu powodując zespół różyczki wrodzonej (CSR, ang. congenital rubella syndrome), o czym przeczytasz więcej poniżej w części „Różyczka w ciąży”.

Różyczka – rozpoznanie, diagnostyka choroby

Najczęściej rozpoznanie różyczki stawiane jest na podstawie zebranego wywiadu lekarskiego, objawów klinicznych oraz badania przedmiotowego osoby chorej. Lekarz zbierając wywiad ustala m.in. czy był kontakt z osobą chorą na różyczkę w okresie wylęgania choroby oraz czy istnieje powiązanie czasowe z wystąpieniem objawów, czy pacjent miał objawy zwiastujące itp. Następnie w trakcie badania fizykalnego ogląda zmiany skórne. Wysypka różyczkowa jest dosyć charakterystyczna, dzięki czemu zazwyczaj jej wygląd umożliwia wysunięcie podejrzenia różyczki. Zdarza się jednak, że bywa ona podobna do wysypki w innych chorobach, jak odra czy płonica. Rozpoznanie różyczki na podstawie podmiotowego i przedmiotowego badania zawsze jest niepewne (tzn. nie mamy potwierdzenia obecności wirusa różyczki), natomiast nie ma potrzeby, aby w przypadku tej choroby wykonywać badania specjalistyczne u każdej osoby. W praktyce specjalistyczne badania diagnostyczne w kierunku różyczki stosuje się w przypadku diagnostyki u kobiet planujących ciążę, podejrzenia różyczki u kobiety w ciąży, podejrzenia różyczki wrodzonej u niemowląt oraz w rzadkich przypadkach wątpliwych (nietypowy przebieg choroby, kolejne wystąpienie różyczki).

Do badań specjalistycznych, które umożliwiają pewne rozpoznanie różyczki należą badania serologiczne oraz izolacja wirusa różyczki z krwi, moczu, z wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej. W przypadku różyczki wrodzonej materiałem diagnostycznym do izolacji wirusa może być również mocz, kał oraz płyn mózgowo-rdzeniowy.
Z kolei badania serologiczne polegają na wykrywaniu przeciwciał specyficznych dla antygenów wirusa różyczki w surowicy krwi, oznaczeniu ich poziomu (stężenia, miana) oraz czasem dodatkowo na ocenie ich awidności, które odzwierciedla siłę i stopień wiązania przeciwciał z antygenem wirusa.

Badane są 2 klasy swoistych (specyficznych) przeciwciał przeciwko wirusowi różyczki (wirus rubella, rubivirus):

• Przeciwciała IgM (immunoglobuliny IgM) – ich obecność w surowicy krwi świadczy o świeżym pierwotnym zakażeniu wirusem różyczki lub o reinfekcji. Przeciwciała IgM pojawiają się jako pierwsze, najczęściej w czasie 5-10 dni po pojawieniu się wysypki. Po przebytym zakażeniu poziom specyficznych dla wirusa różyczki przeciwciał IgM osiąga swój maksymalny poziom w okresie 3-6 tygodni, a następnie stopniowo opada. Przeciwciała IgM są obecne w surowicy krwi do ok. 8 tygodni po zakażeniu. Obecność przeciwciał IgM w surowicy krwi noworodków jest markerem diagnostycznym wrodzonej różyczki.
• Przeciwciała IgG (immunoglobuliny IgG) – ich obecność w surowicy krwi może świadczyć o przebytej różyczce w przeszłości, przebytym szczepieniu lub trwającym zakażeniu. Specyficzne przeciwciała IgG pojawiają się po 10-28 dniach od szczepienia i wskazują na stan odporności organizmu na typowy szczep różyczkowy. Ponadto przeciwciała IgG wykrywane są w ciągu 5-15 dni po wystąpieniu wysypki różyczkowej, osiągając wysoki poziom między 15. a 30. dniem i nie zanikają do końca życia, chociaż ich stężenie może się zmniejszać. U noworodków przeciwciała IgG są głównie pochodzenia matczynego, a ich poziom obniża się w pierwszych 3-5 miesiącach życia dziecka.

