W ciele kobiety spodziewającej się dziecka zachodzi wiele zmian, których celem jest utrzymanie ciąży i zapewnienie płodowi optymalnych warunków do rozwoju. Zmiany te znajdują odzwierciedlenie w funkcjonowaniu wszystkich narządów i układów – w tym także skóry. Część tych zmian ma charakter fizjologiczny i nie powinna wzbudzać niepokoju przyszłej mamy – istnieją jednak takie choroby, których skórna manifestacja powinna skłonić do jak najszybszego poszukiwania pomocy lekarskiej.

Zasadniczo, zmiany skórne pojawiające się w czasie ciąży możemy zatem podzielić na dwie kategorie:

• skórne objawy ciąży
• dermatozy ciążowe

Skórne objawy ciąży

Są to fizjologiczne zmiany skórne związane z przebiegiem ciąży. Przede wszystkim są one spowodowane występowaniem gwałtownych zmian w dotychczasowej równowadze gospodarki hormonalnej oraz narażeniem skóry na gwałtowne rozciąganie związane ze zwiększeniem masy ciała przez ciężarną. Ich obecność nie ma związku z zagrożeniem stanu zdrowia matki, ani rozwijającego się dziecka – wiele z nich to objawy powszechnie znane, choć część – tych rzadziej spotykanych – może wzbudzić niepokój ciężarnej.

Hiperpigmentacja

Za barwę skóry, włosów oraz tęczówki odpowiada grupa barwinków nazywana ogólnie melaniną. Ich synteza w czasie ciąży ulega nasileniu z powodu podwyższonego poziomu estrogenów, które wykazują bezpośredni pobudzający wpływ na melanocyty, czyli komórki odpowiedzialne za produkcję melaniny. Prowadzi to do występowania typowych dla okresu ciąży przebarwień, które mogą lokalizować się w różnych partiach ciała.

Uważa się, że hiperpigmentacja występuje u ponad 90% ciężarnych i silniej manifestuje się u kobiet o ciemniejszej karnacji. Do typowych zmian związanych z nasileniem pigmentacji skóry zaliczamy ciemnienie m.in. sutków oraz otoczek brodawek sutkowych czy błon śluzowych zewnętrznych narządów płciowych i okolic krocza. Ciekawostkę może stanowić informacja, że ciemnienie brodawek sutkowych można rozpatrywać w kategorii adaptacji ewolucyjnej – dziecko po narodzinach słabo rozróżnia kolory i widzi dość niewyraźnie za to dość dobrze dostrzega kontrasty, wobec czego ciemna brodawka ma ułatwić mu odnalezienie sutka i rozpoczęcie ssania. Dodatkowo, pomiędzy pępkiem a spojeniem łonowym u części kobiet pojawia się ciemna linia – jest to tzw. kresa brunatna (łac. linea negra), którą zaobserwować można już w I trymestrze ciąży. Przebarwienia w postaci brunatnych plam rozsianych w centralnej części twarzy – głównie w okolicy nosa, czoła oraz policzków, noszą nazwę ostudy ciążowej (nazywanej inaczej także melasmą lub chloasmą). Częstość występowania ostudy ciążowej wśród ciężarnych ocenia się na 45-75%, najczęściej zmiany tego typu pojawiają się w drugiej połowie ciąży. Ze względu na ich często symetryczne rozmieszczenie oraz powszechne występowanie, czasem potocznie nazywa się je „maską ciąży”.

Wszystkie wspomniane zmiany mają tendencję do samoistnego ustępowania po zakończeniu ciąży i nie powinny budzić niepokoju przyszłej mamy. Aby zmniejszyć nasilenie zmian barwnikowych, kobietom ciężarnym zaleca się unikanie kąpieli słonecznych – promieniowanie UV dodatkowo pobudza bowiem enzymy bezpośrednio odpowiedzialne za produkcję melaniny.

Rozstępy

Rozstępy to wrzecionowate pasma powstające w wyniku nadmiernego rozciągnięcia skóry, które doprowadza do przerwania ciągłości sieci tworzonej przez włókna kolagenowe i elastynowe. Sieć ta tworzy swego rodzaju rusztowanie odpowiedzialne za zachowanie prawidłowej struktury skóry, a jednocześnie odpowiada za jej sprężystość i elastyczność.

