Przeziębienie w ciąży
Spis treści
Choroba przeziębieniowa, zwana potocznie przeziębieniem, jest zespołem objawów wynikających z wirusowego zapalenia nosogardła bądź nosogardła oraz zatok przynosowych. Przeziębienie może wywołać kilkaset typów wirusów, jednak najczęściej jest ono spowodowane przez rynowirusy (odpowiadają nawet za połowę zachorowań), koronarowirusy, wirusy grypy lub paragrypy czy tzw. wirusy RS (ang. Respiratory Syncytial Virus). Przeziębienie wpływa negatywnie na ogólne samopoczucie i upośledza codzienne funkcjonowanie chorego, co skłania do poszukiwania łatwo dostępnych preparatów łagodzących dokuczliwe objawy – kobieta spodziewająca się dziecka powinna zatem przykładać szczególną uwagę do stosowanych przez siebie środków mając na uwadze dobro nie tylko swoje, ale także rozwijającego się dziecka.
Zakażenie następuje zwykle drogą kropelkową, ale także poprzez bezpośredni kontakt z osobą zainfekowaną oraz drogą pokarmową – dlatego tak istotne jest, aby kobieta ciężarna w miarę możliwości unikała skupisk ludzi chorych jak np. kolejki w aptece czy przychodni. Największą zakaźność w przypadku przeziębienia stwierdza się przez okres pierwszych 3 dni od momentu pojawienia się objawów.
Choroba przeziębieniowa przebiega zwykle łagodnie, a jej objawy, choć uciążliwe dla samej ciężarnej, zwykle nie stanowią zagrożenia dla dobrostanu płodu:
- pogorszenie samopoczucia, uczucie ogólnego rozbicia, ból głowy i mięśni, wzmożona senność
- gorączka – gorączkę definiujemy jako wzrost temperatury ciała powyżej 38 stopni, umownie czasem mówi się także o występowaniu stanu podgorączkowego, kiedy to temperatura przekracza 37 stopni; gorączce towarzyszyć mogą dreszcze, jednak zwykle temperatura ciała podczas przeziębienia nie powinna przekraczać 39 stopni
- katar, czyli nieżyt nosa – jest to obecność zalegającej w przewodach nosowych bezbarwnej wydzieliny, o wodnistym charakterze, która ma tendencję do spływania po tylnej ścianie gardła; w późniejszym etapie może stać się gęstsza i zmienić zabarwienie na zielonkawe (na podstawie samej barwy wydzieliny nie można ustalić czy infekcja ma charakter wirusowy czy bakteryjny)
- zapalenie gardła z uczuciem drapania – widoczne może być zaczerwienienie łuków podniebiennych, obecność spływającej po tylnej ścianie wydzieliny; czasem dostrzec można także obecność niewielkich pęcherzyków, które są typowym obrazem infekcji wirusowej
- kaszel – najczęściej początkowo jest to kaszel suchy, który po upływie kilku dni zmienia charakter na wilgotny
- zmiany skórne – w przypadku infekcji wywołanej przez np. adenowirusy na skórze może pojawić się uogólniona wysypka gruboplamista, której wykwity mają tendencję do zlewania się w większe plamy
- zapalenie spojówek – częstsze w przypadku infekcji adenowirusowej, przebiega z zaczerwienieniem, obrzękiem oraz wzmożonym łzawieniem
Funkcje układu odpornościowego
Zasadniczo, w układzie odpornościowym człowieka wyróżnić można dwa podstawowe typy walki z patogenami – jednym z nich są reakcje odpowiedzi nieswoistej, a drugim – reakcje typu swoistego.
Odpowiedzi typu nieswoistego nie są wymierzone w konkretny rodzaj patogenu – ich zadaniem jest ogólna ochrona organizmu przed inwazją wirusów, bakterii, pasożytów oraz niespecyficzne metody ich eliminacji.
Natomiast w przypadku reakcji typu swoistego, organizm uruchamia mechanizmy wymierzone w walkę z konkretnym, rozpoznanym patogenem, który jest identyfikowany dzięki zaangażowaniu i współpracy szeregu wyspecjalizowanych komórek. Zadaniem części z nich jest rozpoznawanie tzw. obcych antygenów, czyli białek obecnych na powierzchni komórek bakteryjnych czy wirusów. Kiedy patogen zostanie już zidentyfikowany, dochodzi do aktywacji kolejnej grupy komórek układu odpornościowego, których celem jest jego zniszczenie.
Odporność swoista regulowana jest zasadniczo przez współdziałanie dwóch mechanizmów:
- odporność komórkową – jest związana z aktywacją komórek takich jak limfocyty T i B w odpowiedzi na rozpoznanie obcego antygenu
- odporność humoralną – ma związek z syntezą przeciwciał mających zdolność inaktywacji obcych antygenów
Odpowiedź nieswoista bierna
Polega głównie na występowaniu naturalnych barier organizmu w postaci skóry oraz błon śluzowych, które zabezpieczają przed wnikaniem do wnętrza ustroju patogenów. Do czynników tworzących bierną odpowiedź nieswoistą zaliczamy także substancje wytwarzane przez organizm, które mają stworzyć niekorzystne warunki dla rozwoju patogenów w miejscach, które są najbardziej narażone na ich kolonizację, a więc:
- kwas mlekowy warunkujący niskie pH pochwy
- kwas solny wytwarzany przez komórki okładzinowe żołądka, odpowiedzialny za utrzymanie niskiego pH tego narządu
- laktoferyna obecna w ślinie i mleku kobiet karmiących o działaniu bakteriobójczym
- lizozym obecny w łzach, również wykazuje działanie bakteriobójcze
Odpowiedź nieswoista czynna
Jest związana ze zdolnością organizmu do eliminowania z ustroju elementów rozpoznanych jako obce. Reakcje te stanowią naturalne odruchy obronne, takie jak kaszel i kichanie, gorączka, występowanie wymiotów i biegunek.