Różyczka – badania IgG, IgM w ciąży, przed ciążą – interpretacja wyników:

Różyczka – różnicowanie

W różnicowaniu różyczki należy brać pod uwagę inne choroby wysypkowe – przede wszystkim trzydniówkę, odrę, płonicę, ospę oraz zmiany skórne będące reakcją uczuleniową np. na leki.

Czym różni się różyczka od trzydniówki?

W przypadku trzydniówki wysypka jest plamista, bladoróżowa, pojawia się w obrębie twarzy i tułowia po trwającej około 3 dni gorączce. Wysypki najczęściej nie ma na kończynach, dłoniach i stopach. Zmiany skórne w trzydniówce ustępują samoistnie, nie pozostawiając blizn czy przebarwień. Od różyczki trzydniówkę odróżnia między innymi charakter wysypki i jej lokalizacja oraz dominacja gorączki w okresie prodromalnym (przed wystąpieniem wysypki). 

Różyczka a odra? Jak je odróżnić?

Odrę charakteryzuje pojawienie się wykwitów skórnych w postaci szaro-białych grudek na błonie śluzowej jamy ustnej w okolicy policzków, na wysokości dolnych trzonowców. Są to tzw. plamki Koplika, które są objawem patognomonicznym, czyli objawem wystarczającym do rozpoznania odry. Plamki Koplika pojawiają się na 1-2 dni przed wystąpieniem na głowie, tułowiu i kończynach plamisto-grudkowej osutki o barwie od ciemnoczerwonej do fioletowej, a utrzymują się do 1–2 dni po jej wystąpieniu. Do ok. 2 tygodni po ustąpieniu wysypki utrzymują się przebarwienia oraz delikatne złuszczanie naskórka.

Różyczka a szkarlatyna? Jakie są między nimi różnice?

Płonicę, czyli szkarlatynę charakteryzuje drobnogrudkowo-plamista wysypka, która może przyjmować barwę od żywoczerwonej po bladoróżową, zlewającą się z kolorem skóry. Największe zagęszczenie zmian skórnych zlokalizowane jest w najbardziej ucieplonych miejscach ciała jak pachwiny, podbrzusze, doły pachowe czy łokciowe. Typowe dla szkarlatyny jest to, że po upływie kilku dni zaczyna łuszczyć się skóra twarzy, po 2 tygodniach skóra tułowia, a po 3 tygodniach skóra dłoni i stóp. Charakterystyczne, otrębiaste łuszczenie się skóry może się utrzymywać przez kilka tygodni.

Różyczka a ospa? Czym charakteryzuje się ospa?

W przypadku ospy wysypkę zazwyczaj poprzedza okres prodromalny z takimi objawami jak gorączka, osłabienie, uczucie ogólnego rozbicia, ból gardła, czasem biegunka, nudności, wymioty. Następnie pojawia się wysypka, która najpierw ma charakter plamisty, następnie pojawiają się grudki, a następnie pęcherzyki wypełnione płynem. Pęcherzyki po kilku dniach przysychają zamieniając się w strupki, które po kilki dniach zaczynają odpadać. Nie pozostawiają blizn, a przebarwienia skóry znikają po kilku dniach. Zmiany skórne pojawiają się nie tylko na tułowiu, twarzy i kończynach, lecz również na owłosionej skórze głowy, co jest charakterystyczne dla ospy. Co więcej, zmiany skórne są swędzące, czego nie ma w przypadku różyczki.

Oczywiście należy pamiętać, że wiedza zdobyta w internecie może być bardzo pomocna w zachowaniu czujności zdrowotnej, czy też niebagatelizowaniu objawów (jak w tym przypadku np. pojawiających się zmian skórnych), natomiast nie może być podstawą do samodzielnego stawiania diagnozy. Aby wykluczyć którąkolwiek z chorób i  postawić rozpoznanie najbardziej właściwym postępowaniem jest konsultacja lekarska. 

