Kobieta oczekująca narodzin dziecka poświęca wiele myśli wyobrażeniom o swoim maluchu – zastanawia się nie tylko nad jego wyglądem czy prawidłowym rozwojem, ale także nad tym, jak wygląda jego życie w łonie matki. Dzięki badaniom naukowym wiemy od kiedy płód jest w stanie słyszeć głos swojej mamy, kiedy zaczyna otwierać powieki czy ssać kciuk.

Niemniej uwagi kobieta ciężarna poświęca wpływowi własnego stylu życia na dobrostan swojego nienarodzonego dziecka – regularne wizyty kontrolne u lekarza prowadzącego ciążę, właściwa ilość snu i aktywności fizycznej dostosowanej do obecnego stanu oraz zdrowa dieta to kluczowe elementy mające zapewnić płodowi dobre warunki do rozwoju.

O ile znaczenie odpowiedniej diety dla prawidłowego wzrostu dziecka, funkcjonowania jego układu nerwowego, hormonalnego czy budowy kości wydaje się być oczywiste, o tyle wpływ spożywanych przez matkę pokarmów na smak wód płodowych, kształtowanie się zmysłu smaku oraz preferencji smakowych u jej nienarodzonego jeszcze dziecka wydaje się być zagadnieniem wciąż mało poznanym.

Rozwój zmysłu smaku i powonienia

Zmysł smaku u płodu kształtuje się zazwyczaj pomiędzy 8, a 14 tygodniem ciąży, przy czym przyjmuje się, że kubki smakowe zaczynają podejmować swoją wstępną biologiczną funkcję od około 14 tygodnia ciąży, co pozwala na doskonalenie zmysłu smaku w kolejnych miesiącach rozwoju osobniczego. Ocenia się, że około 21 tygodnia ciąży ludzki płód jest w stanie na podstawie smaku i zapachu odróżnić od siebie tysiące różnych substancji chemicznych obecnych w ochraniającym go płynie owodniowym i w ten sposób określić i wstępnie rozwinąć swoje preferencje smakowe.

Szacuje się, że właściwy początek rozwoju zmysłu zapachu ma miejsce już około 8 tygodniowego zarodka. Dochodzi wtedy do pojawienia się zawiązka opuszki węchowej, czyli struktury mózgowia odpowiadającej za odbieranie doznań zapachowych. Jej stopniowy rozwój ma miejsce w kolejnych tygodniach, przy czym ocenia się, że funkcjonalnie opuszka węchowa jest dojrzała już u 22-tygodniowego płodu, chociaż proces jej dalszego kształtowania trwa, aż do momentu narodzin.

Na podstawie badań okazało się m.in. że mając do wyboru zapach wzorcowego płynu owodniowego i znajomego płynu owodniowego, w którym dziecko się rozwijało, to niezależnie od sposobu karmienia noworodka preferuje on znajomy sobie zapach. Pokazuje to, że wstępne określenie preferencji zapachowych może mieć już miejsce u rozwijającego się w łonie matki płodu.

U dzieci występuje uwarunkowana genetycznie i ewolucyjnie chęć do spożywania pokarmów słodkich, a unikania tych gorzkich. Uważa się, że ma to związek m.in. z tym że produkty o słodkim smaku są, zazwyczaj, bogatoenergetyczne, co pozwala na pozyskanie niezbędnej do prawidłowego rozwoju i wzrostu energii. Z kolei wystrzeganie się jedzenia gorzkiego ma za zadanie zmniejszyć m.in. ryzyko spożycia groźnych dla życia toksyn czy składników oddziałujących negatywnie na nasz organizm. Okazuje się, że mechanizm ten wpływa dodatkowo na zmniejszenie chęci spożywania niektórych warzyw, jeśli organizm nie został do nich ’’przyzwyczajony’’ już na etapie rozwoju płodowego.

Należy zauważyć, że kształtowanie się zarówno zmysłu smaku, jak i węchu nie zaczyna się dopiero po porodzie, a ma ono miejscu już w trakcie rozwoju dziecka w łonie matki. Pokarmy, które matka spożywa podczas ciąży, mają wpływ na rozwój narządów zmysłów u ich jeszcze nienarodzonych dzieci.

Smak wód płodowych

Udowodniono, że część składników odżywczych zawartych w pokarmach ma zdolność przenikania nie tylko do mleka matki, ale również przez barierę łożyskową, która oddziela krążenia płodu od krążenia matczynego. Konsekwencją tego jest możliwość stwierdzenia obecności określonych składników, zawartych w spożywanych przez matkę pokarmach, także w płynie owodniowym.

Na podstawie badania z 1995 roku wykazano, chociażby, że u kobiet, które przyjmowały tabletki zawierające wyciąg z czosnku, stwierdzono zmiany w zapachu płynu owodniowego. Podobną sytuację zaobserwowano u kobiet w ciąży, które spożywały, w jej trakcie, znaczne ilości węglowodanów – okazało się, że wytwarzany zarówno przez matkę, jak i przez płód płyn owodniowy charakteryzował się odpowiednio wyższym stężeniem glukozy, którym jednocześnie towarzyszyły niższe poziomy kwasu moczowego.