Czynna odpowiedź typu nieswoistego polega także na aktywacji komórek odpowiedzialnych za eliminację patogenów, do których zaliczamy monocyty, makrofagi, oraz neutrofile.
Monocyty są komórkami, które krążą po organizmie drogą naczyń krwionośnych – po dotarciu na miejsce, w którym toczy się proces zapalny opuszczają naczynie i ulegają przekształceniu do makrofagów. Makrofagi są komórkami żernymi, czyli posiadającymi zdolność fagocytozy (pochłaniania) obcych patogenów. Neutrofile są natomiast komórkami specjalizującymi się w obronie przeciwbakteryjnej – posiadają w swoim wnętrzu ziarnistości, które po uwolnieniu tworzą tzw. fagolizosom – uwięzienie w jego wnętrzu komórki bakteryjnej doprowadza do jej śmierci.
Dodatkowym zadaniem wspomnianych komórek jest pobudzanie mechanizmów odpowiedzi swoistej poprzez syntezę związków takich jak czynniki chemotaktyczne oraz cytokiny prozapalne, które mają m.in. zdolność pobudzania m.in. limfocytów.
Odporność swoista bierna
Jest uwarunkowana obecnością w organizmie wyspecjalizowanych komórek i składników krwi zdolnych do walki z patogenami, których organizm nie potrafi wytworzyć sam w związku z czym muszą one zostać dostarczone z zewnątrz. W przypadku niemowląt karmionych piersią, nabywana jest głównie poprzez dostarczenie wraz z pokarmem matki wytworzonych przez nią przeciwciał. Natomiast w pozostałych przypadkach jest najczęściej związana z podaniem antytoksyny (inaczej surowicy), czyli preparatu leczniczego zawierającego swoiste przeciwciała mające zdolność neutralizacji działania toksyn wytwarzanych przez bakterie (np. laseczki tężca) lub obecnych w jadach węży i żmij.
Odporność swoista czynna
Wymaga aktywacji specjalistycznych komórek układu odpornościowego, do których zaliczamy:
- limfocyty T – są komórkami pochodzącymi ze szpiku kostnego, a proces ich dojrzewania podczas którego nabywają zdolność do odpowiedzi immunologicznej ma miejsce w grasicy. Tam również dochodzi do ich różnicowania się w kilka populacji:
- limfocyty cytotoksyczne Tc – są zdolne do rozpoznawania i niszczenia komórek obcych antygenowo
- limfocyty pomocnicze Th – wytwarzają szereg substancji odpowiedzialnych za modulację odpowiedzi immunologicznej; w zależności od profilu wydzielanych cytokin dzieli się je na kilka subpopulacji, wśród których warto wyróżnić przede wszystkim limfocyty pomocnicze Th1 odpowiedzialne za pobudzanie mechanizmów typu komórkowego oraz Th2 pobudzające odpowiedź typu humoralnego
- limfocyty supresyjne Ts – mają zdolność wygaszania reakcji immunologicznej również poprzez syntezę odpowiednich cytokin
- imfocyty B – to komórki mające zdolność przekształcenia się w komórki plazmatyczne, których zadaniem jest produkcja przeciwciał, zwanych także immunoglobulinami; przyłączenie się przeciwciała do antygenu prezentowanego przez patogen doprowadza ostatecznie do jego inaktywacji
- komórki NK (ang. Natural Killers) – nazywane naturalnymi zabójcami, mają zdolność bezpośredniego niszczenia komórek obcych antygenowo
Układ immunologiczny ciężarnej
Ciąża jest okresem szczególnych zmian w funkcjonowaniu kobiecego organizmu, których głównym celem jest donoszenie ciąży oraz zapewnienie płodowi optymalnych warunków do prawidłowego rozwoju. Zmiany te zaobserwować można także w działaniu układu immunologicznego ciężarnej, który w tym okresie musi wykazać zwiększoną tolerancję wobec rozwijającego się, obcego antygenowo płodu oraz efektywnie radzić sobie z infekcjami, chroniąc w ten sposób nie tylko matkę, ale również dziecko.
W ciąży o przebiegu fizjologicznym, dochodzi do zmiany stosunku limfocytów Th1 do limfocytów Th2. Limfocyty Th1 mają zdolność wytwarzania cytokin, czyli substancji mogących regulować aktywność pozostałych komórek zaangażowanych w odpowiedź immunologiczną. Limfocyty Th1 poprzez profil wytwarzanych cytokin stymulują głównie odpowiedź typu komórkowego oraz wykazują większą aktywność w procesach autoimmunologicznych. Natomiast limfocyty Th2 mają zdolność pobudzania głównie odpowiedzi humoralnej – i to właśnie ich aktywność dominuje w przypadku chorób alergicznych oraz pasożytniczych.
Podczas ciąży, preferowaną jest odpowiedź typu humoralnego regulowana przez zwiększoną aktywność limfocytów Th2 – ma to związek m.in. z korzystnym wpływem wytwarzanych przez nie cytokin na rozwój jaja płodowego. Natomiast procesy związane z odpowiedzią typu komórkowego ulegają wyciszeniu. Odzwierciedlenie powyższych zmian stanowi fakt, że u ciężarnych cierpiących na choroby o podłożu autoimmunologicznym często w tym okresie dochodzi do ustąpienia lub znacznego złagodzenia ich objawów – tak dzieje się m.in w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów. Ponadto, u kobiet spodziewających się dziecka częściej może dochodzić do infekcji wywołanych przez patogeny, które bytują wewnątrzkomórkowo, a więc głównie wirusy oraz niektóre bakterie (np. te odpowiedzialne za atypowe zapalenia płuc jak M.pneumoniae, Ch.pneumoniae czy L.pneumophila). Za powyższe zmiany odpowiada właśnie upośledzenie mechanizmów odpowiedzi komórkowej, które mają zdolność niszczenia zainfekowanych komórek.