Nadmierne rozciąganie skóry u ciężarnej ma związek nie tylko z powiększeniem się obwodu brzucha, ale także ze wzmożonym gromadzeniem wody przez tkanki organizmu. Najczęściej, rozstępy lokalizują się w okolicy brzucha i bioder, ud, ramion oraz piersi. Według różnych danych, można je zaobserwować u 55-90% kobiet spodziewających się dziecka.

Według badań opublikowanych w 2017 roku, istnieje szereg czynników ryzyka predysponujących do rozwoju rozstępów, takich jak:

• młodszy wiek ciężarnej
• rodzinna tendencja do występowania rozstępów (zwłaszcza u matki ciężarnej)
• duża masa urodzeniowa noworodka. O prawidłowej masie ciała noworodka mówimy, gdy mieści się ona w granicach 2500-4000 g. W przypadku, gdy masa dziecka przekracza 4000 g mówimy o występowaniu tzw. makrosomii, czyli nieprawidłowo zwiększonej masy urodzeniowej – badania udowodniły, że makrosomia jest jednym z najczęstszych powikłań cukrzycy ciążowej (ang. Gestational Diabetes Mellitus, GDM), a także, że częściej występuje ona u noworodków płci męskiej.
• zwiększona masa ciała kobiety przed ciążą oraz jej znaczny przyrost w czasie ciąży

Prawidłowy przyrost masy ciała w czasie ciąży jest uzależniony od wyjściowego BMI (ang. Body Mass Index) pacjentki. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), przedstawia się on następująco:

Co ciekawe, naukowcy zwracają także uwagę na częstsze występowanie rozstępów u kobiet spożywających niedostateczną ilość płynów w ciągu dnia – według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), średnie dzienne zapotrzebowanie na wodę u kobiet w wieku reprodukcyjnym wynosi 2-2,5 l. Częstsze występowanie rozstępów zaobserwowano także w przypadku stwierdzenia w organizmie niedoboru witaminy C – uważa się, że witamina ta bierze udział w powstawaniu włókien kolagenowych, które to właśnie odpowiadają za elastyczność i sprężystość skóry – ich pękanie jest bezpośrednią przyczyną powstawania rozstępów. Co ciekawe, zmiany te pojawiają się częściej w przypadku urodzenia noworodka płci męskiej. Według badań, na zwiększoną częstość występowania rozstępów ma również wpływ nadużywanie przez kobietę alkoholu, niski status socjoekonomiczny oraz poziom wykształcenia.

Na rynku istnieje obecnie wiele preparatów kosmetycznych, których celem jest przeciwdziałanie powstawaniu rozstępów, bądź też zmniejszenie ich widoczności. Do preparatów o udowodnionym naukowo działaniu można zaliczyć m.in. te zawierające w swoim składzie tretynoinę, czyli kwas retinowy. Obniża on aktywność kolagenaz, czyli enzymów odpowiedzialnych za rozkład włókien kolagenowych, wykazuje działanie opóźniające procesy starzenia oraz pobudza aktywność mitotyczną (czyli zdolność do podziału) komórek skóry. Według wyników badań opublikowanych w 2017 roku, stosowanie preparatów zawierających 0,05% kwas retinowy pozwoliło poprawić wygląd skóry dotkniętej rozstępami o niemal 50%.
Korzystny wpływ na rozstępy wykazują także preparaty zawierające wyciągi z wąkroty azjatyckiej (łac. Centella asiatica). Według naukowców, wykazuje ona właściwości podobne do estrogenów, przez co ma zdolność stymulowania fibroblastów do produkcji kolagenu i elastyny. Ponadto, poprawia ukrwienie skóry poprzez wzmożenie procesów angiogenezy (budowy nowych naczyń krwionośnych). Badania przeprowadzone w latach 90-tych wykazały, że stosowanie od 12 tygodnia ciąży preparatów zawierających wyciąg z wąkroty, alfa-tokoferol (witamina E) oraz hydrolizaty elastyny i kolagenu wyraźnie zmniejsza występowanie rozstępów u ciężarnych.