Leczenie różyczki

Leczenie różyczki polega na leczeniu objawowym (leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe) oraz leczeniu ewentualnych następstw i powikłań choroby. Bardzo ważne jest spożywanie dużej ilości płynów, aby zapobiec odwodnieniu, które może być przyczyną hospitalizacji, zwłaszcza osób dorosłych. W przypadku pojawienia się gorączki, należy pozostać w łóżku. Różyczka jest chorobą zakaźną, więc w okresie występowania objawów chory powinien unikać kontaktu z innymi osobami. Dzięki izolacji wirus nie będzie się dalej rozprzestrzeniał. Wysypka różyczkowa ustępuje samoistnie. Zakażenie wirusem różyczki w większości przypadków nie stwarza ryzyka nadkażeń bakteryjnych, a więc stosowanie antybiotyków nie ma tutaj sensu. Po ustąpieniu objawów choroby może wrócić do normalnej aktywności.
Czasem zdarza się powikłany przebieg różyczki, dochodzi do pogorszenia samopoczucia i wystąpienia objawów takich jak np. znaczne osłabienie, bóle głowy, sztywność karku, senność, zaburzenia świadomości, nadmierna senność, nudności czy też inne objawy neurologiczne. W takiej sytuacji należy pilnie zgłosić się do lekarza w celu diagnostyki. Wystąpienie tego typu dolegliwości może wiązać się np. z zapaleniem mózgu, które może być powikłaniem różyczki. U mężczyzn, przykładem sytuacji  wymagającej pilnej konsultacji lekarskiej jest pojawienie się takich objawów jak tkliwość, obrzęk i silny ból w mosznie, które mogą zwiastować inne z powikłań różyczki jakim jest zapalenie jąder.
Większość osób, które zachorują na różyczkę uzyska dożywotnią odporność, a więc nie zachoruje ponownie. 

W przypadku różyczki wrodzonej, inaczej niż w przypadku różyczki nabytej w życiu postnatalnym, wirus pozostawia po sobie trwałe problemy zdrowotne. Często mamy tutaj do czynienia z ciężkimi wadami i dysfunkcjami organizmu. Pomimo, że wirus różyczki potrafi długo utrzymywać się u dzieci urodzonych z zespołem różyczki wrodzonej CRS (można go zifentyfikować w moczu dzieci z różyczką wrodzoną nawet do 31 miesięcy po urodzeniu), to proces leczenia nie jest związany z samym przebiegiem infekcji, tak jak to ma miejsce w przypadku różyczki nabytej. Leczenie zespołu różyczki wrodzonej jest uzależnione i dopasowane indywidualnie do objawów i negatywnych skutków spowodowanych przez wirusa różyczki u danego dziecka. Niektóre dzieci z zespołem różyczki wrodzonej CRS wymagają leczenia operacyjnego (np. w przypadku wrodzonych wad serca czy oczu). Dzieci z rozpoznaniem zespołu różyczki wrodzonej najczęściej są pod opieką wielospecjalistycznego zespołu, wśród których znajdować się mogą m.in. lekarz pediatra, okulista, neurolog, kardiolog, pulmonolog, hematolog, fizjoterapeuta, psycholog i inni.