Wpływ diety ciężarnej na rozwój preferencji smakowych u dziecka

Mogłoby się wydawać, że realny wpływ na kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych swoich dzieci, rodzice mają dopiero w momencie, gdy ich pociechy nie tylko są już na świecie, ale wymagają stałego wzbogacania swojej codziennej diety o nowe produkty. Tymczasem okazuje się, że pewne preferencje żywieniowe kształtowane są już w okresie życia płodowego na podstawie pokarmów najchętniej spożywanych w tym okresie przez ciężarną.

Na podstawie analizy badań naukowych zauważono, że w przypadku spożywania przez matkę w okresie ciąży jedzenia o słodkim smaku rozwijający się płód ’’chętniej’’ połyka otaczający go płyn owodniowy, a proces taki ma miejsce już około 15-16 tygodnia ciąży. Pokazuje to, że dieta kobiety w ciąży w realny sposób oddziałuje na bezpośrednie środowisko jej dziecka. Okazuje się również, że zmieniając dietę matki w taki sposób, aby opierała się ona w mniejszym stopniu na produktach słodkich, a zawierała więcej warzyw, można pośrednio wpływać na rozwój preferencji smakowych płodu. Takie postępowanie przyczynić się może do kształtowania się prawidłowych nawyków żywieniowych u dzieci w wieku rozwojowym – chętniej będą one wybierać produkty zdrowe, szczególnie w przypadku, kiedy ich własne otoczenie, czyli rodzice i rodzeństwo, także będzie konsekwentnie zwracać uwagę na spożywane przez nich jedzenie.

Wyniki badań dotyczące wpływu spożywanego przez matkę pokarmu na rozwój upodobań smakowych u dzieci zostały opublikowane na łamach czasopisma Pediatrics w 2006 roku. Do badania zakwalifikowano 46 kobiet w III trymestrze ciąży, które planowały po porodzie karmić swoje dzieci piersią. Następnie zostały one podzielone na 3 grupy – kobietom z grupy pierwszej zalecono spożywanie soku z marchwi w ostatnim trymestrze ciąży, kobiety w grupie 2 spożywały sok z marchwi przez okres dwóch pierwszych miesięcy wyłącznego karmienia piersią, a kobiety z grupy 3 nie piły soku z marchwi ani w czasie ciąży, ani też podczas karmienia. Następnie filmowano reakcję niemowląt na smak marchwi po upływie 4 tygodni od momentu wdrożenia u nich rozszerzonej o warzywa i owoce diety. Okazało się, że dzieci tych kobiet, które w czasie III trymestru ciąży bądź też w okresie pierwszych dwóch miesięcy karmienia piersią spożywały sok z marchwi, reagowały bardziej entuzjastycznie na ten smak. Natomiast u dzieci kobiet, które wcale nie przyjmowały soku z marchwi, obserwowano wyraźny grymas i niezadowolenie w odpowiedzi na wdrożenie do diety smaku marchwi. Uważa się, że wzbogacenie diety ciężarnej lub matki karmiącej o sporą ilość warzyw i owoców pomoże w wykształceniu prawidłowych wzorców odżywiania się u ich potomstwa, gdyż już w okresie życia płodowego dziecko przyzwyczaja się do smaku płynu owodniowego, który zmienia się pod wpływem spożywanych przez matkę produktów.

Bardzo ciekawe wyniki badań zostały opublikowane także w 2009 roku na łamach amerykańskiego czasopisma, Proceedings of the National Academy of Sciences, które dotyczyło kształtowania się preferencji smakowych u szczurów narażonych w okresie życia płodowego na wpływ etanolu podawanego samicom. Zauważono, że szczury te w okresie dojrzałości chętniej spożywały pokarmy zawierające alkohol, a także te o smaku gorzkim w przeciwieństwie do zwierząt, które w okresie płodowym nie były narażone na działanie etanolu. Co więcej, szczury poddane eksperymentowi mniej chętnie przyjmowały pożywienie o słodkim smaku. Wyniki tych badań pokazują, że w okresie płodowym kubki smakowe, podlegając stymulacji poprzez spożywane przez ciężarną produkty, wykształcają pewien wzorzec preferowanych doznań smakowych.

Alkohol posiada udowodniony naukowo szkodliwy wpływ na rozwój płodu ludzkiego, przy czym naukowcom nie udało ustalić się, czy istnieje konkretna dawka alkoholu, którą należałoby uznać za szkodliwą – z tego względu alkohol nie powinien być w ogóle spożywany przez kobiety ciężarne.
Wyniki badań opublikowanych w 2009 roku każą jednak dodatkowo przypuszczać, że ekspozycja na alkohol w życiu płodowym może przyczynić się do rozwoju u potomka w przyszłości tendencji do jego nadużywania. Uważa się, że ma to związek z rozwojem tolerancji kubków smakowych nie tylko na smak samego etanolu, ale ogólnie na smak gorzki, co ułatwia spożywanie różnorodnych alkoholi.

Dzięki wczesnemu wdrożeniu prawidłowych nawyków żywieniowych można zmniejszyć u dzieci ryzyko rozwoju w latach późniejszych zaburzeń gospodarki lipidowej, miażdżycy czy cukrzycy, co bez wątpienia powinno przemawiać m.in. u kobiet w ciąży za wdrożeniem odpowiedniej, różnorodnej diety opartej na rybach, warzywach i innych produktach pochodzenia roślinnego.