Pajączki naczyniowe

Pajączki naczyniowe są zasadniczo poszerzoną siecią podskórnych naczyń krwionośnych. W czasie ciąży wzrasta objętość krwi krążącej, a średnica naczyń krwionośnych ulega poszerzeniu – celem tych zmian jest zaopatrzenie w niezbędne składniki odżywcze i tlen tkanek organizmu, których ogólne zapotrzebowanie na energię u ciężarnych jest wyraźnie zwiększone. Ponadto, skóra ulega rozciągnięciu i napięciu, co dodatkowo uwydatnia sieć połączeń naczyniowych. Pajączki naczyniowe najczęściej są widoczne na szyi, przedniej ścianie klatki piersiowej, ramionach oraz na twarzy.
Ten sam mechanizm jest odpowiedzialny za występowanie u ciężarnych rumienia dłoniowego, czyli zaczerwienienia, które obejmuje skórę dłoni.

Hirsutyzm ciężarnych

Definiuje się go jako występowanie nasilonego owłosienia w miejscach nietypowych dla kobiet, które indukowane jest zachwianiem dotychczasowej równowagi gospodarki hormonalnej. Pojawienie się włosów można zaobserwować na twarzy, okolicy brzucha i podbrzusza. Włosy te są zwykle krótkie, grube i cechuje je ciemne zabarwienie.

Za występowanie hirsutyzmu u ciężarnych zasadniczo odpowiada wzrost stężenia androgenów, w tym testosteronu, nazywanych potocznie męskimi hormonami płciowymi. Androgeny w czasie ciąży mogą być wytwarzane przez łożysko – często zatem hirsutyzm pojawia się w drugiej połowie ciąży, kiedy narząd ten osiąga swoją pełną dojrzałość.

Przerost dziąseł

W związku ze zwiększonym w czasie ciąży przepływem krwi przez tkanki, dziąsła ulegają rozpulchnieniu, przez co stają się bardziej podatne na występowanie mikrourazów np. podczas szczotkowania zębów. Z tego powodu w czasie ciąży częściej dochodzić może do krwawień oraz rozwoju chorób przyzębia. Tymczasem, według wyników badań opublikowanych w 2009 roku, przewlekły stan zapalny w obrębie jamy ustnej może zwiększyć ryzyko porodu przedwczesnego, stwierdzenia u noworodka niskiej masy urodzeniowej czy rozwoju stanu przedrzucawkowego. Kobiety spodziewające się dziecka nie powinny zatem rezygnować w czasie ciąży z opieki stomatologicznej, ani też z ewentualnego leczenia po uprzednim poinformowaniu lekarza-dentysty o swoim stanie.

Niewydolność żylna, hemoroidy

Niewydolność żylna objawia się występowaniem zmian potocznie nazywanych żylakami, czyli nieprawidłowo poszerzonymi i wydłużonymi naczyniami żylnymi, które często przyjmują kręty przebieg. W ich obrębie dochodzi do spowolnienia przepływu krwi, co jest stanem predysponującym do powstawania zakrzepów. Według wyników badań częstość występowania niewydolności żylnej wśród kobiet ciężarnych wynosi około 70%, a prawdopodobieństwo rozwoju tego zaburzenia zwiększają pozytywny wywiad rodzinny w kierunku niewydolności żylnej oraz ukończenie przez ciężarną 22 roku życia. Wśród głównych przyczyn powstawania żylaków w czasie ciąży należy wymienić zwiększoną objętość krwi krążącej oraz utrudniony powrót krwi z kończyn dolnych w stronę serca – powiększona macica wywiera bowiem ucisk na żyłę główną dolną, która odpowiada za transport krwi z dolnej części ciała do prawej komory serca. Powoduje to zaleganie krwi w naczyniach żylnych i rozpychanie ich ścian, co z kolei przyczynia się do upośledzenia prawidłowej pracy zastawek żylnych, czyli błoniastych struktur zapobiegających cofaniu się krwi w naczyniach żylnych. Całokształt powyższych zmian patologicznych składa się na obraz niewydolności żylnej. Do jej najczęstszych objawów zaliczamy uczucie zmęczenia i ciężkości nóg, mrowienie, kurcze mięśni – zwłaszcza łydek czy dolegliwości bólowe.

Hemoroidy to potoczne określenie objętych procesem patologicznym guzków krwawniczych, czyli struktur naczyniowych znajdujących się w kanale odbytu, których zadaniem jest wspomaganie kontroli nad procesem oddawania stolca. O chorobie hemoroidalnej należy mówić, gdy guzki te ulegają nadmiernemu poszerzeniu lub objęte są procesem zapalnym. Szacunkowe dane wykazują, że występują one u 25-35% ciężarnych. Przyczyną ich powstawania w czasie ciąży jest utrudniony odpływ krwi żylnej z miednicy wywołany przez ucisk powiększonej macicy na wspomnianą już żyłę główną dolną. Najczęściej występujące objawy choroby hemoroidalnej to krwawienia z odbytu, dolegliwości bólowe czy świąd.

