Często powtarza się, że ciąża to nie choroba, a kobieta spodziewająca się dziecka nie musi rezygnować z dotychczasowego stylu życia ani też zmieniać znacząco swoich przyzwyczajeń. Z drugiej jednak strony jest to wyjątkowy czas dla organizmu kobiety, który obciążony jest obowiązkiem zapewnienia rozwijającemu się płodowi jak najlepszych warunków do prawidłowego wzrostu, przez co niejako wymusza na ciężarnej bardziej oszczędny tryb życia.

Kobiety pragnąc dbać o bezpieczeństwo swojego potomka już od poczęcia, często zastanawiają się, czy i w jaki sposób, wykonywane przez nie codzienne czynności, mogą mieć wpływ na jego dobrostan. Szkodliwość dymu tytoniowego czy spożywania alkoholu, unikanie sytuacji grożących upadkiem jak np. korzystanie z drabiny to aspekty powszechnie znane. Okazuje się jednak, że dla kobiety ciężarnej istotną kwestią może być także odpowiedni sposób odpoczywania, a dokładniej odpoczywanie we właściwej pozycji.

Współczesne badania naukowe dowodzą bowiem, że leżenie w pozycji innej niż pozycja na lewym boku, może mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży. Przyczyny upatruje się tutaj w odmiennej budowie ścian naczyń żylnych i tętniczych oraz uciskiem, jaki wywiera na nie powiększająca się wraz z upływem kolejnych tygodni, ciężarna macica.

Anatomia naczyń krwionośnych

Naczynia krwionośne organizmu człowieka można zasadniczo podzielić na dwa rodzaje – naczynia tętnicze, które są odpowiedzialne za dostarczenie krwi opuszczającej serce do tkanek organizmu oraz naczynia żylne, które doprowadzają krew z powrotem w kierunku serca. Te odmienne funkcje wspomnianych naczyń wyjaśniają różnice w ich budowie anatomicznej.

Ściana tętnic charakteryzuje się grubszą budową, a także większą zawartością włókien mięśniowych i sprężystych, co warunkuje ich wytrzymałość mechaniczną oraz elastyczność. Dzięki temu są one odporne na ciśnienie, z jakim krew „wyrzucana” jest z komór serca na obwód, przy czym jego dokładna wysokość zależna jest od cyklu pracy serca. W warunkach skurczu ciśnienie to jest najwyższe i przeciętnie wynosi 90-135 mmHg, a w fazie rozkurczu obniża się do około 50-90 mmHg. Tętnice cechuje okrągłe, sztywne światło, a – co bardzo kluczowe dla poruszonego w tekście zagadnienia – ich ściany nie mają tendencji do zapadania się w wyniku ucisku z zewnątrz.

Żyły natomiast nie są narażone na oddziaływanie wysokich wartości ciśnienia, w związku z czym posiadają ściany o raczej wiotkiej budowie. Jest to spowodowane znacznie mniejszą zawartością w ich ścianie włókien mięśniowych na korzyść większej liczby elementów zbudowanych z tkanki łącznej. Cechą zasadniczo odróżniającą żyły od tętnic jest obecność zastawek żylnych, które to zapobiegają cofaniu się krwi podczas jej powrotu do serca – przepływ krwi w żyłach nie jest bowiem napędzany rytmicznymi skurczami serca, jak ma to miejsce w przypadku naczyń tętniczych. Światło żył jest raczej owalne, a ich ściany podatne na ucisk, który może doprowadzić do ich zapadanie się.

Główną tętnicą w ludzkim organizmie jest aorta, która w przeważającej części przebiega po lewej stronie kręgosłupa. Natomiast odpowiadającą jej, jedną z największych żył w ludzkim ciele jest tzw. żyła główna dolna, która biegnie ku górze wzdłuż prawego brzegu kręgosłupa.

Wpływ ciąży na funkcjonowanie naczyń krwionośnych

W czasie ciąży powiększająca się macica zaczyna wywierać stale rosnący nacisk na narządy znajdujące się w jamie brzusznej – w tym na przebiegające w tym odcinku naczynia krwionośne. O ile jednak tętnice, a więc także aorta, dzięki wytrzymałej budowie ściany nie jest podatna na wspomniany ucisk, o tyle w przypadku wiotkich ścian naczyń żylnych, a więc także żyły głównej dolnej, sytuacja ta może doprowadzić do znacznego ograniczenia ich drożności lub nawet całkowitego zamknięcia ich światła.

Aby zminimalizować ucisk wywierany przez ciężarną macicę na znajdujące się w jamie brzusznej naczynia żylne oraz żyłę główną dolną, kobietom spodziewającym się dziecka zaleca się odpoczynek w pozycji leżącej na lewym boku. Taka pozycja pomaga zapewnić swobodny przepływ krwi w żyłach odprowadzających krew z dolnej połowy ciała w kierunku serca.