Różyczka u dorosłych

Wg danych statystycznych na różyczkę częściej chorują dorośli do 45 – 50 r.ż., niż osoby powyżej 50 roku życia. Objawy różyczki u osób dorosłych są najczęściej takie same jak u dzieci, chociaż sam przebieg choroby może być znacznie cięższy. Zdecydowanie częściej u dorosłych występuje okres prodromalny, czyli okres zwiastujący różyczkę, który trwa zwykle 1-7 dni. Do najczęstszych objawów zwiastunowych, od których zaczyna się różyczka należą: ogólnie złe samopoczucie, ból głowy, umiarkowana gorączka, objawy ze strony układu oddechowego, powiększenie węzłów chłonnych. Może też wystąpić utrata apetytu, zmęczenie i nudności. Po okresie zwiastunów na skórze pojawia się najbardziej charakterystyczny objaw różyczki, czyli wysypka, która występuje głównie na twarzy, czole, szyi i tułowiu, w mniejszym stopniu na kończynach. Wysypki nie ma na stopach i na dłoniach. U większości chorych wysypce towarzyszą powiększone węzły chłonne za uszami i na karku, które czasem mogą powodować ból. Objawem, który występuje praktycznie tylko u dorosłych, a właściwie głównie u kobiet są bóle stawów (głównie stawów kolan, palców i nadgarstka). U dzieci i dorosłych mężczyzn zajęcie stawów występuje niezmiernie rzadko. Według danych w literaturze, nawet 1/3 dorosłych chorych na różyczkę wymaga hospitalizacji. Głównym powodem jest długo utrzymująca się gorączka (ponad 96% chorych) i związana z nią niechęć do picia i jedzenia oraz odwodnienie. Wśród hospitalizowanych dorosłych do najczęstszych objawów różyczki oprócz gorączki należą: powiększenie węzłów chłonnych (u ponad 90% chorych), wysypka różyczkowa (ponad 85% chorych), zapalenie spojówek (ok. 75% dorosłych z różyczką) oraz bóle głowy (ponad 60% chorych).  

Powikłania różyczki

W przebiegu różyczki mogą zdarzyć się powikłania, które głównie występują u osób dorosłych.

Należą do nich:

• Przemijające zapalenie stawów – występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. U ok. 70% kobiet chorujących na różyczkę pojawiają się objawy stawowe, które mogą utrzymywać się od kilku dni do kilku miesięcy. Najczęściej są to obrzęk i bolesność stawów kolanowych oraz drobnych stawów dłoni (stawy międzypaliczkowe i nadgarstka). 
• Małopłytkowość (trombocytopenia) – występuje u 1 osoby na 3000 chorych. Najczęstszym jej objawem jest krwawienie z nosa, dziąseł i błon śluzowych, a wysypka różyczkowa może wtedy mieć charakter krwotoczny. Sporadycznie mogą pojawić się wybroczyny na skórze i błonach śluzowych. Takie objawy utrzymują się najczęściej do kilkunastu dni. W bardzo rzadkich przypadkach następstwem małopłytkowości mogą być zaburzenia krzepnięcia oraz krwawienia do mózgu, przewodu pokarmowego i nerek.
• Zapalenie mózgu – rozwija się bardzo rzadko, u 1 osoby na 6000 chorych, częściej u dorosłych niż u dzieci. Pierwsze objawy różyczkowego zapalenia mózgu pojawiają się w ciągu 1-6 dni od momentu wystąpienia wysypki. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, gdyż zapalenie mózgu wymaga hospitalizacji. Może ono pozostawić po sobie trwałe następstwa w postaci upośledzenia słuchu, napadów drgawek, porażeń ruchowych i innych deficytów neurologicznych.

Do innych, rzadko występujących powikłań należą bóle jąder i zapalenie najądrzy u mężczyzn, zapalenie wątroby i kłębuszkowe zapalenie nerek.

Do najgroźniejszych powikłań różyczki należą powikłania położnicze. Należą do nich poronienie, przedwczesny poród oraz zespół różyczki wrodzonej, dlatego też tak ważna jest profilaktyka i szczepienia przeciwko różyczce. Najgroźniejsze jest zakażenie w pierwszym trymestrze ciąży. Kobiety, które nie chorowały na różyczkę i/lub nie były szczepione po kontakcie z osobą chorą, powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Różyczka  – rokowanie

Rokowanie w przypadku zakażeń nabytych są z reguły dobre. Różyczka jest chorobą samoistnie ustępującą, zazwyczaj nie dochodzi do trwałych powikłań różyczki. Wyjątkiem są powikłania w postaci zapalenia mózgu oraz powikłania wynikające z zachorowania na różyczkę przez kobiety w ciąży. W przypadku różyczki wrodzonej rokowania są uzależnione od rodzaju objawów i wad wrodzonych u danego dziecka.