Dermatozy ciążowe

Dermatozami ciążowymi nazywamy grupę chorób skóry, których rozwój pozostaje w ścisłym związku z okresem ciąży. Większość dermatoz charakteryzuje się przewlekłym i uciążliwym przebiegiem, ponadto często wiążą się one z występowaniem niekorzystnego rokowania dla dalszego przebiegu ciąży. Choroby te różnią się między sobą głównie lokalizacją oraz charakterystyką pojawiających się wykwitów, obecnością ogólnoustrojowych objawów towarzyszących czy występowaniem świądu – ich diagnostyka wymaga jednak doświadczenia ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa matce i rozwijającemu się dziecku. Postępowanie w przypadku dermatoz ciążowych wymaga zatem ścisłego nadzoru nad ciężarną oraz współpracy ze strony dermatologów i położników.

Opryszczki ciężarnych (Herpes gestationis)

Opryszczka ciężarnych, zwana także pemfigoidem ciężarnych, to rzadka choroba skóry, która może wystąpić przez cały okres ciąży oraz połogu, choć najczęściej rozwija się w II, bądź III trymestrze. Według danych szacunkowych, stwierdza się ją raz na 40-50 tys. przypadków.
Nazwa choroby mylnie sugeruje jej związek z infekcją wywołaną przez wirusy z grupy Herpes – tymczasem u jej podłoża leżą zaburzenia autoimmunologiczne związane z produkcją autoprzeciwciał skierowanych przeciwko nie w pełni dotąd poznanym antygenom łożyska.

Pemfigoid ciężarnych objawia się występowaniem na skórze zmian o charakterze wielopostaciowym, spośród których dominują wykwity pęcherzowo-rumieniowe. Towarzyszy im zwykle obrzęk i znaczny świąd. Zmiany pęcherzowe mogą przyjmować postać od niewielkich bąbli do sporych, zlewających się ze sobą pęcherzy o charakterystycznych, wiotkich ścianach. Badania fińskich naukowców potwierdziły, że w ponad 90% przypadków swędzące zmiany o charakterze plam i grudek pojawiają się początkowo w okolicy brzucha, a następnie mogą ulegać progresji do pęcherzy i rozszerzają się na pozostałe okolice ciała z wyłączeniem skóry twarzy oraz błon śluzowych. Objawy ulegają zwykle złagodzeniu na kilka tygodni przed terminem rozwiązania, jednak w 75% przypadków ponownie zaostrzają się bezpośrednio przed porodem. Według badań, średni czas występowania objawów pemfigoidu w czasie ciąży wynosi 16 tygodni. U przeważającej większości kobiet zmiany ustępują całkowicie w czasie 6 miesięcy po porodzie.

Ze względu na obecność autoprzeciwciał skierowanych przeciwko antygenom łożyska, przez co dochodzi do upośledzenia funkcji tego narządu, opryszczka ciężarnych nie pozostaje bez wpływu na dalszy przebieg ciąży – według kilku badań, u kobiet z rozpoznanym pemfigoidem ciężarnych częściej dochodzi do ograniczenia wewnątrzmacicznego wzrostu płodu, co skutkuje niską masą urodzeniową. Natomiast u 16-34% ciężarnych poród następuje przedwcześnie.
Powikłania te występują tym częściej, im wcześniej pojawiły się pierwsze oznaki choroby oraz im cięższy był jej przebieg w czasie ciąży – naukowcy wykazali istnienie związku pomiędzy zwiększoną częstością występowania powikłań u tych chorych, u których doszło do pojawienia się zmian pęcherzowych.
Zaburzenie ma tendencję do nawracania w kolejnych ciążach, przy czym jego objawy są wówczas zwykle silniej wyrażone.