Naukowe doniesienia o szkodliwym wpływie spania na wznak na przebieg ciąży

W 2012 roku na łamach magazynu BMC Pregnancy and Childbirth ukazał się artykuł zwracający uwagę na występowanie związku pomiędzy zwiększonym ryzykiem obumarcia płodu w zaawansowanej ciąży a przyjmowaniem przez kobietę podczas odpoczynku nocnego pozycji innej niż zalecana pozycja na lewym boku. Badania przeprowadzone przez naukowców z Nowej Zelandii wykazały, że wypoczynek nocny w pozycji innej niż na lewym boku wiąże się z dwukrotnie większym ryzykiem obumarcia w zaawansowanej ciąży, przy czym ryzyko to określa się jako wysokie w przypadku spania na wznak oraz jako umiarkowane, gdy ciężarna wybiera pozycję na prawym boku. Wyodrębniono także grupę czynników, które dodatkowo mogą zwiększać ryzyko obumarcia płodu w przypadku ciężarnych nieodpoczywających w pozycji zalecanej – są to przede wszystkim otyłość oraz występowanie tzw. obturacyjnego bezdechu sennego.

3 lata później, w 2015 roku, światło dzienne ujrzały wyniki badań prowadzonych w australijskim Sydney w latach 2006-2011, w których uwzględniono niemal 300 kobiet spodziewających się dziecka, znajdujących się średnio w 36 tygodniu ciąży. Zaobserwowano, że ryzyko obumarcia płodu w zaawansowanej ciąży jest ponad 4,5 razy wyższe w przypadku kobiet wybierających do spania pozycję na wznak w porównaniu do tych ciężarnych, które spały w zalecanej pozycji na lewym boku (9,7% v. 2,1%). Badania wskazały także, że swego rodzaju „markerem” prognostycznym świadczącym o zwiększonym ryzyku obumarcia płodu jest ograniczenie jego wewnątrzmacicznego wzrastania.

Kobietom ciężarnym zaleca się odpoczywanie w pozycji leżącej na lewym boku, ponieważ zarówno pozycja na wznak oraz na prawym boku wiąże się z udowodnionym naukowo zwiększonym ryzykiem obumarcia płodu w zaawansowanej ciąży. Nie oznacza to jednak, że kobieta, która przebudzi się leżąc na plecach, powinna od razu wpadać w panikę.

Ciąża, a zakrzepica żył głębokich i rozwój żylaków

Ciąża stanowi jeden z czynników ryzyka rozwoju zakrzepicy żył głębokich, czyli choroby, w której dochodzi najczęściej do upośledzenia drożności naczyń żylnych w obrębie kończyn dolnych, co prowadzi m.in. do obrzęków czy bólów w ich obrębie. Ryzyko rozwoju zakrzepicy związane jest m.in. ze specyficznymi dla okresu ciąży zmianami w składzie krwi, które predysponują do rozwoju zakrzepicy. Niewłaściwa higiena snu i odpoczynku, polegająca na leżeniu na wznak sprawia, że ciężarna macica wywiera ucisk na żyłę główną dolną i naczynia żylne miednicy prowadząc do znacznego ograniczenia ich drożności i przepływu krwi. To w połączeniu z obserwowanymi zmianami hematologicznymi sprzyja rozwojowi nieestetycznych, widocznych na powierzchni skóry żylaków i zakrzepicy żył głębokich.

Prawidłowe ułożenie ciężarnej – sytuacje szczególne

Udzielenie pierwszej pomocy jest obowiązkiem każdego obywatela naszego kraju. Warto wiedzieć, że w przypadku kobiet ciężarnych istnieje kilka odstępstw od obowiązujących dla populacji osób dorosłych, ogólnie przyjętych zasad właściwego postępowania w tego typu sytuacjach.

W czasie ciąży na skutek zmian w funkcjonowaniu gospodarki hormonalnej oraz układu krążenia u kobiety może dojść do utraty przytomności. Będąc świadkiem takiej sytuacji należy upewnić się, że ciężarna oddycha prawidłowo (dzięki czemu wiemy, że nie doszło u niej do zatrzymania krążenia), a następnie ułożyć ją w tzw. pozycji bezpiecznej ustalonej pamiętając o tym, aby kobieta leżała na lewym boku. Natomiast w przypadku stwierdzenia u ciężarnej braku prawidłowego oddechu trzeba podjąć decyzję o konieczności rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Wówczas kobietę należy ułożyć w pozycji na lewym boku pod kątem nachylenia względem podłoża wynoszącym około 15 stopni – pozycja ta umożliwia prowadzenie czynności reanimacyjnych i zapewnia jednocześnie swobodny przepływ krwi w naczyniach żylnych, co ma duże znaczenie w stanach zagrożenia życia.

Bibliografia

• T.Stacey „Sleep position and risk of late stillbirth” BMC Pregnancy and Childbirth, 2012; 12(Suppl 1): A12
• A.Gordon „Sleep position, fetal growth restriction, and late-pregnancy stillbirth: the Sydney stillbirth study.”, Obstetrics&Gynecology, 2015 Feb;125(2):347-55
• Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2017 Rok wydania: 2017 r. , Wydawca: Medycyna Praktyczna
• „Wytyczne resuscytacji 2015 Europejskiej Rady Resuscytacji w jęz.polskim” www.prc.krakow.pl