W czasie ciąży kobieta ciesząca się ze swojego błogosławionego stanu chciałaby czuć się piękna i atrakcyjna. Niestety, wygląd zewnętrzny ciężarnych nie zawsze idzie w parze z płynącą z serca radością związaną z oczekiwaniem na potomstwo. Niektóre kobiety w tym okresie wyglądają na zmęczone, na ich cerze pojawiają się plamy, przebarwienia czy nawet krosty typowe dla trądziku, a włosy wypadają. W społeczeństwie wciąż żywy jest nawet przesąd, że kobiety, które w ciąży tracą urodę, urodzą dziewczynkę, która to „kradnie” mamie piękny wygląd.

Tymczasem, za występowanie większości zmian skórnych w okresie ciąży odpowiedzialne są gwałtownie przebiegające zmiany dotychczasowej równowagi hormonalnej. Mają one m.in. związek z rozwojem tzw. ostudy ciążowej, czyli skórnych zmian o charakterze brązowych plam i przebarwień. Ważną informację stanowi jednak fakt, że zmiany te mają charakter fizjologiczny i nie stanowią żadnego zagrożenia dla zdrowia matki, ani też rozwijającego się płodu.

Lokalizacja zmian skórnych związanych z ostudą

Ostudą (łac. chloasma, chloasma gravidarum) określamy, najogólniej, nabyte, przewlekłe brązowe przebarwienia skórne, których występowanie często współistnieje z określonymi stanami zdrowotnymi. Do jej rozwoju dochodzi zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Ostuda występować może zarówno u kobiet niebędących w ciąży, jak i tych spodziewających się dziecka.

Szacuje się, że ostuda dotyczy łącznie około 1% populacji, a w grupach ryzyka, w tym u kobiet w ciąży, częstość występowania tego schorzenia waha się od 9 do nawet 50%.

Szacuje się, że zmiany skórne w czasie ciąży, pod jakąkolwiek postacią, występują u ponad 90% kobiet, a jednym z częstszych problemów dermatologicznych tego okresu jest właśnie ostuda ciążowa.

Zmiany skórne, w przebiegu ostudy, są zazwyczaj ostro odgraniczone od otoczenia i lokalizują się symetrycznie głównie w rejonie twarzy i na innych odsłoniętych częściach ciała, rzadziej w obrębie górnej połowy klatki piersiowej. Należy zauważyć, że do pojawienia się ostudy, dochodzi głównie u kobiet będących ciąży — szacuje się, że nawet u około 50-70% z nich dojdzie, w tym czasie, do pojawienia się brązowych przebarwień skóry.

Zmiany, w przebiegu ostudy, lokalizują się najczęściej symetrycznie w okolicach:

• czoła,
• górnej wargi,
• policzków,
• podbródka.

Zazwyczaj mają charakter plam, które mogą, ale nie muszą, się ze sobą zlewać.

Przyczyny rozwoju i czynniki ryzyka ostudy w ciąży

Obecnie wciąż nie ustalono jednoznacznie, w jakim mechanizmie dochodzi do rozwoju tych charakterystycznych dla okresu ciąży zmian skórnych. Ocenia się, że występowanie przebarwień skórnych może mieć związek ze zmianami  hormonalnymi okresu ciąży, a zwłaszcza z podwyższonym stężeniem progesteronu. Progesteron jest żeńskim hormonem płciowym o budowie steroidowej, który w okresie ciąży, odpowiada m.in. za utrzymanie ciąży. Zauważono, że u kobiet, które przyjmują hormonalną terapię zastępczą, doustną antykoncepcję czy same preparaty progestagenu, częściej dochodzi do rozwoju ostudy.

Związek przyczynowy pomiędzy brązowymi przebarwieniami skórnymi a gospodarką hormonalną potwierdzają również obserwacje guzów jajnika, w przebiegu których także dochodzi częściej do rozwoju ostudy. Podobna sytuacja ma miejsce w niektórych chorobach wątroby – postępujący proces destrukcji miąższu wątroby sprawia, że narząd ten nie jest w stanie skutecznie neutralizować  i metabolizować toksyn czy hormonów, w tym hormonów płciowych, co sprawia, że ich stężenie we krwi zaczyna wzrastać.