Liszajec opryszczkowaty (Impetigo herpetiformis)

Jest to rzadka dermatoza o ostrym przebiegu, której dokładny mechanizm rozwoju nie został dotąd jednoznacznie poznany. Liszajcowi opryszczkowatemu przypisuje się podobieństwo do jednej z odmian łuszczycy, a dokładniej tzw. łuszczycy krostkowej, uważanej za najcięższą postać tej choroby. Łuszczyca jest chorobą autoimmunologiczną, a w jej patogenezie znaczącą rolę przypisuje się czynnikom genetycznym oraz środowiskowym, które doprowadzają ostatecznie do wystąpienia objawów (stres, infekcje, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nagłe odstawienie dotychczas stosowanych niektórych leków, np sterydów). Niektórzy naukowcy uważają wręcz, że liszajca opryszczkowatego nie należy rozpatrywać w kategorii odrębnej jednostki chorobowej, a jako postać łuszczycy, do której ujawnienia dochodzi pod wpływem zmian wywołanych ciążą.

Wśród objawów skórnych dominują drobnogrudkowe wykwity, którym towarzyszą zmiany rumieniowe – obserwuje się je głównie w okolicach naturalnych zagięć ciała oraz fałdach skórnych, a więc w okolicach pachwin, krocza czy stawów. Krostki gromadzą się najliczniej na obwodzie rumieniowych wykwitów i mają w tych miejscach tendencję do zlewania się. Zmianom skórnym towarzyszą objawy ogólnoustrojowe w postaci gorączki, bólu stawów oraz napadów tężyczki wywołanej hipokalcemią, czyli nieprawidłowo niskim poziomem wapnia w organizmie. Hipokalcemię rozpoznaje się, gdy stężenie wapnia spada poniżej 9mg/dl (2,25 mmol/l). Zwykle rozwój choroby przypada na III trymestr ciąży choć może ona wystąpić przez cały okres jej trwania – wcześniejsze jej rozpoznanie wpływa niekorzystnie na szanse przeżycia płodu. Objawy liszajca opryszczkowatego zwykle ustępują stopniowo wraz z zakończeniem ciąży.

Przebieg choroby jest ciężki – zastosowanie leczenia (w postaci sterydoterapii) poprawia stan zdrowia matki, jednak nie eliminuje znacząco zagrożenia, jakie choroba stanowi dla płodu – najcięższym powikłaniem jest jego wewnątrzmaciczne obumarcie. W przypadku matki, najczęściej obserwowane powikłania to niewydolność nerek, bądź niewydolność układu krążenia oraz hipertermia, które nieleczone prowadzić mogą do zgonu.

Swędzące grudki i ogniska pokrzywkowe w przebiegu ciąży (Pruritic Urticarial Papules and Plaques of Pregnancy -PUPPP)

Schorzenie to jest uważane za jedną z najczęściej występujących dermatoz okresu ciąży, a w swojej łagodnej formie może nawet pozostać nierozpoznane. Obserwuje się je najczęściej u pierworódek oraz w przypadku ciąż mnogich – choroba nie wykazuje jednak tendencji do nawracania i uznaje się, że za jej rozwój odpowiedzialne mogą być zmiany hormonalne czy produkty łożyska. Według wyników badań opublikowanych w 2000 roku, ryzyko rozwoju tej dermatozy w przypadku ciąży pojedynczej wynosi 0,5%. W przypadku ciąży bliźniaczej jest ono niemal sześciokrotnie wyższe (2,9%), a w przypadku ciąży trojaczej ryzyko sięga 14%. Dokładna etiologia tej choroby wciąż nie jest jednak dokładnie poznana.

Zmiany skórne mają charakter wielopostaciowy i najczęściej pojawiają się w III trymestrze ciąży – stwierdza się obecność niewielkich, swędzących grudek o bladym obwodzie, którym towarzyszą zmiany rumieniowe oraz obrzękowe. Wykwity są przyczyną uciążliwego świądu. Rzadko, pojawić się mogą bąble przypominające wykwity pokrzywkowe – nigdy jednak nie stwierdza się obecności pęcherzy. Początkowo zmiany lokalizują się na skórze brzucha z wyłączeniem okolicy otaczającej pępek, a następnie rozszerzają się na uda, pośladki, piersi oraz ramiona. Rzadko stwierdza się obecność wykwitów na twarzy, dłoniach, bądź stopach.
W badaniach dodatkowych nie stwierdza się nieprawidłowości, a sama choroba nie stanowi zagrożenia dla dobrostanu płodu, ani matki. Wykwity ustępują samoistnie w czasie 7-10 dni od porodu. W leczeniu, którego celem jest łagodzenie uporczywego świądu, stosować można preparaty zawierające sterydy oraz doustne leki antyhistaminowe.