Odpowiedź typu humoralnego związana jest głównie z działaniem przeciwciał wytworzonych w odpowiedzi na obecność obcego patogenu. Za ich produkcję odpowiedzialne są limfocyty B – ich ogólna liczba w trakcie ciąży ulega wprawdzie systematycznemu spadkowi, jednak subpopulacja limfocytów B1 , która to bezpośrednio odpowiada za syntezę wielokierunkowych autoprzeciwciał pełniących funkcje regulatorowe, jest zwiększona.
Ponadto, w czasie ciąży nasileniu ulegają mechanizmy odpowiedzi nieswoistej, w które zaangażowane są komórki takie jak wspomniane wyżej neutrofile, monocyty, oraz makrofagi. Zwiększeniu ulega zarówno liczebność, jak i aktywność wymienionych komórek – uważa się, że poprawa efektywności mechanizmów nieswoistych ma na celu kompensację osłabionej w tym okresie odpowiedzi komórkowej. Dzięki temu w czasie ciąży, kobieta spodziewająca się dziecka, jest lepiej chroniona przed infekcjami bakteryjnymi.
Domowe sposoby na przeziębienie w ciąży
Wśród kobiet ciężarnych powszechne jest zjawisko uciekania się do domowych metod walki z różnymi dolegliwościami, które wynika ze strachu przed stosowaniem leków i ich potencjalnie szkodliwym oddziaływaniem na płód. Przed sięgnięciem po domowe sposoby walki z objawami przeziębienia warto jednak upewnić się, że substancje zawarte w ziołach czy owocach nie będą stanowiły zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Należy również pamiętać, że niektóre z nich stosowane w ilościach typowo wzbogacających smak czy aromat przyrządzanych potraw nie stanowią zagrożenia dla przebiegu ciąży podczas, gdy spożywanie tych samych ziół w celu osiągnięcia korzyści zdrowotnych może już być szkodliwe – tak jest m.in. w przypadku rozmarynu. Uważa się, że rozmaryn spożywany w postaci naparu bądź herbatek może wpływać korzystnie na stymulację układu immunologicznego czy pracę układu pokarmowego – naukowcy podkreślają jednak przede wszystkim jego korzystny wpływ na funkcjonowanie mózgu. Spożywanie przez ciężarne rozmarynu w takich dawkach może jednak sprzyjać wystąpieniu krwawienia wewnątrzmacicznego, choć dodanie rozmarynu w niewielkich ilościach do przyprawienia posiłku jest już całkowicie bezpieczne, także w okresie ciąży.
Czosnek
Wykazuje on działanie, które porównać można do łagodnego antybiotyku. Zawarta w czosnku alliina wykazuje właściwości antybakteryjne, antygrzybiczne oraz antypasożytnicze. Uważa się, że czosnek może stanowi dość dobrą ochronę przed bakteriami takimi jak gronkowce i paciorkowce, które to są jednym z najczęściej występujących czynników etiologicznych zapaleń w obrębie górnych dróg oddechowych. Spożywanie w czasie ciąży czosnku, bądź zawierających go preparatów w celu łagodzenia objawów przeziębienia uważa się za całkowicie bezpieczne.
Miód
Dodawanie miodu do gorącego mleka lub herbaty w okresie nasilenia objawów przeziębienia jest powszechnie znaną metodą łagodzenia dolegliwości związanych z podrażnieniem gardła z powodu stanu zapalnego lub uporczywego kaszlu. Wiele kobiet obawia się jednak jego stosowania w czasie ciąży z powodu lęku przed ewentualnym zakażeniem wywołanym przez zarodniki Clostridium botulinum i wydzielaną przez nie toksynę. Zarodniki te mogą znajdować się w miodzie, ale ze względu na budowę układu pokarmowego osób dorosłych (kwaśne środowisko żołądka, mikroflora jelit, budowa nabłonka wyścielającego przewód pokarmowy) jego spożywanie jest całkowicie bezpieczne, także dla kobiet ciężarnych. Ponadto, według badań opublikowanych w 2010 roku, cząsteczki toksyny botulinowej nie mają zdolności przechodzenia przez łożysko ze względu na swoją wielkość, co stanowi dodatkowe zabezpieczenie dla płodu. Miodu nie powinno się natomiast podawać niemowlętom, ponieważ ich przewód pokarmowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały, co może doprowadzić do zatrucia jadem kiełbasianym.
Imbir
Imbir znany jest ze swoich właściwości przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych, a także antywirusowych. Spożywanie rozgrzewających naparów przygotowanych z korzenia świeżego imbiru zaleca się już od wystąpienia pierwszych objawów choroby przeziębieniowych.
Wyniki badań opublikowane na łamach European Journal of Clinical Pharmacology w 2012 roku nie wykazały, aby stosowanie imbiru przez kobiety ciężarne wiązało się ze zwiększonym ryzykiem występowania wad rozwojowych, porodu przedwczesnego, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu czy niskiej masy urodzeniowej dziecka. Dodatkową zaletą imbiru w przypadku jego stosowania przez kobiety ciężarne, są jego właściwości polegające na łagodzeniu mdłości.
Cebula
Zdrowotne właściwości cebuli – zaliczanej obok czosnku do grupy naturalnych antybiotyków – znane są od setek lat. Jest ona bogata w substancje o działaniu bakteriobójczym oraz witaminę C. W przypadku objawów przeziębienia zaleca się stosowanie syropu bądź naparu z cebuli, które mają w szczególności łagodzić kaszel oraz ból gardła. Ostry zapach cebuli można zniwelować dodając do sporządzonych wyrobów sok z cytryny. Spożywanie cebuli przez kobiety ciężarne uważa się za bezpieczne i dozwolone.
Malina
Maliny znane są ze swych właściwości zdrowotnych od pokoleń. Występują w Polsce powszechnie, często rosnąc nie tylko w przydomowych ogrodach, ale również na terenach leśnych.