Różyczka w ciąży

Zakażenie różyczką w ciąży może być bardzo niebezpieczne dla płodu. To, czy zakażenie wirusem różyczki kobiety ciężarnej będzie miało negatywne następstwa dla przebiegu ciąży czy nie, zależy od tego czy wirus różyczki zdoła pokonać barierę łożyska. A jeżeli już pokona, to czy zakażenie będzie dotyczyło samego łożyska, czy łożyska oraz płodu. Ryzyko przeniesienia wirusa różyczki od zakażonej matki do tkanek płodu w I trymestrze ciąży wynosi prawie 60%, w II trymestrze około 45% natomiast najwyższe jest w III trymestrze i wynosi ok. 100%. Natomiast w zależności od tego na jakim etapie ciąży dojdzie do zakażenia, wpływ wirusa różyczki na ciążę będzie inny.

Istnieje wyraźna zależność pomiędzy wiekiem ciąży i czasem zakażenia, a jego negatywnym wpływem na rozwój płodu. Efekty wpływu wirusa na rozwój płodu będą zależne od tygodnia ciąży, a przede wszystkim od tego czy w wyniku działania wirusa doszło do zaburzenia rozwoju narządów i tkanek, czy też doszło do ich uszkodzenia na drodze zmian zapalnych wywołanych przez wirusa różyczki. Im młodsza jest ciąża, tym ryzyko uszkodzenia płodu jest większe. Innymi słowy, jeżeli zakażenie wirusem różyczki obejmie tkanki łożyska oraz płodu na wczesnym etapie ciąży, czyli wtedy kiedy zachodzą procesy organogenezy, ryzyko wad wrodzonych u płodu jest najwyższe.

Za najbardziej newralgiczny okres uznaje się pierwsze cztery miesiące ciąży. Ryzyko poronienia wynosi około 50% jeżeli wirus różyczki zaatakuje tkanki płodu w pierwszych 12 tygodniach ciąży. Ryzyko wad wrodzonych jest tym wyższe im wcześniej doszło do zakażenia tkanek płodu i wynosi odpowiednio pomiędzy 1 a 6 tygodniem ciąży 56-81%, pomiędzy 7 a 9 tygodniem ciąży 25-54%, 10-12 tygodniem ciąży 15-36%, 13 a 16 tygodniem ciąży 6-10%. Różyczka u kobiety w ciąży w późniejszych tygodniach (po 16. tygodniu ciąży) zazwyczaj nie jest już tak groźna (ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u płodu jest niskie). Z kolei w III trymestrze ciąży różyczka nie stanowi zagrożenia dla płodu, co prawdopodobnie  jest wynikiem przenikania matczynych przeciwciał do płodu. Przebycie różyczki na kilka tygodni przed zajściem w ciążę może również wpłynąć negatywnie i spowodować obumarcie płodu lub wykształcenie wad wrodzonych u płodu.

Zespół wad wrodzonych u płodu spowodowany wewnątrzmacicznym zakażeniem różyczką to zespół różyczki wrodzonej (CRS, ang. congenital rubella syndrome). Wady wrodzone powstające w wyniku różyczki wrodzonej dotyczą najczęściej wielu narządów. Do najczęstszych wad należy tzw. triada Gregga, czyli głuchota lub upośledzenie słuchu, zaćma oraz wady serca. CRS może się również manifestować takimi wadami i objawami jak: wady oczu, w tym oprócz zaćmy, jaskra, uszkodzenia siatkówki oraz małoocze (10–25%), zaburzenia neurologiczne, małogłowie oraz upośledzenie umysłowe (10–25%), małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna, erytropoeza pozaszpikowa, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie gonad, śródmiąższowe zapalenie płuc, zapalenie wątroby, zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Często u dzieci z CRS obserwuje się opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Późnymi następstwami zespołu różyczki wrodzonej są cukrzyca, zapalenie tarczycy, niedobór hormonu wzrostu, zaburzenia zachowania. Objawy te mogą się pojawić nawet po 2-4 latach po urodzeniu.