Świerzbiączka ciężarnych (Prurigo of pregnancy)

Jest łagodną dermatozą ciążową, która występuje z częstością około 1:300-1:450 ciąż – stanowi około 6% przypadków wszystkich dermatoz ciążowych. Jej etiologia nie została jak dotąd dokładnie poznana, choć częściej rozwija się ona u kobiet z atopowym zapaleniem skóry. Objawy świerzbiączki ciężarnych zwykle występują w II lub III trymestrze – najczęściej jednak ich pojawienie się przypada na okres pomiędzy 25, a 30 tygodniem ciąży.

Wśród objawów skórnych dominują liczne, niewielkich rozmiarów swędzące grudki – drapanie prowadzi do powstania tzw. przeczosów, czyli linijnych uszkodzeń powierzchni naskórka, które mogą pokrywać się strupami. Najczęściej wykwity lokalizują na wyprostnych częściach kończyn górnych i dolnych, skąd mogą rozprzestrzeniać się na okolice brzucha, a rzadziej także klatki piersiowej i pleców. Ustępują samoistnie bezpośrednio po porodzie z pozostawieniem przebarwień.

Świerzbiączka ciężarnych nie wykazuje tendencji do nawracania w kolejnych ciążach. Nie wykazano również jej szkodliwego wpływu na sam przebieg ciąży.

Świąd ciężarnych (Pruritus gravidarum)

Jest to choroba, której głównym objawem, jest znacznie nasilony, uporczywy świąd skóry – zwykle obejmuje on dłonie i stopy i ma tendencję do zaostrzania się nocą. Rzadko rozwija się przed 20 tygodniem ciąży – najczęściej jej objawy pojawiają się w III trymestrze. Ustępują samoistnie w ciągu kilkunastu dni od porodu, wykazuje tendencję nawrotową w kolejnych ciążach.

Zasadniczo, choroba spowodowana jest zwiększoną wrażliwością wątroby na znacznie podwyższony w czasie ciąży poziom estrogenów – kobiety, u których rozwija się to zaburzenie powinny z tego powodu unikać w przyszłości stosowania antykoncepcji hormonalnej. Prowadzi to do wewnątrzwątrobowego zastoju żółci. W badaniach laboratoryjnych stwierdzić można podwyższony poziom bilirubiny, fosfatazy alkalicznej, enzymów wątrobowych, a także kwasów żółciowych – to właśnie one odpowiedzialne są za występowanie uporczywego świądu.

W postaci łagodnej u ciężarnej stwierdza się obecność jedynie świądu bez towarzyszących zmian skórnych – natomiast w przypadkach o cięższym przebiegu towarzyszyć mu mogą hepatomegalia, czyli powiększenie wątroby oraz zażółcenie powłok skórnych. Na skórze zaobserwować można także typowe przeczosy. Mimo to, choroba nie stanowi zagrożenia dla stanu zdrowia matki – może mieć natomiast poważniejsze konsekwencje dla rozwijającego się dziecka. Świąd ciężarnych doprowadzić może do porodu przedwczesnego, a w skrajnych przypadkach także do obumarcia wewnątrzmacicznego płodu, co związane jest z tym, że stwierdzane w przebiegu świądu ciężarnych nieprawidłowe poziomy stężeń kwasów żółciowych mogą wpłynąć negatywnie na pracę serca płodu powodując w skrajnych przypadkach bradykardię (zbyt wolną pracę serca), której konsekwencją może być wewnątrzmaciczne zatrzymanie krążenia.

W leczeniu świądu ciężarnych stosuje się leki takie jak cholestyramina lub kwas ursodeoksycholowy, których głównym celem m.in. jest związanie w przewodzie pokarmowym kwasów żółciowych i złagodzenie przez to objawów świądu.

Grudkowe zapalenie skóry ciężarnych (Papular dermatitis of pregnancy)

Jest bardzo rzadko występującą dermatozą ciążową. Zmiany skórne mogą pojawić się w dowolnym okresie ciąży, a objawem dominującym jest świąd o znacznym nasileniu. Etiologia choroby nie jest dokładnie poznana, choć jej przyczyn upatruje się w nieprawidłowej reakcji organizmu ciężarnej na tkanki łożyska. Potwierdzają to badania, które wykazały, że pozostawienie w macicy fragmentów tkanek łożyska odpowiada za utrzymanie się objawów choroby po zakończeniu ciąży.