Najsłynniejsze ze swoich zdolności łagodzenia objawów przeziębienia są oczywiście owoce malin – wykazują one działanie rozgrzewające i napotne, oraz przeciwgorączkowe.Stanowią bogate źródło salicylanów, więc można uznać, że działają one niczym naturalna aspiryna. Owoce malin zbiera się zwykle w lipcu – aby móc wykorzystywać je przez cały rok, przygotowuje się z nich soki i syropy, które następnie dodać można do gorącej herbaty. Warto dodać, że owoce malin dostarczają organizmowi także sporą ilość witamin i minerałów takich jak witamina C, E oraz witaminy z grupy B, a także magnez, potas, wapń i żelazo.
Niewiele osób słyszało jednak o możliwości wykorzystania w domowej apteczce także liści malin – za cenne uważa się młode, zdrowe i dobrze rozwinięte liście, zbierane najczęściej w lipcu. Następnie należy je ususzyć i wykorzystać do przygotowania gorącego naparu. Uważa się, że liście malin ze względu na zawartość witaminy C, flawonoidów oraz garbników wykazują głównie działanie przeciwzapalne oraz rozkurczające, przez co poleca się ich stosowanie przy pierwszych objawach przeziębienia oraz bólach gardła.
Właściwości rozkurczające naparu z suszonych liści malin wykorzystywane są natomiast przez kobiety podczas silnych bólów menstruacyjnych, uważa się także, że mogą one łagodzić przebieg porodu nie wpływając jednocześnie na czas jego trwania. W Internecie można jednak znaleźć doniesienia o rzekomym ryzyku wywołania przez napar z liści malin porodu przedwczesnego – na dzień dzisiejszy nie znalazły one jednak potwierdzenia w dotychczas przeprowadzonych badaniach naukowych.
Propolis
Propolis, nazywany także kitem pszczelim, to żywiczna substancja wytwarzana przez pszczoły i wykorzystywana przez nie do zabezpieczenia konstrukcji ulu. Powstaje on z pyłków stanowiących naturalną barierę ochronną młodych pąków wybranych gatunków drzew i krzewów, których zadanie polega na zabezpieczeniu pąków przed inwazyjnym działaniem grzybów, pierwotniaków i bakterii.
Właściwości zdrowotne znane są od stuleci i stały się obiektem licznych badań naukowych. Uważa się, że w kicie pszczelim obecnych jest nawet kilkaset substancji aktywnych ( w tym flawonoidy,kumaryny, terpeny, mikroelementy), które wykazują m.in. działanie przeciwzapalne, antywirusowe, antybakteryjne czy antygrzybiczne. Sam propolis wykorzystywany jest w celu łagodzenia różnorodnych dolegliwości przewodu pokarmowego, układu oddechowego, a także w przypadku schorzeń skórnych, w tym trudno gojących się ran czy odleżyn.
Na bazie propolisu można przygotowywać nalewki, maści, a nawet masło i mleko – na dzień dzisiejszy istnieje jednak zbyt ograniczona ilość badań, które potwierdziłyby bezpieczeństwo jego stosowania w okresie ciąży. Z tego powodu kobietom spodziewającym się dziecka nie zaleca się raczej stosowania propolisu przy objawach przeziębienia.
Chrzan
Chrzan nazywany jest przez niektórych polskim żeń-szeniem, a to ze względu na szeroki wachlarz jego właściwości zdrowotnych. Chrzan, uznany za naturalny antybiotyk, wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe. Zawiera także sporą ilość witamin, w tym witaminy z grupy B oraz witaminę C i A, oraz pierwiastków takich jak potas, magnez, żelazo czy wapń.
Chrzan jest aromatyczny i posiada bardzo intensywny, dla niektórych wręcz drażniący smak – w celu łagodzenia objawów przeziębienia można przygotować syrop chrzanowy z dodatkiem miodu oraz soku z cytryny, które dodatkowo wpłyną pozytywnie na jego walory smakowe. Do przygotowania syropu należy wykorzystać biały korzeń chrzanu, które zbierane są zwykle jesienią.
W okresie przeziębienia syrop chrzanowy warto stosować w celu zwalczania kaszlu ze względu na jego działanie wykrztuśne. Uważa się, że ma on także zdolność łagodzenia kataru, a nawet bólu zatok objętych procesem zapalnym.
Chrzan może być spożywany przez ciężarne, o ile tolerują one jego intensywny smak i nie odczuwają z tego powodu dolegliwości żołądkowych.
Czarny bez
W przypadku czarnego bzu właściwości lecznicze wykazują zarówno jego kwiaty jak i owoce.
Kwiatostany czarnego bzu zawierają flawonoidy, olejki, garbniki, sole mineralne czy triperteny, co decyduje o ich właściwościach napotnych, przeciwgorączkowych oraz przeciwzapalnych. Kwiaty bzu należy poddać suszeniu, a następnie przygotować z nich napar – poleca się jego stosowanie w przypadku bólu gardła czy gorączki.
Owoce czarnego bzu najlepiej zbierać w miesiącach letnich, lipiec-sierpień, z krzewów oddalonych jak najbardziej od ruchliwych dróg. Dojrzałe owoce mają intensywny, czarno-fioletowy kolor – podczas zbioru należy koniecznie upewnić się, że nie ma wśród nich owoców zielonych, które są trujące.
Z owoców czarnego bzu można przygotowywać soki, których właściwości zdrowotne są chętnie wykorzystywane przy pierwszych objawach przeziębienia. Sok z owoców czarnego bzu może obniżać gorączkę poprzez swoje działanie napotne i rozgrzewające. Działa również wykrztuśnie, co jest pomocne w przypadku nieżytu górnych dróg oddechowych i uporczywym kaszlu. Swoje właściwości owoce czarnego bzu zawdzięczają zawartości flawonoidów,olejków eterycznych, garbników, pektyn oraz licznych witamin – zwłaszcza C, A oraz tych z grupy B.
Na dzień dzisiejszy nie istnieją badania naukowe jednoznacznie potwierdzające bezpieczeństwo stosowania w czasie ciąży przetworów przygotowanych z czarnego bzu.