Pomimo, że ryzyko powikłań związanych z zachorowaniem na różyczkę w ciąży jest duże, warto pamiętać, że nie każde zakażenie wirusem różyczki będzie się wiązało z wystąpieniem CRS u płodu.

W każdym przypadku wystąpienia objawów podobnych do różyczki lub nawet braku objawów, ale po kontakcie z osobą chorą na różyczkę kobieta ciężarna bez względu na to w którym jest tygodniu ciąży powinna zgłosić się do lekarza celem dalszej diagnostyki. Pomimo, że wraz z upływającymi tygodniami ciąży ryzyko wad wrodzonych się zmniejsza i po 17 tygodniu ciąży jest ono minimalne, to należy pamiętać, że ryzyko różyczki wrodzonej rośnie. Przy czym płody nie wykazują najczęściej objawów infekcji, ale powikłania mogą ujawniać się dopiero w okresie postnatalnym.

U 90% kobiet, które przed ciążą przebyły zakażenie wirusem różyczki lub były szczepione przeciwko różyczce stwierdza się pełną odporność. Ryzyko reinfekcji (ponownej infekcji) w ciąży, a zarazem wewnątrzmacicznego zakażenia różyczką płodu jest w takiej sytuacji wyjątkowo małe.

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki zakażenia wirusem różyczki są szczepienia ochronne. W przypadku planowania ciąży szczepienie przeciwko różyczce należy wykonać najpóźniej miesiąc przed zajściem w ciążę.

Różyczka – szczepienia w Polsce

Szczepienia przeciw różyczce wykonuje się w Polsce skojarzoną szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce (tzw. szczepionka MMR).

Od kiedy można wykonać szczepienie przeciwko różyczce?

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są obowiązkowe i finansowane z budżetu Ministra Zdrowia dla dzieci w schemacie szczepienia (Program Szczepień Ochronnych 2022):

• podstawowego w 13-15 miesiącu życia
• uzupełniającego w 6 roku życia
• dzieciom pomiędzy 7 a 9 rokiem życia podanie drugiej dawki szczepionki będzie sukcesywnie wyrównywane poprzez szczepienie w 10 roku życia.

Ponadto szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są zalecane osobom dorosłym które (szczepienia niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):

• nie były szczepione przeciw różyczce w dzieciństwie
• w przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki
• młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie)

Bibliografia

1. Elise Bouthry, Olivier Picone, Ghada Hamdi, Liliane Grangeot-Keros, Jean-Marc Ayoubi, Christelle Vauloup-Fellous.  Rubella and pregnancy: diagnosis, management and outcomes. Prenatal Diagnosis 2014; 1246-1253. doi.org/10.1002/pd.4467.
2. Rubella (German measles) in pregnancy. Paediatr Child Health. 2007 Nov; 12(9):798-802. doi: 10.1093/pch/12.9.798. PMID: 19030470; PMCID: PMC2532864.
3. Orenstein WA, Hinmanb A, Nkowane B, Olive JM, Reingold A. Measles and rubella Global Strategic Plan 2012–2020 midterm review. Vaccine, 2018; 36: A1–A34
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rozyczka/
5. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru PZH, Pracownia Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej: Meldunki epidemiologiczne. wwwold.pzh.gov.pl
6. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2022. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-2022-2/ 
7. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Red. Z. Dziubek, PZWL, Warszawa 2003.