Wśród wykwitów dominują zmiany grudkowe o średnicy nie przekraczającej 5mm, którym towarzyszyć mogą nadżerki oraz strupy. Grudki mają początkowo barwę czerwoną i stopniowo ciemnieją – ustępują średnio po upływie tygodnia. Na ich powierzchni można stwierdzić obecność mniejszych grudek o większej spoistości. Nowe wykwity pojawiają się u pacjentki każdego dnia – początkowo lokalizują się one na skórze tułowia, a następnie także na kończynach. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższony poziom gonadotropin kosmówkowych.

Dermatoza ta nie stanowi zagrożenia dla stanu zdrowia matki, jednak odpowiada za częstsze występowanie po stronie płodu powikłań takich jak poronienie, bądź zgon wewnątrzmaciczny.

Autoimmunologiczne progesteronowe zapalenie skóry ciężarnych (Autoimmune progesterone dermatitis of pregnancy)

Jest dermatozą ciążową o ostrym przebiegu, wynikającą z nadwrażliwości organizmu na podwyższony w czasie ciąży poziom progesteronu.
Objawy pojawiają się najczęściej już w drugim lub trzecim tygodniu ciąży. Na skórze kończyn oraz pośladków pojawiają się nieswędzące wykwity grudkowe o średnicy nieprzekraczającej 2mm, zlokalizowane bezpośrednio w sąsiedztwie mieszków włosowych. Dodatkowo mogą występować strupy, nadżerki oraz owrzodzenia. Czasem wykwitom towarzyszą dolegliwości ze strony stawów.
Za rozpoznaniem autoimmunologicznego progesteronowego zapalenia skóry u ciężarnych przemawia stwierdzenie w badaniach laboratoryjnych eozynofilii, czyli zwiększonej liczebności eozynofilów – kwasochłonnych granulocytów należących do układu białych krwinek, czyli leukocytów.

Na dzień dzisiejszy nie istnieje skuteczne leczenie autoimmunologicznego progesteronowego zapalenia skóry ciężarnych, a sama choroba choć niegroźna dla matki wpływa niekorzystnie na rokowania dotyczące płodu. W przypadku ciąż powikłanych tą dermatozą częściej dochodzi do poronień samoistnych.

Ciążowe zapalenie mieszków włosowych (Pruritic folliculitis of pregnancy)

Jest łagodną dermatozą o pomyślnym rokowaniu zarówno dla matki, jak i dziecka. Uważa się, że jest to odmiana trądziku, który rozwija się w odpowiedzi na indukowane ciążą zmiany hormonalne. Wykwity pojawiają się zwykle w II lub III trymestrze i ustępują samoistnie do 3 tygodni po porodzie.

Wśród objawów skórnych dominuje występowanie osutki grudkowej obejmującej mieszki włosowe, którym towarzyszyć mogą wynikające z drapania linijne przeczosy. Początkowo wykwity o średniej wielkości 2-5mm pojawiają się na tułowiu, skąd mogą rozszerzać się na resztę ciała. Zmianom towarzyszy świąd.
Skuteczną metodą leczenia ciążowego zapalenia mieszków włosowych jest stosowanie preparatów miejscowych typowych dla leczenia trądziku – nadtlenku benzoilu czy steroidów.