Lipa
W przeszłości, właściwości zdrowotne naparu z kwiatostanów lipy były powszechnie wykorzystywane w celu łagodzenia objawów przeziębienia. Ze względu na zawartość m.in. witaminy C, flawonoidów, garbników oraz śluzów wykazuje ona działanie napotne, moczopędne, ściągające i łagodzące podrażnienie gardła. Z tego powodu można ją z powodzeniem stosować w celu łagodzenia objawów wynikających z infekcji górnych dróg oddechowych, w tym zwłaszcza chrypki i kaszlu.
W celu przygotowania naparu z lipy, należy zebrać kwiatostany dwóch gatunków – lipy szerokolistnej oraz drobnolistnej, szukając drzew rosnących z dala od ruchliwych szos. Zbiory najlepiej przeprowadzić w ciepły, suchy dzień wybierając kwiatostany w początkowym okresie kwitnienia, a następnie należy poddać je procesowi suszenia. Napar przygotowuje się poprzez zalanie suszu wrzątkiem. Ze względu na działanie napotne oraz moczopędne naparu z lipy, warto w okresie jego stosowania pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu. Spożywanie naparu z lipy w okresie ciąży uważa się za bezpieczne.
Pędy sosny
Pędy sosny można z powodzeniem wykorzystać do przygotowania syropu, który łagodzi przede wszystkim kaszel i uczucie drapania w gardle, a więc najczęstsze objawy infekcji górnych dróg oddechowych. Pędy sosny stanowią bogate źródło witaminy C oraz flawonoidów – charakteryzuje je działanie przeciwbakteryjne oraz wykrztuśne.
W aptekach dostępne są syropy z pędów sosny, jednak większość gotowych preparatów zawiera w swoim składzie alkohol etylowy, który nie powinien być spożywany przez kobiety ciężarne. Syrop taki można jednak przygotować samodzielnie – należy w tym celu w maju zebrać pędy sosny (będące efektem ubiegłorocznego przyrostu) i zasypać je cukrem, a następnie odstawić na kilka tygodni w ciemne miejsce.
Na dzień dzisiejszy nie istnieją doniesienia o szkodliwym wpływie pędów sosny na przebieg ciąży.
Echinacea purpurea – Jeżówka purpurowa
Właściwości zdrowotne jeżówki cieszą się sporym uznaniem wśród zwolenników naturalnych metod leczenia, a korzyści płynące z jej stosowania znalazły potwierdzenie w badaniach naukowych. W 2007 roku na łamach prestiżowego magazynu The Lancet ukazał się artykuł opracowany przez grupę amerykańskich naukowców potwierdzający, że stosowanie jeżówki wpływa zarówno zapobiegawczo na rozwój choroby przeziębieniowej, a w razie jej wystąpienia skraca czas utrzymywania się objawów.
W medycynie naturalnej zastosowanie znalazły zarówno liście jeżówki (zbierane w lipcu, a następnie jesienią) jak i jej korzeń (zbierany jesienią, zwykle przed końcem października). Poddawane są one następnie procesowi suszenia i mogą być wykorzystywane do przygotowania naparów.
Jeżówka wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz antybakteryjne.
Bezpieczeństwo spożywania jeżówki w okresie ciąży pozostaje na dzień dzisiejszy kwestią sporną ze względu na istnienie sprzecznych doniesień na temat jej ewentualnego wpływu na rozwijający się płód. W listopadzie 2000 roku ukazały się wyniki badań przeprowadzonych na grupie ponad 400 kobiet, które wykazały, że nie zaobserwowano różnic w częstości występowania wad wrodzonych ani poronień pomiędzy grupą badaną – spożywającą w czasie ciąży preparaty zawierające jeżówkę a grupą kontrolną, która nie stosowała jej w żadnym okresie ciąży. Natomiast badania przeprowadzone w 2007 roku wykazały, że nie można jednoznacznie wykluczyć wpływu jeżówki na prawidłowy przebieg procesu rozwoju płodu.
Ze względu na ograniczony stan wiedzy medycznej na temat bezpieczeństwa stosowania jeżówki przez ciężarne, uważa się, że powinny one sięgać po sposoby o udokumentowanym bezpieczeństwie.
Bańki
Stawianie baniek jest metodą leczniczą wywodzącą się zasadniczo z tradycyjnej medycyny chińskiej. Początkowo do zabiegów wykorzystywano bańki szklane, które ogrzewano w płomieniu podpalonego wacika nasączonego wcześniej spirytusem. Przygotowaną w ten sposób bańkę przystawiano do skóry, najczęściej pleców, i czekano aż powietrze w jej wnętrzu ochłodzi się i powstałe w ten sposób podciśnienie “przyssie” bańkę do skóry. Taką technikę wykonania zabiegu,nazywamy dziś bańkami gorącymi, inaczej ogniowymi, a do jej wad należy zaliczyć ryzyko oparzenia skóry.
Współcześnie, większą popularnością cieszą się tzw. bańki zimne, próżniowe. Ich przystawienie do skóry nie wymaga wcześniejszego podgrzania, ponieważ podciśnienie w bańce wytwarzane jest poprzez jego wyssanie za pomocą specjalnego zaworu znajdującego się na bańce. Bańki takie można jednak ogrzać wykorzystując w tym celu ciepły strumień powietrza suszarki do włosów lub poprzez zanurzenie ich w ciepłej wodzie, jednak nie jest to konieczne, aby bańka prawidłowo przylgnęła do skóry.
W obu przypadkach wytworzone podciśnienie ma to samo zadanie – zassać skórę i doprowadzić do pękania w jej obrębie drobnych naczyń krwionośnych oraz wynaczynienia niewielkiej ilości krwi. Zwolennicy tej metody uważają, że takie mikrouszkodzenia stymulują układ immunologiczny, który efektywniej przystępuje do walki z toczącą się w organizmie infekcją.