Dodatkowo oceniono, że najsilniejszym, pojedynczym czynnikiem ryzyka pojawienia się ostudy jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Docierające do powierzchni skóry promieniowanie ultrafioletowe (UV) pobudza obecne w skórze komórki pigmentowe, czyli tzw. melanocyty, do wzmożonej produkcji melaniny, która to odpowiada bezpośrednio za zmianę zabarwienia powłok skórnych i opaleniznę. Zauważono, że rejony skóry dotknięte ostudą charakteryzują się większą zawartością melaniny, niż przyległe do nich zdrowe obszary. Doniesienia te znajdują potwierdzenie w obserwacjach dotyczących intensywności przebarwień skórnych w zależności od pory roku. Nasilenie zmian skórnych ma miejsce głównie w miesiącach letnich, z kolei okres zimowy wpływa pozytywnie na stan skóry i zmniejszenie intensywności ostudy.  

Ponadto brązowe przebarwienia skórne statystycznie częściej dotyczą kobiet, których skóra należy do typu IV-VI w tzw. klasyfikacji Fitzpatrick’a. Klasyfikacja Fitzpatrick’a wyróżnia u ludzi 6 fototypów skóry — im niższy stopień, tym większa skłonność do oparzeń i trudniejszy proces opalania. Osoby, które łatwiej się opalają i trudniej dochodzi u nich do rozwoju oparzeń, przyporządkowany mają wyższy stopień w tej klasyfikacji. Kobiety, u których stosunkowo szybko dochodzi, pod wpływem słońca, do pojawienia się opalenizny obarczone są większym ryzykiem rozwoju ostudy, ponieważ świadczy to o skłonności ich melanocytów do produkcji większych ilości melaniny. 

Leczenie ostudy w ciąży

Niestety, z powodu nie do końca poznanej etiologii powstających w okresie ciąży przebarwień skórnych leczenie ostudy jest leczeniem objawowym, a nie przyczynowym. Jednakże ogólne rokowanie w przebiegu tego schorzenia jest, najczęściej, pozytywne, a same zmiany mają tendencję do ustępowania po porodzie. Przebarwienia skórne, wraz z upływem czasu, zazwyczaj tracą stopniowo swoje intensywne zabarwienie.

W przypadkach, w których po rozwiązaniu zmiany nie ustępują w zadowalającym stopniu, zastosowanie znajdują preparaty bazujące na tzw. hydrochinonie. Hydrochinon jest związkiem chemicznym, który poprzez blokadę enzymów zaangażowanych bezpośrednio w syntezę melaniny wpływa na rozjaśnienie przebarwień skórnych powstałych w przebiegu ostudy. Dodatkowo, w poprawie wyglądu skóry stosuje się również tretynoinę, czyli pochodną witaminy A czy określone maści sterydowe. W przypadku nieskuteczności leczenia farmakologicznego, w terapii wykorzystuje się także zabiegi laserowe. Lasery o określonej energii i długości fali ’’mają zdolność’’ rozbijania obecnych w skórze pigmentów, w tym melaniny, co prowadzi do redukcji przebarwień.

Bibliografia

1. Bolanca I, Bolanca Z, Kuna K, Vuković A, Tuckar N, Herman R, Grubisić G. Chloasma–the mask of pregnancy. Coll Antropol. 2008 Oct;32 Suppl 2:139-41.
2. Ana Carolina Handel, Luciane Donida Bartoli Miot and Hélio Amante Miot Melasma: a clinical and epidemiological review An Bras Dermatol. 2014 Sep-Oct; 89(5): 771–782.
3. Rashmi Sarkar, Pooja Arora, Vijay Kumar Garg, Sidharth Sonthalia and Narendra Gokhale Melasma update Indian Dermatol Online J. 2014 Oct-Dec; 5(4): 426–435.
4. Sumit Kar, Ajay Krishnan and Poonam Varma Shivkumar Pregnancy and Skin J Obstet Gynaecol India. 2012 Jun; 62(3): 268–275.
5. Oluwatobi A. Ogbechie-Godec and Nada Elbuluk Melasma: an Up-to-Date Comprehensive Review Dermatol Ther (Heidelb). 2017 Sep; 7(3): 305–318.