Bibliografia

1. A. Ingber, Obstetric Dermatology, 7 DOI: 10.1007/978-3-540-88399-9, Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2009
2. SA Salter, „Striae gravidarum”, Dermatology, March-April 2006, Volume 24, Issue 2, Pages 97–100
3. H. Osman „Risk factors for the development of striae gravidarum”, American Journal of Obstetrics and Gynecology, 2007 Jan; 196(1): 62.e1–62.e5.
4. B. Farahnik „Striae gravidarum: Risk factors, prevention, and management”, International Journal of Women’s Dermatology, 2017 Jun; 3(2): 77–85.
5. „Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego postępowania u kobiet z cukrzycą” Ginekologia Polska, 2014, 85, 476-478
6. RB Findik „Striae gravidarum, vitamin C and other related factors.” International Journal for Vitamin and Nutrition research, 2011 Jan;81(1):43-8.
7. „The statement of Polish Gynecological Society Experts on The importance of good hydration for the prevention of diseases in women of reproductive age.” Ginekol Pol 2011;82(12)
8. G. Hernandez „Use of a specific anti-stretch mark cream for preventing or reducing the severity of striae gravidarum. Randomized, double-blind, controlled trial.” International Journal of Cosmetic Science 2013;35:233–237
9. J. Mallol „Prophylaxis of Striae gravidarum with a topical formulation. A double blind trial.International Journal of Cosmetic Science1991;13:51–57
10. L. Abramovitz „Anal fissure and thrombosed external hemorrhoids before and after delivery.” Dis Colon Rectum. 2002 May; 45(5):650-5.
11. L. Abramovitz „Epidemiology of anal lesions (fissure and thrombosed external hemorroid) during pregnancy and post-partum.” Gynecologie, Obstetrique & Fertilite .2003;31(6):546–9
12. L. Huilaja „Gestational pemphigoid” Orphanet Journal of rare diseases, 2014; 9: 136
13. L. Huilaja „Gestational pemphigoid: placental morphology and function.” Acta Derm Venereol. 2013 Jan; 93(1):33-8.
14. RE Jenkins „Clinical features and management of 87 patients with pemphigoid gestationis.”Clinical and Experimental Dermatology 1999 Jul; 24(4):255-9
15. CC Chi „Pemphigoid gestationis: early onset and blister formation are associated with adverse pregnancy outcomes.” 2009 Jun;160(6):1222-8
16. Brenman S. „The eruptions of pregnancy: review and new classification.” J. Am. Osteopath 1986;86:793-797
17. OY Ouimesh „Impetigo herpetiformis” Clinical Dermatology 2006 March-April 24(2): 101
18. H. Matz „Pruritic urticarial papules and plaques of pregnancy: polymorphic eruption of pregnancy (PUPPP)” Clin Dermatol. 2006;24:105–108
19. SV Elling „Pruritic urticarial papules and plaques of pregnancy in twin and triplet pregnancies.” Journal of the European Academy of Dermatology and Venerology, 2000 Sep;14(5):378-81.
20. „En Hyung Kim „Pruritic Urticarial Papules and Plaques of Pregnancy Occurring Postpartum Treated with Intramuscular Injection of Autologous Whole Blood” Case Reports in Dermatology, 2017 Jan-Apr; 9(1): 151–156.
21. Nurse D.S.: „Prurigo of pregnancy”. Australas J. Derm. 1968;9:258-267
22. A. Ingber „Obstetric Dermatology” DOI: 10.1007/978-3-540-88399-9
23. LM. Cohen „Dermatoses of pregnancy.” The Western Journal of Medicine, 1998 Oct;169(4):223-4.
24. Kroumpouzos G. „Dermatoses of pregnancy. Journal of the American Academy of Dermatology, 2001, 45:1–19; quiz 19–22
25. Shornick JK, „Dermatoses of pregnancy.” Seminars in Cutaneous Medicine and Surgery, 1998, 17:172–181
26. Al-Fares SI „The specific dermatoses of pregnancy: a re-appraisal.” Journal of European Academy of Dermatology and Venereology, 2001, 15:197–206
27. Joachim W. Dudenhausen: Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. Warszawa: PZWL, 2008, s. 77
28. Grzegorz H. Bręborowicz (red.):Położnictwo i ginekologia.. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013
29. Reece E.A. et al.: Medicine of the fetus and mother. Philadelphia 1992. 1246-1256
30. Winton G.B, Lewis C.H.W.: Dermatoses of pregnancy. J. Am. Acad. Dermatol. 1982;6:977-998
31. D.Roguś-Skorupska „Dermatozy swoiste dla okresu ciąży”, Nowa Medycyna 11/2000
32. S.Sachdeva „THE DERMATOSES OF PREGNANCY” , Indian Journal of Dermatology, 2008; 53(3): 103–105.
33. Newton de Barros Junior „Pregnancy and lower limb varicose veins: prevalence and risk factors” J Vasc Bras. 2010;9(2):29-35
34. T. Wrzosek „Dental care during pregnancy” Canadian Family Physician, 2009 Jun; 55(6): 598–599
35. Matz H, Orion E, Wolf R. Pruritic urticarial papules and plaques of pregnancy: polymorphic eruption of pregnancy (PUPPP). Clin Dermatol. 2006 Mar-Apr;24(2):105-8.