Na dzień dzisiejszy nie istnieją badania naukowe, które jednoznacznie potwierdziłyby bezpieczeństwo poddawania się zabiegowi stawiania baniek w okresie ciąży. W internecie można znaleźć doniesienia o zwiększonym ryzyku poronienia w przypadku stawiania baniek u ciężarnej, zwłaszcza w I trymestrze – takie informacje jednak jak dotąd również nie znalazły potwierdzenia w badaniach naukowych. Ze względu na brak jednoznacznych danych co do bezpieczeństwa stosowania tej metody w czasie ciąży, kobietom spodziewającym się dziecka nie zaleca się korzystania z zabiegu stawiania baniek.
Gorące kąpiele
W społeczeństwie powszechnie funkcjonuje przekonanie, że w początkowym okresie przeziębienia dobrze jest się porządnie wygrzać np. w wannie pełnej gorącej wody. Taka kąpiel ma wpływać korzystnie na redukcję objawów przeziębienia takich jak ból mięśni i uczucie ogólnego rozbicia, a jednocześnie poprawiać samopoczucie. Kobiety spodziewające się dziecka, zwłaszcza w I trymestrze, nie powinny jednak korzystać z porad tego typu, gdyż ekspozycja na wysokie temperatury – szczególnie w tym okresie ciąży – może wpłynąć niekorzystnie na dalszy jej przebieg. Badania wykazały istnienie związku pomiędzy oddziaływaniem wysokiej temperatury na płód a częstszym występowaniem poronień czy wad wrodzonych obejmujących zwłaszcza zaburzenie rozwoju cewy nerwowej. Z tego samego powodu, ciężarnym odradza się również korzystanie z saun.
Kąpiel powinna odbywać się w wodzie, która umożliwia swobodne wejście do wanny bez konieczności “przyzwyczajania się” ciała do wyższej temperatury oraz, która nie powoduje powstawania na skórze zaczerwienień i nie doprowadza do obfitego pocenia się.
Leki łagodzące objawy przeziębienia w ciąży
Stosowanie leków w czasie ciąży często wywołuje u kobiet lęk oraz obawę przed ich potencjalnym, niekorzystnym oddziaływaniem na rozwijający się płód. O bezpieczeństwie stosowania danego leku w czasie ciąży decyduje jego przynależność do odpowiedniej kategorii nadana przez FDA, czyli Agencję Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration). Jest to instytucja rządowa działająca na terenie Stanów Zjednoczonych, której głównym celem jest kontrola żywności, produktów leczniczych, kosmetyków czy urządzeń medycznych.
Klasyfikacja leków dokonana przez FDA przedstawia bezpieczeństwo stosowania danego leku oraz określa ryzyko ewentualnego uszkodzenia płodu w wyniku jego działania w związku z jego stosowaniem zgodnie z zaleceniami:
Kategoria | Definicja |
A | badania nie wykazały istnienia ryzyka dla płodu w I trymestrze, możliwość uszkodzenia płodu wydaje się mało prawdopodobna |
B | badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną u ludzi lub badania na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód, ale badania w grupie kobiet ciężarnych nie potwierdziły istnienia ryzyka dla płodu |
C | badania na zwierzętach wykazały działanie teratogenne lub zabójcze dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną kobiet lub nie przeprowadzono odpowiednich badań ani na zwierzętach, ani na ludziach |
D | istnieją dowody na niekorzystne działanie leku na płód, ale w pewnych sytuacjach klinicznych potencjalne korzyści z jego zastosowania przewyższają ryzyko (na przykład w stanach zagrażających życiu lub chorobach, w których inne, bezpieczne leki nie mogą być stosowane lub są nieskuteczne) |
X | badania przeprowadzone na zwierzętach lub ludziach wykazały nieprawidłowości płodu w wyniku stosowania danego leku albo istnieją dowody na niekorzystne działanie leku na płód ludzki – ryzyko zdecydowanie przewyższa potencjalne korzyści z jego zastosowania |
Celem stosowania leków podczas choroby przeziębieniowej jest nie tyle leczenie przyczyny samej choroby, ale łagodzenie jej uciążliwych objawów, które w istotny sposób utrudniają ciężarnej codzienne funkcjonowanie.
Są także sytuacje, w których nie należy zwlekać z przyjęciem odpowiedniego preparatu do czasu wizyty lekarskiej– tak jest m.in. w przypadku gorączki – gdyż, jak już wspomniano, oddziaływanie wysokiej temperatury może przyczynić się do wystąpienia u płodu wad wrodzonych lub nawet doprowadzić do poronienia. Warto zawczasu dowiedzieć się, po jakie preparaty ciężarna może w takiej sytuacji sięgnąć, aby skutecznie radzić sobie z objawami choroby, dbając jednocześnie o bezpieczeństwo swojego nienarodzonego dziecka.
Leki przeciwgorączkowe
Według badań opublikowanych w 2014 roku, gorączka może mieć szkodliwy wpływ na rozwój płodu. Uważa się, że wzrost temperatury ciała w kluczowych momentach I trymestru jak kształtowanie się serca czy cewy nerwowej wiąże się z częstszym występowaniem wad rozwojowych takich jak anencefalia (inaczej bezmózgowie), wrodzona wada serca czy rozszczep podniebienia. Należy podkreślić jednak, że rozwój tych wad jest częstszy tylko w przypadku, gdy gorączka wystąpi w krytycznym momencie dla kształtowania się wspomnianych układów – w takiej sytuacji ryzyko ich rozwoju wzrasta nawet 3-krotnie.
Badanie CHARGE (ang. CHildhood Autism Risks from Genetics and Environment), przeprowadzone na grupie ponad 1100 dzieci, wykazało natomiast istnienie związku pomiędzy wystąpieniem gorączki u kobiety w czasie ciąży, a późniejszym stwierdzaniem u dziecka zaburzeń w postaci autyzmu, opóźnienia rozwoju czy mózgowego porażenia dziecięcego. Według naukowców, ryzyko mózgowego porażenia dziecięcego, u potomstwa kobiet, u których w okresie ciąży wystąpiła wysoka gorączka jest nawet 5-krotnie wyższe.
Wysoka gorączka wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem poronienia w I trymestrze ciąży.
Lekiem, który może być stosowany przez kobiety ciężarne w celu obniżenia wysokiej temperatury ciała oraz łagodzenia dolegliwości bólowych jest paracetamol – może on być z powodzeniem stosowany w każdym trymestrze ciąży. Paracetamol jest uznany za tzw. lek I rzutu o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwgorączkowym u kobiet ciężarnych. Przyznano mu kategorię B według klasyfikacji FDA.
O wiele więcej kontrowersji wzbudza stosowanie przez ciężarne tzw. NLPZ, czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które są powszechnie dostępne bez recepty i rutynowo stosowane w celu łagodzenia dolegliwości bólowych i gorączki w przebiegu schorzeń o podłożu zapalnym. Do leków tej grupy zaliczamy m.in. ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, diklofenak, ketoprofen – a więc składniki wielu popularnych preparatów.
Tymczasem badania dowodzą, że stosowanie przez kobietę spodziewającą się dziecka niesteroidowych leków przeciwzapalnych z powodu przeziębienia wiązać się może z częstszym występowaniem wad u płodu, przy czym rodzaj powikłań zależy od okresu ciąży, w którym stosowany był lek, jego dawki czy czasu trwania terapii. W I trymestrze ciąży mogą one doprowadzić do poronienia bądź rozwoju malformacji u płodu. W III trymestrze większość niesteroidowych leków przeciwzapalnych posiada kategorię D według FDA co oznacza, że nie powinny być stosowane przez ciężarne. Według badań, po 30 tygodniu ciąży ich działanie sprzyja przedwczesnemu zamknięciu przewodu Botalla – jest to naczynie łączące pień płucny z odcinkiem aorty zstępującej, dzięki któremu większość krwi płodu omija krążenie płucne. Płuca płodu nie biorą bowiem udziału w procesie utlenowania krwi – dopiero po narodzinach przewód ten ulega obkurczeniu i przekształceniu w tzw. więzadło Botalla. Przyjmowanie NLPZ w III trymestrze wiąże się również z częstszym występowaniem wielowodzia, czyli nadmiernej ilości płynu owodniowego.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne ( NLPZ ) nie powinny być stosowane przez ciężarne. Wszelkie odstępstwa jedynie po konsultacji z lekarzem, który przeanalizuje czy korzyść zastosowania takiego leczenia będzie wyższa, niż zagrożenie związane z takim leczeniem.
Leki na ból gardła
Preparaty łagodzące dolegliwości związane z zapaleniem gardła w przebiegu choroby przeziębieniowej mają najczęściej złożony skład. Nie wszystkie są bezpieczne
Pomimo wszystko w takich sytuacjach należy pierwsze skonsultować się z lekarzem, i z nim ustalić leczenie.
Leki łagodzące katar
Katar jest postrzegany przez większość ludzi jako bardzo uciążliwy objaw przeziębienia. Ciężarnym, którym dokucza katar utrudniający oddychanie, poleca się stosowanie wody morskiej w aerozolu, którą poprzez psiknięcia podaje się do przewodów nosowych – preparaty zawierające wodę morską są całkowicie bezpieczne dla płodu i ułatwiają oczyszczenie przewodów nosowych.
Istnieją także preparaty dostępne bez recepty i powszechnie stosowane przez osoby dorosłe w przypadku występowania uciążliwego kataru – zwykle zawierają one związki takie jak ksylometazolina lub oksymetazolina, oba należące do kategorii C według FDA. Preparatów tych nie zaleca się jednak kobietom ciężarnym.
W przypadku znacznego nasilenia dolegliwości związanych z nieżytem przewodów nosowych, ciężarna może korzystać z aerozoli zawierających mesnę – preparaty te są jednak dostępne na receptę i powinny być stosowane w razie wyższej konieczności, po wcześniejszej ocenie stanu zdrowia przez lekarza. Działanie mesny polega na zmniejszeniu lepkości śluzu zalegającego w przewodach nosowych, co ułatwia ich oczyszczanie. FDA zalicza leki zawierające mesnę do kategorii B.
Leki przeciwkaszlowe
Leki stosowane na kaszel najczęściej mają postać syropu bądź pastylek do ssania. Ich zadaniem jest głównie łagodzenie uczucia drapania i suchości w gardle, które nasilają odruch kaszlowy oraz ułatwienie wykrztuszenie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny.
Na rynku farmaceutycznym istnieje szeroka gama preparatów przeciwkaszlowych, jednak kobietom ciężarnym zaleca się głównie stosowanie preparatów zawierających w swoim składzie wyciągi roślinne, których zadaniem jest powleczenie błony śluzowej gardła ochronną warstwą i łagodzenie podrażnień. Leki takie w swoim składzie zawierają głównie babkę lancetowatą i korzeń prawoślazu, kwiat dziewanny wielkokwiatowej, propolis czy płucnicę islandzką. Zwolennicy homeopatii natomiast mogą sięgać po preparaty homeopatyczne, które występują obecnie w wielu postaciach. Wiele osób preferuje leki na kaszel w postaci syropu – kobiety ciężarne powinny jednak pamiętać, że często zawierają one w swoim składzie dodatek etanolu, dlatego przed zakupem konkretnego preparatu warto zapoznać się dokładnie z jego składem oraz z ulotką producenta. Alternatywą dla tego typu syropów jest stosowanie pastylek czy drażetek do ssania o podobnym składzie, które nie zawierają alkoholu.
Przyjmowanie przez ciężarne pozostałych leków przeciwkaszlowych powinno odbywać się po konsultacji z lekarzem, który oceni bezpieczeństwo ich stosowania. Do substancji najczęściej występujących w dostępnych lekach przeciwkaszlowych należy zaliczyć dekstrometorfan, ambroksol, bromheksyna, sulfogwajakol, kodeinę.
Niektóre leki posiadają przyznaną przez FDA taką kategorię, która świadczy o ich niepotwierdzonym naukowo wpływie na rozwój płodu ludzkiego – tak jest m.in. w przypadku dekstrometorfanu czy kodeiny. Tymczasem współczesne badania i obserwacje nie wykazały, aby leki te podnosiły ryzyko rozwoju wad wrodzonych, w przypadku ich stosowania przez kobiety ciężarne.
Dekstrometorfan ma przyznaną przez FDA kategorię C. Jednakże wyniki badań opublikowane na łamach amerykańskiego czasopisma Chest Journal, przeprowadzone na grupie 184 kobiet nie wykazały, aby przyjmowanie preparatów dekstrometorfanu wiązało się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia u dziecka wad rozwojowych przewyższające przeciętne ryzyko populacyjne.
Podobne wnioski wynikają z badań nad stosowaniem przez ciężarne preparatów z kodeiną. Badania przeprowadzone na grupie niemal 68 tys. kobiet nie udowodniły, aby przyjmowanie leku miało związek z częstszym występowaniem wad wrodzonych czy niepowodzeń położniczych takich jak poronienie czy martwe urodzenie. Okazało się natomiast, że w grupie pacjentek przyjmujących preparaty zawierające kodeinę na dowolnym etapie ciąży poród częściej odbywał się drogą cięcia cesarskiego w trybie planowym – natomiast te ciężarne, które zażywały je na krótko przed końcem ciąży miały z kolei częściej wykonywane cięcie cesarskie w trybie nagłym. Ponadto, częściej dochodziło u nich do obfitego krwawienia po porodzie.
Ambroksol, bromheksyna, butamirat mają przyznaną przez FDA kategorię B, a mimo to uważa się, że nie powinny być zażywane przez ciężarne, zwłaszcza przed końcem I trymestru. Należy zatem podkreślić, że każda kobieta spodziewająca się dziecka powinna decydować się na stosowanie preparatu dostępnego bez recepty dopiero po dokładnym zapoznaniu się z informacjami zamieszczonymi w ulotce.
Warto w tym miejscu uściślić, że w przypadku ambroksolu, jego działań niepożądanych nie odnotowano w przypadku jego stosowania po 28 tygodniu ciąży – co więcej, wyniki badań opublikowanych w 2004 roku na łamach czasopisma American Journal of Obstetrics and Gynecology wykazały jego pozytywny wpływ na stymulację dojrzewania układu oddechowego u płodów zagrożonych porodem przedwczesnym. Dane te znalazły potwierdzenie w innych, niezależnych badaniach przeprowadzonych w 2011 roku.
Stosowanie antybiotyków w ciąży
Choroba przeziębieniowa jest schorzeniem o charakterze samoograniczającym się, co oznacza, że po upływie kilku dni jej objawy ulegają zwykle stopniowemu ustąpieniu.. Może się jednak zdarzyć, że z powodu ogólnego osłabienia organizmu w przebiegu infekcji wirusowej, dojdzie do nadkażenia bakteryjnego i u pacjentki rozwiną się powikłania wymagające antybiotykoterapii.
Do najczęstszych powikłań przeziębienia należą:
- bakteryjne zapalenie zatok przynosowych
- bakteryjne zapalenie ucha środkowego
- bakteryjne zapalenie dolnych dróg oddechowych
We wszystkich powyższych przypadkach konieczne jest leczenie za pomocą antybiotyku, który będzie skuteczny wobec toczącej się infekcji i jednocześnie nie wpłynie negatywnie na rozwój płodu.
Do antybiotyków, które w oparciu o stan obecnej wiedzy medycznej są obecnie stosowane w leczeniu infekcji u kobiet ciężarnych w powyższych sytuacjach, zaliczamy antybiotyki należące do grupy tzw.B-laktamów, które obejmują penicyliny, w tym amoksycylinę, a także jej połączenie z kwasem klawulanowym, makrolidy (eryromycyna, azytromycyna, spiramycyna, klarytromycyna) i cefalosporyny II generacji (cefaklor, cefuroksym). Wyboru konkretnego leku dokonuje lekarz w oparciu o wynik badania podmiotowego i przedmiotowego pacjentki.
Antybiotyki należące do grupy tzw. β-laktamów ( zawierają w swojej budowie wiązanie β-laktamowe, które może zostać rozerwane pod wpływem enzymów produkowanych przez niektóre bakterie – antybiotyk taki staje się tym samym nieskuteczny wobec danego szczepu bakterii. Kwas klawulanowy zaliczany jest do tzw. inhibitorów β-laktamaz, co oznacza, że ma zdolność inaktywowania enzymów odpowiedzialnych za rozrywanie wiązania obecnego w antybiotykach β-laktamowych. Dodanie kwasu klawulanowego do antybiotyku β-laktamowego – głównie amoksycyliny – powoduje, że staje się ona skuteczna także wobec bakterii produkujących β-laktamazy. Na dzień dzisiejszy badania naukowe nie wykazały, aby stosowanie amoksycyliny w połączeniu z kwasem klawulanowym zwiększało u płodów ryzyko wystąpienia wad rozwojowych, nawet jeśli jest przyjmowana przez ciężarną w I trymestrze ciąży. Dane WHO także potwierdzają możliwość stosowania amoksycyliny w połączeniu z kwasem klawulanowym w okresie ciąży, ze względu na brak ich działania teratogennego.
Według naukowców, korzystne dla ciężarnej jest stosowanie monoterapii, czyli leczenia z wykorzystaniem jednego antybiotyku, niż politerapii polegającej na kojarzeniu działania różnych leków. Co więcej, warto w tym czasie ograniczyć do niezbędnego minimum zażywanie leków dostępnych bez recepty, aby ograniczyć ryzyko szkodliwych interakcji pomiędzy nimi.